Trumpnomics 2.0, mặc dù mang lại nhiều kỳ vọng, vẫn là một con đường đầy thách thức. Trump – một nhân vật khó đoán – sẽ cần vượt qua cả hệ thống chính trị lẫn những rào cản nội tại để thực hiện tham vọng của mình. Liệu ông có thành công hay không, chỉ thời gian mới có thể trả lời.
Mọi vấn đề đều được đổ lỗi cho… “họ”
Sự trở lại của Donald Trump tại Nhà Trắng là một sự kiện mang tính bước ngoặt không chỉ đối với Mỹ mà còn với cả thế giới. Dù các đường nét chính của chính sách mới mà Trump sẽ triển khai đã bắt đầu lộ diện, vẫn còn nhiều câu hỏi chưa có lời giải về những quyết định cụ thể và hệ quả của chúng đối với nước Mỹ cũng như thế giới.
Câu nói mỉa mai từng được Slavoj Zizek thốt ra rằng tổng thống Mỹ nên được bầu chọn bởi toàn bộ công dân thế giới, trừ chính người Mỹ, ẩn chứa một phần sự thật, bởi người dân toàn cầu đã theo dõi cuộc bầu cử này với sự quan tâm đôi khi còn vượt qua cả chính trị trong nước họ. Sự quan tâm này, cũng giống như quan điểm của chính người Mỹ, bị chia rẽ sâu sắc.
Một lần nữa, các cuộc thăm dò bầu cử ở Mỹ lại thất bại trong việc dự đoán chiến thắng của Trump, mặc dù sau đó, kết quả này dường như trở thành điều hợp lý với tất cả. Đảng Dân chủ không đưa ra được một chương trình nghị sự thực sự mang tính cách mạng, trong khi ứng cử viên Kamala Harris, vốn ban đầu được coi là làn gió mới (đặc biệt khi so sánh với Joe Biden), cũng không thể xoay chuyển cục diện cuộc đua. Ngược lại, Donald Trump giành chiến thắng thuyết phục, trong khi Đảng Cộng hòa chiếm đa số tại cả Thượng viện và Hạ viện. Điều này, vốn là kịch bản tồi tệ nhất với Đảng Dân chủ, từng được dùng làm lý do chính để Joe Biden rút khỏi chiến dịch tranh cử, nhằm tránh kéo theo sự thất bại của Đảng Dân chủ tại Quốc hội.
Có nhiều lý do khiến người Mỹ chọn Trump và Đảng Cộng hòa tại Quốc hội, nhưng lý do lớn nhất, nếu không muốn nói là duy nhất, chính là kinh tế. Tác giả bài viết đã từng phân tích chi tiết những thách thức kinh tế – xã hội mà nước Mỹ đang phải đối mặt trong thời gian gần đây. Nếu tóm tắt ngắn gọn, bức tranh hiện tại thật nghịch lý: tầng lớp trung lưu đang trì trệ, ngày càng nhiều hộ gia đình rơi vào khủng hoảng, trong khi các chỉ số năng suất lao động và kinh tế vĩ mô của Mỹ vẫn thuộc hàng tốt nhất trong các quốc gia phát triển.
Mặc dù các vấn đề của nền kinh tế Mỹ mang tính cấu trúc, Trump lại đơn giản hóa tất cả bằng cách quy mọi lỗi lầm cho các thế lực bên ngoài, một nhóm “họ” mơ hồ. Trump thường xuyên sử dụng các từ “họ” và “chúng” (they, them, their) trong các bài phát biểu của mình để chỉ định các lực lượng “xấu xa” như Đảng Dân chủ, người nhập cư, hay Trung Quốc, những kẻ mà ông cho rằng đang cản trở sự phát triển của đất nước.
Trump và những người ủng hộ trung thành đang dần tập hợp xung quanh ông, định hình nên các đường nét của một chính quyền MAGA (Make America Great Again) mới. Họ coi các thế lực chính đang làm tổn hại người dân Mỹ bao gồm kinh tế toàn cầu hóa và biên giới quá rộng mở.
Theo họ, kinh tế toàn cầu hóa không cho phép nền kinh tế Mỹ phát triển vì các đối tác thương mại và đồng thời là đối thủ (đặc biệt là Trung Quốc) đã tận dụng lợi thế cạnh tranh để đối đầu với hàng hóa Mỹ, phá giá thị trường lao động bằng cách cung cấp lực lượng lao động rẻ hơn cho các nhà sản xuất Mỹ. Trong khi đó, người nhập cư bị xem là “đánh cắp” việc làm và tiêu tốn ngân sách từ các chương trình phúc lợi xã hội vốn được dành cho người dân bản địa, từ chăm sóc sức khỏe đến bảo hiểm trẻ em.
Không chỉ vậy, Trump còn xác định một “kẻ thù nội tại” đối với nền kinh tế Mỹ – đó chính là bộ máy quan liêu của chính phủ. Theo ông, các cơ quan quản lý cản trở sự phát triển của doanh nghiệp và áp đặt gánh nặng thuế không công bằng. Để thoát khỏi tình trạng này, Trump và các đồng minh đề xuất một loạt các biện pháp như:
• Tăng thuế quan bảo hộ: Mức thuế từ 10% đến 25% sẽ được áp dụng rộng rãi, và có thể lên tới 60% đối với hàng hóa Trung Quốc.
• Thắt chặt chính sách nhập cư, bao gồm việc trục xuất người nhập cư bất hợp pháp hàng loạt, nhằm “giải phóng” việc làm cho người Mỹ.
• Giảm thuế suất, trở lại mức đã được áp dụng trong năm 2017.
• Loại bỏ các quy định hành chính, một nhiệm vụ mà Trump dự định giao cho Elon Musk – một trong những nhân vật có ảnh hưởng nhất và đồng thời là người còn gây nhiều tò mò trên chính trường Washington.
Chiến lược doanh nghiệp: ủng hộ và tránh chỉ trích
Giới doanh nghiệp, đặc biệt là các tập đoàn lớn, đã đón nhận chiến thắng của Trump với sự lạc quan. Giá cổ phiếu Mỹ tăng vọt, đồng đô la Mỹ tăng giá (mặc dù điều này mâu thuẫn với quan điểm của chính Trump rằng đồng đô la yếu hơn sẽ có lợi cho nền kinh tế Mỹ).
Nguyên nhân là trong ngắn hạn, việc giảm thuế, loại bỏ quy định, cũng như tăng thuế quan thực sự có thể mang lại lợi ích cho nhiều ngành. Trump liên kết sự vĩ đại của nền kinh tế Mỹ với sự gia tăng sản xuất nội địa, nhu cầu nội địa, sự nội địa hóa công nghệ đổi mới, và một thị trường nội địa tự chủ hơn.
Thông qua việc tăng thuế quan, Trump phát đi tín hiệu rằng các công ty Mỹ nên giảm sản xuất tại các nước thứ ba, hoặc đưa toàn bộ sản xuất quay trở lại Mỹ. Ông hứa rằng lợi ích từ việc này sẽ vượt xa chi phí – một cam kết nằm trong chương trình tranh cử của ông. Để hỗ trợ các doanh nghiệp, Trump cam kết giảm thuế và loại bỏ các quy định hành chính.
Rõ ràng, trong khi việc giảm thuế có thể dễ dàng hơn với một Quốc hội do Đảng Cộng hòa kiểm soát, thì việc loại bỏ các quy định vẫn còn nhiều câu hỏi. Hệ thống chính trị Mỹ được thiết kế tinh vi, và việc thay đổi cấu trúc thể chế không phải là điều dễ dàng. Nhiều cơ quan quản lý như Ủy ban Thương mại Liên bang (FTC) hay Ủy ban Chứng khoán và Giao dịch (SEC) là các cơ quan độc lập, khiến việc can thiệp trực tiếp từ phía tổng thống trở nên rất khó khăn.
Tuy nhiên, chính sách của Trump về giảm bớt sự kiểm soát từ các cơ quan quản lý lại có xu hướng đi theo con đường tự do hóa kinh tế cực đoan. Ông đã giao cho Elon Musk, một ông trùm công nghệ, cùng Vivek Ramaswamy, một doanh nhân, lãnh đạo một cơ quan mới mang tên “Bộ Hiệu quả Chính phủ” (Department of Government Efficiency – DOGE), với mục tiêu táo bạo là “loại bỏ hoàn toàn sự quan liêu của chính phủ”.
Cách tiếp cận này không chỉ nhận được sự ủng hộ từ các tập đoàn lớn (điều dễ hiểu) mà còn từ các doanh nghiệp nhỏ – nơi chiếm một nửa lực lượng lao động Mỹ và đóng góp 43,5% vào GDP quốc gia. Tuy nhiên, sự thành công của việc tái cấu trúc bộ máy quan liêu này vẫn là một câu hỏi lớn. Một mặt, Trump đưa ra những chính sách cực kỳ tự do cho doanh nghiệp Mỹ; mặt khác, ông lại áp dụng các biện pháp hạn chế trong thương mại quốc tế và lao động giá rẻ từ người nhập cư. Liệu sự tự do hóa trong nước có đủ để bù đắp cho chủ nghĩa bảo hộ bên ngoài hay không vẫn là câu hỏi mang tính chất hùng biện.
Tuy nhiên, tình hình thị trường cho thấy sự tự do hóa kinh tế trong nước vẫn có giá trị lớn hơn đối với doanh nghiệp, ít nhất là trong ngắn hạn. Ví dụ, trong lĩnh vực công nghệ, Trump có kế hoạch hủy bỏ một sắc lệnh được Joe Biden ký năm 2023, liên quan đến việc quản lý trí tuệ nhân tạo (AI). Điều này sẽ mở đường cho sự phát triển nhanh chóng của công nghệ AI, mang lại lợi ích không chỉ cho các tập đoàn lớn mà cả các doanh nghiệp nhỏ và các công ty khởi nghiệp trong lĩnh vực này.
Ngoài ra, các công ty trong ngành tiền mã hóa cũng đặt nhiều kỳ vọng vào nhiệm kỳ của Trump. Mặc dù trước đây ông từng hoài nghi về tiền mã hóa, nhưng Trump đã trở thành một trong những người bảo vệ mạnh mẽ nhất cho lĩnh vực này. Điều này đã giúp ông nhận được sự ủng hộ từ các công ty và doanh nhân hoạt động trong ngành công nghiệp tiền mã hóa. Cuộc tấn công của Trump nhằm vào Ủy ban Chứng khoán và Giao dịch (SEC) dưới sự lãnh đạo của Gary Gensler – một người hoài nghi tiền mã hóa – cho thấy rằng lĩnh vực này có thể sẽ được nới lỏng các quy định. Tuy nhiên, kết quả của cuộc đối đầu này vẫn còn chưa chắc chắn.
Bên cạnh đó, Trump cũng dự định xem xét lại một số biện pháp chống độc quyền được người tiền nhiệm của ông áp dụng. Những biện pháp này trước đây đã nhắm đến các tập đoàn lớn như Meta, Amazon và Apple. Tuy nhiên, không phải tất cả các thành viên Đảng Cộng hòa, bao gồm cả Phó Tổng thống đắc cử J.D. Vance, đều ủng hộ ý tưởng nới lỏng các quy định chống độc quyền. Dù vậy, các tập đoàn công nghệ lớn (cũng như giới doanh nghiệp lớn nói chung) giờ đây nhìn nhận Trump theo cách khác so với năm 2016, khi nhiều người từng công khai chỉ trích ông.
Hiện tại, Trump đã gửi tín hiệu rằng ông sẵn sàng hỗ trợ họ với điều kiện họ thể hiện sự trung thành chính trị.
Các tập đoàn công nghệ ở Thung lũng Silicon, vốn có truyền thống nghiêng về phía Đảng Dân chủ, đang bắt đầu điều chỉnh chiến lược vận động hành lang của mình, hiểu rằng tương lai tài chính của họ phụ thuộc vào vị trí chính trị của họ. Một ví dụ điển hình là Jeff Bezos, CEO của Amazon, người trước đây từng là người chỉ trích gay gắt Trump, giờ đây đã thay đổi cách tiếp cận và coi ông như một đối tác kinh doanh. Tesla và Elon Musk cũng sẽ hưởng lợi lớn từ mối quan hệ ngày càng thân thiết với Trump.
Tuy nhiên, không phải tất cả các công ty đều đi theo xu hướng này. Alphabet (công ty mẹ của Google) vẫn giữ lập trường thận trọng đối với Trump. Hiện tại, Google đang đối mặt với một trong những vụ kiện chống độc quyền lớn nhất trong lịch sử hiện đại của Mỹ, và Trump cùng các cộng sự của ông đã nhiều lần thể hiện rằng họ coi công ty này là một đối thủ ý thức hệ. Nếu Google không thay đổi lập trường của mình với tổng thống mới đắc cử, khả năng cao là vụ kiện này sẽ không diễn ra theo hướng có lợi cho công ty.
Washington và sự đồng thuận mới
Donald Trump thường được so sánh với Ronald Reagan. Tuy nhiên, nếu Reagan (cùng Thủ tướng Anh Margaret Thatcher) vào đầu những năm 1980 đã giới thiệu một dự án tân tự do được cả thế giới ngưỡng mộ, thì Trump lại tự coi mình là người cải cách dự án này. Triết lý kinh tế của Trump chia tân tự do thành hai phần: bên ngoài và bên trong.
Về bên ngoài, Trump phản đối toàn cầu hóa kinh tế – một yếu tố quan trọng của “sự đồng thuận Washington”. Ông cho rằng các quy tắc thương mại quốc tế và các mối quan hệ kinh tế mà Mỹ thiết lập bốn thập kỷ trước giờ đây lại mang lợi ích nhiều hơn cho các đối thủ cạnh tranh toàn cầu.
Cách nhìn nhận của Trump về đối đầu với Trung Quốc – tương tự như nhiều thành viên khác trong giới tinh hoa Mỹ – là Bắc Kinh đang thu hút đầu tư và công nghệ, chiếm lĩnh thị trường Mỹ bằng hàng hóa Trung Quốc và công khai khẳng định tham vọng địa chính trị. Do đó, Trump muốn cô lập Trung Quốc khỏi thị trường Mỹ, ngăn cản họ tiếp cận công nghệ và kiềm chế sự bành trướng kinh tế của họ, đặc biệt tại khu vực Đông Nam Á.
Về bên trong, Trump tin rằng thị trường nội địa sẽ phát triển mạnh nhờ các rào cản thương mại, chính sách giảm thuế và tự do hóa. Tuy nhiên, cách thức để kết hợp những yếu tố này trong bối cảnh lực lượng lao động giảm dần và sự phụ thuộc của nhiều lĩnh vực vào thị trường toàn cầu vẫn còn chưa rõ ràng.
Kết luận
Trumpnomics 2.0, mặc dù mang lại nhiều kỳ vọng, vẫn là một con đường đầy thách thức. Trump – một nhân vật khó đoán – sẽ cần vượt qua cả hệ thống chính trị lẫn những rào cản nội tại để thực hiện tham vọng của mình. Liệu ông có thành công hay không, chỉ thời gian mới có thể trả lời.
Biên dịch: Như Quỳnh
Tác giả: Pavel Kanevsky là Tiến sĩ Khoa học Chính trị, Phó Giáo sư Khoa Xã hội học Hiện đại, Khoa Xã hội học, Đại học Quốc gia Moscow M.V. Lomonosov
Bài viết thể hiện quan điểm riêng của tác giả, không nhất thiết phản ánh quan điểm của Nghiên cứu Chiến lược. Mọi trao đổi học thuật và các vấn đề khác, quý độc giả có thể liên hệ với ban biên tập qua địa chỉ mail: [email protected]
