Không lâu sau Hội nghị thượng đỉnh Trung – Nhật – Hàn diễn ra. Hội nghị được cho là nỗ lực của Trung Quốc trong việc kéo các đồng minh xa Mỹ hơn. Đáp lại, Mỹ đã thực hiện chuyến thăm đầu tiên của Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ tới Campuchia kể từ khi Thủ tướng Hun Manet nhậm chức, đây cũng được coi là một đối tác quan trọng hàng đầu của Trung Quốc tại Đông Nam Á. Trong cuộc gặp, hai bên đã đưa ra những cam kết về việc nối lại hợp tác quốc phòng giữa hai bên. Những hợp tác này khi đi vào thực chất có thể vấp phải những phản ứng tiềm tàng của Trung Quốc, và tất nhiên sẽ có tác động tới khu vực cũng như Việt Nam.
Bối cảnh và mục đích của chuyến thăm
Mục đích của Mỹ
Rõ ràng Mỹ đang ngày càng lo ngại sự hiện diện quân sự của Trung Quốc ở Campuchia, sau đó có thể lan rộng ra thêm các nước Đông Nam Á. Báo chí phương Tây gần đây thường xuyên nêu bật những lo ngại về việc Phnom Penh có thể cấp cho quân đội Trung Quốc quyền tiếp cận độc quyền căn cứ hải quân Ream[1]. Dư luận Mỹ còn lo ngại Campuchia sẽ sớm trở thành căn cứ quân sự nước ngoài thứ hai của Trung Quốc[2]. Gần đây nhất, Trung Quốc và Campuchia đã tiến hành cuộc tập trận chung Rồng Vàng-2024. Cuộc tập trận có hoạt động diễn tập bắn đạn thật trên vùng biển gần cảng Sihanoukville ở Campuchia. Tổng cộng có 16 tàu của quân đội hai nước tham gia tập trận, đánh dấu cuộc diễn tập bắn đạn thật chung đầu tiên giữa tàu hải quân Trung Quốc và hải quân Campuchia. Đài Truyền hình Trung ương Trung Quốc đưa tin hôm thứ Ba rằng phần của cuộc tập trận tập trung vào các hoạt động chống khủng bố và chống cướp biển[3].
Những động thái gần đây của Trung Quốc tại biển Đông như tàu Trung Quốc tấn công tàu của Philippines bằng vòi rồng. Trung Quốc tiến hành những cuộc tập trận quân sự quy mô lớn gần eo biển Đài Loan. Kết hợp với các hoạt động hợp tác với Campuchia khiến Mỹ lo lắng về khả năng Trung Quốc ngày càng chiếm ưu thế tại biển Đông, qua đó đe doạ trực tiếp tới lợi ích an ninh và kinh tế của Mỹ.
Ngược lại, cả Campuchia và Trung Quốc đều ra sức phản đối mọi cáo buộc liên quan đến cảng Ream. Zhang Junshe, một chuyên gia quân sự Trung Quốc, nói với Global Times, khi Trung Quốc và Campuchia cùng tham gia các cuộc tập trận quân sự, ông cho rằng truyền thông phương Tây một lần nữa cố gắng thổi phồng chủ đề về căn cứ quân sự tiềm năng, hoàn toàn phớt lờ sự thật. Ông nói thêm: “Loại hình hợp tác này không chỉ tuân thủ luật pháp trong nước của cả hai nước mà còn phù hợp với luật pháp và thông lệ quốc tế có liên quan”[4].
Mục tiêu lớn nhất của chuyến đi lần này của Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ không gì khác ngoài cải thiện mối quan hệ với Campuchia vốn đã xấu đi từ thời kì trước do các cáo buộc về bầu cử, nhân quyền và sự gắn bó ngày càng chặt chẽ giữa Trung Quốc và Campuchia. Ngoài những lý do lo ngại về tần suất ngày càng gia tăng các hoạt động hợp tác quân sự giữa Campuchia và Trung Quốc, một lý do khác để Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ chọn thời điểm này tới thăm là do quá trình chuyển đổi quyền lực của Campuchia đã được diễn ra và bắt đầu đi vào ổn định, khi ông Hun Manet đã nhậm chức được 10 tháng. Tân Thủ tướng Campuchia là học viện tốt nghiệp học viện West Point của Mỹ và Washington tin rằng đây là một lợi thế trong việc xây dựng lại mối quan hệ Trung – Campuchia và đẩy Campuchia xa Trung Quốc hơn. Trước chuyến thăm, một quan chức quốc phòng Mỹ giấu tên cho biết Washington có sự lạc quan rằng Thủ tướng Campuchia Hun Manet, người từng học tại Học viện Quân sự West Point, sẽ thân thiện với Washington hơn người tiền nhiệm Hun Sen[5]. Cùng quan điểm trên, Carl Thayer, Giáo sư danh dự về chính trị tại Đại học New South Wales của Australia, cho biết “quan hệ Mỹ – Campuchia đang ở thời điểm chuyển biến sau khi Hun Manet trở thành thủ tướng”. Thủ tướng tiền nhiệm Hun Sen nổi tiếng vì sự thách thức công khai của ông đối với Mỹ khi Mỹ áp đặt các lệnh trừng phạt đối với Campuchia với cáo buộc vì lý do nhân quyền và gian luận bầu cử[6]. Nhưng thực chất Mỹ cũng không đặt kỳ vọng quá cao vào một kết quả đột phá trong chuyến thăm lần này của ông Austin. Một quan chức quốc phòng Mỹ trả lời tờ Defense News trước chuyến thăm cho biết: “Đây không phải là chuyến thăm nhằm đạt được những kết quả quan trọng”[7].
Mục đích của Campuchia
Một điểm đáng chú ý khác là chuyến thăm cũng diễn ra ngay sau hội nghị thượng đỉnh Trung – Nhật – Hàn. Một hội nghị được dư luận cho rằng là nỗ lực của Trung Quốc nhằm giảm bớt sự gắn bó giữa Mỹ và hai đồng minh thân cận của mình ở Châu Á – Thái Bình Dương. Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ cũng thăm Campuchia, một trong những đối tác quan trọng bậc nhất của Trung Quốc tại Đông Nam Á. Pou Sothirak, Nguyên cố vấn cấp cao của Trung tâm Nghiên cứu Khu vực Campuchia và Him Raksmey cho rằng chuyến thăm của Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ mở ra 1 chương mới vừa có thời cơ và thách thức cho cả hai bên. Thêm vào đó, ông cũng cho rằng chuyến thăm lần này cho thấy Mỹ đã khôi phục sự quan tâm của mình trong việc lôi kéo Campuchia[8]. Trên phương diện chính thống, Người phát ngôn Bộ Ngoại giao Campuchia Chum Sounry nói với các phóng viên tuần trước rằng chuyến thăm của Austin sẽ là “một cơ hội tốt khác để thúc đẩy quan hệ và quan hệ giữa hai nước”[9]. Việc đón tiếp Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ cũng sẽ giúp Phnom Penh thể hiện được tuyên bố khi nhậm chức của Thủ tướng Hun Manet. Ông Hun Manet đã tuyên bố sẽ đa dạng hoá các mối quan hệ và không phụ thuộc vào quốc gia nào.
Nội dung bàn bạc
Các kết quả chính của cuộc gặp giữa ông Austin với các quan chức Campuchia được đánh giá là khá khả quan. Ông Austin đã gặp người đồng cấp Campuchia, Bộ trưởng Quốc phòng Tea Seiha và Thủ tướng Hun Manet và Chủ tịch Thượng viện Hun Sen[10]. Ông Austin cũng có cuộc gặp gỡ các cựu sinh viên chuyên nghiệp Mỹ người Campuchia các chương trình giáo dục quân sự (PME), cũng như các học viên từ Học viện Quân sự Mỹ và Học viện Không quân Mỹ đến thăm Campuchia để có cơ hội học tập[11]. Đăng trên kênh Telegram sau cuộc gặp, ông Hun Manet cho biết đã yêu cầu Bộ trưởng Quốc phòng nối lại hợp tác quốc phòng giữa hai nước, đặc biệt trong các lĩnh vực như trao đổi giữa các trường quân sự và tổ chức các cuộc tập trận quân sự chung giữa quân đội Mỹ và Campuchia[12]. Hai bên cũng đã bàn luận về việc nối lại các cuộc trao đổi huấn luyện quân sự về hỗ trợ thảm hoạ và Lực lượng gìn giữ hoà bình của Liên hợp quốc, đào tạo, trao đổi về rà phá bom mìn và vật liệu chưa nổ.
Về lo ngại hiện diện quân sự của Trung Quốc tại quân cảng Ream. Một phát ngôn viên của Lầu Năm Góc cho biết sau các cuộc họp của ông Austin, khi được hỏi về Ream: “Không còn nghi ngờ gì về mối quan ngại của chúng tôi. Gặp mặt trực tiếp cho chúng tôi cơ hội không chỉ để nói rõ ràng về mối quan ngại của mình mà còn nói về cách chúng tôi có thể làm việc cùng nhau trong tương lai nhằm củng cố mối quan hệ của chúng tôi. Và chúng tôi không yêu cầu bất kỳ quốc gia nào phải lựa chọn giữa các đối tác”[13].
Vẫn giữ thái độ cứng rắn với Mỹ, trong cuộc gặp với Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ, ông Hun Sen đã yêu cầu ông Austin giữ quốc gia Đông Nam Á này tránh xa chiến lược địa chính trị của Washington. Chủ tịch Thượng viện Hun Sen “đã yêu cầu Mỹ không đưa Campuchia vào chiến lược địa chính trị của mình và không coi Campuchia là nơi cạnh tranh địa chính trị vì Vương quốc này đang thực hiện chính sách đối ngoại dựa trên nguyên tắc riêng của mình”[14].
Tuy nhiên, ông Hun Sen bày tỏ sự ủng hộ ý định của ông Austin nhằm làm cho quan hệ song phương giữa Campuchia và Mỹ trở nên tốt đẹp hơn. Ông Hun Sen nói với Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ đang đến thăm: “Cho đến nay, cả hai bên đều thiếu sự tin tưởng lẫn nhau và thiếu thông tin cũng như đánh giá sai lầm, dẫn đến hiểu lầm”. Và ông Hun Sen coi đối thoại trong lĩnh vực quốc phòng của cả hai nước là “ưu tiên để xây dựng thêm niềm tin lẫn nhau và tránh mất thông tin”. Tuy nhiên, thừa nhận những thách thức trong quan hệ với Campuchia, ông Austin nói với Hun Sen rằng Washington “sẽ hợp tác với Campuchia để cải thiện quan hệ”.
Bên cạnh việc khuyến khích sinh viên Campuchia nộp đơn vào Học viện Quân sự Mỹ West Point, Austin còn ra hiệu rằng Mỹ sẽ hợp tác với Campuchia để hướng tới đối thoại quân sự và tập trận quân sự chung về ứng phó thảm họa “nhằm xây dựng niềm tin lớn hơn vì lợi ích tương lai của cả hai nước”. Hai bên cũng thảo luận về cuộc chiến Nga-Ukraine, cuộc chiến ở Gaza và các tranh chấp ở Biển Đông.
Chuyến đi của Austin tới Campuchia diễn ra vài ngày sau khi quốc gia Đông Nam Á này tổ chức cuộc tập trận quân sự chung với Trung Quốc. “Tôi đã trải qua một ngày làm việc hiệu quả ở Campuchia,” Austin nói khi kết thúc chuyến đi tới quốc gia Đông Nam Á này. Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ cho biết ông đã có “các cuộc đối thoại thực chất về các cách tăng cường quan hệ quốc phòng Mỹ-Campuchia và tôi mong muốn được đối thoại thêm”.
Tác động và dự báo
Các hoạt động cả trên lĩnh vực quân sự và ngoại giao gần đây giữa Mỹ và Trung Quốc khi cả hai bên đều cố gắng có những cuộc gặp gỡ, trao đổi với những đồng minh thân cận nhất của mỗi bên sẽ càng làm căng thẳng giữa Mỹ và Trung Quốc trong khu vực gia tăng. Khi mỗi bên đều hoài nghi và đề phòng những bên còn lại và có những hành động đáp trả, hệ quả tất yếu là lòng tin giữa hai bên ngày càng xói mòn và mối quan hệ luôn trong trạng thái căng thẳng. Có thể sẽ có những diễn biến mới diễn ra trong khu vực Đông Nam Á trong thời gian tới liên quan đến các hoạt động hợp tác quốc phòng Mỹ – Campuchia hoặc các hoạt động đáp trả của Trung Quốc. Những cuộc tập trận chung giữa Mỹ và Campuchia nhằm để Hun Manet chứng minh cho thế giới thấy mình thực sự vẫn đang theo đuổi chính sách đa phương và không phụ thuộc vào Trung Quốc. Tuy nhiên, mức độ của những cuộc tập trận này nếu diễn ra khó có thể có quy mô lớn như của Campuchia với Trung Quốc và mang tính biểu tượng là chủ yếu.
Các hợp tác quân sự được bàn luận giữa hai bên cho thấy những bước đi còn khá thận trọng từ chính quyền Thủ tướng Hun Manet. Ông Manet rõ ràng không muốn có những phản ứng tiêu cực từ Trung Quốc, nhất là trong bối cảnh Campuchia vẫn đang phụ thuộc khá nhiều vào Trung Quốc. Kênh đào Funan Techno, một dự án nhằm mục đích tạo điểm nhấn đáng nhớ trong nhiệm kỳ đầu tiên của Hun Manet đang có sự giúp đỡ to lớn của Trung Quốc. Carl Thayer cho rằng nói rằng chuyến thăm Campuchia của Bộ trưởng Quốc phòng Austin “biểu thị rằng hai bên sẵn sàng từ bỏ một số chính sách cứng nhắc hạn chế hợp tác quốc phòng và tham gia vào các cuộc đối thoại đổi mới để tìm kiếm điểm chung”[15].
Tuy có nhiều tín hiệu khả quan về kết quả chuyến thăm, thế nhưng mối quan hệ Mỹ – Campuchia vẫn phải đối mặt với nhiều thách thức. Tương lai hoạt động quân sự của Trung Quốc tại quân cảng Ream, kênh đào Funan Techno và những lệnh trừng phạt của Mỹ đối với Campuchia vẫn còn ở đó. Trước khi quá trình nâng cấp do Trung Quốc tài trợ bắt đầu vào tháng 6/2022, căn cứ Ream từng là nơi diễn ra một số cuộc tập trận và huấn luyện hải quân chung giữa Mỹ và Campuchia. Campuchia đã phá hủy cơ sở do Mỹ xây dựng vào tháng 10/2020. Hai tàu chiến Trung Quốc, có thể là tàu hộ tống hoặc tàu khu trục, đã cập cảng Ream kể từ tháng 12. Tuần trước, ông Hun Manet cho biết Campuchia sẽ bắt đầu xây dựng một con kênh trị giá 1,7 tỷ USD do Trung Quốc hậu thuẫn vào tháng 8, vốn tạo ra những nghi ngại với nước láng giềng, đặc biệt là Việt Nam. Việc giải quyết hoàn toàn được các khúc mắc trên để đưa quan hệ hai nước lên một tầm cao mới là thách thức không hề nhỏ. Đòi hỏi ý chí mong muốn của hai bên và mức độ can thiệp của Trung Quốc vào mối quan hệ này. Nhà phân tích chính trị Campuchia Ou Virak nói rằng việc tái khởi động các cuộc tập trận chung có thể là một điểm thảo luận trong chuyến thăm của Austin. Người đứng đầu Lầu Năm Góc cũng muốn truyền tải một thông điệp tới Bắc Kinh, rằng khu vực này quá quan trọng và Trung Quốc sẽ không có quyền tự do kiểm soát.
Những phản ứng tiềm tàng của Trung Quốc
Những kết quả trong cuộc gặp giữa Mỹ và Campuchia tuy có những dấu hiệu tích cực cho quan hệ hai nước nhưng các hợp tác hầu hết vẫn dừng lại ở mức tiềm năng và mong muốn của hai bên. Phản ứng của Trung Quốc có thể được nhận thấy rõ ràng hơn khi hai nước Mỹ – Campuchia có những bước đi tiếp theo nhằm hiện thực hoá những cam kết trong cuộc họp lần này. Những cam kết Trung Quốc sẽ đặc biệt chú ý như tăng cường quan hệ quốc phòng Mỹ – Campuchia. Như lời Thủ tướng Hun Manet phát biểu sau cuộc họp: “Chúng tôi đã có những cuộc trò chuyện thực chất về các cách tăng cường quan hệ quốc phòng Mỹ-Campuchia và tôi mong muốn được đối thoại thêm nữa”[16].
Phản ứng của Trung Quốc nhiều khả năng sẽ là đưa ra những lời hợp tác với những khoản đầu tư hấp dẫn hơn nhằm giữ chặt Campuchia trong “vòng tay” của Bắc Kinh. Khả năng Trung Quốc thực hiện các lệnh “trừng phạt” vào nền kinh tế của Campuchia là thấp nhưng không phải là hoàn toàn không thể xảy ra.
Hàm ý cho Việt Nam
Campuchia là láng giềng, Mỹ và Trung Quốc là đối tác chiến lược toàn diện của Việt Nam. Sự tranh giành ảnh hưởng của Mỹ – Trung tại Campuchia sẽ càng làm cho cục diện cạnh tranh tại khu vực trở nên phức tạp và khó lường. Đặc biệt, những lĩnh vực mà hai bên đang cố gắng tăng cường hợp tác là các lĩnh vực nhạy cảm như quốc phòng, quân sự, lại diễn ra trong một môi trường đang ẩn chứa nhiều tranh chấp như biển Đông, chắc chắn sẽ gây khó khăn cho Việt Nam hơn trong việc hoạch định chính sách tại khu vực. Một điểm khác cần lưu tâm đó là trong đối thoại Shangri-La 2024 vừa qua tại Singapore, Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Lloyd Austin đã có cuộc gặp với Bộ trưởng Quốc phòng các nước Brunei, Campuchia, Indonesia, Lào, Malaysia, Philippines, Singapore, Thái Lan và Timor Leste bên lề Đối thoại. Các bên đã thảo luận cơ hội nhằm thúc đẩy hòa bình và ổn định khu vực. Tại cuộc họp, Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ đã có nhiều cam kết như tái khẳng định cam kết lâu dài của Mỹ trong việc phối hợp với ASEAN và ủng hộ vai trò trung tâm của ASEAN, đồng thời nhấn mạnh tiến triển đạt được sau khi Mỹ và ASEAN nâng cấp quan hệ lên đối tác chiến lược toàn diện năm 2022[17]. Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ đã có cuộc gặp với tất cả các nước Đông Nam Á, ngoại trừ Việt Nam. Quốc gia đóng vai trò quan trọng trong ASEAN và là đối tác chiến lược toàn diện của Mỹ. Lý do có thể đưa ra là Việt Nam chỉ cử quan chức bậc Thứ trưởng sang tham dự Shangri – La lần này trong khi cuộc gặp là giữa các Bộ trưởng với nhau. Đây có thể là bước đi chủ động đến từ Việt Nam trong việc tránh tham dự vào một cuộc họp từ phía góc nhìn của Trung Quốc là Mỹ đang cố gắng lôi kéo các nước Đông Nam Á trên lĩnh vực hợp tác quốc phòng quân sự, từ đó, tránh gây ra căng thẳng giữa Trung Quốc và Việt Nam. Việt Nam từ lâu đã công bố Sách trắng Quốc phòng với điểm nổi bật là chính sách Bốn không. Trong thời gian tới, trước những biến động tiềm tàng ngay tại khu vực sát sườn, ảnh hưởng trực tiếp tới lợi ích kinh tế và an ninh của Việt Nam, Việt Nam cần kiên quyết duy trì chính sách quốc phòng Bốn không, đồng thời vận dụng linh hoạt mối quan hệ đối tác chiến lược toàn diện với Mỹ, đối tác đặc biệt với Campuchia và Cộng đồng chia sẻ tương lai với Trung Quốc nhằm đảm bảo lợi ích quốc gia dân tộc./.
Tác giả: Phạm Quang Phúc
Bài viết thể hiện quan điểm riêng của tác giả, không nhất thiết phản ánh quan điểm của Nghiên cứu Chiến lược. Mọi trao đổi học thuật và các vấn đề khác, quý độc giả có thể liên hệ với ban biên tập qua địa chỉ mail: [email protected]
TÀI LIỆU THAM KHẢO
[1] Natasha Bertrand (2024), “Defense Secretary Lloyd Austin visits Cambodia as US concerns grow over China’s influence”, CNN, https://edition.cnn.com/2024/06/04/asia/cambodia-lloyd-austin-china-intl-hnk/index.html
[2] Noah Robertson (2024), “US defense chief visits Cambodia seeking reset amid China concerns”, Defense News, https://www.defensenews.com/pentagon/2024/06/04/us-defense-chief-visits-cambodia-seeking-reset-amid-china-concerns/
[3] “Chinese, Cambodian navies conduct 1st joint live-fire drill as part of Golden Dragon-2024” (2024), Global Times, https://www.globaltimes.cn/page/202405/1313224.shtml
[4] “Chinese, Cambodian navies conduct 1st joint live-fire drill as part of Golden Dragon-2024” (2024), Global Times, https://www.globaltimes.cn/page/202405/1313224.shtml
[5] Idrees Ali (2024), “U.S. Defense Secretary visits Cambodia as it moves closer to Beijing”, Reuters, https://www.reuters.com/world/asia-pacific/us-defense-secretary-visits-cambodia-it-moves-closer-beijing-2024-06-04/
[6] Idrees Ali (2024), “US Defense Secretary discusses military exchanges in visit to China ally Cambodia”, Reuters, https://www.reuters.com/world/asia-pacific/us-defense-secretary-visits-cambodia-it-moves-closer-beijing-2024-06-04/
[7] Noah Robertson (2024), “US defense chief visits Cambodia seeking reset amid China concerns”, Defense News, https://www.defensenews.com/pentagon/2024/06/04/us-defense-chief-visits-cambodia-seeking-reset-amid-china-concerns/
[8] Pou Southirak, Him Raksmey (2024), “US Secretary of Defense’s Visit to Phnom Penh, Turning New Page in US – Cambodia Relations”, Khmer Times, https://www.khmertimeskh.com/501498888/us-secretary-of-defenses-visit-to-phnom-penh-turning-new-page-in-us-cambodia-relations/
[9] “US vies to reset Cambodia ties with Pentagon chief’s visit to China ally” (2024), South China Morning Post, https://www.scmp.com/news/asia/southeast-asia/article/3265314/us-vies-shore-ties-china-ally-cambodia-pentagon-chiefs-flying-visit?module=Asia&pgtype=section
[10] Sopheng Cheang (2024), “US defense secretary meets Cambodia’s top officials to push for stronger ties with China’s ally”, AP News, https://apnews.com/article/cambodia-us-defense-austin-china-f05671e61c267f630b27b826a4e42d1f
[11] “Readout of Secretary of Defense Lloyd J. Austin Ill’s Meetings With Cambodian Prime Minister Hun Manet and Senior Cambodian Officials” (2024), U.S. Department of Defense, https://www.defense.gov/News/Releases/Release/Article/3795409/readout-of-secretary-of-defense-lloyd-j-austin-ills-meetings-with-cambodian-pri/
[12] Torn Charnitheara (2024), “US Defense Secretary Visit: Hun Sen Stresses Renewed Dialogue Will Warm Up Defense Relations”, Cambodianess, https://cambodianess.com/article/us-defense-secretary-visit-hun-sen-stresses-renewed-dialogue-will-warm-up-defense-relations
[13] Natasha Bertrand (2024), “Defense Secretary Lloyd Austin visits Cambodia as US concerns grow over China’s influence”, CNN, https://edition.cnn.com/2024/06/04/asia/cambodia-lloyd-austin-china-intl-hnk/index.html
[14] Riyaz ul Khaliq (2024), “Cambodia tells US to keep it out of Washington’s geopolitical strategy”, AA, https://www.aa.com.tr/en/asia-pacific/cambodia-tells-us-to-keep-it-out-of-washington-s-geopolitical-strategy/3239247
[15] “US vies to reset Cambodia ties with Pentagon chief’s visit to China ally” (2024), South China Morning Post, https://www.scmp.com/news/asia/southeast-asia/article/3265314/us-vies-shore-ties-china-ally-cambodia-pentagon-chiefs-flying-visit?module=Asia&pgtype=section
[16] Torn Charnitheara (2024), “US Defense Secretary Visit: Hun Sen Stresses Renewed Dialogue Will Warm Up Defense Relations”, Cambodianess, https://cambodianess.com/article/us-defense-secretary-visit-hun-sen-stresses-renewed-dialogue-will-warm-up-defense-relations
[17] PV (2024), “Mỹ cùng ASEAN thảo luận cơ hội thúc đẩy hòa bình và ổn định khu vực”, LA34, https://la34.com.vn/my-cung-asean-thao-luan-co-hoi-thuc-day-hoa-binh-va-on-dinh-khu-vuc-122149.html
