“New Delhi sẽ điều hướng một thế giới phân cực thông qua sự tham gia đa chiều của mình, bảo vệ vai trò của Nam Bán cầu và tìm kiếm những cải cách trong Hội đồng Bảo an Liên Hợp Quốc cũng như các tổ chức quốc tế khác” – Thiếu tướng B.K. Sharma, Giám đốc Viện Dịch vụ Thống nhất (Ấn Độ).
Sự tan rã của Liên Xô vào tháng 12/1991 là một cú sốc chiến lược lớn dẫn đến sự phân mảnh của một siêu cường thành 15 quốc gia. Sự kiện “Thiên Nga Đen” này sau đó đã củng cố mong muốn “Pax Americana”, được đánh dấu bằng kỷ nguyên của chủ nghĩa đơn phương và chiếm ưu thế trước trong các vấn đề thế giới của Hoa Kỳ. Những lời đảm bảo của Hoa Kỳ về việc giải tán NATO và tạo điều kiện thuận lợi cho Nga hòa nhập vào cấu trúc kinh tế và an ninh của châu Âu vẫn chỉ là lời nói suông. Ngược lại, họ đã bắt đầu một cuộc Chiến tranh Lạnh mới, thể hiện ở việc NATO và Liên minh châu Âu nhanh chóng mở rộng về phía Đông để hợp nhất các Quốc gia thuộc Liên Xô cũ vào hệ sinh thái của liên minh phương Tây.
“Các cuộc cách mạng màu” do nước ngoài hậu thuẫn dọc theo vùng ngoại vi của Nga và việc bãi bỏ các thỏa thuận như ABM, INF và các hiệp ước khác đã nâng cao sự lo ngại về mối đe dọa của Nga và làm sâu sắc thêm sự nghi ngờ chiến lược giữa Nga và Mỹ. Sau Hội nghị Thượng đỉnh NATO ở Bucharest năm 2008, khi Nga nhận thấy lợi ích chiến lược của mình ở Georgia đang bị suy yếu do sự đồng lõa của Mỹ, nước này đã phát động các hoạt động quân sự ở Abkhazia và Nam Ossetia. Tuy nhiên, một lần nữa, vào năm 2014, khi Nga chứng kiến sự can thiệp từ bên ngoài vào cuộc nổi dậy Maidan, đi ngược lại lợi ích chiến lược cốt lõi của nước này ở vùng đệm chiến lược quan trọng, Moscow đã hành động để bảo đảm lợi ích của mình ở Crimea.
Mỹ đã nhanh chóng tung đòn trừng phạt bằng hình thức trừng phạt kinh tế chống lại Nga. Hiệp định Minsk năm 2014 và 2015 phản ánh mong muốn giải quyết xung đột, vẫn nằm trên giấy tờ và thay vào đó, khu vực này đã rơi vào một cuộc chiến tranh hỗn hợp giữa Nga và tập thể phương Tây do Mỹ dẫn đầu. Việc NATO tiếp tục mở rộng, tăng cường triển khai quân sự dọc sườn Đông NATO, tiến hành các cuộc tập trận quân sự ở Biển Baltic và Biển Đen, và sự chuẩn bị quân sự của Ukraine đã làm tăng thêm lo ngại về an ninh đối với Nga về một hoạt động quân sự phủ đầu có thể được phương Tây hậu thuẫn của Ukraine ở Crimea và Donbass. Yêu cầu của Tổng thống Putin về việc tìm kiếm sự bảo đảm an ninh từ phương Tây vẫn không được chú ý đến. Mỹ đã tăng cường đe dọa bằng cách tung ra một loạt các biện pháp trừng phạt kinh tế chống lại Nga. Hậu quả là không gian Liên Xô cũ đã rơi vào một vòng luẩn quẩn về an ninh và bất an. Một thực tế phũ phàng mà thế giới phải đối mặt là mối quan hệ giữa các cường quốc đang ở mức thấp nhất kể từ khi kết thúc Thế chiến thứ hai.
Không gian hậu Xô Viết đã trở thành đấu trường của các cuộc tranh giành quyền lực lớn. Chiến lược an ninh quốc gia, chiến lược phòng thủ quốc gia và đánh giá lại vị trí trung tâm của Hoa Kỳ có đầy rẫy những biểu hiện như “trục ma quỷ”; họ coi Trung Quốc và Nga là đối thủ và là mối đe dọa, coi Nga là một cơn sóng thần và Trung Quốc là mối đe dọa mang tính hệ thống về biến đổi khí hậu. Chúng phản ánh một tư duy thù địch kinh niên. Các khẩu hiệu “Nước Mỹ đã trở lại” và “Xây dựng lại thế giới tốt đẹp hơn” đi đôi với sự ủng hộ của lưỡng đảng trong việc đối phó với Nga và Trung Quốc một cách thù địch, càng chỉ ra một sự đối kháng quyết liệt. Cách tiếp cận nói trên được đáp lại bởi chủ nghĩa sô-vanh từ phía đối diện. Phần Lan và Thụy Điển đã chuyển sang gia nhập NATO. Liên minh châu Âu-Đại Tây Dương không chỉ được củng cố mà còn tìm cách hợp tác với liên minh an ninh Đông Á do Mỹ dẫn đầu. Nhật Bản, Hàn Quốc và Úc đã thể hiện mong muốn hợp tác với phương Tây. Mặt khác, Nga và Trung Quốc đã thắt chặt thêm với Triều Tiên, Iran, Syria và Cuba một cách có hệ thống. Ở Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương, các công trình như QUAD, AUKUS, Five Eyes (thiết lập tình báo), khối I2U2 ở Trung Đông, v.v… bị Nga và Trung Quốc nhìn nhận với thái độ hoài nghi. Tương tự như vậy, việc mở rộng BRICS và SCO bị Washington coi là liên minh khu vực chống lại Mỹ, đi ngược lại lợi ích quốc gia của nước này.
“Giữa sự phân cực rõ ràng như vậy, một cực thứ ba đã xuất hiện, Nam Bán cầu – một tập đoàn gồm các nước đang phát triển tuyên bố trung lập và tránh bị kẹp vào cuộc tranh giành quyền lực toàn cầu”.
Kết quả của Hội nghị Thượng đỉnh G20 – 2023 ở New Delhi là minh chứng cho nhận định này.
Không gian hậu Xô Viết hiện đang phải đối mặt với những thách thức khó khăn; nhưng đồng thời những cơ hội mới đang xuất hiện. Về tình hinhd xung đột Nga-Ukraine, cuộc phản công của Kiev đã giảm dần, nhưng xung đột chắc chắn sẽ kéo dài cho đến khi các bên tranh chấp đạt được một kết quả nhất định. Bất chấp kết quả có ra sao, kịch bản tổng thể vẫn tiềm ẩn nguy cơ xung đột lan sang các khu vực mới như Transnistria (Moldova) và Kaliningrad dưới tầm ảnh hưởng hạt nhân. Các lĩnh vực bất ổn khác như xung đột Azerbaijan–Armenia, xung đột sắc tộc-khu vực ở Trung Á hay vấn đề đó là tình trạng cực đoan hóa ở Tân Cương, cuộc khủng hoảng nhân đạo ở Afghanistan bị Taliban kiểm soát.
Những rạn nứt đang tái xuất hiện ở Mỹ và quyết tâm chung của phương Tây trong việc viện trợ cho Ukraine; Mặt khác, Nga dường như đã hồi phục sau những khó khăn về kinh tế. Nước này đã tái cơ cấu nền kinh tế, chuyển sang đổi mới công nghệ cao cấp và tạo ra năng lực đột biến để tăng cường nỗ lực chiến tranh nhằm đạt được các mục tiêu chính trị-quân sự ở Ukraine. Nga đã thực hiện một bước đi chiến lược táo bạo bằng việc đổi mới trọng tâm bằng việc “Xoay trục sang châu Á”. Moscow tìm cách đầu tư vào vành đai phía Nam của các quốc gia hậu Xô Viết thông qua ngoại giao năng lượng, bằng cách tân trang hoặc tạo ra một mạng lưới hành lang thương mại và năng lượng mới, đồng thời kết nối với các nền kinh tế đang phát triển mạnh ở châu Á, đặc biệt là Ấn Độ và Trung Quốc. Các đường ống xuyên Siberia tới Trung Quốc và sự gia tăng đáng kể trong thương mại năng lượng với Ấn Độ là những dấu hiệu báo trước mối quan hệ ngày càng tăng của Nga với hai gã khổng lồ châu Á. Trong những năm tới, động lực mới sẽ được tạo ra để tạo ra các thỏa thuận hoán đổi tiền tệ thay thế, nhờ đó tránh được các biện pháp trừng phạt kinh tế và đạt được mục tiêu phi đô la hóa. Các sáng kiến địa chính trị và địa kinh tế khác sắp được triển khai, chẳng hạn như Hành lang vận tải quốc tế Bắc Nam kết nối Nga với vùng duyên hải Ấn Độ thông qua Iran và các quốc gia ven biển Caspian, và Hành lang vận chuyển đa phương thức Vladivostok – Chennai. Cả hai sáng kiến này sẽ cực kỳ hữu ích cho các nền kinh tế Á-Âu theo mô hình đôi bên cùng có lợi dựa trên sự phụ thuộc lẫn nhau và bổ sung cho nhau.
Về mặt địa chiến lược, Ấn Độ với tư cách là một quốc gia ven biển có nhiều lợi ích đan xen với lục địa Á-Âu và vùng biển Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương. Các biên giới chiến lược phía bắc của New Dehli, ở một cấp độ, vẫn bị bao vây bởi các mối đe dọa và đồng thời là con đường kết nối kinh tế với Á-Âu ở một cấp độ khác. Mối quan hệ cộng sinh với Iran, Afghanistan và Trung Á là điều tối quan trọng để làm sâu sắc và mở rộng lợi ích chiến lược đa chiều của Ấn Độ với Nga – đối tác chiến lược đặc biệt của Ấn Độ. Ấn Độ mong muốn mở rộng quan hệ với Nga ra ngoài lĩnh vực hợp tác quốc phòng và năng lượng. Chính sách Đạo luật Viễn Đông của Ấn Độ, được Thủ tướng Modi đề ra trong Báo cáo Kinh tế Á-Âu vào tháng 9/2019, mở ra những triển vọng hợp tác mới trong các lĩnh vực tại khu vực Bắc Cực và tuyến đường Biển Bắc. Tuy nhiên, các lợi ích chiến lược của Ấn Độ ở Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương đều không thay đổi, dù đó là thương mại, an ninh năng lượng, hợp tác công nghệ hay cấu trúc an ninh phi đảng phái. Ấn Độ tin tưởng vững chắc vào triết lý ‘Một Trái đất, Một Gia đình, Một Tương lai’. Ấn Độ ủng hộ một thế giới không bá quyền và đa cực, không có tâm lý bên thua hoặc các khối quân sự. Ấn Độ sẽ kiên định thực hiện các cam kết của mình đối với hòa bình, an ninh và thịnh vượng toàn cầu. Do đó, New Delhi sẽ điều hướng một thế giới phân cực thông qua sự tham gia đa chiều của mình, bảo vệ sự nghiệp của Nam Bán cầu và tìm kiếm cải cách trong Hội đồng Bảo an Liên Hợp Quốc cũng như các tổ chức quốc tế khác. Cuối cùng, quan hệ Ấn Độ-Nga đã vượt qua được những biến động bất thường của địa chính trị; Về cơ bản, mối quan hệ này vẫn đủ mạnh mẽ để điều hướng thế giới phân cực hiện tại, chung tay và kề vai sát cánh vì một tương lai tốt đẹp hơn trong một trật tự thế giới đa cực đã chuyển đổi./.
Biên dịch: Nguyễn Như Việt Anh
Tác giả: Thiếu tướng B.K. Sharma, Giám đốc Viện Dịch vụ Thống nhất (Ấn Độ).
Bài viết thể hiện quan điểm riêng của tác giả, không nhất thiết phản ánh quan điểm của Nghiên cứu Chiến lược, vui lòng không sao chép khi chưa được phép. Mọi trao đổi học thuật và các vấn đề khác, quý độc giả có thể liên hệ với Ban Biên tập qua địa chỉ mail: [email protected]
