Theo hầu hết các nguồn tin, bà Kamala Harris đã học hỏi được rất nhiều điều khi giữ cương vị cấp phó cho Tổng thống Joe Biden, nhà lãnh đạo Mỹ giàu kinh nghiệm nhất về chính sách đối ngoại kể từ thời Tổng thống George H.W. Bush.
“Kamala Harris là học trò của Joe Biden. Ông ấy đã đào tạo ra cô”, Phó Thống đốc California Eleni Kounalakis, một người bạn của bà Harris, từng là đại sứ tại Hungary, cho biết.
Tuy nhiên, rõ ràng là bà Harris đã tạo ra con đường riêng của mình về chính sách đối ngoại và rằng bà ấy sẽ là một trong những đại diện cho thế hệ chuyên gia an ninh quốc gia tiếp theo. Họ là những người đã thấm nhuần các mối đe dọa công nghệ cao, những mối đe dọa mới hơn mà thế hệ Chiến tranh Lạnh do ông Biden đại diện ít quen thuộc hơn. Những mối đe dọa này bao gồm một loạt các mối đe dọa mạng: bao gồm cả tin tặc bầu cử và giám sát từ nước ngoài, chúng được cho là bao gồm từ các công ty do nhà nước điều hành như Huawei của Trung Quốc hay các mối đe dọa từ không gian, chẳng hạn như các âm mưu được báo cáo của Nga hoặc Trung Quốc nhằm vô hiệu hóa các hệ thống GPS và các rủi ro khó nắm bắt từ trí tuệ nhân tạo và điện toán lượng tử.
Trong bài phát biểu tại Đại hội toàn quốc của đảng Dân chủ khi chấp nhận đề cử vào tối thứ năm, bà Harris đã đề cập ngắn gọn đến các mối đe dọa công nghệ cao trong khi khẳng định rằng bà sẽ chứng minh mình là một tổng tư lệnh cứng rắn, người sẽ “đảm bảo nước Mỹ luôn có lực lượng chiến đấu hùng mạnh nhất và nguy hiểm nhất trên thế giới”.
“Tôi sẽ đảm bảo rằng chúng ta sẽ dẫn đầu thế giới vào tương lai về không gian và trí tuệ nhân tạo; rằng nước Mỹ, chứ không phải Trung Quốc, sẽ giành chiến thắng trong cuộc cạnh tranh trong thế kỷ 21, chúng ta sẽ ngày càng vững mạnh và không phải thoái vị, chúng ta sẽ giữ vững vị thế lãnh đạo toàn cầu của mình”, bà nói.
Sự quen thuộc của Harris với các lĩnh vực công nghệ cao xuất phát từ kinh nghiệm độc đáo của chính bà. Bắt đầu với tư cách là một thượng nghị sĩ vào tháng 1/2017, bà đã học một khóa học cấp tốc về các vấn đề an ninh quốc gia tại các ủy ban tình báo và an ninh nội địa trong giai đoạn nhiều mối đe dọa mới từ nước ngoài đang nổi lên. Chỉ ba ngày sau khi bà Harris tuyên thệ nhậm chức thượng nghị sĩ Mỹ bởi Phó Tổng thống Biden khi đó, chính quyền Obama đã công khai đưa ra một báo cáo gây chấn động tiết lộ mức độ nỗ lực bí mật của Tổng thống Nga Vladimir Putin nhằm gây tổn hại đến triển vọng bầu cử của Hillary Clinton và thúc đẩy Donald Trump trong cuộc bầu cử năm 2016. Điều này liên quan đến việc mua quảng cáo kỹ thuật số trên các nền tảng như Facebook, Instagram và tổ chức các cuộc mít tinh chính trị gian lận trên khắp Mỹ, cùng với các hành vi xâm phạm khác.
“Để hiểu cách Kamala Harris tiếp cận chính sách đối ngoại, điều quan trọng cần nhớ là bà bắt đầu làm việc tại Thượng viện vào cùng tháng mà mọi cơ quan tình báo Mỹ tuyên bố rằng Nga đã can thiệp vào cuộc bầu cử năm 2016 của Mỹ”, cựu cố vấn an ninh quốc gia của bà, Halie Soifer, người bắt đầu làm việc cho Harris trong tuần đầu tiên bà vào Thượng viện, cho biết. “Bà đã đóng vai trò lãnh đạo trong cuộc điều tra của ủy ban tình báo nhờ kinh nghiệm chỉ đạo các cuộc điều tra”.
Nhưng đó chỉ là khởi đầu cho sự đắm chìm của Harris vào các loại mối đe dọa mới hơn từ nước ngoài, các đồng nghiệp cũ cho biết.
“Đó là thời kỳ mà Ủy ban [Tình báo] ở một vị thế rất khác so với hầu hết các thành viên còn lại của Quốc hội”, Thượng nghị sĩ Mark Warner, chủ tịch hiện tại của ủy ban là người lập luận rằng ủy ban này đi đầu trong chính sách đối ngoại bằng cách vạch trần các mối đe dọa đối với an ninh quốc gia Mỹ mà không ai khác trong Quốc hội biết đến. “Không chỉ là chúng tôi đang điều tra sự can thiệp của Nga vào cuộc bầu cử. Chúng tôi là những người đầu tiên xác định mối đe dọa từ Trung Quốc [về giám sát công nghệ] từ Huawei và hành vi trộm cắp tài sản trí tuệ”, Warner cho biết trong một cuộc phỏng vấn.
Những mối đe dọa đó vẫn tiếp diễn, và chúng không chỉ từ Nga và Trung Quốc. Gần đây nhất, FBI đã tuyên bố rằng họ đang điều tra các cuộc tấn công mạng bị cáo buộc của Iran nhằm vào cả chiến dịch tranh cử tổng thống của cả đảng Dân chủ và Cộng hòa.
Bà Harris trước đây đã quen thuộc với những mối đe dọa kiểu này trong những ngày làm tổng chưởng lý California và công tố viên ở miền bắc California, nơi bà hiểu rõ Thung lũng Silicon. Trong hồi ký năm 2019 của mình, The Truths We Hold, Bà Harris đã viết rằng bà “sốc” như thế nào trước công nghệ bỏ phiếu lạc hậu của tiểu bang khi bà mới nhậm chức và công nghệ này dễ bị tin tặc tấn công như thế nào.
“Bộ Tư pháp California duy trì toàn bộ hệ thống dữ liệu tư pháp, hình sự cho tiểu bang và nhiều địa phương. Vì vậy, chúng tôi liên tục lo lắng về việc bảo vệ dữ liệu đó khỏi tin tặc”, cựu chánh văn phòng Thượng viện của Harris, Nathan Barankin chia sẻ với Foreign Policy. “Khi bạn là tổng chưởng lý và bạn đến từ California, nơi có nhiều công nghệ, bạn sẽ đảm nhiệm công việc tại Thượng viện và các ủy ban này đã nhận thức được không chỉ tiềm năng và lợi ích to lớn của công nghệ mà còn cả những rủi ro của nó. Vì vậy, khi những vấn đề như Huawei, máy tính lượng tử hoặc sự thao túng phương tiện truyền thông xã hội của các quốc gia nước ngoài cố gắng tác động đến cuộc bầu cử, bà đã ở đó rồi”.
Theo lời kể của các đồng nghiệp trong ủy ban tình báo, Harris nhanh chóng nắm vững các chủ đề bí ẩn như các hoạt động gây ảnh hưởng đến cuộc bầu cử của Nga trên không gian mạng và hành vi trộm cắp tài sản trí tuệ của Trung Quốc. Bà cũng chứng tỏ mình là người thẩm vấn nhân chứng sắc sảo, mặc dù đôi khi gây khó chịu, bằng cách triển khai kinh nghiệm lâu năm của mình với tư cách là công tố viên và tổng chưởng lý tại California.
“Bà ấy là một thế lực. Bà ấy đã báo hiệu ngay từ đầu rằng bà ấy sẵn sàng làm công việc giám sát khó khăn”, Thượng nghị sĩ Dân chủ Ron Wyden của Oregon và cũng là thành viên phục vụ lâu nhất của ủy ban cho biết. “Bà ấy đã đưa ra nhiều câu hỏi thực tế hơn trong năm phút [hỏi] của mình hơn bất kỳ ai. Bà ấy đã cố gắng tránh xa các bài phát biểu và đặt ra những câu hỏi khó, có thông tin đầy đủ”.
“Bà ấy đã cho thấy rằng bà ấy hiểu được sự phức tạp của thế giới”, Warner nói. Ông nói thêm: “Tôi không chắc các đồng nghiệp Cộng hòa của tôi sẽ công khai về điều đó bây giờ, nhưng bà ấy đã giành được rất nhiều sự tôn trọng từ họ”.
Thật vậy, chủ tịch đảng Cộng hòa lúc đó, Thượng nghị sĩ Richard Burr, đã ca ngợi Harris trong một bài báo trên Buzzfeed News năm 2019 là một “người học nhanh” và “rất hiệu quả”. (Burr, hiện đã nghỉ hưu, đã từ chối xác nhận những bình luận đó trong một email cho bài viết này, nói rằng, “Tôi không trả lời bất kỳ cuộc phỏng vấn nào cho cuộc bầu cử vào tháng 11.” Một số thành viên khác của ủy ban GOP được trích dẫn là đã khen ngợi Harris vào thời điểm đó, bao gồm cả Thượng nghị sĩ Marco Rubio, cũng đã không trả lời bình luận.)
Điều đáng chú ý là vào cuối năm đầu tiên tại Thượng viện, Harris đã cùng với thành viên Ủy ban Tình báo James Lankford, một đảng viên Cộng hòa đã tài trợ cho một trong số ít những nỗ lực lưỡng đảng nhằm tăng cường an ninh mạng của các hệ thống bỏ phiếu. (Dự luật sau đó bị đình trệ do sự phản đối của đảng Cộng hòa.) Bà cũng tài trợ cho một dự luật thúc đẩy Mỹ vượt lên trước Trung Quốc về điện toán lượng tử. Sau đó, với tư cách là phó tổng thống, bà Harris tiếp tục tập trung vào các mối đe dọa công nghệ cao, bao gồm cả sự khó kiểm soát đến từ trí tuệ nhân tạo, làm việc với Tổng thống Pháp Emmanuel Macron về các sáng kiến mới về không gian, an ninh mạng và đại diện cho chính quyền Biden tại Hội nghị thượng đỉnh toàn cầu về An toàn AI. Bà cũng từng là người đứng đầu Hội đồng Không gian Quốc gia và đại diện cho Mỹ tại hội nghị khí hậu COP28 ở Dubai.
Một lý do khiến Harris tập trung vào một lĩnh vực ít được biết đến như điện toán lượng tử, Barankin cho biết, là bà lo ngại về “các khoản đầu tư và nỗ lực mà Trung Quốc đang thực hiện để giành chiến thắng trong cuộc đua đó. Đó là điều mà bà rất nhạy cảm về tầm quan trọng của việc Mỹ duy trì vị thế của mình trên thế giới với tư cách là “siêu cường dân chủ duy nhất”.
“Không có gì lạ khi bà ấy đến văn phòng và phác thảo một số phát triển công nghệ mới, ngay cả khi chúng chưa được triển khai chính thức”, Barankin nói. “Việc phải đối mặt với điều gì đó khác biệt và mới mẻ thực sự khiến bà cho thấy năng lực của mình”.
Nghiên cứu của bà Harris về mối đe dọa mạng từ Nga và các quốc gia khác bao gồm chuyến thăm Israel vào tháng 11/2017, khi bà tham quan trung tâm an ninh mạng của nước này tại Beersheba. “Đó không phải là chuyến thăm điển hình của phái đoàn quốc hội [CODEL]”, Soifer, cựu cố vấn an ninh quốc gia, cho biết. “Có rất nhiều bài học rút ra từ người Israel về vấn đề mạng. Sau đó, bà đã sử dụng vai trò của mình trong Ủy ban An ninh Nội địa để tăng cường hệ thống phòng thủ mạng của chúng ta”.
Một trợ lý của phó tổng thống đồng ý rằng cuộc điều tra kéo dài của ủy ban tình báo đóng vai trò trung tâm trong việc định hình cách tiếp cận của Harris không chỉ đối với Nga mà còn đối với Trung Quốc và các quốc gia độc tài khác đang tìm cách làm suy yếu quyền lực của Mỹ.
Một trợ lý, quan chức cấp cao của Nhà Trắng làm việc với Harris và chỉ được phép phát biểu với điều kiện giấu tên cho biết “Bà ấy gia nhập ủy ban vào thời điểm lịch sử đầy biến động đối với cộng đồng tình báo và đất nước”. “Kinh nghiệm của bà ấy khiến bà nhận thức sâu sắc về các hoạt động gây ảnh hưởng xấu của Nga và tầm quan trọng của các hành động mạnh mẽ của Mỹ nhằm ngăn chặn, phá vỡ và bảo vệ đáp trả các hoạt động như vậy. Kinh nghiệm đó thực sự đã củng cố cho bà nhu cầu về sự lãnh đạo toàn cầu mạnh mẽ của Mỹ. Bạn đang thấy bà ấy nói về điều đó.”
Ông cho biết, không phải ngẫu nhiên mà trong các bài phát biểu của mình với tư cách là phó tổng thống, bà Harris đã nhiều lần nhấn mạnh đến việc bảo vệ các “quy tắc và chuẩn mực” dân chủ giúp duy trì hệ thống toàn cầu do Mỹ lãnh đạo trước những nỗ lực phá hủy nó của Moscow, Bắc Kinh và những nước khác.
Ít nhất, thành tích của Harris trong bốn năm tại Thượng viện rõ ràng đã làm suy yếu nhiều cuộc tấn công vào từ phía của ông Donald Trump và cỗ máy truyền thông của GOP, những người mô tả bà là một người trí thức nhẹ cân (“không đủ thông minh“, “hầu như không đủ năng lực” và “IQ thấp” là những từ mà Trump vẫn sử dụng), và là mục tiêu dễ dàng cho các nhà lãnh đạo thế giới khác (Trump nói rằng bà sẽ là “đồ chơi” trong tay họ). Đảng Cộng hòa và thậm chí một số đảng viên Dân chủ đôi khi cũng mô tả bà là một người theo chủ nghĩa tự do vô tâm, phản ứng thái quá, người đã khoa trương cho một cuộc chạy đua vào chức tổng thống ngay từ khi bà tuyên thệ nhậm chức thượng nghị sĩ.
Đặc biệt là tại Ủy ban An ninh Nội địa, “một số đảng viên Dân chủ tin rằng giọng điệu hiếu chiến của bà chủ yếu là để phô trương”, Dan Morain, một cựu phóng viên của tờ Los Angeles Times, đã viết trong cuốn tiểu sử năm 2021 về bà, Kamala’s Way: An American Life. “Những người khác nghi ngờ rằng cơn khát ánh đèn sân khấu của bà là một phần của kế hoạch dài hạn nhằm ‘làm như Obama’ bằng cách ở lại Thượng viện đủ lâu để có được các thông tin cần thiết để tranh cử tổng thống”. (Cựu Tổng thống Barack Obama đã phục vụ trong Ủy ban Đối ngoại Thượng viện một thời gian ngắn trước khi ông ra tranh cử.)
Harris đã được cảnh báo trước khi bà đến Washington rằng Ủy ban Tình báo, nói riêng, không nhất thiết là nơi dành cho một chính trị gia đầy tham vọng. Những người California đồng hương của bà, Thượng nghị sĩ Dianne Feinstein và Thượng nghị sĩ sắp mãn nhiệm Barbara Boxer, người mà Harris vừa giành được ghế từ ông đã đưa ra cho bà một bản tóm tắt thẳng thắn về những cạm bẫy. Họ nói với bà rằng vị trí tình báo hiếm khi tạo ra các điểm nhấn cá nhân. Hầu hết công việc của ủy ban đều được thực hiện sau cánh cửa đóng kín, không có máy quay truyền hình nào trong tầm mắt. Công việc rất nặng nề và là nhiệm vụ gây căng thẳng nhất về mặt tinh thần trên Đồi Capitol: Các thành viên về nhà mỗi tối với những tập tài liệu khổng lồ, nhưng vấn đề này tuyệt mật đến mức họ thậm chí không thể thuê nhân viên riêng để giúp tìm ra.
Boxer, trong một cuộc phỏng vấn cho biết bà đã cảnh báo người kế nhiệm về sự kín tiếng của ủy ban (một cuộc trò chuyện được chính Harris xác nhận trong cuốn tự truyện của bà). Nhưng Harris nghĩ rằng ủy ban sẽ cung cấp cho bà một số bài học nhanh chóng về những gì gần như là một khoảng trống trong sơ yếu lý lịch của bà cho đến thời điểm đó. Boxer cho biết: “Tôi nghĩ bà ấy chỉ muốn tìm hiểu thêm, để biết thêm về thế giới”. “Bà ấy muốn biết về mọi mối đe dọa ngoài kia. Ủy ban đó không giúp bạn nổi bật, nhưng chắc chắn nó dạy cho bạn biết những gì đang diễn ra trên thế giới”.
Warner nói thêm: “Hãy nhớ rằng, có những thành viên không muốn tham gia một ủy ban mà 80% các cuộc họp là phiên họp kín. Vì lý do đó, một số người thậm chí không xuất hiện thường xuyên. Bà ấy đã xuất hiện. Chúng tôi là thiểu số, và bà ấy thực sự là người cuối cùng phát biểu. Nhưng bà ấy sẽ ngồi trong suốt tất cả các phiên họp này. Bà ấy thực sự hiểu rõ công việc của mình”.
Trên hết, thời gian Harris tham gia nhiều ủy ban Thượng viện đã giúp bà hiểu sâu hơn về sự mong manh của nền dân chủ Mỹ trước các mối đe dọa từ công nghệ trong và ngoài nước, các đồng nghiệp của bà cho biết. Và bà đã hiểu được mối đe dọa theo cách bản năng, rất cá nhân, điều này có thể cung cấp một số hiểu biết về cách bà có thể khác với ông Biden, người đã học chính sách đối ngoại từ góc nhìn chiến lược lớn trong ba thập kỷ làm việc tại Ủy ban Đối ngoại.
Harris dần nhận ra rằng có một đường dây xuyên suốt, một chủ đề chung trong những gì bà đã làm trong phần lớn sự nghiệp của mình với tư cách là công tố viên ở California và định hình chính sách đối ngoại, mục tiêu mới mà bà đang theo đuổi với tư cách là một thượng nghị sĩ mới vào nghề, các cựu trợ lý cho biết. Bà đã dành sự nghiệp trước đây của mình với tư cách là một công tố viên quận và sau đó là tổng chưởng lý của California để giải quyết những bất bình đẳng và khiếm khuyết của nền dân chủ Mỹ, chẳng hạn như bất công về chủng tộc trong hệ thống hình sự và sự bóc lột kinh tế của Phố Wall. Bây giờ bà phải đối mặt với một âm mưu công nghệ cao nhằm phá hoại nền dân chủ bằng cách làm trầm trọng thêm những điểm yếu và lỗ hổng nội bộ đó.
“Một trong những điều bà thấy nguy hiểm nhất về sự can thiệp của Nga vào cuộc bầu cử năm 2016 là nỗ lực có chủ đích nhằm chia rẽ Mỹ từ bên trong”, Barankin, cựu chánh văn phòng Thượng viện của bà, cho biết. Hoặc như Harris đã viết trong cuốn tự truyện của mình, “Mục tiêu của Nga là làm suy yếu niềm tin vào “tiến trình dân chủ” của Mỹ”.
Bà Harris cho biết, rõ ràng từ cuộc điều tra của Thượng viện rằng người Nga tập trung vào việc chia rẽ người Mỹ về các vấn đề “nóng”, “từ chủng tộc đến quyền cho người đồng tính và quyền của người nhập cư”. Bà mô tả khoảnh khắc Lankford, một thành viên của Ủy ban Tình báo, băng qua lối đi để nói với bà rằng ông cũng thấy mối nguy hiểm tương tự: “Tôi đã lắng nghe những gì bà nói về chủng tộc như là gót chân Achilles của chúng ta, và tôi nghĩ bà đã nắm được điều gì đó quan trọng”. (Văn phòng của Lankford không trả lời trực tiếp yêu cầu bình luận.)
Và giờ đây, trong một bước ngoặt sự nghiệp mà bà không thể tưởng tượng ra, Harris đang chạy đua với một ứng cử viên, mặc dù chưa bao giờ bị phát hiện là thông đồng với Nga cũng đang trực tiếp đe dọa nền dân chủ Mỹ, ít nhất là trong suy nghĩ của nhiều người chỉ trích ông Donald Trump. Điều đó đã thúc đẩy chủ đề thúc đẩy dân chủ và tự do của Harris theo một cách độc đáo trong chiến dịch tranh cử hiện tại, bà Soifer, ông Wyden và những người ủng hộ bà Harris khác cho biết.
“Bạn phải nghĩ về thời điểm lịch sử khi bà ấy bắt đầu, vào tháng 1/2017”, bà Soifer nói. “Không có sách lược thực sự nào cho tình huống mà một tổng thống Mỹ sẽ đặt câu hỏi về các thể chế của chúng ta và hoàn toàn coi thường nền dân chủ của chúng ta. Vì vậy, không chỉ kinh nghiệm của bà ấy trong Ủy ban [Tình báo] là điều cần thiết để điều tra hành động của một đối thủ nước ngoài, mà còn xảy ra vào thời điểm mà người mà bà ấy hiện đang chạy đua cho chức tổng thống bắt đầu trực tiếp đe dọa nền dân chủ của chúng ta trong nước”.
Và trong khi Tổng thống Biden học hỏi chính sách đối ngoại dần dần trong ba thập kỷ tại Thượng viện, kể từ cuộc chiến tranh của Mỹ tại Việt Nam, “quan điểm của bà đến trong một khóa học cấp tốc, được hình thành từ cuộc khủng hoảng”, đặc biệt là mối đe dọa mạng từ Nga, theo một cựu trợ lý cấp cao giấu tên. “Bà ấy phải trở thành một diễn viên ngay lập tức để giảm thiểu mối đe dọa. Vì vậy, ngày nay, ngay cả khi liên quan đến cách bà ấy nói về việc bảo vệ nền dân chủ, các chuẩn mực và pháp quyền, bà ấy đang truyền tải kinh nghiệm của riêng mình, biến nó thành của riêng bà ấy”.
Biên dịch: Duy Hưng
Tác giả: Michael Hirsh là một chuyên gia bình luận cho Foreign Policy. Ông là tác giả của hai cuốn sách: Capital Offense: How Washington’s Wise Men Turned America’s Future Over to Wall Street và At War With Ourselves: Why America Is Squandering Its Chance to Build a Better World.
Bài viết thể hiện quan điểm riêng của tác giả, không nhất thiết phản ánh quan điểm của Nghiên cứu Chiến lược. Mọi trao đổi học thuật và các vấn đề khác, quý độc giả có thể liên hệ với ban biên tập qua địa chỉ mail: [email protected]
