Hội nghị thượng đỉnh BRICS-17 tại Rio de Janeiro không chỉ là một sự kiện mang tính biểu tượng mà còn là một phép thử quan trọng đối với sự gắn kết và phương hướng tương lai của một khối BRICS mở rộng. Báo cáo đã chỉ ra rằng BRICS không phải là một thực thể đồng nhất, mà là một tập hợp phức tạp của các quốc gia với những lợi ích và mục tiêu chiến lược đa dạng, đôi khi mâu thuẫn. Tương lai của khối sẽ không đi theo một kịch bản duy nhất, mà có khả năng sẽ vận hành như một “hệ thống đa tốc độ”: hợp tác kinh tế thực dụng sẽ tiến nhanh, các nỗ lực thể chế hóa tham vọng sẽ tiến chậm, trong khi một nhóm nhỏ do Nga-Trung dẫn dắt sẽ tiếp tục theo đuổi các mục tiêu địa chính trị đối đầu.
Hướng đi và triển vọng của BRICS
Bất chấp sự phát triển nhanh chóng và tham vọng ngày càng lớn, tương lai của BRICS vẫn phải đối mặt với nhiều thách thức nội tại và các câu hỏi cơ bản về bản sắc và phương hướng. Quỹ đạo của khối sẽ được định hình bởi sự tương tác phức tạp giữa các đường nứt gãy bên trong, tiến độ của các sáng kiến kinh tế trụ cột, và cuộc tranh luận không hồi kết về vai trò của BRICS trên trường quốc tế.
Thách thức nội tại
Sự gắn kết và hiệu quả của BRICS bị hạn chế bởi ba thách thức cấu trúc lớn:
Cạnh tranh Trung-Ấn: Đây được xem là đường nứt gãy nghiêm trọng nhất và là thách thức lớn nhất đối với sự đoàn kết của khối. Mối nghi kỵ sâu sắc giữa Bắc Kinh và New Delhi, bắt nguồn từ tranh chấp biên giới kéo dài và sự cạnh tranh về ảnh hưởng ở châu Á và Nam Bán cầu, đã phủ một bóng đen lên quá trình ra quyết định của BRICS.[1] Sự cạnh tranh này ngăn cản sự hợp tác sâu rộng trong các lĩnh vực nhạy cảm như an ninh và công nghệ cao. Trong khi Trung Quốc muốn BRICS trở thành một khối do mình dẫn dắt, Ấn Độ lại kiên quyết chống lại bất kỳ sự thống trị nào và sẽ tiếp tục sử dụng diễn đàn này như một công cụ để “cân bằng mềm” (soft balancing) với Trung Quốc, tìm kiếm sự ủng hộ từ các thành viên khác để duy trì một cấu trúc quyền lực đa cực ngay trong lòng BRICS.[2]
Sự không đồng nhất (Heterogeneity): Sự đa dạng vốn là một đặc điểm của BRICS, nhưng sau khi mở rộng, nó đã trở thành một thách thức lớn hơn. Khối hiện bao gồm các nền dân chủ sôi động (Brazil, Ấn Độ, Nam Phi), các chế độ chuyên chế (Trung Quốc, Nga, Iran), và các chế độ quân chủ (UAE, Ả Rập Xê-út), với các hệ thống kinh tế, giá trị chính trị và lợi ích quốc gia rất khác nhau.[3] Sự khác biệt này làm cho việc đạt được sự đồng thuận tuyệt đối, nguyên tắc hoạt động của BRICS, về các vấn đề quan trọng trở nên vô cùng khó khăn và tốn thời gian, thường dẫn đến các tuyên bố chung mang tính thỏa hiệp và thiếu các cam kết hành động mạnh mẽ.[4]
Khối Phòng bị nước đôi (Hedging) vs Khối Chống phương Tây (Anti-Western): Cuộc tranh luận về bản sắc và mục đích cuối cùng của BRICS vẫn là trung tâm của mọi cuộc thảo luận. Một bên, do Nga, Trung Quốc và Iran dẫn dắt, có xu hướng muốn biến BRICS thành một khối chống phương Tây rõ rệt, một đối trọng trực tiếp với G7 và các thể chế do Mỹ lãnh đạo.[5] Bên còn lại, bao gồm Ấn Độ, Brazil, Nam Phi và hầu hết các thành viên mới, lại xem BRICS như một chiến lược “phòng bị nước đôi” (hedging). Đối với họ, BRICS là một nền tảng bổ sung quan trọng để đa dạng hóa quan hệ đối ngoại, tăng cường ảnh hưởng trong một thế giới đa cực, và cải cách trật tự hiện có, nhưng không phải để phá vỡ nó hay cắt đứt quan hệ hợp tác với phương Tây.[6] Sự giằng co liên tục giữa hai tầm nhìn này sẽ quyết định giới hạn và phạm vi hành động của khối.
Các Sáng kiến kinh tế Trụ cột và nỗ lực “Phi Đô la hóa”
Bất chấp các thách thức chính trị, BRICS đã đạt được những tiến bộ cụ thể trong việc xây dựng các thể chế kinh tế của riêng mình.
Ngân hàng Phát triển Mới (NDB): Đây là thành tựu thể chế hữu hình nhất của BRICS. Tính đến nay, NDB đã phê duyệt 96 dự án với tổng vốn tài trợ lên tới 32,8 tỷ USD, tập trung vào các lĩnh vực quan trọng như cơ sở hạ tầng bền vững, năng lượng sạch, và giao thông vận tải.[7] Chiến lược giai đoạn 2022-2026 của NDB đặt ra các mục tiêu tham vọng: huy động thêm 30 tỷ USD, với 40% dành cho các dự án thích ứng và giảm thiểu biến đổi khí hậu, và 30% các khoản vay được thực hiện bằng đồng nội tệ của các nước thành viên.[8] Tuy nhiên, NDB vẫn còn một chặng đường dài phía trước. Quy mô của nó vẫn còn khiêm tốn so với Ngân hàng Thế giới (World Bank) và nó đang phải đối mặt với những thách thức đáng kể về việc huy động vốn trong bối cảnh lãi suất toàn cầu tăng cao và các rủi ro địa chính trị liên quan đến các thành viên như Nga.[9]
Thỏa thuận Dự trữ Dự phòng (CRA): Với tổng vốn cam kết là 100 tỷ USD, CRA được thiết kế như một mạng lưới an toàn tài chính để cung cấp thanh khoản cho các nước thành viên đối mặt với khó khăn về cán cân thanh toán.[10] Tuy nhiên, cơ chế này có một ràng buộc quan trọng: việc tiếp cận một phần lớn nguồn vốn (trên 30%) đòi hỏi quốc gia đó phải có một chương trình đang hoạt động với Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF).[11] Điều này cho thấy CRA được thiết kế để bổ sung chứ không phải thay thế hoàn toàn IMF. Cho đến nay, CRA vẫn chưa từng được kích hoạt và các quy trình hoạt động của nó vẫn đang trong giai đoạn hoàn thiện và thử nghiệm.[12]
Hệ thống Thanh toán BRICS (BRICS Bridge/Pay) và “Phi Đô la hóa”: Đây là sáng kiến tham vọng và cũng gây tranh cãi nhất. Được thúc đẩy mạnh mẽ bởi Nga và Trung Quốc, ý tưởng này nhằm xây dựng một hệ thống thanh toán độc lập để giảm sự phụ thuộc vào hệ thống SWIFT và đồng USD.[13] Hệ thống này được đề xuất dựa trên công nghệ chuỗi khối (blockchain) và sổ cái phân tán (DLT) để cho phép các giao dịch trực tiếp bằng đồng nội tệ giữa các thành viên.[14] Tuy nhiên, việc hiện thực hóa một hệ thống như vậy, và xa hơn là một đồng tiền chung của BRICS, phải đối mặt với những trở ngại khổng lồ: thách thức về kỹ thuật (khả năng tương tác giữa các hệ thống quốc gia khác nhau), rào cản về quy định pháp lý, sự chênh lệch lớn về kinh tế và chính trị giữa các thành viên, và sự thiếu tin tưởng lẫn nhau.[15] Do đó, trong tương lai gần, “phi đô la hóa” sẽ chủ yếu giới hạn ở việc tăng cường sử dụng đồng nội tệ trong thương mại song phương, thay vì tạo ra một đồng tiền chung thực sự.
Kịch bản đến năm 2030
Dựa trên các động lực và thách thức hiện tại, có thể phác thảo ba kịch bản chính cho sự phát triển của BRICS trong thập kỷ tới:
Kịch bản 1 – “Khối Địa chính trị gắn kết”: Trong kịch bản này, BRICS phát triển thành một khối chính trị-kinh tế gắn kết, do trục Trung-Nga dẫn dắt, trở thành một đối trọng thực sự với G7. Khối sẽ có các thể chế tài chính, an ninh và công nghệ song song, và theo đuổi một chính sách đối ngoại phối hợp nhằm thách thức trật tự do phương Tây lãnh đạo. Kịch bản này phụ thuộc vào khả năng của khối trong việc vượt qua các chia rẽ nội bộ sâu sắc và liệu các thành viên ôn hòa có bị thuyết phục hoặc bị áp đảo bởi phe đối đầu hay không.[16]
Kịch bản 2 – “Diễn đàn Hợp tác Nam-Nam”: BRICS tiếp tục hoạt động như một diễn đàn hợp tác lỏng lẻo, tập trung chủ yếu vào việc thúc đẩy thương mại, đầu tư và các dự án phát triển cụ thể giữa các nước đang phát triển. Vai trò chính của nó là một nền tảng để vận động cho việc cải cách dần dần trật tự toàn cầu, tăng cường tiếng nói của Nam Bán cầu, thay vì thách thức trực diện. Đây là kịch bản được Brazil, Ấn Độ và nhiều thành viên mới ưa thích và đang tích cực thúc đẩy.[17]
Kịch bản 3 – “Câu lạc bộ phân mảnh”: Do những mâu thuẫn nội tại không thể giải quyết, đặc biệt là sự cạnh tranh Trung-Ấn và sự đa dạng về lợi ích, BRICS không thể hành động một cách nhất quán và hiệu quả. Khối sẽ tồn tại chủ yếu như một “câu lạc bộ” của các nhà lãnh đạo, nơi các quốc gia theo đuổi các lợi ích song phương riêng lẻ và tham gia vào nhiều nền tảng khác nhau, làm giảm đi tầm quan trọng và sự gắn kết của BRICS như một thực thể tập thể.[18]
Tuy nhiên, một phân tích sâu sắc hơn cho thấy tương lai của BRICS có thể sẽ không đi theo một kịch bản duy nhất nào trong ba kịch bản trên. Thay vào đó, nó có khả năng sẽ là sự tồn tại đồng thời của cả ba, vận hành như một “hệ thống đa tốc độ” (multi-speed system). Các sáng kiến của BRICS hiện đang có những mức độ thành công rất khác nhau: các dự án hợp tác kinh tế thực dụng như NDB và thương mại nông nghiệp đang tiến triển tương đối tốt 29, trong khi các nỗ lực thể chế hóa tham vọng như đồng tiền chung lại gặp vô số trở ngại.[19] Sự khác biệt này phản ánh chính xác sự phân chia lợi ích trong khối. Các thành viên như Brazil, Ấn Độ, UAE, Ai Cập rất quan tâm đến hợp tác kinh tế (tương ứng với Kịch bản 2), trong khi Nga, Trung Quốc và Iran lại thúc đẩy các mục tiêu địa chính trị (tương ứng với Kịch bản 1). Sự cạnh tranh và khác biệt lợi ích này liên tục kéo khối về trạng thái phân mảnh (tương ứng với Kịch bản 3).
Do đó, BRICS sẽ không tiến hóa thành một thực thể đồng nhất. Thay vào đó, nó sẽ hoạt động ở nhiều cấp độ khác nhau cùng một lúc:
Tốc độ nhanh: Hợp tác kinh tế, thương mại và đầu tư trong các lĩnh vực ít nhạy cảm về chính trị như nông nghiệp, y tế, du lịch và công nghệ ứng dụng. Đây là “BRICS thực dụng”.
Tốc độ chậm: Các nỗ lực thể chế hóa sâu rộng và nhạy cảm như chính sách đối ngoại chung, đồng tiền chung, hay các cơ chế an ninh tập thể. Đây là “BRICS tham vọng”.
Tốc độ đối đầu: Một “liên minh của những người sẵn sàng” (coalition of the willing) trong nội bộ BRICS, dẫn đầu bởi Nga-Trung-Iran, sẽ tiếp tục theo đuổi các hành động đối đầu với phương Tây, nhưng không nhất thiết phải có sự tham gia hoặc đồng thuận của toàn bộ khối. Đây là “BRICS địa chính trị”.
Cách tiếp cận phân tích này cho thấy, thay vì hỏi “BRICS sẽ trở thành gì?”, câu hỏi phù hợp hơn là “Phần nào của BRICS đang hoạt động, cho mục đích gì, và do ai dẫn dắt?”. Đây là chìa khóa để hiểu đúng bản chất phức tạp và đa chiều của khối trong giai đoạn hiện nay.
Việt Nam trong Quan hệ Đối tác với BRICS: Cơ hội, Thách thức và Kiến nghị
Ý nghĩa và Mục tiêu của Việt Nam tại Hội nghị
Việc Việt Nam chính thức trở thành “Quốc gia Đối tác” của BRICS và tham dự Hội nghị Thượng đỉnh lần thứ 17 là một bước đi ngoại giao quan trọng, phản ánh sự chủ động và linh hoạt trong chính sách đối ngoại của đất nước trong bối cảnh thế giới đầy biến động.
Vị thế của một “Quốc gia Đối tác”
Ngày 13 và 14 tháng 6 năm 2025, Brazil, với tư cách là chủ tịch luân phiên, đã chính thức thông báo công nhận Việt Nam là quốc gia đối tác thứ 10 của BRICS.[20] Vị thế này, được thiết lập tại Hội nghị Thượng đỉnh Kazan năm 2024, là một cơ chế hợp tác mới, cho phép các quốc gia tham gia vào các cuộc họp, các cuộc đối thoại và các dự án của khối mà không cần phải gánh vác đầy đủ các nghĩa vụ chính trị và ràng buộc của một thành viên chính thức, cũng như không có quyền biểu quyết trong các quyết định dựa trên đồng thuận.[21]
Đối với Việt Nam, vị thế “Quốc gia Đối tác” có thể được xem là một “điểm ngọt” (sweet spot) chiến lược, hoàn toàn phù hợp với tinh thần của chính sách “ngoại giao cây tre”. Phép ẩn dụ “cây tre” mô tả một chính sách đối ngoại có “gốc vững” là lợi ích quốc gia-dân tộc, độc lập, tự chủ, nhưng “thân uyển chuyển”, “cành lá xum xuê”, linh hoạt và đa dạng hóa quan hệ. Vị thế đối tác cho phép Việt Nam “bén rễ sâu” vào một diễn đàn kinh tế-chính trị quan trọng của Nam Bán cầu, khai thác các cơ hội hợp tác và nâng cao vị thế, nhưng đồng thời vẫn giữ được sự “linh hoạt” cần thiết để tránh bị lôi kéo vào các cuộc đối đầu địa chính trị không mong muốn. Điều này cho phép Việt Nam duy trì sự cân bằng tinh tế, bảo vệ và củng cố các mối quan hệ Đối tác Chiến lược Toàn diện quan trọng với các đối tác phương Tây như Mỹ, trong khi vẫn mở rộng không gian hợp tác với các cường quốc mới nổi.[22] Đây là một bước đi thận trọng nhưng khôn ngoan, giúp Việt Nam tối đa hóa lợi ích và giảm thiểu rủi ro.
Việc Việt Nam trở thành “Quốc gia Đối tác” không phải là một bước đi đơn lẻ, mà là một bộ phận cấu thành của một chiến lược ngoại giao lớn hơn, toàn diện hơn. Chiến lược này nhằm định vị Việt Nam như một “cường quốc tầm trung” năng động và không thể thiếu trong cấu trúc an ninh và kinh tế của khu vực Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương. Quan sát các động thái ngoại giao của Việt Nam trong những năm gần đây, có thể thấy một mô hình nhất quán: Việt Nam đang tích cực tham gia vào một loạt các cơ chế đa phương quan trọng, không chỉ BRICS+ mà còn cả các khuôn khổ G7 mở rộng, G20 mở rộng, APEC, và đang trong quá trình gia nhập OECD.[23] Đồng thời, Việt Nam đã ký kết các Hiệp định Thương mại Tự do (FTA) thế hệ mới như CPTPP và EVFTA, và đặc biệt, đã nâng cấp quan hệ lên mức cao nhất – Đối tác Chiến lược Toàn diện – với tất cả các cường quốc có ảnh hưởng nhất trên thế giới, bao gồm cả Mỹ, Trung Quốc, Nga và Ấn Độ.[24]
Các động thái này không phải là ngẫu nhiên mà tạo thành một mạng lưới quan hệ đối ngoại đa tầng, chồng chéo và phức tạp. Trong mạng lưới đó, việc tham gia BRICS+ không phải là hành động “chọn phe” chống lại Mỹ hay phương Tây, mà là việc bổ sung thêm một “sợi dây” kết nối quan trọng vào chính sách “ngoại giao cây tre”. Cách tiếp cận này mang lại ba lợi thế chiến lược cốt lõi cho Việt Nam. Thứ nhất, nó giúp tối đa hóa lợi ích bằng cách cho phép Việt Nam khai thác cơ hội từ mọi phía: vốn, công nghệ và thị trường từ phương Tây; thị trường, tài chính và nguồn lực từ các nước BRICS. Thứ hai, nó giúp giảm thiểu rủi ro bằng cách tránh phụ thuộc quá mức vào bất kỳ một đối tác hay một khối nào, tạo ra sự linh hoạt và tự chủ chiến lược tối đa. Cuối cùng, và quan trọng nhất, bằng cách có mặt trong tất cả các cuộc thảo luận quan trọng của thế giới, Việt Nam đang từng bước củng cố vị thế trung tâm, trở thành một đối tác mà tất cả các bên đều phải tính đến, một cầu nối tiềm năng giữa ASEAN, BRICS, và các đối tác phương Tây. Do đó, việc tham dự Hội nghị thượng đỉnh BRICS không chỉ đơn thuần vì các lợi ích kinh tế hay song phương, mà còn là một bước đi chiến lược nhằm củng cố vai trò trung tâm và không thể thiếu của Việt Nam trong kiến trúc đa cực đang định hình của thế giới.
Mục tiêu tham dự của Việt Nam
Phù hợp với đường lối đối ngoại độc lập, tự chủ, đa phương hóa, đa dạng hóa quan hệ, và là bạn, là đối tác tin cậy, thành viên có trách nhiệm trong cộng đồng quốc tế, việc Việt Nam tham dự Hội nghị Thượng đỉnh BRICS-17 hướng tới các mục tiêu chính trị, kinh tế và chiến lược rõ ràng.[25]
Mục tiêu Chính trị: Mục tiêu hàng đầu là tiếp tục khẳng định vai trò và nâng cao tiếng nói của Việt Nam trên trường quốc tế. Bằng cách tham gia tích cực vào các cuộc thảo luận của một diễn đàn quy tụ các cường quốc mới nổi, Việt Nam mong muốn đóng góp vào việc xây dựng một trật tự thế giới đa cực, công bằng hơn, dân chủ hơn, và dựa trên sự tôn trọng luật pháp quốc tế và Hiến chương Liên Hợp Quốc.[26] Đây cũng là cơ hội để Việt Nam cùng các nước đang phát triển khác thúc đẩy các lợi ích chung, đặc biệt là trong việc cải cách các thể chế quản trị toàn cầu.
Mục tiêu Kinh tế: Về mặt kinh tế, mục tiêu của Việt Nam là hết sức thực chất. Đó là tìm kiếm các cơ hội mới để đa dạng hóa thị trường xuất khẩu, thu hút các dòng vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) chất lượng cao, và tiếp cận các nguồn lực mới cho sự phát triển của đất nước.91 Một trọng tâm cụ thể là tìm hiểu và tìm kiếm cơ hội hợp tác với các cơ chế tài chính của BRICS, đặc biệt là Ngân hàng Phát triển Mới (NDB), vốn có thể cung cấp các khoản vay cho các dự án cơ sở hạ tầng và phát triển bền vững với các điều kiện tiềm năng thuận lợi hơn.[27]
Mục tiêu Chiến lược: Việc tham dự hội nghị là cơ hội quý báu để tăng cường và làm sâu sắc hơn nữa quan hệ với các thành viên chủ chốt của BRICS, trong đó có nhiều Đối tác Chiến lược và Đối tác Chiến lược Toàn diện của Việt Nam như Nga, Trung Quốc, Ấn Độ. Đây cũng là dịp để thiết lập và củng cố quan hệ với các thành viên quan trọng khác như nước chủ nhà Brazil, Nam Phi, và các thành viên mới ở Trung Đông và châu Phi.[28] Việc xây dựng lòng tin và quan hệ cá nhân giữa các nhà lãnh đạo sẽ tạo nền tảng thuận lợi cho hợp tác song phương và đa phương trong tương lai.
Đề xuất nội dung và lĩnh vực hợp tác tiềm năng
Với vị thế là một quốc gia đối tác năng động và có trách nhiệm, Việt Nam có thể đóng góp một cách thực chất vào chương trình nghị sự của Hội nghị Thượng đỉnh BRICS-17, đồng thời tìm kiếm các cơ hội hợp tác cụ thể phù hợp với lợi ích phát triển của mình.
Hợp tác kinh tế số và quản trị AI
Đây là lĩnh vực mà Việt Nam có tiềm năng đóng góp và hưởng lợi đáng kể:
Tiềm năng của Việt Nam: Việt Nam đang trải qua một cuộc cách mạng số mạnh mẽ. Nền kinh tế số được dự báo sẽ đạt quy mô 45 tỷ USD vào năm 2025, và Chính phủ đã ban hành các chiến lược, chương trình quốc gia toàn diện về chuyển đổi số và phát triển kinh tế số.[29] Việt Nam cũng đã tích lũy được kinh nghiệm thực tiễn trong việc triển khai các nền tảng số cho doanh nghiệp vừa và nhỏ (SMEs) và xây dựng chính phủ điện tử.[30]
Kết nối với BRICS: Chương trình nghị sự của BRICS dưới thời chủ tịch Brazil đặt ưu tiên cao cho việc xây dựng một khuôn khổ quản trị AI toàn cầu và ứng dụng công nghệ số để thực hiện các Mục tiêu Phát triển Bền vững (SDGs).[31] Các sáng kiến như “BRICS Startup Knowledge Hub” do Ấn Độ khởi xướng là một nền tảng sẵn có để hợp tác.[32]
Đề xuất: Việt Nam nên đề xuất chia sẻ kinh nghiệm về xây dựng chính sách và pháp luật cho kinh tế số, các mô hình thành công trong việc hỗ trợ doanh nghiệp chuyển đổi số, và phát triển hệ sinh thái khởi nghiệp công nghệ. Quan trọng hơn, Việt Nam nên đề nghị được tham gia vào Nhóm Nghiên cứu AI của BRICS (BRICS AI Study Group).[33] Qua đó, Việt Nam có thể cùng các thành viên khác xây dựng các nguyên tắc và khuôn khổ quản trị AI bao trùm, có trách nhiệm, đặc biệt là trong các lĩnh vực ứng dụng mà BRICS đang chú trọng như giáo dục số và y tế số.[34]
Hợp tác an ninh lương thực và nông nghiệp bền vững
Là một cường quốc nông nghiệp, Việt Nam có vị thế đặc biệt để hợp tác trong lĩnh vực này:
Tiềm năng của Việt Nam: Việt Nam là một trong những nước xuất khẩu hàng đầu thế giới về các mặt hàng nông sản thiết yếu như gạo, cà phê, hồ tiêu, và thủy sản. Đất nước đã tích lũy được kinh nghiệm quý báu trong việc đảm bảo an ninh lương thực quốc gia và đóng góp vào an ninh lương thực toàn cầu. Tuy nhiên, ngành nông nghiệp Việt Nam cũng đang phải đối mặt với những thách thức cực kỳ nghiêm trọng từ biến đổi khí hậu, đặc biệt là tại Đồng bằng sông Cửu Long.[35]
Kết nối với BRICS: An ninh lương thực là một trong những ưu tiên hàng đầu và lâu dài của BRICS. Khối đã thông qua “Chiến lược Hợp tác An ninh Lương thực” và đang triển khai các sáng kiến cụ thể như “Đối thoại về Thủy sản và Nuôi trồng Thủy sản”.[36] Đặc biệt, Nền tảng Nghiên cứu Nông nghiệp BRICS (BRICS-ARP), do Ấn Độ điều phối, là một cơ chế hợp tác khoa học công nghệ quan trọng đã đi vào hoạt động.[37]
Đề xuất: Việt Nam nên đề xuất được tham gia và đóng góp tích cực vào Nền tảng Nghiên cứu Nông nghiệp BRICS (BRICS-ARP). Việt Nam có thể chia sẻ các mô hình thành công và bài học kinh nghiệm về phát triển nông nghiệp thông minh, thích ứng với biến đổi khí hậu, đặc biệt là các giải pháp cho vùng đồng bằng bị ảnh hưởng bởi xâm nhập mặn và thời tiết cực đoan. Đồng thời, Việt Nam có thể tìm kiếm cơ hội hợp tác chuyển giao công nghệ, thu hút đầu tư và tài chính từ NDB và các thành viên BRICS có thế mạnh về nông nghiệp công nghệ cao (như Brazil) để tái cơ cấu ngành nông nghiệp, nâng cao chuỗi giá trị và phát triển một nền nông nghiệp bền vững, phát thải thấp.[38]
Hợp tác chuyển đổi năng lượng và biến đổi khí hậu
Đây là lĩnh vực hợp tác có tiềm năng tạo ra đột phá, kết nối các cam kết của Việt Nam với các đối tác khác nhau:
Tiềm năng của Việt Nam: Việt Nam đã đưa ra cam kết mạnh mẽ về việc đạt mức phát thải ròng bằng “0” vào năm 2050. Để hiện thực hóa cam kết này, Việt Nam đã tiên phong thiết lập quan hệ Đối tác Chuyển đổi Năng lượng Công bằng (JETP) với Nhóm các đối tác quốc tế (IPG), huy động một gói tài chính ban đầu trị giá 15,5 tỷ USD.115 Điều này không chỉ thể hiện quyết tâm chính trị cao mà còn tạo ra một khuôn khổ hành động và huy động nguồn lực cụ thể, có cấu trúc.[39]
Kết nối với BRICS: Biến đổi khí hậu là một trong sáu ưu tiên hàng đầu của Brazil trong năm chủ tịch, với trọng tâm đặc biệt là tài chính khí hậu.[40] Ngân hàng Phát triển Mới (NDB) cũng xác định tài trợ cho các dự án năng lượng sạch và cơ sở hạ tầng bền vững là một trong những nhiệm vụ cốt lõi của mình.[41]
Đề xuất: Việt Nam nên có một đề xuất chiến lược: liên kết khuôn khổ JETP của mình với các sáng kiến khí hậu và tài chính của BRICS. Cụ thể, Việt Nam có thể trình bày JETP như một mô hình hợp tác Bắc-Nam thành công và kêu gọi các thành viên BRICS, đặc biệt là NDB và các quốc gia có tiềm lực tài chính mạnh như UAE và Ả Rập Xê-út, tham gia tài trợ cho giai đoạn tiếp theo của quá trình chuyển đổi năng lượng tại Việt Nam. Đề xuất này có ý nghĩa chiến lược cao, vì nó biến một cam kết với các đối tác phương Tây (IPG) thành một cơ hội hợp tác đa phương rộng mở, thể hiện đúng tinh thần “ngoại giao cây tre”: linh hoạt, đa dạng hóa đối tác và huy động nguồn lực từ nhiều phía cho mục tiêu phát triển quốc gia.
Vai trò cầu nối với ASEAN
Trong bối cảnh khu vực, Việt Nam có thể đóng một vai trò đặc biệt quan trọng:
Bối cảnh: Việc nhiều thành viên ASEAN, bao gồm Indonesia (thành viên chính thức), Malaysia, Thái Lan và Việt Nam (đối tác), tham gia vào BRICS ở các cấp độ khác nhau đang làm dấy lên những lo ngại có cơ sở về nguy cơ xói mòn vai trò trung tâm của ASEAN và khả năng phân mảnh đoàn kết trong khu vực. Nếu mỗi nước theo đuổi lợi ích riêng trong BRICS mà không có sự phối hợp, tiếng nói chung và vị thế của ASEAN có thể bị suy yếu.[42]
Đề xuất: Với uy tín và vai trò tích cực, chủ động trong ASEAN, Việt Nam nên tiên phong đề xuất thiết lập một cơ chế đối thoại chính thức ở cấp độ làm việc giữa ASEAN và BRICS. Việt Nam có thể đóng vai trò điều phối, giúp các nước ASEAN trong BRICS+ (Indonesia, Malaysia, Thái Lan, Việt Nam) tham vấn và thống nhất lập trường về các vấn đề cùng quan tâm. Mục tiêu là đảm bảo các sáng kiến của BRICS mang tính bổ sung, thay vì cạnh tranh với các khuôn khổ hợp tác do ASEAN dẫn dắt. Sáng kiến này không chỉ giúp giảm thiểu rủi ro phân mảnh cho ASEAN mà còn nâng cao vị thế của cả Việt Nam và toàn khối trên trường quốc tế.
Bảng 2: Các lĩnh vực hợp tác tiềm năng và đề xuất cụ thể của Việt Nam tại BRICS-17
| Lĩnh vực ưu tiên của BRICS | Thế mạnh & Kinh nghiệm của Việt Nam | Đề xuất Sáng kiến Hợp tác Cụ thể | Lợi ích tiềm năng cho Việt Nam |
| Thương mại, Đầu tư & Tài chính | Kinh tế mở, hội nhập sâu rộng, thành viên của nhiều FTA lớn (CPTPP, EVFTA, RCEP). | Thúc đẩy thương mại bằng đồng nội tệ với các đối tác phù hợp; đề xuất dự án cụ thể để NDB tài trợ. | Giảm chi phí giao dịch, thu hút vốn cho hạ tầng, đa dạng hóa thị trường. |
| Quản trị AI & Kinh tế số | Kinh tế số phát triển nhanh, có chiến lược quốc gia về chuyển đổi số, hệ sinh thái khởi nghiệp năng động. | Đề nghị tham gia Nhóm Nghiên cứu AI của BRICS; chia sẻ kinh nghiệm xây dựng chính sách kinh tế số. | Tiếp cận công nghệ, học hỏi kinh nghiệm quản trị, xây dựng khuôn khổ AI phù hợp. |
| Biến đổi Khí hậu & Năng lượng | Cam kết Net-Zero 2050, có khuôn khổ Đối tác Chuyển đổi Năng lượng Công bằng (JETP). | Đề xuất BRICS (đặc biệt là NDB) tham gia tài trợ cho JETP; chia sẻ mô hình hợp tác Bắc-Nam. | Huy động thêm nguồn lực tài chính xanh, tiếp cận công nghệ năng lượng sạch. |
| Hợp tác Y tế Toàn cầu | Kinh nghiệm kiểm soát dịch bệnh, ngành dược phẩm đang phát triển. | Hợp tác nghiên cứu, sản xuất vắc-xin và thuốc; tham gia vào các sáng kiến y tế của BRICS. | Nâng cao năng lực y tế dự phòng, đảm bảo an ninh y tế, tiếp cận công nghệ y sinh. |
| An ninh Lương thực (Nông nghiệp) | Cường quốc xuất khẩu nông sản, có kinh nghiệm về nông nghiệp thích ứng biến đổi khí hậu. | Đề nghị tham gia Nền tảng Nghiên cứu Nông nghiệp BRICS (BRICS-ARP); hợp tác công nghệ với Brazil. | Nâng cao chuỗi giá trị nông sản, đảm bảo an ninh lương thực, phát triển bền vững. |
| Phát triển Thể chế & Hợp tác Nam-Nam | Vai trò tích cực trong ASEAN, chính sách đối ngoại đa phương. | Đề xuất cơ chế đối thoại ASEAN-BRICS; đóng vai trò cầu nối giữa hai khối. | Nâng cao vị thế quốc tế, củng cố vai trò trung tâm của ASEAN, thúc đẩy lợi ích chung. |
Kết luận
Hội nghị thượng đỉnh BRICS-17 tại Rio de Janeiro không chỉ là một sự kiện mang tính biểu tượng mà còn là một phép thử quan trọng đối với sự gắn kết và phương hướng tương lai của một khối BRICS mở rộng. Báo cáo đã chỉ ra rằng BRICS không phải là một thực thể đồng nhất, mà là một tập hợp phức tạp của các quốc gia với những lợi ích và mục tiêu chiến lược đa dạng, đôi khi mâu thuẫn. Tương lai của khối sẽ không đi theo một kịch bản duy nhất, mà có khả năng sẽ vận hành như một “hệ thống đa tốc độ”: hợp tác kinh tế thực dụng sẽ tiến nhanh, các nỗ lực thể chế hóa tham vọng sẽ tiến chậm, trong khi một nhóm nhỏ do Nga-Trung dẫn dắt sẽ tiếp tục theo đuổi các mục tiêu địa chính trị đối đầu.
Trong bối cảnh đó, việc Việt Nam trở thành một “Quốc gia Đối tác” là một bước đi ngoại giao chiến lược, minh chứng cho sự thành công của chính sách “ngoại giao cây tre”. Vị thế này cho phép Việt Nam khai thác các cơ hội kinh tế và nâng cao vị thế quốc tế mà không bị ràng buộc vào các nghĩa vụ chính trị cứng nhắc hay bị lôi kéo vào các cuộc cạnh tranh nước lớn. Đây là cách tiếp cận khôn ngoan, giúp Việt Nam tối đa hóa lợi ích quốc gia và duy trì sự tự chủ chiến lược trong một thế giới đầy biến động.
Để tận dụng tối đa cơ hội này, Việt Nam cần tham dự Hội nghị với một phương châm rõ ràng: “Đối tác chủ động, Đóng góp xây dựng, Hợp tác thực chất vì Phát triển Bền vững”. Các đề xuất cụ thể đã được vạch ra trong báo cáo, tập trung vào các lĩnh vực mà Việt Nam có thế mạnh và BRICS có nhu cầu, như kinh tế số và quản trị AI, nông nghiệp bền vững, và đặc biệt là chuyển đổi năng lượng. Sáng kiến liên kết khuôn khổ JETP với các cơ chế tài chính của BRICS là một đề xuất có tầm nhìn, không chỉ giúp huy động nguồn lực cho các mục tiêu trong nước mà còn thể hiện vai trò cầu nối của Việt Nam giữa các nhóm đối tác khác nhau.
Cuối cùng, việc tiên phong đề xuất một cơ chế đối thoại chính thức giữa ASEAN và BRICS sẽ là một đóng góp chiến lược, không chỉ giúp giảm thiểu nguy cơ phân mảnh trong khu vực mà còn củng cố vai trò trung tâm của ASEAN và nâng cao vị thế của chính Việt Nam. Bằng cách tiếp cận BRICS một cách chủ động, tự tin và thực chất, Việt Nam không chỉ phục vụ các mục tiêu phát triển của mình mà còn khẳng định vai trò là một thành viên có trách nhiệm và không thể thiếu trong cộng đồng quốc tế./.
Hết
Tác giả: Nguyên Anh
Bài viết thể hiện quan điểm riêng của tác giả, không nhất thiết phản ánh quan điểm của Nghiên cứu Chiến lược. Mọi trao đổi học thuật và các vấn đề khác, quý độc giả có thể liên hệ với ban biên tập qua địa chỉ mail: [email protected]
Tài liệu tham khảo
[1] How China–India relations will shape Asia and the global order | The evolution of the border dispute – Chatham House, accessed on June 15, 2025, https://www.chathamhouse.org/2025/04/how-china-india-relations-will-shape-asia-and-global-order/evolution-border-dispute
[2] China and India are at odds over BRICS expansion – Atlantic Council, accessed on June 15, 2025, https://www.atlanticcouncil.org/blogs/new-atlanticist/china-and-india-are-at-odds-over-brics-expansion/
[3] BRICS 2025 – Friedrich Naumann Foundation, accessed on June 15, 2025, https://www.freiheit.org/brics-what-are-key-issues-2025
[4] BRICS 2025 – Friedrich Naumann Foundation, accessed on June 15, 2025, https://www.freiheit.org/brics-what-are-key-issues-2025
[5] Building Up the BRICS: An Emerging Counter-West Order? – RUSI, accessed on June 15, 2025, https://www.rusi.org/explore-our-research/publications/commentary/building-brics-emerging-counter-west-order
[6] Why Is Saudi Arabia Hedging Its BRICS Invite?, accessed on June 15, 2025, https://carnegieendowment.org/emissary/2024/11/brics-saudi-arabia-hedging-why?lang=en
[7] New Development Bank – Brics, accessed on June 15, 2025, https://brics.br/en/about-the-brics/new-development-bank
[8] New Development Bank: Home, accessed on June 15, 2025, https://www.ndb.int/
[9] BRICS Expansion, the G20, and the Future of World Order, accessed on June 15, 2025, https://carnegieendowment.org/research/2024/10/brics-summit-emerging-middle-powers-g7-g20?lang=en
[10] Reinforcing Financial Stability: An Overview of the BRICS Contingent Reserve Arrangement (CRA), accessed on June 15, 2025, https://bricstoday.com/reinforcing-financial-stability-an-overview-of-the-brics-contingent-reserve-arrangement-cra/
[11] BRICS Contingent Reserve Arrangement (CRA) – UPSC Economy Notes – Edukemy, accessed on June 15, 2025, https://edukemy.com/blog/brics-contingent-reserve-arrangement-cra-upsc-economy-notes/
[12] Reinforcing Financial Stability: An Overview of the BRICS Contingent Reserve Arrangement (CRA), accessed on June 15, 2025, https://bricstoday.com/reinforcing-financial-stability-an-overview-of-the-brics-contingent-reserve-arrangement-cra/
[13] Exploring the BRICS Bridge Initiative | NetRemit – Macro Global, accessed on June 15, 2025, https://www.macroglobal.co.uk/blog/financial-technology/brics-bridge/
[14] Establishing New Financial Frameworks: BRIC by BRIC – chinaobservers, accessed on June 15, 2025, https://chinaobservers.eu/establishing-new-financial-frameworks-bric-by-bric/
[15] The Introduction of a BRICS Currency and Its Impact on the International Financial Architecture – EANSO Journals, accessed on June 15, 2025, https://journals.eanso.org/index.php/ijfa/article/view/3053
[16] BRICS Expansion and the Future of World Order: Perspectives from Member States, Partners, and Aspirants, accessed on June 15, 2025, https://carnegieendowment.org/research/2025/03/brics-expansion-and-the-future-of-world-order-perspectives-from-member-states-partners-and-aspirants?lang=en
[17] BRICS 2025 – Friedrich Naumann Foundation, accessed on June 15, 2025, https://www.freiheit.org/brics-what-are-key-issues-2025
[18] Imagine BRICS: Four Scenarios of the Future, accessed on June 15, 2025, https://www.bricsmagazine.com/en/articles/imagine-brics-four-scenarios-of-the-future
[19] A Look at the Feasibility of the Proposed Common BRICS Currency – TripleOKlaw, accessed on June 15, 2025, https://www.tripleoklaw.com/look-at-the-feasibility-of-common-brics-currency/
[20] Việt Nam wishes to enhance voice, role of developing nations as BRICS partner country, accessed on June 15, 2025, https://vietnamnews.vn/politics-laws/1719578/viet-nam-wishes-to-enhance-voice-role-of-developing-nations-as-brics-partner-country.html
[21] About the BRICS, accessed on June 15, 2025, https://brics.br/en/about-the-brics
[22] Vietnam’s Strategic Partnerships Explained: The Rise of Bamboo Diplomacy, accessed on June 15, 2025, https://www.orfonline.org/expert-speak/vietnam-s-strategic-partnerships-explained-the-rise-of-bamboo-diplomacy
[23] Việt Nam wishes to enhance voice, role of developing nations as BRICS partner country, accessed on June 15, 2025, https://vietnamnews.vn/politics-laws/1719578/viet-nam-wishes-to-enhance-voice-role-of-developing-nations-as-brics-partner-country.html
[24] Vietnam’s Strategic Partnerships Explained: The Rise of Bamboo Diplomacy, accessed on June 15, 2025, https://www.orfonline.org/expert-speak/vietnam-s-strategic-partnerships-explained-the-rise-of-bamboo-diplomacy
[25] Vietnam officially recognized as BRICS Partner Country – VietNamNet, accessed on June 15, 2025, https://vietnamnet.vn/en/vietnam-officially-recognized-as-brics-partner-country-2411632.html
[26] Việt Nam wishes to enhance voice, role of developing nations as BRICS partner country, accessed on June 15, 2025, https://vietnamnews.vn/politics-laws/1719578/viet-nam-wishes-to-enhance-voice-role-of-developing-nations-as-brics-partner-country.html
[27] Vietnam becomes 10th partner-member of BRICS, confirms Brazil Foreign Ministry, accessed on June 15, 2025, https://www.dailyexcelsior.com/vietnam-becomes-10th-partner-member-of-brics-confirms-brazil-foreign-ministry/
[28] Việt Nam’s inaugural attendance at BRICS+ Summit opens up new cooperation opportunities: Ambassador – Vietnam News, accessed on June 15, 2025, https://vietnamnews.vn/opinion/1665372/viet-nam-s-inaugural-attendance-at-brics-summit-opens-up-new-cooperation-opportunities-ambassador.html
[29] Vietnam’s Future Digital Economy – Towards 2030 and 2045 – CSIRO Research, accessed on June 15, 2025, https://research.csiro.au/aus4innovation/wp-content/uploads/sites/578/2025/04/10.-VietnamsFutureDigitalEconomy2045_ENG.pdf
[30] India Participates in 9th BRICS Industry Ministers’ Meeting in Brasília – PIB, accessed on June 15, 2025, https://www.pib.gov.in/PressReleasePage.aspx?PRID=2131275
[31] Brazil takes over the BRICS presidency in 2025 — Planalto, accessed on June 15, 2025, https://www.gov.br/planalto/en/latest-news/2025/01/brazil-assumes-the-presidency-of-brics-in-2025
[32] India Participates in 9th BRICS Industry Ministers’ Meeting in Brasília – PIB, accessed on June 15, 2025, https://www.pib.gov.in/PressReleasePage.aspx?PRID=2131275
[33] Russia aims to ride the BRICS to AI victory – Defense One, accessed on June 15, 2025, https://www.defenseone.com/ideas/2025/06/russia-aims-ride-brics-ai-victory/405847/
[34] Artificial Intelligence Governance in BRICS: Cooperation and Development for Social Inclusion, accessed on June 15, 2025, https://brics.br/en/news/articles/artificial-intelligence-governance-in-brics-cooperation-and-development-for-social-inclusion
[35] Climate Change Impacts on Food Security in Vietnam: A Comprehensive Review, accessed on June 15, 2025, https://www.aimr.asia/environmental-impact/climate-change-impacts-on-food-security-in-vietnam-a-comprehensive-review/
[36] BRICS Agriculture Working Group discusses food security, electronic certification, and land restoration – Portal Gov.br, accessed on June 15, 2025, https://www.gov.br/agricultura/en/news/brics-agriculture-working-group-discusses-food-security-electronic-certification-and-land-restoration
[37] BRICS Agricultural Research Platform inaugurated in India | ICAR, accessed on June 15, 2025, https://icar.org.in/en/node/10082
[38] BRICS countries approve Joint Declaration with focus on food security, accessed on June 15, 2025, https://brics.br/en/news/brics-countries-approve-joint-declaration-with-focus-on-food-security
[39] Just Energy Transition Partnership (JETP) with Viet Nam, accessed on June 15, 2025, https://www.bmz.de/resource/blob/246478/factsheet-jetp-vietnam-en.pdf
[40] Brazil takes over the BRICS presidency in 2025 — Planalto, accessed on June 15, 2025, https://www.gov.br/planalto/en/latest-news/2025/01/brazil-assumes-the-presidency-of-brics-in-2025
[41] New Development Bank: Home, accessed on June 15, 2025, https://www.ndb.int/
[42] ASEAN suffers collateral damage from BRICS expansion – CEIAS, accessed on June 15, 2025, https://ceias.eu/asean-suffers-collateral-damage-from-brics-expansion/
