Trong bức tranh an ninh châu Á hiện nay, hai sự kiện thường niên gồm Shangri-La tại Singapore và Hương Sơn tại Bắc Kinh cùng tổ chức trong năm 2025 đã trở thành “sân khấu” để các cường quốc phô diễn tầm nhìn chiến lược. Nếu như tại Đối thoại Shangri-La lần thứ 22, Mỹ khẳng định thông điệp về “trật tự dựa trên luật lệ” cùng với cam kết mở rộng các liên minh và đối tác an ninh do Washington dẫn dắt, thì đến Diễn đàn Hương Sơn lần thứ 12, Bắc Kinh lại nhấn mạnh đến chủ quyền quốc gia và vai trò trung tâm của Trung Quốc trong kiến tạo một châu Á “ổn định, bao trùm và đa cực”. Việc phân tích thông điệp và đối chiếu những điểm nổi bật tại Diễn đàn Shangri-La và Hương Sơn mang ý nghĩa quan trọng để hiểu rõ hơn về triển vọng quan hệ Mỹ–Trung cùng xu hướng an ninh khu vực thời gian tới cũng như những chỉ dấu chính sách cho Việt Nam.
Những điểm nhấn của Hương Sơn 2025 so với Shangri-La 2025
Từ nhiều năm qua, Đối thoại Shangri-La tại Singapore và Diễn đàn Hương Sơn ở Bắc Kinh đã trở thành hai biểu tượng đối thoại an ninh song hành ở châu Á vừa có tính bổ trợ, vừa thể hiện sự khác biệt căn bản về tầm nhìn chiến lược của các cường quốc.
Trước hết, ở cả hai diễn đàn đều có những điểm tương đồng về chức năng và nội dung. Việc cả Shangri-La lẫn Hương Sơn quy tụ từ quan chức cấp cao trong lĩnh vực quốc phòng, an ninh, các sĩ quan chỉ huy cho đến giới học giả, tạo nên kênh thảo luận đa tầng nấc nhằm xử lý những vấn đề an ninh nổi bật của khu vực và thế giới. Nội dung trao đổi cũng không giới hạn trong các thách thức an ninh truyền thống như xung đột quân sự, tranh giành lãnh thổ hay nguy cơ phổ biến hạt nhân mà được mở rộng sang các vấn đề phi truyền thống như biến đổi khí hậu, an ninh mạng và an ninh năng lượng. Trên hết, cả hai sự kiện đều là nơi Mỹ và Trung Quốc tận dụng để công bố, nhấn mạnh hoặc điều chỉnh thông điệp chính sách toàn cầu, qua đó gián tiếp định hướng dư luận chiến lược. Học giả quốc tế hàng đầu Joseph Nye từng nhận định rằng, trong mô hình quan hệ quốc tế đương đại những diễn đàn an ninh không chỉ là không gian trao đổi mà còn là công cụ cạnh tranh quyền lực mềm [1]. Chính vì vậy, tại cả hai sự kiện Shangri-La và Hương Sơn có thể coi như tấm gương soi chiếu tầm nhìn đối lập của Washington và Bắc Kinh về trật tự khu vực.
Tuy nhiên, cũng tồn tại những khác biệt giữa hai diễn đàn trong cách thức truyền tải hàm ý đối ngoại. Về chủ thể tổ chức, Đối thoại Shangri-La do Viện Nghiên cứu Chiến lược Quốc tế (IISS) nước Anh sáng lập và điều phối với sự bảo trợ của Singapore, được coi như kênh Ngoại giao bán chính thức (track 1.5) kết hợp giữa đại diện chính phủ và giới học giả. Hình thức này tạo ra một không gian đối thoại linh hoạt, cho phép các bên trao đổi ý kiến, thử nghiệm ý tưởng và xây dựng lòng tin một cách cởi mở hơn so với ngoại giao chính thức. Trong khi đó, Đối thoại Hương Sơn do chính nước chủ nhà Trung Quốc sáng lập do Quân Giải phóng Nhân dân Trung Quốc và Bộ Quốc phòng Trung Quốc trực tiếp chủ trì, mang tính chất kênh Ngoại giao chính thức (track 1) thể hiện rõ tính chính thống cũng như truyền tải quan điểm trực tiếp của nhà nước. Điều này khiến Shangri-La được xem như một không gian tương đối độc lập, nơi các tranh luận cởi mở, thậm chí đối chất gay gắt có thể diễn ra công khai. Điều mà ít được thấy hơn ở Hương Sơn bởi mỗi phát ngôn đều mang trách nhiệm đại diện chính sách đối ngoại của quốc gia.
Sự khác biệt còn thể hiện trong chủ đề chính của từng sự kiện. Chủ đề tại Shangri-La năm nay nhấn mạnh vào “Bảo đảm sự ổn định trong một thế giới cạnh tranh”. Đáng chú ý, từ khóa “cạnh tranh” được nhắc đến nhiều thay vì “đa cực” hay “hợp tác”, hàm ý một cấu trúc khu vực ngày càng bị định hình bởi đối đầu. Ngay trong phiên khai mạc, Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Pete Hegseth đã nhấn mạnh việc coi Trung Quốc là “thách thức lớn nhất đối với tự do hàng hải và ổn định khu vực” [2]. Chủ đề này còn bao hàm các nội dung về duy trì trật tự quốc tế dựa trên luật lệ, tăng cường khả năng răn đe, cũng như mở rộng mạng lưới liên minh và đối tác an ninh nhằm đối phó với những hành vi bị coi là “cưỡng ép”.
Còn tại Diễn đàn Hương Sơn 2025 lựa chọn chủ đề “Chung tay gìn giữ trật tự quốc tế và thúc đẩy phát triển hòa bình”, khẳng định hình ảnh Trung Quốc như một cường quốc kiến tạo hòa bình và bảo trợ cho trật tự đa cực công bằng, chống lại bá quyền. Từ khóa “hòa bình” được tiếp nối từ kỳ họp lần thứ 11 năm 2024 với chủ đề “Cùng xây dựng hòa bình, cùng chia sẻ tương lai”. Thông điệp chủ đạo xoay quanh việc quảng bá Sáng kiến An ninh Toàn cầu (GSI), nhấn mạnh nguyên tắc hợp tác cùng thắng và không can thiệp, từ đó định vị Trung Quốc như đầu mối đáng tin cậy khi các quốc gia khác gửi gắm lợi ích.
Về những hoạt động chính trong các phiên thảo luận, ở Shangri-La thường mang sắc thái đối chất trực diện. Các quan chức an ninh của phía Mỹ, Nhật Bản và Liên minh châu Âu thường công khai chỉ trích Trung Quốc về các hành động trên Biển Đông hay trong vấn đề Đài Loan, tạo nên nhiều phiên thảo luận trở nên căng thẳng và mang tính đối chất cao. Ngược lại, tại Hương Sơn, do mang tính chất xây dựng hình ảnh, Trung Quốc tập trung quảng bá các sáng kiến hợp tác và nhấn mạnh những thành tựu phát triển, đồng thời né tránh các tranh luận trực diện liên quan đến chủ quyền.
Thành phần các quốc gia tham dự hai sự kiện cũng phản ánh rõ rệt xu hướng phân tuyến trong tập hợp lực lượng. Như thông lệ, Đối thoại Shangri-La tiếp tục quy tụ sự hiện diện của các đồng minh và đối tác an ninh then chốt của Mỹ như Nhật Bản, Úc, cùng với sự góp mặt của Liên minh châu Âu (EU) tiêu biểu năm nay là Pháp trong vai trò khách mời chính thức. Ngược lại, Diễn đàn Hương Sơn lại trở thành điểm quy tụ của một tập hợp lực lượng mang đậm dấu ấn “Phương Nam toàn cầu”, với sự tham gia nổi bật của Nga, các quốc gia Trung Á trong khuôn khổ Tổ chức Hợp tác Thượng Hải (SCO), các thành viên BRICS, cùng nhiều nước châu Phi và ASEAN. Cấu trúc khách mời này không chỉ phản ánh sự lựa chọn chiến lược của Bắc Kinh trong việc xây dựng các mạng lưới hợp tác Nam – Nam, mà còn cho thấy quá trình phân tầng ngày càng rõ rệt của trật tự khu vực giữa “liên minh dân chủ” do Mỹ dẫn dắt và “cộng đồng đa cực” xoay quanh Trung Quốc.
Điểm đáng chú ý nhất trong năm 2025 là cách thức hai cường quốc lựa chọn đại diện tham gia. Tại Shangri-La, Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ xuất hiện nổi bật với bài phát biểu đáng chú ý về tham vọng của Mỹ tại Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương. Trong khi đó, phía Trung Quốc lại không cử Bộ trưởng Quốc phòng mà chỉ cử một đoàn đại diện ở cấp đại học quốc phòng, cho thấy thái độ không đề cao diễn đàn an ninh mà quan điểm thân phương Tây chiếm đa số. Đáp lại, tại Diễn đàn Hương Sơn lần này, Trung Quốc dồn nhiều nguồn lực chuẩn bị chu đáo nhằm phát đi thông điệp “hòa bình, phát triển, chống can thiệp” và kêu gọi hợp tác cùng thắng. Tuy nhiên, Mỹ chỉ cử tùy viên quốc phòng từ Đại sứ quán Mỹ tại Bắc Kinh, thấp hơn cả cấp phó trợ lý Bộ trưởng Quốc phòng từng tham dự năm trước [3]. Sự tương phản này cho thấy mỗi bên đều coi trọng “sân nhà” của mình như không gian khẳng định vai trò trung tâm, đồng thời chủ động giảm thiểu va chạm trực diện ở diễn đàn do đối phương kiểm soát.
Diễn đàn Hương Sơn được tổ chức chỉ ít lâu sau Hội nghị thượng đỉnh SCO ngày 3/9, qua đó tạo ra sự cộng hưởng chiến lược và khiến Mỹ cùng nhiều nước phương Tây không khỏi lo ngại. Sự liền mạch về thời điểm cho thấy Bắc Kinh chủ động thiết kế một chuỗi sự kiện nhằm củng cố vai trò hạt nhân trong mạng lưới an ninh phi phương Tây, đồng thời gửi đi thông điệp rằng Trung Quốc và các đối tác như Nga, Iran đủ sức hình thành một trục hợp tác thách thức trực tiếp trật tự dựa trên luật lệ của Mỹ.
Đấu trường diễn ngôn công khai
Quan điểm của chính giới Mỹ và Trung Quốc
Tại Shangri-La, Mỹ và các đồng minh đã nhiều lần chủ động nhấn mạnh các quan điểm về trật tự quốc tế dựa trên luật lệ, chống lại các hành động đơn phương và coi vai trò liên minh quân sự là yếu tố cần thiết để ứng phó với sự mở rộng ảnh hưởng gây bất ổn của Trung Quốc. Trong bài phát biểu tại Shangri-La 2025, người đứng đầu Lầu Năm góc Pete Hegseth khẳng định Mỹ sẽ không nhân nhượng trước hành vi cưỡng ép của Trung Quốc ở Biển Đông và eo biển Đài Loan, đồng thời kêu gọi các đồng minh chia sẻ gánh nặng quốc phòng và khôi phục năng lực răn đe tập thể trong khu vực [4]. Những phát biểu này không chỉ phản ánh nỗi lo ngại về quân sự mà còn thể hiện cách Mỹ định vị luật pháp quốc tế, tự do hàng hải và quyền chủ quyền của các quốc gia nhỏ như những giá trị nền tảng cần được bảo vệ.
Ngược lại, tại Diễn đàn Hương Sơn, Trung Quốc tỏ rõ thái độ điềm tĩnh hơn khi lựa chọn sử dụng diễn ngôn có tính thuyết phục hơn là đối chất. Trong phát biểu khai mạc diễn đàn, Bộ trưởng Quốc phòng Trung Quốc Đổng Quân nhấn mạnh sự cần thiết của sự đoàn kết để tránh “luật rừng” và cảnh báo về tư tưởng Chiến tranh Lạnh, bá quyền, ép buộc các quốc gia phải chọn phe [5]. Trọng tâm lập luận của Trung Quốc xoay quanh chủ quyền tuyệt đối, không can thiệp, bảo vệ trật tự thế giới hậu chiến tranh với nguyên tắc tuân thủ các quy tắc quốc tế nhưng vẫn có quyền bảo vệ “lợi ích cốt lõi” của mình. Thông qua Sáng kiến An ninh Toàn cầu (GSI) và Sáng kiến Quản trị Toàn cầu (GGI), Trung Quốc đưa ra tầm nhìn về một trật tự đa cực, bình đẳng và tôn trọng toàn vẹn lãnh thổ hấp dẫn hơn so với chiến lược Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương của Mỹ. Theo báo CGTN, sáng kiến GSI của Trung Quốc đủ cơ sở pháp lý khi được hơn 100 quốc gia và tổ chức quốc tế bày tỏ ủng hộ trong hơn 90 văn kiện song phương hoặc đa phương [6].
Quan điểm của giới học giả
Giới học giả phương Tây xem Đối thoại Shangri-La 2025 như diễn đàn thể hiện rõ nỗi lo ngại về việc Trung Quốc mở rộng ảnh hưởng qua những những khái niệm như “mối đe dọa tiềm tàng” để mô tả hành động của Bắc Kinh. Học giả Li Yaqi từ Viện Nghiên cứu Mỹ ở Thượng Hải đã nhận định bài phát biểu của Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Pete Hegseth tại Shangri-La 2025 như một bản vẽ chính sách toàn diện của chính quyền Trump 2.0 về khu vực Ấn Độ-Thái Bình Dương. Ở chiều ngược lại, đối với Diễn đàn Hương Sơn, cách nhìn của giới học giả phương Tây lại thận trọng hơn. Theo The Diplomat trong bài viết “Diễn đàn Hương Sơn 2025: Trung Quốc bước vào kỷ nguyên mới của quản trị toàn cầu quyết đoán” của học giả Sookyeon Lee lập luận rằng Bắc Kinh đang dùng Hương Sơn để quảng bá một mô hình quản trị toàn cầu thay thế, tập trung thu hút sự ủng hộ từ các nước Nam bán cầu. Tuy vậy, diễn đàn này vẫn bị đánh giá là thiếu cam kết cụ thể và cơ chế ràng buộc [7].
Tại Diễn đàn Hương Sơn, các học giả từ Nga, Nam Á, Trung Á, châu Phi và ASEAN thường tập trung vào câu chuyện hợp tác phát triển và chia sẻ lợi ích. Dù có những đề cập tới các vấn đề như Đài Loan và Biển Đông nhưng các phiên này thường có chiều hướng thảo luận mềm hơn, ít khi nêu đích danh hoặc có tranh luận gay gắt với Trung Quốc. Trong một phiên thảo luận được Thời báo Hoàn Cầu dẫn lại, chuyên gia Ấn Độ Pravin Sawhney cho rằng sáng kiến GGI chính thức hóa một hệ thống quản trị mới được các quốc gia Nam Bán cầu công nhận. Ngoài ra, Ruhanas Binti Harun, giáo sư Khoa Quan hệ Quốc tế, An ninh và Luật tại Đại học Quốc phòng Malaysia đã phát biểu bên lề phiên họp với chủ đề “Hợp tác An ninh Châu Á – Thái Bình Dương” rằng GGI do Trung Quốc đề xuất là một giải pháp rất tốt [8]. Những điều trên phản ánh sự hưởng ứng tích cực của một bộ phận học giới trong khu vực đối với các đề xuất an ninh của Bắc Kinh.
Tiếng nói của truyền thông
Truyền thông quốc tế đã góp phần khắc họa rõ nét sự đối lập trong diễn ngôn xung quanh hai diễn đàn an ninh lớn nhất châu Á – Thái Bình Dương. Đối với Diễn đàn Hương Sơn, truyền thông phương Tây như Reuters coi đây là công cụ tuyên truyền của Bắc Kinh đối trọng với Đối thoại Shangri-La, đồng thời nhấn mạnh vai trò của diễn đàn trong việc quảng bá các Sáng kiến toàn cầu và tìm kiếm sự hậu thuẫn từ các nước Phương Nam. Ngược lại, báo chí chính thống của Trung Quốc như Tân Hoa xã và Thời báo Hoàn Cầu đưa ra lập luận rằng trong bối cảnh quốc tế đầy biến động, diễn đàn này là một trong số ít nơi mà các quốc gia thuộc Bắc – Nam toàn cầu có thể lên tiếng đồng đều và tham gia chia sẻ trách nhiệm chiến lược.
Ở chiều ngược lại, khi đề cập đến Shangri-La, truyền thông Trung Quốc lại chỉ trích đây như sân khấu công kích Trung Quốc do phương Tây dẫn dắt, cho rằng diễn đàn phản ánh một tư duy an ninh mang màu sắc Chiến tranh Lạnh mới. Trong khi đó, báo chí có quan điểm gần gũi phương Tây như Nikkei Asia nhấn mạnh việc Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ sáng suốt khi tận dụng Shangri-La để khẳng định sự hiện diện bền vững của Mỹ và các đồng minh củng cố lòng tin chiến lược và thảo luận về mạng lưới an ninh Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương.
Ba chiều hướng phát triển an ninh khu vực hậu các diễn đàn an ninh
Sự nổi lên của các diễn đàn an ninh thường niên như Đối thoại Shangri-La tại Singapore hay Diễn đàn Hương Sơn tại Bắc Kinh đang phản ánh rõ ba chiều hướng chính của cấu trúc an ninh khu vực châu Á – Thái Bình Dương sẽ chủ yếu xoay quanh những vấn đề sau: (1) quan hệ song phương Mỹ – Trung; (2) vai trò của liên minh và đối tác; (3) cách thức ứng xử của các nước nhỏ và vừa.
Về quan hệ Mỹ – Trung hiện nay đã vượt xa phạm vi cạnh tranh thông thường, trở thành sự đối đầu toàn diện trên hầu như mọi mặt trận. Washington công khai cảnh báo về năng lực quân sự ngày càng gia tăng của Bắc Kinh và coi đây là mối đe dọa đối với trật tự khu vực, trong khi Trung Quốc lại phản bác bằng cách tố cáo “bá quyền” của Mỹ, đồng thời thuyết phục cộng đồng quốc tế rằng họ đang theo đuổi mô hình an ninh chung, toàn diện, hợp tác và bền vững [9]. Mặc dù, giữa hai bên vẫn tồn tại kênh đối thoại, thể hiện qua việc tham gia các diễn đàn an ninh và các cuộc trao đổi song phương. Song, theo một báo cáo của IISS năm 2024 chỉ ra rằng có tới 70% quan chức quốc phòng và ngoại giao tin rằng một sự cố va chạm quân sự ngẫu nhiên có thể là tác nhân kích hoạt khủng hoảng lớn hơn giữa hai cường quốc [10]. Giới quan sát cho rằng quan hệ Mỹ – Trung đang bước vào giai đoạn cả hai bên vừa chấp nhận thực tế đối đầu lâu dài, vừa tìm cách thiết lập cơ chế ngăn chặn khủng hoảng.
Từ cuộc cạnh tranh chiến lược Mỹ – Trung đã tái định vị cách thức tập hợp lực lượng. Về phía Mỹ, chiến lược được triển khai theo hướng củng cố trục liên minh truyền thống đồng thời mở rộng hợp tác với Ấn Độ thông qua các cơ chế như QUAD và AUKUS. Nhờ vậy, Mỹ duy trì sức răn đe và sự hiện diện không chỉ ở Tây Thái Bình Dương mà còn tạo thế liên kết trực tiếp với NATO ở Đại Tây Dương, hình thành một chuỗi liên minh xuyên hai đại dương có tính chất bao vây chiến lược. Ngược lại, Trung Quốc chọn tăng cường quan hệ đối tác chiến lược với Nga, thúc đẩy vai trò của các cơ chế như SCO và BRICS mở rộng, đồng thời mở rộng ảnh hưởng tại châu Phi và Mỹ Latinh. Ngoài ra, việc kiên trì quảng bá khái niệm “cộng đồng chung vận mệnh nhân loại” tạo đối trọng với diễn ngôn “trật tự dựa trên luật lệ” mà Mỹ thường xuyên nhấn mạnh. Hệ quả là cấu trúc an ninh khu vực ngày càng theo xu hướng phân tách thành hai vòng tròn đồng tâm, một bên do Mỹ dẫn dắt với trọng tâm luật lệ và răn đe, bên kia do Trung Quốc kiến tạo với nhấn mạnh chủ quyền và hợp tác Nam – Nam.
Trong bức tranh đó, các quốc gia nhỏ và vừa nổi lên như những tác nhân có khả năng xoay chuyển cục diện. Khu vực ASEAN có thể xem như một ví dụ điển hình trước tác động từ sức ép chọn phe. Thay vì nghiêng hẳn về một bên, đa số các nước Đông Nam Á lựa chọn duy trì chính sách cân bằng vừa duy trì hợp tác song song với cả Mỹ và Trung Quốc, vừa phát huy vai trò trung tâm của ASEAN. Khảo sát của Viện ISEAS–Yusof Ishak năm 2024 cho thấy 46% giới tinh hoa ASEAN tin rằng Trung Quốc là đối tác kinh tế quan trọng nhất, trong khi 43% đánh giá Mỹ là đối tác an ninh hàng đầu [11]. Không chỉ ASEAN, nhiều quốc gia Nam Á và châu Phi cũng tìm cách khai thác cạnh tranh Mỹ – Trung để tranh thủ viện trợ, công nghệ và hợp tác quốc phòng từ cả hai phía. Tuy nhiên, chiến lược này tiềm ẩn nguy cơ ngày càng lệ thuộc, dẫn tới suy giảm tính tự chủ chiến lược nếu không được điều chỉnh thận trọng.
Sự song hành của những diễn đàn đối thoại an ninh lần lượt do Mỹ và Trung Quốc điều phối cho thấy trật tự an ninh châu Á – Thái Bình Dương đang trong quá trình định hình lại, không còn xoay quanh một trục cố định như giai đoạn hậu Chiến tranh Lạnh mà tồn tại song song nhiều lớp quan hệ, liên minh và đối tác với mức độ đan xen lợi ích phức tạp.
Dự báo và hàm ý
Trong bối cảnh cuộc đua giữa Mỹ và Trung Quốc chưa có dấu hiệu hạ nhiệt khiến triển vọng về một trật tự an ninh châu Á – Thái Bình Dương ổn định giữa hai cường quốc sẽ khó đạt được trong ngắn hạn. Các chỉ số về chi tiêu quốc phòng và sự gia tăng hoạt động hiện diện quân sự tại các khu vực mà cả hai bên đều muốn gây ảnh hưởng cho thấy quỹ đạo cạnh tranh sẽ còn tiếp tục gia tăng. Theo báo cáo của Viện nghiên cứu hòa bình Stockholm (2025), ngân sách quốc phòng Mỹ năm 2024 đạt 997 tỉ USD, chiếm 37% tổng chi tiêu quân sự toàn cầu, trong khi Trung Quốc chi khoảng 296 tỉ USD, tăng 6% so với năm trước, giữ vị trí thứ hai thế giới [12]. Việc hai nước đồng thời đầu tư mạnh vào các lĩnh vực như hiện đại hóa hải quân, phát triển trí tuệ nhân tạo, tên lửa chiến lược trong quốc phòng và mở rộng mạng lưới căn cứ quân sự ở nước ngoài ngày càng khẳng định tính chất cạnh tranh lâu dài.
Dưới góc độ thể chế khu vực châu Á – Thái Bình Dương đang chứng kiến sự tồn tại song hành của hai mô hình an ninh đối lập. Mô hình do Mỹ dẫn dắt nhấn mạnh “trật tự dựa trên luật lệ quốc tế”, trong đó các liên minh như Mỹ – Nhật – Hàn hay các cơ chế mở rộng như AUKUS và QUAD được coi là trụ cột. Ngược lại, Trung Quốc thúc đẩy các sáng kiến an ninh và phát triển có tính bao trùm, chẳng hạn Sáng kiến An ninh Toàn cầu” (GSI) và “Sáng kiến Phát triển Toàn cầu” (GDI), đặt trọng tâm vào nguyên tắc chủ quyền, không can thiệp và hợp tác đa cực. Điều này phản ánh một bức tranh khu vực phân mảnh, khi các quốc gia phải liên tục điều chỉnh chiến lược để tận dụng lợi ích từ cả hai mô hình, đồng thời tránh rơi vào thế buộc phải chọn phe.
Trong quá trình phân mảnh đó, vai trò của các quốc gia tầm trung được dự báo sẽ nổi bật hơn. Nhật Bản, Ấn Độ, Hàn Quốc và Úc đều đã có những bước đi riêng biệt nhằm gia tăng lợi ích chiến lược khi vừa củng cố quan hệ với Mỹ, vừa giữ kênh hợp tác cần thiết với Trung Quốc. Ấn Độ chính là ví dụ điển hình, khi đứng trong hàng ngũ của nhóm QUAD do Mỹ dẫn dắt nhưng đồng thời cũng là thành viên chủ chốt của Khối BRICS, Tổ chức SCO nơi Trung Quốc và Nga có vai trò trung tâm. Trái lại, các thể chế đa phương khu vực như ASEAN đang phải đối diện với thách thức khó khăn hơn. Với nguyên tắc đồng thuận, ASEAN đang bị thử thách nghiêm trọng trong việc duy trì vai trò trung tâm, đặc biệt khi xử lý những vấn đề nhạy cảm như tranh chấp Biển Đông. Khảo sát thường niên của Viện ISEAS – Yusof Ishak (2024) cho thấy 46% giới tinh hoa khu vực coi Trung Quốc là đối tác kinh tế quan trọng nhất, trong khi 43% đánh giá Mỹ là đối tác an ninh số một [13]. Những con số này phản ánh rõ tình trạng chia rẽ và lưỡng lự mang tính cấu trúc trong nội bộ khu vực, khiến ASEAN khó duy trì sự gắn kết trước sức ép cạnh tranh nước lớn.
Đối với Việt Nam, tình hình cạnh tranh nước lớn gia tăng đặt ra cả cơ hội lẫn thách thức. Về cơ hội, việc Mỹ và Trung Quốc song song thúc đẩy hai mô hình an ninh mở ra không gian để Việt Nam củng cố chính sách đối ngoại đa phương, tranh thủ lợi ích từ cả hai phía. Sự tham dự đều đặn trong mọi khuôn khổ đối thoại cho phép Hà Nội khẳng định vai trò cầu nối tin cậy, đồng thời gia tăng khả năng vận động chính sách thông qua kênh song phương và đa phương. Đáng chú ý, trong sự kiện diễu binh kỷ niệm lễ Quốc khánh 2/9 vừa qua, Việt Nam lần đầu tiên công bố nhiều khí tài quân sự mới gồm cả nội địa hóa và ngoại nhập. Điều này tạo ra sự chú ý lớn đối với cộng đồng quốc tế về định hướng chiến lược của Việt Nam. Giải thích cho bước đi này, tại Diễn đàn Hương Sơn ngày 18/9, Bộ trưởng Quốc phòng Phan Văn Giang khẳng định Việt Nam kiên định chính sách quốc phòng “bốn không”, đề cao nguyên tắc của Hiến chương Liên Hợp Quốc và phản đối chủ nghĩa bá quyền [14]. Thông điệp này không chỉ cho thấy tính nhất quán trong đường lối quốc phòng hòa bình, mà còn phản ánh nỗ lực hiện đại hóa năng lực phòng vệ trên cơ sở độc lập, tự chủ, phù hợp với bối cảnh an ninh mới.
Tuy nhiên, thách thức đối với Việt Nam cũng không hề nhỏ. Nguy cơ bị cuốn vào vòng xoáy cạnh tranh chiến lược luôn hiện hữu khi Washington đẩy mạnh mạng lưới liên minh ở Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương. Trong khi đó, Trung Quốc vừa gia tăng ảnh hưởng kinh tế, vừa đẩy mạnh các hành động gây căng thẳng trên Biển Đông, đặt Việt Nam trước thế lưỡng nan chiến lược. Những “củ cà rốt” luôn đi kèm với “cây gậy”, do đó, đòi hỏi Hà Nội phải đồng thời nâng cao năng lực quốc phòng từ bên trong và mở rộng hợp tác quốc tế từ bên ngoài, nhằm duy trì thế cân bằng mà không rơi vào tình trạng bị buộc phải chọn bên.
Về định hướng phát triển, thứ nhất, Việt Nam cần tiếp tục tham dự đầy đủ tại không chỉ Shangri-La hay Hương Sơn mà còn với những diễn đàn quốc tế khác để khẳng định tiếng nói, vừa duy trì các kênh tiếp xúc, đồng thời thể hiện rõ vai trò cân bằng của Việt Nam trong cục diện quốc tế hiện nay. Thứ hai, cần phát huy hơn nữa vai trò trung tâm của ASEAN như một không gian trung lập, qua đó tạo thêm dư địa đối thoại và hạn chế nguy cơ bị cuốn vào thế chọn phe. Thứ ba, Việt Nam phải tập trung nâng cao năng lực tự chủ quốc phòng – an ninh, đặc biệt trong lĩnh hàng hải, an ninh mạng nhằm tăng cường khả năng tự vệ trước những biến động khó lường của môi trường xung quanh. Quan trọng hơn, cần tránh phụ thuộc quá mức vào bất kỳ cực quyền lực nào, đồng thời khéo léo tận dụng sự phân mảnh toàn cầu để mở rộng hợp tác đa phương, từ đó củng cố thế tự chủ chiến lược.
Tóm lại, trật tự an ninh châu Á – Thái Bình Dương trong thời gian tới khó có thể đạt được trạng thái “chung sống hòa bình” bền vững giữa Mỹ và Trung Quốc. Thay vào đó, khu vực sẽ tiếp tục vận động theo mô hình cạnh tranh chiến lược. Trước tình thế ấy, Việt Nam cần khéo léo phát huy thế mạnh ngoại giao độc lập, duy trì sự tham gia cân bằng, tận dụng vai trò trung gian để nâng cao vị thế quốc tế, đồng thời củng cố năng lực quốc phòng để giảm thiểu rủi ro. Đây không chỉ là yêu cầu trước mắt mà còn là chiến lược lâu dài để bảo vệ lợi ích quốc gia – dân tộc trong một môi trường khu vực đầy biến động./.
Tác giả: Phạm Quang Hiền
Bài viết thể hiện quan điểm riêng của tác giả, không nhất thiết phản ánh quan điểm của Nghiên cứu Chiến lược. Mọi trao đổi học thuật và các vấn đề khác, quý độc giả có thể liên hệ với ban biên tập qua địa chỉ mail: [email protected]
Tài liệu tham khảo:
[1] Nye, J. (2004), “Wielding Soft Power”, Belfer Center for Science and International Affairs, https://www.belfercenter.org/sites/default/files/pantheon_files/files/publication/joe_nye_wielding_soft_power.pd
[2] [4] Hegseth, P. (2025), “Remarks by Secretary of Defense Pete Hegseth at the 2025 Shangri-La Dialogue”, U.S. Department of Defense, https://www.war.gov/News/Speeches/Speech/article/4202494/remarks-by-secretary-of-defense-pete-hegseth-at-the-2025-shangri-la-dialogue-in/
[3] Deutsche Welle (2025), “China gathers allies to shape global security vision”, DW, https://www.dw.com/en/china-gathers-allies-to-shape-global-security-vision/a-74009983
[5] Reuters (2025), “China’s defence minister urges greater unity to avoid law of jungle”, Reuters, https://www.reuters.com/world/china/chinas-defence-minister-urges-greater-unity-avoid-law-jungle-2025-09-18/
[6] CGTN (2024), “China releases report on implementation of Global Security Initiative”, CGTN News, https://news.cgtn.com/news/2024-07-18/China-releases-report-on-implementation-of-Global-Security-Initiative-1vlpcBfNs5i/p.html
[7] Lee, S. (2025), “2025 Xiangshan Forum: China Enters a New Era of Assertive Global Governance”, The Diplomat, https://thediplomat.com/2025/09/2025-xiangshan-forum-china-enters-a-new-era-of-assertive-global-governance/
[8] Global Times (2025), “Xiangshan Forum highlights China’s vision for global security”, Global Times, https://www.globaltimes.cn/page/202509/1343894.shtml
[9] Bộ Ngoại giao Trung Quốc (2024), “Foreign Ministry Spokesperson’s Remarks, May 30, 2024”, Ministry of Foreign Affairs of the People’s Republic of China, https://www.mfa.gov.cn/mfa_eng/xw/wjbxw/202405/t20240530_11343977.html
[10] International Institute for Strategic Studies (2024), Asia-Pacific Regional Security Assessment 2024, IISS, https://www.iiss.org/globalassets/media-library—content–migration/files/publications—free-files/aprsa-2024/asia-pacific-regional-security-assessment-2024.pdf
[11] ISEAS – Yusof Ishak Institute (2024), The State of Southeast Asia 2024, ISEAS, https://www.iseas.edu.sg/wp-content/uploads/2024/03/The-State-of-SEA-2024.pdf
[12] SIPRI (2024), “World Military Expenditure Trends 2024”, Stockholm International Peace Research Institute (SIPRI), https://unipd-centrodirittiumani.it/en/news/sipri-institute-world-military-expenditure-trends-2024
[13] ISEAS – Yusof Ishak Institute (2024), The State of Southeast Asia 2024, ISEAS, https://www.iseas.edu.sg/wp-content/uploads/2024/03/The-State-of-SEA-2024.pdf
[14] Quân đội Nhân dân (2025), “Phát biểu của Đại tướng Phan Văn Giang tại Diễn đàn Hương Sơn, Bắc Kinh”, Báo Quân đội Nhân dân, https://www.qdnd.vn/quoc-te/doi-ngoai-quoc-phong/phat-bieu-cua-dai-tuong-phan-van-giang-tai-dien-dan-huong-son-bac-kinh-846643
