Sau khi dẫn đầu các nỗ lực nhằm tái hòa nhập Assad, sự do dự có tính toán của UAE trong việc hoàn toàn ủng hộ chính quyền mới ở Syria thể hiện một chiến lược nhằm kiềm chế quyền lực của các lực lượng Hồi giáo, tận dụng các liên minh khu vực và bảo vệ lợi ích của mình tại Levant.
Khi các quốc gia vùng Vịnh Ba Tư và các nước Ả Rập khác vội vã tiếp nhận chính quyền mới tại Syria, UAE đã chọn cách tránh việc hoàn toàn bình thường hóa quan hệ với Damascus. Đây không phải là một chiến lược ngẫu nhiên hay phản ứng nhất thời, mà là sự tính toán kỹ lưỡng nhằm bảo vệ lợi ích và an ninh của UAE. Abu Dhabi nhận thức rõ về những phức tạp ở Syria, có thể đe dọa sự cân bằng quyền lực mà họ đang cố gắng duy trì. Bằng cách cân bằng giữa việc tiếp cận thận trọng và sự miễn cưỡng chiến lược trong cam kết, UAE đặt mục tiêu bảo vệ mình trước những bất ổn và khả năng hỗn loạn khi Syria thích nghi với hệ thống chính trị mới. Nhưng điều gì khiến Abu Dhabi phải thận trọng, và tại sao những diễn biến ở Syria có thể xung đột với các mục tiêu dài hạn của họ?
Phản ứng có tính toán
Khi phe đối lập Syria tuyên bố kiểm soát chính phủ vào tháng trước, các quốc gia vùng Vịnh Ba Tư nhanh chóng tiếp cận với lãnh đạo mới, phát đi các tuyên bố ủng hộ và công nhận sự lựa chọn của người dân Syria.
Sự chuyển hướng này trái ngược rõ rệt với việc các quốc gia này đã từ từ làm lành lại mối quan hệ với cựu Tổng thống Bashar al-Assad sau nhiều năm bị cô lập trong khu vực. Tuy nhiên, đối với những quốc gia này, việc thích ứng với sự sụp đổ đột ngột của chính quyền là điều cần thiết – một nỗ lực để giành ảnh hưởng trong một Syria hậu Assad, nơi mà Thổ Nhĩ Kỳ và Qatar bất ngờ nắm giữ ưu thế.
Là thủ đô Arab đầu tiên thiết lập lại quan hệ với Assad sau chiến tranh Syria, Abu Dhabi tiếp cận cuộc đảo chính tháng 12 với sự thận trọng có tính toán. Trong tuyên bố chính thức đầu tiên sau sự sụp đổ của Damascus, UAE nhấn mạnh “cần phải bảo vệ nhà nước quốc gia Syria và các thể chế của nó, và ngăn ngừa bất kỳ sự sa sút nào vào tình trạng hỗn loạn và bất ổn.”
Chuyến thăm đầu tiên gây tranh cãi
Mặc dù có những lo ngại, Abu Dhabi không hoàn toàn đóng cửa đối thoại với chính quyền mới của Syria. Ngay sau khi Asaad al-Shaibani được bổ nhiệm làm Bộ trưởng Ngoại giao Syria, Bộ trưởng Ngoại giao UAE Abdullah bin Zayed đã khởi xướng các cuộc thảo luận để khám phá hợp tác song phương. Các cuộc đàm phán này đã culminated (đạt được kết quả) trong chuyến thăm UAE của Shaibani vào đầu tháng này, đánh dấu chuyến công du chính thức đầu tiên của một Bộ trưởng Ngoại giao Syria dưới chính quyền mới – chỉ một tuần sau chuyến công du đầu tiên của ông với tư cách là một nhà ngoại giao tới Saudi Arabia.
Mặc dù chuyến thăm được trình bày như một phần trong nỗ lực của Syria nhằm củng cố mối quan hệ với các quốc gia Arab, nhưng nó nhanh chóng trở thành tâm điểm của tranh cãi.
Các nhà phê bình trên mạng xã hội đã chỉ ra sự vắng mặt của lá cờ Syria mới trong các cuộc họp, cho rằng đó là một sự xúc phạm có chủ ý đối với Shaibani và chính quyền của ông. Thêm vào đó, sự lựa chọn trang phục của Bộ trưởng Ngoại giao UAE – đi giày thể thao trong buổi lễ tiếp đón chính thức – được cho là một sự vi phạm nghi thức ngoại giao. Những chi tiết biểu tượng này đã tạo ra cuộc tranh luận rộng rãi, với nhiều người đặt câu hỏi về ý định thực sự của UAE và bản chất mối quan hệ của họ với chính quyền Syria mới.
Các quan sát viên nhanh chóng so sánh với lễ đón tiếp cựu Tổng thống Assad trong chuyến thăm Abu Dhabi năm 2023, khi ông được đón tiếp trọng thể, cấp nhà nước.
Mối lo ngại này đã được phản ánh tại các cuộc họp bộ trưởng ở Riyadh về Syria, trong đó Bộ trưởng Ngoại giao UAE Abdullah bin Zayed đã nói về tầm quan trọng của việc duy trì sự thống nhất của Syria và từ chối chủ nghĩa khủng bố và chính trị loại trừ.
Sự thận trọng của UAE càng được nhấn mạnh thêm bởi Anwar Gargash, cố vấn ngoại giao của Tổng thống UAE Mohamed bin Zayed (MbZ), người đã công khai cảnh báo về những rủi ro do các phe nhóm cực đoan hiện đang nắm quyền ở Syria. Ông đã đề cập đến các nhóm như Hayat Tahrir al-Sham (HTS) – một tổ chức khủng bố được Liên Hợp Quốc chỉ định, và là lực lượng đối lập chiếm ưu thế trong chính phủ mới, có liên hệ với Anh em Hồi giáo và Al-Qaeda, như là mối nguy cơ còn tồn tại đối với sự ổn định của Syria.
Hành động nói lên tất cả
Sự hoài nghi của UAE đối với chính quyền mới của Syria được thể hiện rõ qua một loạt động thái cho thấy sự do dự trong việc hoàn toàn liên kết với Damascus.
Đầu tiên là việc đình chỉ đột ngột các chuyến bay giữa hai nước. Chỉ một ngày sau khi hãng hàng không Cham Wings Airlines thông báo nối lại các chuyến bay hàng ngày giữa Damascus và Sharjah, Abu Dhabi đã ra lệnh dừng toàn bộ hoạt động hàng không mà không đưa ra lời giải thích chi tiết.
Về mặt chính thức, quyết định này được cho là do tình trạng xuống cấp của các sân bay Syria, với lý do UAE cần nâng cấp cơ sở hạ tầng để đáp ứng các tiêu chuẩn an toàn và vận hành. Cơ quan Hàng không UAE cũng yêu cầu chính quyền Syria xin giấy phép mới sau khi tiến hành kiểm tra toàn diện các sân bay.
Đồng thời, UAE thông báo bổ sung 19 cá nhân và tổ chức vào danh sách theo dõi khủng bố, với lý do có liên hệ với tổ chức Anh em Hồi giáo (Muslim Brotherhood). Động thái này gửi đi một thông điệp rõ ràng về chính sách không khoan nhượng của Abu Dhabi đối với các nhóm Hồi giáo và củng cố sự phản đối của họ đối với các phong trào chính trị mà họ coi là mối đe dọa đối với an ninh và ảnh hưởng của mình.
Nhà báo người Lebanon và chuyên gia về các vấn đề vùng Vịnh Ba Tư, Ali al-Murad, chia sẻ rằng: “UAE, với định hướng chống chính trị của mình, đã nhìn nhận nguy cơ trong việc các sự kiện ở Syria diễn ra nhanh chóng dẫn đến sự sụp đổ của chế độ Baath và sự nắm quyền của các nhóm Hồi giáo mang tư tưởng Al-Qaeda và Anh em Hồi giáo, liên minh với Thổ Nhĩ Kỳ Tân Ottoman.”
Murad cũng tiết lộ thông tin xác nhận rằng UAE đã chỉ đạo các phe phái từ miền nam Syria nhanh chóng tiến vào Damascus vào tối ngày 7 tháng 12, khi họ nhận thấy chính phủ có khả năng sụp đổ.
“Đây là dấu hiệu sớm cho thấy Abu Dhabi nhận định rằng một chính quyền trung ương tại Damascus do Hồi giáo Sunni lãnh đạo sẽ gây ra hậu quả nghiêm trọng đối với họ và lợi ích của chế độ quân chủ Sunni của họ,” Murad giải thích, đồng thời nói thêm: “Chúng ta đã chứng kiến sự thờ ơ và thiếu nhiệt tình từ phía UAE trong việc thiết lập mối quan hệ với các nhóm Hồi giáo ở Damascus, cho đến khi điều đó trở thành hiện thực.”
Phiến quân được UAE hậu thuẫn
Người cai trị trên thực tế của Syria, Ahmad al-Sharaa (trước đây được biết đến với tên Abu Mohammad al-Julani), đã cố gắng xoa dịu những lo ngại từ vùng Vịnh bằng cách cam kết giải tán tất cả các phe phái vũ trang và tích hợp chúng vào Bộ Quốc phòng.
Mặc dù động thái này nhằm tìm kiếm sự ủng hộ từ các quốc gia vùng Vịnh và giảm nhẹ các lệnh trừng phạt, nhưng nó đang đối mặt với nhiều trở ngại lớn. Sự gia tăng các nhóm vũ trang với lòng trung thành và chương trình nghị sự khác nhau là một thách thức lớn, đặc biệt là ở miền nam Syria.
Một ví dụ đáng chú ý là “Phòng Tác chiến Miền Nam” (SOR), một liên minh do Ahmed al-Awda lãnh đạo. Ông này chỉ huy Lữ đoàn Tám thuộc Quân đoàn Thứ năm và có mối quan hệ chặt chẽ với UAE. Sharaa đã tổ chức một số cuộc họp với Awda, nhưng các cuộc đàm phán này vẫn chưa đạt được kết quả. Được biết, Awda đã yêu cầu các đảm bảo và đặc quyền cho phe của mình, làm phức tạp thêm nỗ lực thống nhất dưới một bộ chỉ huy quân sự tập trung.
Trong khi đó, Abu Dhabi nắm giữ lợi thế đáng kể thông qua việc hỗ trợ tài chính cho Awda và mối quan hệ với doanh nhân Syria có ảnh hưởng Khaled al-Mahamid. Các nhà phân tích cho rằng UAE có thể sử dụng những mối liên kết này để tác động đến tiến trình chính trị và có khả năng làm trật hướng các sáng kiến không phù hợp với tầm nhìn của họ về Syria.
Murad nhận định rằng: “Người UAE không cử phái đoàn đến Damascus như những nước khác. Bất kỳ ai theo dõi và đọc những gì truyền thông UAE phát sóng đều có thể suy ra sự không hài lòng của UAE đối với ý tưởng chung sống với chính quyền Hồi giáo tại Damascus. Nhưng vì Washington và Riyadh đã quyết định mở cửa với chính quyền mới, UAE không có đủ sự linh hoạt để công khai tuyên bố rằng họ không chấp nhận sự mở cửa này.”
Về lộ trình tương lai của Abu Dhabi, dự đoán rằng UAE sẽ chờ đợi Tổng thống đắc cử Donald Trump quay trở lại Nhà Trắng trước khi tích cực làm suy yếu quyền lực của HTS tại Damascus. Chiến lược này sẽ phù hợp với quan điểm của Đảng Cộng hòa, vốn dường như miễn cưỡng công nhận chính quyền mới của Syria.
Ai Cập được cho là chia sẻ cách tiếp cận này, nhưng việc thuyết phục Ả Rập Xê Út ủng hộ các nỗ lực nhằm phá bỏ ảnh hưởng của Hồi giáo chính trị tại Syria có thể sẽ là một nhiệm vụ phức tạp hơn.
UAE sẽ đi về đâu?
Các quốc gia vùng Vịnh Ba Tư từ lâu đã lo ngại sâu sắc về sự trỗi dậy của các phong trào Hồi giáo, vì sợ rằng những nhóm này có thể gây ảnh hưởng xấu đến sự ổn định của các tiểu vương quốc của họ. Trong bối cảnh đó, vẫn còn quá sớm để khẳng định chắc chắn rằng quá trình chuyển đổi chính trị của Syria đang đi theo hướng phù hợp với lợi ích của vùng Vịnh.
Những khác biệt rõ rệt giữa tầm nhìn nội bộ của Syria và các ưu tiên từ bên ngoài của vùng Vịnh Ba Tư tiếp tục định hình, và đôi khi làm phức tạp, quỹ đạo quản trị tại quốc gia này.
Về vấn đề này, Murad nhận xét: “Khi nói đến mối quan hệ với các nhóm Hồi giáo, cách tiếp cận của UAE và Ả Rập Xê Út là khác biệt. Ả Rập Xê Út có kinh nghiệm rõ ràng trong việc sử dụng các phong trào Hồi giáo chính trị và không nhìn nhận chúng với mức độ nguy hiểm như UAE. Những gì xảy ra ở Libya là minh chứng cho điều đó.”
Trong khi UAE đóng vai trò hàng đầu trong việc ủng hộ chỉ huy Khalifa Haftar của Quân đội Quốc gia Libya (LNA) tại Tobruk chống lại các phe phái Hồi giáo được Thổ Nhĩ Kỳ hậu thuẫn, Ả Rập Xê Út lại thể hiện ít khẩn trương hơn trong việc giải quyết vấn đề này. Tương tự, tại Yemen, Ả Rập Xê Út đã hợp tác với một tổ chức liên kết với Anh em Hồi giáo, trong khi UAE tiến hành chiến tranh chống lại họ thông qua các lực lượng của Hội đồng Chuyển tiếp miền Nam.
Sự khác biệt này cũng mở rộng sang Somalia, nơi hai cường quốc vùng Vịnh đã theo đuổi các chính sách mâu thuẫn liên quan đến các nhóm Hồi giáo.
Các nhân vật như Ahmed al-Awda vẫn có thể đóng vai trò quan trọng trong việc định hình tương lai của Syria, đặc biệt với sự hậu thuẫn từ UAE và Ai Cập. Với vai trò lãnh đạo các phe phái miền Nam, Awda có thể là nhân tố quan trọng trong việc làm suy yếu quyền lực của Sharaa, cả về mặt quân sự lẫn hành chính. Điều này sẽ củng cố vị thế của Abu Dhabi như một nhân tố ảnh hưởng chính trong đấu trường địa chính trị của Syria, đóng vai trò đối trọng với tham vọng của Thổ Nhĩ Kỳ và Qatar trong khu vực.
Syria vẫn là một cánh cửa quan trọng kết nối thế giới Ả Rập và một mắt xích thương mại thiết yếu với vùng Vịnh Ba Tư. Abu Dhabi có khả năng sử dụng khu vực Deraa như một con bài mặc cả, tận dụng mối quan hệ với Awda để đạt được các nhượng bộ về kinh tế và an ninh.
Mục tiêu của UAE sẽ là đảm bảo một mức độ tham gia chính trị phù hợp với lợi ích của họ, đồng thời gây áp lực lên Damascus – một cách tiếp cận có nguy cơ làm gián đoạn tiến trình chính trị mong manh và đẩy Syria vào tình trạng bất ổn thêm nữa.
Biên dịch: Bảo Trâm
Tác giả: Mawadda Iskandar là một nhà báo, nhà nghiên cứu chuyên về các vấn đề vùng Vịnh.
Bài viết thể hiện quan điểm riêng của tác giả, không nhất thiết phản ánh quan điểm của Nghiên cứu Chiến lược. Mọi trao đổi học thuật và các vấn đề khác quý độc giả có thể liên hệ với ban biên tập qua địa chỉ mail: [email protected]
