Một số người tin rằng “cuộc tranh cãi về tên quốc gia” của Ấn Độ chỉ là một trò chơi chữ, nhưng có quan điểm khác cho rằng đằng sau nỗ lực này ẩn chứa ý đồ chính trị sâu xa. Tên của một quốc gia thường phản ánh bản sắc và cách quốc gia đó được hình thành. Tranh cãi về tên gọi Ấn Độ là kết quả đan xen của nhiều yếu tố phức tạp trong và ngoài nước. Điều này sẽ tiếp tục ảnh hưởng đến các vấn đề đối nội và đối ngoại của Ấn Độ. Thế giới vẫn cần quan sát Ấn Độ ngày nay muốn định hình mình như thế nào.
Gần đây, Ấn Độ (India) có thể đổi tên đất nước thành “Bharat” khiến dư luận xôn xao. Vào tháng 9/2023, Tổng thống Ấn Độ Murmu đã đưa ra lời mời ăn tối tới các nhà lãnh đạo tham dự Hội nghị Thượng đỉnh G20 tại New Delhi với danh nghĩa “Tổng thống Bharat” chứ không phải “Tổng thống Ấn Độ”. Đồng thời, trong hội nghị thượng đỉnh, biển hiệu ghế ngồi của Thủ tướng Ấn Độ Narendra Modi cũng ghi “Bharat” thay vì “India” như trước. Mặc dù chủ trương đổi tên đất nước luôn tồn tại ở Ấn Độ nhưng “động thái lớn” này đã làm dấy lên nhiều đồn đoán về việc liệu đảng cầm quyền – Đảng Nhân dân Ấn Độ (BJP) có ý định “nghiêm túc” về việc này hay không? Đằng sau việc “tranh cãi tên quốc gia” của Ấn Độ liên quan đến các yếu tố phức tạp ở nhiều yếu tố như ngôn ngữ, văn hóa, lịch sử. Một số người cho rằng đây chỉ là một trò chơi chữ, nhưng có quan điểm khác lại cho rằng đằng sau nỗ lực này ẩn chứa một ý đồ chính trị sâu xa.
Ấn Độ có phải là Bharat?
Học giả nổi tiếng Ấn Độ Chattopadhyay đã nói, hầu hết người Ấn Độ đương đại từ khi còn nhỏ đều được truyền dạy khái niệm rằng đất nước của họ là “vùng đất Bharat”. Ngay từ thế kỷ XIX, dù trong các sách lịch sử hay quan niệm xã hội, tính đồng nhất “Ấn Độ” và “Bharat” đã được xác lập. Chính dựa trên cơ sở nhận thức này mà “Hiến pháp Ấn Độ” ban hành năm 1950 đã tuyên bố trong trang mở đầu: “Ấn Độ tức Bharat sẽ bao gồm các bang hợp thành”. Đối với nhiều người Ấn Độ mà nói, Bharat là Ấn Độ, và Ấn Độ cũng là Bharat, chỉ là khi sử dụng tiếng Anh trong các tình huống quốc tế, từ “Ấn Độ” (India) sẽ được sử dụng.
Tuy nhiên, nếu hai từ ngữ này thực sự tương đương thì trong “Hiến pháp Ấn Độ” tuyên bố “Ấn Độ là Bharat” sẽ là thừa. Trên thực tế, tuyên bố này là kết quả của sự thỏa hiệp giữa Thủ tướng sáng lập Ấn Độ Jawaharlal Nehru và “Cha đẻ của Hiến pháp Ấn Độ” Ambedkar sau cuộc đấu tranh quyết liệt với lực lượng bảo thủ tại Quốc hội lập hiến. Một cách nói được lưu hành rộng rãi cho rằng “Ấn Độ” và “Bharat” có nguồn gốc khác nhau. Lập luận này cho rằng từ “Ấn Độ” được nhìn từ góc độ bên ngoài để định nghĩa đất nước, nó sớm được “người ngoại tộc” sử dụng để chỉ vùng đất phía nam và phía đông sông Ấn (thuộc Pakistan ngày nay). Sau thời cận đại, nó được các nước thực dân phương Tây như Anh sử dụng để xác định tiểu lục địa Nam Á mà họ cai trị, và nó mang dấu ấn của sự xấu hổ. Từ “Bharat” xuất phát từ các tài liệu tiếng Phạn cổ và là tên của chính Ấn Độ. Nó không có màu sắc thực dân và phản ánh tốt hơn lòng tự tôn dân tộc và lịch sử lâu đời của Ấn Độ. Vì vậy, các tổ chức theo chủ nghĩa dân tộc Hindu từ lâu đã không chỉ sử dụng “Bharat” để chỉ Ấn Độ trong các tài liệu tuyên truyền đối ngoại và nội bộ mà còn thúc đẩy từ này thay thế hoàn toàn từ “Ấn Độ” trong các dịp chính thức và quốc tế. Vào năm 2016 và 2020, Tòa án Tối cao Ấn Độ đều nhận được đơn đề nghị đổi tên quốc gia. Mặc dù không thành công nhưng chính quyền Đảng Bharatiya Janata ngày càng sử dụng “Bharat” trong các dịp công khai.
Trên thực tế, với cùng lý do “bỏ ngoại lai hóa” và “phi thực dân hóa” việc đổi tên địa danh mang màu sắc của Hồi giáo hoặc thực dân Anh ở Ấn Độ là một việc đã được thực hiện trong một thời gian dài. Ví dụ, ga xe lửa được xây dựng vào cuối thế kỷ XIX mang tính bước ngoặt ở Mumbai vốn được đặt tên là Victoria để kỷ niệm 50 năm ngày Nữ hoàng Victoria lên ngôi, nhưng đã được đổi tên thành Ga xe lửa Chhatrapati Shivaji vào năm 1996. Năm 2018, Allahabad thành phố phía đông nam Uttar Pradesh ở Ấn Độ do hoàng đế triều đại Akbar thành lập, nó được đổi tên thành “Bhalayaga” v.v.. Điều đáng nói là vào tháng 7/2023, 26 đảng đối lập lớn, bao gồm Đảng Quốc đại, Đảng Trinamool, Liên minh Tiến bộ Dravidian và Đảng Cộng sản Ấn Độ, đã thành lập Hội đồng Hòa nhập và Phát triển Quốc gia Ấn Độ (Indian National Developmental Inclusive Alliance) gọi tắt là INDIA. Liên minh này vào năm 2024 sẽ thách thức Liên minh Dân chủ Quốc gia (NDA) do Đảng Ấn Độ lãnh đạo trong cuộc tổng tuyển cử mới ở nước này. Cái tên đặc biệt của nó không chỉ tượng trưng cho tính hợp pháp mạnh mẽ mà đảng đối lập đang cố gắng tự tạo cho mình mà còn chứa đựng ý nghĩa “Ấn Độ” và Đảng nhân dân Ấn Độ “quyết thắng”. Hiện tại, cuộc chiến trước bầu cử giữa hai phe đang diễn ra quyết liệt. Vì vậy, lần này chính phủ BJP đã gửi tín hiệu ra thế giới bên ngoài sử dụng “Bharat” thay vì “India” để chỉ quốc gia này, đây cũng có thể là một chiến lược bầu cử.
“Vùng đất Bharat” thực sự
Tuy nhiên, chỉ sử dụng nguồn gốc của từ ngữ để “phân biệt bên trong và bên ngoài” là một cách tiếp cận tương đối hời hợt để phân biệt Ấn Độ và Bharat. Từ góc độ địa lý, văn hóa và chính trị, sự khác biệt lớn nhất giữa hai thuật ngữ là Ấn Độ đề cập đến một thực thể chính trị theo hệ thống thế giới hiện đại và một lãnh thổ giới hạn được kiểm soát bởi hệ thống chính trị và pháp lý hiện đại. Trong khi Bharat không thể được định nghĩa hoàn toàn bởi hiến pháp và ranh giới địa lý, là một “quốc gia vĩnh cửu” không bị ảnh hưởng bởi những thay đổi chính trị và được những người theo chủ nghĩa dân tộc Hindu đề cao như một truyền thống vĩ đại, độc lập với các quy tắc phổ quát và có khả năng tự tồn tại, tự trường tồn.
Về mặt lịch sử, bản thân ý nghĩa của Bharat là đa dạng, ngay cả trong các văn bản tiếng Phạn cổ, định nghĩa và phạm vi của nó cũng có thể thay đổi. Xét theo nguồn gốc, Bharat thực sự là tên của một bộ tộc Aryan di cư sau này đến tiểu lục địa Nam Á. Theo truyền thuyết trong cuộc nội chiến của bộ tộc Aryan (cuộc chiến của mười vị vua), họ đã sớm đánh bại các bộ tộc Aryan và người bản địa khác đã chuyển đến khu vực này trước đó và dần dần trở thành thế lực chính trị và quân sự chính ở phía tây bắc tiểu lục địa Nam Á thông qua hợp nhất các bộ tộc. Do đó, nơi được cai trị và chịu ảnh hưởng bởi bộ tộc Bharat được gọi là “vùng đất Bharat” (Bharatvarsa). Tuy nhiên, từ góc độ địa lý cổ đại, phạm vi của “Vùng đất Bharat” không vượt quá Dãy núi Vindya và Sông Narmada ở phía bắc Cao nguyên Deccan ở phía nam, và không vượt quá Garuda gần Allahabad ở phía đông. Nói cách khác, rừng, các khu vực miền Trung, miền Nam và miền Đông ngày nay của Ấn Độ ít mang tính “Bharat” hơn. Theo quan niệm thời đó, một khi vượt qua biên giới nêu trên thì nơi đó không còn là “Xứ Bharat” nữa mà là “vùng đất không thuần khiết” nơi sinh sống của những kẻ man rợ.
Tuy nhiên, chính vì sự phân biệt giữa “sạch sẽ” và “không thuần khiết” vẫn được tiếp tục nên Bharat có ý nghĩa khác với không gian địa lý thông thường. Mặc dù văn học cổ Ấn Độ “Purana” nói rằng “đất nước nằm ở phía bắc đại dương và phía nam dãy núi phủ tuyết được gọi là Bharat”, nhưng từ góc độ thực tiễn lịch sử, “vùng đất Bharat” không có phạm vi địa lý thực sự, và ý nghĩa cơ bản của nó thiên về tôn giáo, giai cấp xã hội. Đó là vùng đất của nghiệp báo (Karmabhumi), có một bộ chuẩn mực xã hội và luật nhân quả (tức là nghiệp) cụ thể áp dụng nơi đây. Vì vậy, liệu bạn có thể tuân theo “Chính Pháp” và thực hiện các nghi lễ tôn giáo chính là tiêu chuẩn để được chấp nhận ở “ Vùng đất Bharat”. Nói cách khác, chỉ khi một khu vực bắt đầu hòa nhập về mặt văn hóa với các chuẩn mực xã hội của đạo Hindu, tuân theo chế độ giai cấp và thực hiện các nghi thức tôn giáo thì khu vực đó mới trở thành “vùng đất của Bharat”. Vì vậy, Bharat giống một trật tự xã hội được xác định về mặt không gian hơn là một thực thể được tổ chức về mặt chính trị. Trên thực tế, cho đến nay, những người theo chủ nghĩa dân tộc theo đạo Hindu vẫn đang sử dụng định nghĩa này. Đúng như bài xã luận “The Organizator” của cơ quan truyền thông, lực lượng Tình nguyện Quốc gia (RSS) đã chỉ rõ “Bharat” là thánh địa nơi Chính pháp vĩnh cửu (Sanatan, chỉ Ấn Độ giáo) phát triển mạnh mẽ và thực hành bản sắc Ấn Độ giáo (Hindutva), trong khi “Ấn Độ” là tên thuộc địa. “Tư tưởng của Bharat” thể hiện sự vĩnh cửu và liên tục của thế giới quan Ấn Độ giáo. Theo nghĩa này, cố gắng “tiêu diệt” Ấn Độ và biến nó thành Bharat là một nỗ lực tái khẳng định rằng “Ấn Độ là Ấn Độ của người theo đạo Hindu” và “Ấn Độ là quê hương và thánh địa duy nhất của người theo đạo Hindu”. Hệ tư tưởng cộng đồng hẹp hòi này đã loại trừ nhiều nhóm tôn giáo và dân tộc thiểu số, và do đó nhiều người phản đối việc thay thế “Bharat” bằng “Ấn Độ”.
“Bharat không thể chia cắt”
Đằng sau cái tên “Bharat” còn ẩn chứa một loại khái niệm, đó là Ấn Độ nên dựa trên phạm vi văn hóa lịch sử xác định biên giới của mình. Theo báo cáo của Tập đoàn Rand Mỹ đưa ra khi đánh giá tư duy chiến lược của Ấn Độ khi xây dựng bản sắc tự trị, những người theo chủ nghĩa dân tộc Ấn Độ hy vọng sẽ rút ra được những tinh hoa kế thừa từ lịch sử. Nhưng do lịch sử Ấn Độ thiếu một thực thể chính trị thống nhất rộng lớn nên lịch sử chính trị và quân sự của Ấn Độ không đủ sức hiệu triệu và gắn kết như văn hóa. Vì vậy, những người theo chủ nghĩa dân tộc Ấn Độ đã phải chuyển sang chủ nghĩa văn hóa dân tộc, cái tên Bharat phản ánh điều này, tức là họ tin rằng tính liên tục, sự vĩ đại và độc đáo của Ấn Độ trước hết đến từ văn hóa. Cho nên “Bharat” là cách thể hiện sự đoàn kết dân tộc của Ấn Độ hiệu quả hơn “Ấn Độ”. Luật gia Ấn Độ Kanai từng nói rằng mặc dù lãnh thổ Ấn Độ đã nằm dưới sự cai trị của các triều đại hoặc chế độ khác nhau từ thời cổ đại, nhưng từ xa xưa, người dân và các vị vua vĩ đại đã mong muốn đặt toàn bộ “Vùng đất Bharata” dưới “cùng một chiếc ô”. Điều này có nghĩa là Ấn Độ vốn đã thống nhất do có cùng chuẩn mực xã hội và văn hóa. Khái niệm này cũng đã trở thành một trong những nền tảng tư tưởng cho sự khẳng định toàn vẹn lãnh thổ của Ấn Độ trong cuộc đấu tranh giành độc lập dân tộc trong thế kỷ trước.
Điều đáng chú ý là liên quan đến khái niệm Bharat, tượng trưng cho ranh giới và sự thống nhất văn hóa, còn có một khái niệm khác – “Bharat không thể chia cắt” (Akhand Bharat). Đây là một khái niệm được ủng hộ mạnh mẽ bởi Shavekar, người đóng góp lý thuyết chính cho chủ nghĩa dân tộc Hindu, nghĩa là Ấn Độ phải duy trì sự thống nhất “từ Kashmir đến Rameswaram (đảo phía đông nam của Tamil Nadu ở Nam Ấn Độ), từ sông Indus đến Assam, Ấn Độ phải là một và không thể chia cắt”. Nói cách khác, bản sắc văn hóa của tiểu lục địa Nam Á tự nó đã mang ý nghĩa thống nhất về mặt chiến lược và chính trị. Dưới tác động của các thế lực bên ngoài, việc chia cắt tiểu lục địa thành các quốc gia khác nhau là một trạng thái “bất bình thường”. Một trong những mục tiêu cao nhất của những người theo chủ nghĩa dân tộc theo đạo Hindu là “khôi phục” Bharat như trước khi “chia cắt”. Đồng thời thống nhất Afghanistan, Pakistan, Sri Lanka, Nepal, Bangladesh và các quốc gia khác để thành lập một Đất nước “Bharat rộng lớn”. RSS thậm chí còn xác định ngày 14/8 hàng năm là Ngày “Bharat thống nhất”. Chính phủ BJP từng hạ thấp khái niệm này trong bầu cử và tuyên truyền vì nó xúc phạm các nước láng giềng. Tuy nhiên, vào ngày 28/5/2023, tòa nhà Quốc hội mới của Ấn Độ đã được khánh thành và một bức tranh tường mô tả “Bharat không thể chia cắt” đã xuất hiện công khai bên trong tòa nhà. Đánh giá từ bản đồ được mô tả trong bức tranh tường, nó thậm chí còn liên quan đến một phần lãnh thổ Tây Tạng của Trung Quốc. Từ đó, chúng ta có thể thấy rằng đằng sau quan điểm ủng hộ việc đổi tên một quốc gia trên cơ sở “phi thực dân hóa” và “bỏ ngoại lai hóa”, thực ra có những động cơ chính trị sâu xa hơn và những tham vọng địa chính trị ẩn giấu. Mặc dù khi gây ra sóng gió trong thời gian diễn ra Hội nghị Thượng đỉnh G20, các quan chức cấp cao của Đảng Ấn Độ đã cố gắng làm rõ rằng tranh cãi về tên quốc gia không nằm trong chương trình nghị sự của Chính phủ Ấn Độ. Nhưng cùng trong thời gian đó, Indore, một thành phố quan trọng ở phía Bắc Bang Madhya Pradesh của Ấn Độ đã thông qua dự thảo đề nghị đổi tên Ấn Độ thành “Bharat” trong tất cả các tài liệu chính thức, và đây tuyệt đối không phải là ngoại lệ.
Tên của một quốc gia thường phản ánh bản sắc và cách hình thành quốc gia đó. Tranh cãi về tên gọi Ấn Độ là kết quả sự đan xen của nhiều yếu tố phức tạp trong và ngoài nước. Điều này sẽ tiếp tục ảnh hưởng đến các vấn đề đối nội và đối ngoại của Ấn Độ và thế giới vẫn cần quan sát Ấn Độ ngày nay muốn định hình mình như thế nào./.
Biên dịch: Nguyễn Phượng
Tác giả Dương Di Sảng (杨怡爽) – Phó Giáo sư tại Trung tâm Nghiên cứu Khu vực Ấn Độ Dương thuộc Đại học Tài chính Kinh tế Vân Nam.
Bài viết thể hiện quan điểm riêng của tác giả, không nhất thiết trùng với quan điểm của dịch giả và Nghiên cứu Chiến lược, vui lòng không sao chép khi chưa được phép. Mọi trao đổi học thuật và các vấn đề khác, quý độc giả có thể liên hệ với Ban Biên tập qua địa chỉ mail: [email protected]
