Biên giới Campuchia – Thái Lan, đặc biệt quanh khu vực đền Preah Vihear, từ lâu đã là điểm giao thoa giữa luật pháp quốc tế và chính trị quyền lực ở Đông Nam Á. Về pháp lý, các phán quyết của Tòa án Công lý Quốc tế đã khẳng định chủ quyền của Campuchia, song song việc thực thi lại chịu sức ép từ chủ nghĩa dân tộc và tính toán an ninh của Thái Lan. Về chính trị, tranh chấp này phản ánh giới hạn của luật quốc tế trong một môi trường mà cán cân quyền lực và lợi ích chiến lược chi phối hành vi quốc gia. Từ góc độ khu vực, đây là minh chứng cho cách các tranh chấp song phương có thể bị khuếch đại bởi yếu tố an ninh biên giới, cạnh tranh ảnh hưởng và biến động nội bộ. Trong bối cảnh ASEAN đề cao nguyên tắc hòa bình và không can thiệp, vụ việc đặt ra câu hỏi về hiệu quả của cơ chế khu vực trong xử lý xung đột. Đồng thời, nó cho thấy mối liên hệ giữa xung đột lãnh thổ và chiến lược đối ngoại của các nước Đông Nam Á trước sức ép cường quốc. Sự đan xen giữa luật pháp quốc tế và chính trị quyền lực tại đây biến khu vực biên giới này thành “phép thử” cho trật tự khu vực hiện đại.
Luật pháp quốc tế vẫn là nền tảng quan trọng nhưng khó được thực thi
Luật pháp quốc tế từ lâu được coi là một trong những công cụ nền tảng nhằm quản lý và giải quyết các tranh chấp lãnh thổ, cung cấp một khung tham chiếu khách quan để các bên đối lập có thể tìm kiếm giải pháp hòa bình. Trong lý thuyết và trong cấu trúc của hệ thống quốc tế hiện đại, các nguyên tắc pháp lý bao gồm tôn trọng chủ quyền lãnh thổ, cấm sử dụng vũ lực và tuân thủ phán quyết của các cơ quan tài phán quốc tế đóng vai trò định hướng hành vi quốc gia. Về trường hợp tranh chấp biên giới Campuchia – Thái Lan, đặc biệt liên quan đến khu vực đền Preah Vihear là một minh chứng điển hình cho vai trò và giới hạn của luật pháp quốc tế. Hai lần Tòa án Công lý Quốc tế ra phán quyết vào năm 1962, trao quyền sở hữu đền Preah Vihear cho Campuchia. Năm 2013, Campuchia làm rõ phạm vi khu vực xung quanh thuộc quyền quản lý của Phnom Penh đã khẳng định rõ ràng cơ sở pháp lý cho việc giải quyết tranh chấp. Về mặt nguyên tắc, đây là một thành công của cơ chế tài phán quốc tế, thể hiện khả năng định hình hành vi dựa trên chuẩn mực luật pháp quốc tế đã đưa ra.
Trong thực tiễn, tính ràng buộc của phán quyết ICJ không đồng nghĩa với việc khả năng thực thi tuyệt đối, nhất là khi các yếu tố phi pháp lý từ chủ nghĩa dân tộc, bất ổn chính trị nội bộ, cho đến toan tính chiến lược đều chi phối mạnh mẽ hành vi của các quốc gia liên quan. Ngay sau phán quyết năm 1962, Thái Lan vẫn duy trì sự hiện diện quân sự ở khu vực biên giới, vấn đề về việc dẫn nhu cầu bảo vệ an ninh và bảo tồn lợi ích quốc gia. Phán quyết năm 2013, dù được cộng đồng quốc tế hoan nghênh nhưng vẫn vấp phải trở ngại khi dư luận trong nước Thái Lan coi đây là sự mất mát chủ quyền, buộc chính phủ phải áp dụng chính sách trì hoãn hoặc thực thi chọn lọc nhằm giảm thiểu phản ứng chính trị. Ở phía Campuchia, việc triển khai quyền quản lý cũng bị hạn chế bởi lo ngại tái phát xung đột vũ trang và sự phụ thuộc vào hợp tác song phương. Như vậy, hiệu quả của luật pháp quốc tế bị thu hẹp đáng kể khi va chạm với những ưu tiên chiến lược và yêu cầu duy trì tính chính danh chính trị trong nước.
Về bối cảnh cạnh tranh chiến lược gia tăng tại Đông Nam Á. Sự quan tâm của các cường quốc, đặc biệt là Trung Quốc và Mỹ lan tới khu vực này khiến những tranh chấp biên giới vốn mang tính song phương có nguy cơ quốc tế hóa khi gắn với lợi ích ảnh hưởng và hiện diện quân sự mang tính hai chiều. Dù chưa có dấu hiệu can thiệp trực tiếp, môi trường cạnh tranh cường quốc làm phức tạp thêm khả năng giải quyết ổn định bởi mỗi bên tranh chấp có thể tìm kiếm hậu thuẫn từ các đối tác bên ngoài như một công cụ mặc cả. Trong tình thế đó, luật pháp quốc tế vẫn là công cụ định hướng, nhưng sức mạnh thực thi lại bị hạn chế bởi các biến số chính trị – an ninh nằm ngoài tầm kiểm soát của các thiết chế pháp lý.
Từ góc nhìn Quan hệ quốc tế, trường hợp Campuchia – Thái Lan là một minh họa rõ nhất cho mối quan hệ căng thẳng giữa luật pháp quốc tế và chính trị quyền lực trong một trật tự khu vực không cân xứng. Các trường phái hiện thực có thể lập luận rằng luật pháp quốc tế chỉ phản ánh cán cân quyền lực và sẽ bị phớt lờ nếu mâu thuẫn với lợi ích cốt lõi, trong khi trường phái tự do coi nó như một nền tảng tạo điều kiện cho hợp tác, dù vẫn phụ thuộc vào ý chí chính trị. Tranh chấp Preah Vihear cho thấy cả hai lập luận đều đúng ở mức độ nhất định: khung pháp lý quốc tế tồn tại và có giá trị, nhưng chỉ phát huy tối đa hiệu lực khi kết hợp với môi trường chính trị thuận lợi và cơ chế thực thi hiệu quả.
Chính trị quyền lực về động lực leo thang tranh chấp
Trong môi trường chiến lược Đông Nam Á hiện nay, chính trị quyền lực tiếp tục là động lực chủ yếu chi phối quỹ đạo của các tranh chấp lãnh thổ, bất chấp sự tồn tại của luật pháp quốc tế và các cơ chế giải quyết hòa bình. Tranh chấp biên giới Campuchia – Thái Lan quanh khu vực đền Preah Vihear minh họa rõ nét cơ chế này. Về mặt pháp lý, hai phán quyết của Tòa án Công lý Quốc tế đã khẳng định chủ quyền của Campuchia, nhưng về mặt chính trị, tiến trình thực thi lại bị cuốn vào vòng xoáy cạnh tranh quyền lực giữa hai quốc gia. Tại đây, quyền lực không chỉ được đo bằng số lượng binh sĩ hay khả năng quân sự, mà còn thể hiện ở khả năng định hình dư luận, củng cố tính chính danh của chính quyền, và duy trì lợi thế chiến lược trong khu vực biên giới.
Tranh chấp này trở thành công cụ chính trị trong bối cảnh cả Phnom Penh lẫn Bangkok đều phải đối diện với những thách thức nội bộ phức tạp. Ở Thái Lan, sau cuộc bầu cử 2023 và sự thay đổi liên minh cầm quyền, vấn đề chủ quyền Preah Vihear vẫn được một bộ phận lực lượng chính trị và quân đội khai thác để thể hiện lập trường cứng rắn, qua đó duy trì ảnh hưởng trong đời sống chính trị. Ở Campuchia, việc chuyển giao quyền lực từ Thủ tướng Hunsen sang Hun Manet vào năm 2023 diễn ra trong bối cảnh cần khẳng định tính liên tục của chính quyền; vì vậy, giữ lập trường kiên định về lãnh thổ vừa là thông điệp đối nội, vừa là tín hiệu đối ngoại về sự ổn định và sức mạnh quốc gia. Điều này phù hợp với luận điểm của lý thuyết hiện thực rằng các quốc gia luôn ưu tiên bảo toàn và gia tăng quyền lực để duy trì an ninh và tính chính danh.
Bên cạnh yếu tố chính trị nội bộ, khu vực Preah Vihear mang giá trị chiến lược không thể bỏ qua. Nằm trên vị trí cao, kiểm soát tầm nhìn xa và các tuyến giao thông qua dãy núi Dangrek, khu vực này không chỉ có giá trị lịch sử văn hóa, mà còn ảnh hưởng trực tiếp tới thế trận phòng thủ và kiểm soát biên giới. Chính vì vậy, việc từ bỏ hoàn toàn yêu sách hoặc giảm hiện diện quân sự ở khu vực xung quanh đền là điều khó xảy ra, bởi trong logic chính trị quyền lực, đó sẽ bị diễn giải là mất lợi thế chiến lược và làm suy yếu vị thế quốc gia.
ASEAN, dù có nguyên tắc duy trì hòa bình và ổn định khu vực, vẫn tỏ ra hạn chế trong việc xử lý các tranh chấp bị thúc đẩy bởi chính trị quyền lực. Kinh nghiệm giai đoạn 2008–2011 cho thấy, ngay cả khi căng thẳng leo thang thành xung đột vũ trang cục bộ, ASEAN vẫn không thể áp đặt giải pháp ràng buộc và Campuchia đã phải tìm đến Hội đồng Bảo an Liên Hợp Quốc. Trong một trật tự khu vực mà nguyên tắc đồng thuận và không can thiệp chiếm ưu thế, các bên tranh chấp hoàn toàn có thể tận dụng khoảng trống cưỡng chế này để duy trì tình trạng căng thẳng kiểm soát nhằm phục vụ lợi ích chiến lược.
Tương tác giữa luật pháp quốc tế và chính trị quyền lực
Trong trật tự khu vực Đông Nam Á sau 2023, luật pháp quốc tế và chính trị quyền lực không tồn tại như hai lĩnh vực tách biệt, mà đan xen và tác động qua lại, tạo nên quỹ đạo phức tạp của các tranh chấp lãnh thổ. Trường hợp biên giới Campuchia – Thái Lan quanh khu vực đền Preah Vihear cho thấy rõ tính chất lưỡng diện này cho thấy luật pháp quốc tế cung cấp khung giải quyết hòa bình, trong khi chính trị quyền lực định hình cách thức và mức độ thực thi trở nên thực địa. Hai yếu tố này không chỉ bổ trợ mà còn kiềm chế lẫn nhau, khiến tranh chấp vừa được neo trong chuẩn mực quốc tế, vừa luôn tiềm ẩn nguy cơ tái bùng phát.
Về lý thuyết, đây là minh chứng cho vai trò của thể chế quốc tế trong việc giải quyết tranh chấp lãnh thổ mà không cần dùng tới vũ lực. Tuy nhiên, thực tiễn cho thấy giá trị của phán quyết quốc tế không thể tách rời khỏi môi trường chính trị chiến lược mà nó vận hành. Các bên liên quan, trong khi không phủ nhận hiệu lực pháp lý, lại điều chỉnh cách tuân thủ dựa trên ưu tiên quyền lực, vị thế chiến lược và nhu cầu chính trị nội bộ.
Ở Thái Lan, sau bầu cử năm 2023 và sự hình thành liên minh cầm quyền mới, vấn đề Preah Vihear tiếp tục được một số lực lượng chính trị và quân đội khai thác như biểu tượng của chủ quyền quốc gia. Việc giữ lập trường cứng rắn ở biên giới vừa phục vụ an ninh, vừa đáp ứng tâm lý dân tộc, đồng thời củng cố ảnh hưởng của các nhóm quyền lực trong nước. Ở Campuchia, quá trình chuyển giao quyền lực từ Hunsen sang Hun Manet cũng khiến chính phủ mới phải khẳng định lập trường không nhân nhượng về lãnh thổ để nhằm duy trì sự ổn định chính trị và uy tín quốc tế. Trong cả hai trường hợp, chính trị quyền lực không phủ nhận luật pháp quốc tế nhưng định hướng cách thức diễn giải và áp dụng nó.
Tương tác này càng trở nên nhạy cảm khi đặt trong bối cảnh cạnh tranh ảnh hưởng giữa các cường quốc tại Đông Nam Á. Campuchia ngày càng gắn bó chiến lược với Trung Quốc, nhận nhiều đầu tư hạ tầng và hỗ trợ quốc phòng, trong khi Thái Lan duy trì quan hệ an ninh truyền thống với Mỹ và mở rộng hợp tác với cả Bắc Kinh lẫn các đối tác khác. Sự đan xen quan hệ này khiến vấn đề Preah Vihear có nguy cơ trở thành một điểm nóng quốc tế như Biển Đông. Nó tạo ra một môi trường chiến lược nơi tranh chấp lãnh thổ không thể tách rời khỏi trò chơi quyền lực lớn hơn. Các bên có thể dùng luật pháp quốc tế như một công cụ ngoại giao để tranh thủ ủng hộ, đồng thời sử dụng chính trị quyền lực để duy trì hiện trạng có lợi trên thực địa.
Trong bối cảnh hiện nay, khi Đông Nam Á đối diện với cả cơ hội hợp tác và thách thức an ninh do cạnh tranh cường quốc, mối tương tác giữa luật pháp quốc tế và chính trị quyền lực sẽ tiếp tục định hình tương lai tranh chấp Preah Vihear. Nếu lợi ích chiến lược của hai nước và môi trường khu vực hội tụ theo hướng ổn định, luật pháp quốc tế có thể được thực thi hiệu quả hơn. Nhưng nếu cán cân quyền lực thay đổi hoặc chủ nghĩa dân tộc gia tăng, chuẩn mực quốc tế sẽ chỉ còn là khung tham chiếu, trong khi thực địa vẫn bị chi phối bởi logic quyền lực. Điều này không chỉ phản ánh đặc thù Campuchia – Thái Lan, mà còn là thách thức chung đối với quản trị khu vực Đông Nam Á trong kỷ nguyên cạnh tranh chiến lược mới.
Tác giả: Nam Minh
Bài viết thể hiện quan điểm riêng của tác giả, không nhất thiết phản ánh quan điểm của Nghiên cứu Chiến lược. Mọi trao đổi học thuật và các vấn đề khác, quý độc giả có thể liên hệ với ban biên tập qua địa chỉ: [email protected]
Tài liệu tham khảo
1. Kitti Jayangakula (2025) – The Impacts of the Temple of Preah Vihear Case Towards the ASEAN Community, https://www.researchgate.net/publication/272303637_The_Impacts_of_the_Temple_of_Preah_Vihear_Case_Towards_the_ASEAN_Commnity
2. CFR (Council on Foreign Relations) (7 – 2025) – Thailand and Cambodia’s Ceasefire: Will It Stop War When Elites…, https://www.cfr.org/blog/real-reasons-thai-cambodia-conflict
3. The Guardian (2025) – Thailand-Cambodia border clashes… Thai acting PM says fighting ‘could develop into war, https://www.theguardian.com/world/live/2025/jul/25/thailand-cambodia-border-clashes-live-updates-thai-dispute-conflict-latest-news
4. Reuters (7 – 8 – 2025) – Cambodia and Thailand agree to ASEAN observers to ensure ceasefire holds, https://www.reuters.com/world/asia-pacific/cambodia-thailand-agree-asean-observers-ensure-ceasefire-holds-2025-08-07/
5. Kitti Jayangakula (2025) – The Impacts of the Temple of Preah Vihear Case Towards the ASEAN Community, https://www.researchgate.net/publication/272303637_The_Impacts_of_the_Temple_of_Preah_Vihear_Case_Towards_the_ASEAN_Commnity
6. Simon Chesterman (2024 – 2025) – The International Court of Justice in Asia…, https://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=2381791
7. Times (7 – 2025) – The Fighting Between Thailand and Cambodia Isn’t About Territory. It’s Much More Serious, https://time.com/7305413/thailand-cambodia-border-war-hun-sen-manet-paetongtarn-thaksin-shinawatra/
8. Washington Post (7 – 2025) – Thailand and Cambodia have started a conflict nobody wants, https://www.washingtonpost.com/opinions/2025/06/17/thailand-cambodia-border-disputeasean-hun-manet-paetongtarn/
