Hội nghị thượng đỉnh BRICS-17 tại Rio de Janeiro không chỉ là một sự kiện mang tính biểu tượng mà còn là một phép thử quan trọng đối với sự gắn kết và phương hướng tương lai của một khối BRICS mở rộng. Báo cáo đã chỉ ra rằng BRICS không phải là một thực thể đồng nhất, mà là một tập hợp phức tạp của các quốc gia với những lợi ích và mục tiêu chiến lược đa dạng, đôi khi mâu thuẫn. Tương lai của khối sẽ không đi theo một kịch bản duy nhất, mà có khả năng sẽ vận hành như một “hệ thống đa tốc độ”: hợp tác kinh tế thực dụng sẽ tiến nhanh, các nỗ lực thể chế hóa tham vọng sẽ tiến chậm, trong khi một nhóm nhỏ do Nga-Trung dẫn dắt sẽ tiếp tục theo đuổi các mục tiêu địa chính trị đối đầu.
Tổng quan Hội nghị Thượng đỉnh BRICS-17 tại Brazil
Bối cảnh, thời gian và địa điểm
Hội nghị Thượng đỉnh BRICS lần thứ 17, đã diễn ra tại thành phố Rio de Janeiro, Brazil, vào hai ngày 6 và 7 tháng 7 năm 2025, đánh dấu một thời điểm then chốt trong quá trình tiến hóa của khối.[1] Sự kiện này không chỉ là đỉnh cao trong năm chủ tịch của Brazil, một nhiệm kỳ kéo dài từ ngày 1 tháng 1 đến ngày 31 tháng 12 năm 2025, mà còn diễn ra trong một bối cảnh địa chính trị toàn cầu đầy biến động và phức tạp.[2]
Bối cảnh quốc tế hiện nay được đặc trưng bởi sự gia tăng căng thẳng giữa các cường quốc, đặc biệt là sự cạnh tranh chiến lược ngày càng gay gắt giữa Mỹ và trục quan hệ Trung-Nga.[3] Đồng thời, một trỗi dậy của các quốc gia Nam Bán cầu (Global South) ngày càng thách thức đối với trật tự thế giới hiện hành, vốn được cho là do phương Tây thiết lập và chi phối, đang tạo ra một động lực mạnh mẽ cho việc tìm kiếm các cấu trúc quản trị toàn cầu thay thế.[4]
Trong bối cảnh đó, Hội nghị Thượng đỉnh Rio de Janeiro mang một ý nghĩa đặc biệt. Đây là hội nghị thượng đỉnh đầu tiên do Brazil đăng cai kể từ sau đợt mở rộng lịch sử của khối, nâng tổng số thành viên chính thức lên 11 quốc gia và chính thức hóa một thể chế mới: các “Quốc gia Đối tác”.[5] Sự mở rộng này, cùng với việc thành lập hạng mục đối tác, đã biến BRICS từ một câu lạc bộ của các nền kinh tế mới nổi lớn thành một nền tảng rộng lớn hơn, đại diện cho một phần đáng kể dân số và GDP toàn cầu, và là tiếng nói ngày càng quan trọng của Nam Bán cầu. Do đó, hội nghị không chỉ là nơi các nhà lãnh đạo thảo luận về các vấn đề hợp tác, mà còn là một phép thử cho sự gắn kết, phương hướng và tầm ảnh hưởng của một khối BRICS mở rộng trong một thế giới đang tái định hình.
Chủ đề và hai trụ cột ưu tiên của Brazil
Với vai trò chủ tịch, Brazil đã lựa chọn một chủ đề mang tính định hướng chiến lược cho năm 2025: “Tăng cường Hợp tác Nam-Bán cầu vì Quản trị Toàn cầu Bền vững và Toàn diện hơn” (Strengthening Global South Cooperation for More Inclusive and Sustainable Governance).[6] Chủ đề này không chỉ phản ánh lợi ích quốc gia và ưu tiên chính sách đối ngoại của Brazil mà còn là một nỗ lực có chủ ý nhằm định hình chương trình nghị sự của khối.
Để hiện thực hóa chủ đề này, chính quyền của Tổng thống Luiz Inácio Lula da Silva đã cấu trúc toàn bộ chương trình nghị sự của năm chủ tịch xoay quanh hai trụ cột chính[7]:
– Hợp tác Nam-Bán cầu (Global South Cooperation): Trụ cột này nhấn mạnh việc tăng cường đoàn kết và phối hợp chính sách giữa các nước đang phát triển để nâng cao tiếng nói và vai trò của họ trong các diễn đàn toàn cầu.
– Quan hệ đối tác BRICS vì Phát triển Xã hội, Kinh tế và Môi trường (BRICS Partnerships for Social, Economic, and Environmental Development): Trụ cột này tập trung vào việc thúc đẩy các dự án và sáng kiến hợp tác cụ thể, mang lại lợi ích hữu hình cho người dân các nước thành viên và đối tác.
Việc lựa chọn chủ đề và hai trụ cột ưu tiên này cho thấy một tính toán chiến lược sâu sắc. Nó thể hiện nỗ lực của Tổng thống Lula nhằm tái định vị Brazil như một nhà lãnh đạo có ảnh hưởng của Nam Bán cầu, thúc đẩy một chương trình nghị sự tập trung vào phát triển, hợp tác và cải cách, thay vì một lập trường đối đầu trực diện với phương Tây. Cách tiếp cận này tạo ra một sự cộng hưởng mạnh mẽ với các ưu tiên của Brazil khi nước này giữ vai trò chủ tịch G20 vào năm 2024 và chuẩn bị đăng cai Hội nghị thượng đỉnh về khí hậu COP30 vào tháng 11 năm 2025.[8] Bằng cách liên kết các sự kiện quốc tế quan trọng này, Brazil đang tạo ra một chuỗi động lực chính sách, khuếch đại ảnh hưởng của mình và định hướng các cuộc thảo luận toàn cầu về các vấn đề phát triển bền vững, tài chính khí hậu và cải cách quản trị.
Cách tiếp cận này không chỉ nhằm nâng cao uy tín của Brazil và cá nhân Tổng thống Lula trước thềm cuộc bầu cử năm 2026,[9] mà còn là một nỗ lực tinh vi để cân bằng các động lực nội khối. Bằng cách nhấn mạnh các vấn đề mang tính xây dựng và có lợi ích chung, Brazil đang tạo ra một “trọng tâm” mới cho BRICS, một trọng tâm có thể thu hút sự ủng hộ của các cường quốc tầm trung khác như Ấn Độ và Nam Phi, cũng như các thành viên mới và các quốc gia đối tác vốn không muốn bị lôi kéo vào một cuộc đối đầu trực tiếp với Mỹ.[10] Đây là một hành động cân bằng chiến lược: vừa thừa nhận sự bất mãn chung với trật tự hiện tại, vừa định hướng sự bất mãn đó vào các giải pháp cải cách mang tính xây dựng, qua đó làm loãng chương trình nghị sự có phần đối đầu hơn do Nga và Iran thúc đẩy.
Chương trình Nghị sự chi tiết: Sáu lĩnh vực trọng tâm
Để cụ thể hóa hai trụ cột ưu tiên, Brazil đã đề xuất tập trung sự chú ý chính trị và các nỗ lực hợp tác của khối vào sáu lĩnh vực trọng tâm. Các lĩnh vực này là kim chỉ nam cho hơn 100 cuộc họp cấp bộ trưởng và kỹ thuật diễn ra tại thủ đô Brasília từ tháng 2 đến tháng 7 năm 2025, tạo nền tảng cho các tuyên bố và quyết định tại Hội nghị Thượng đỉnh.[11]
Sáu lĩnh vực trọng tâm bao gồm:
Một, Hợp tác Y tế Toàn cầu: Ưu tiên này không chỉ dừng lại ở các tuyên bố chính trị mà còn nhắm đến việc thúc đẩy các dự án hợp tác thực chất giữa các quốc gia BRICS để tăng cường năng lực sản xuất và đảm bảo quyền tiếp cận công bằng đối với thuốc men và vắc-xin. Một sáng kiến cụ thể được đề xuất là khởi động “Quan hệ đối tác BRICS vì việc loại bỏ các bệnh do xã hội quyết định và các bệnh nhiệt đới bị lãng quên”, giải quyết các thách thức y tế đặc thù của Nam Bán cầu.[12]
Hai, Thương mại, Đầu tư và Tài chính: Lĩnh vực này tập trung vào các vấn đề cốt lõi của hợp tác kinh tế BRICS. Nội dung thảo luận bao gồm cải cách hệ thống quản trị thị trường tài chính toàn cầu, thúc đẩy việc sử dụng đồng nội tệ trong thương mại và đầu tư, và phát triển các nền tảng thanh toán thay thế nhằm giảm chi phí giao dịch và sự phụ thuộc vào các hệ thống hiện có. Ngoài ra, Brazil cũng muốn thúc đẩy “Quan hệ đối tác vì Cách mạng Công nghiệp Mới” và thông qua “Chiến lược Hợp tác Kinh tế BRICS đến năm 2030”.[13]
Ba, Biến đổi Khí hậu: Tận dụng việc đăng cai COP30, Brazil đặt mục tiêu thông qua một “Chương trình nghị sự Lãnh đạo Khí hậu BRICS”. Trọng tâm của chương trình này là một Tuyên bố Khung của các Nhà lãnh đạo về Tài chính Khí hậu, nhằm định hướng những thay đổi mang tính cấu trúc trong lĩnh vực tài chính để huy động nguồn lực cho các hoạt động thích ứng và giảm thiểu biến đổi khí hậu. Điều này thể hiện nỗ lực của BRICS nhằm đóng một vai trò lớn hơn trong quản trị khí hậu toàn cầu.[14]
Bốn, Quản trị Trí tuệ Nhân tạo (AI): Nhận thức được tiềm năng to lớn cũng như những rủi ro của AI, Brazil đề xuất BRICS đi đầu trong việc thúc đẩy một khuôn khổ quản trị AI quốc tế bao trùm và có trách nhiệm. Mục tiêu là khai thác tiềm năng của công nghệ này cho phát triển kinh tế-xã hội và môi trường, đồng thời đảm bảo các nguyên tắc về đạo đức, an toàn và công bằng, đặc biệt là cho các nước đang phát triển.[15]
Năm, Kiến trúc An ninh và Hòa bình Đa phương: Ưu tiên này phản ánh sự bất mãn chung của các thành viên BRICS đối với hiệu quả của các cơ chế an ninh toàn cầu hiện tại, đặc biệt là Hội đồng Bảo an Liên Hợp Quốc. Các cuộc thảo luận sẽ tập trung vào việc thúc đẩy một cuộc cải cách toàn diện hệ thống hòa bình và an ninh đa phương, nhằm đảm bảo hành động hiệu quả hơn trong việc đối phó với xung đột, ngăn ngừa các thảm họa nhân đạo và xây dựng lại lòng tin giữa các quốc gia.[16]
Sáu, Phát triển Thể chế: Sự mở rộng của khối đặt ra yêu cầu cấp thiết về việc cải cách thể chế nội bộ. Lĩnh vực này tập trung vào việc cải thiện cấu trúc, cơ chế hoạt động và sự gắn kết của BRICS để đảm bảo khối hoạt động hiệu quả hơn. Một trong những vấn đề cụ thể có thể được thảo luận là xem xét lại công thức luân phiên chức chủ tịch để phù hợp với số lượng thành viên mới.[17]
Thành phần tham dự
Hội nghị Thượng đỉnh BRICS-17 dự kiến sẽ quy tụ một số lượng lớn các nhà lãnh đạo và phái đoàn cấp cao, phản ánh quy mô và tầm ảnh hưởng ngày càng tăng của khối.
Thứ nhất, thành viên chính thức (11 quốc gia): Các nhà lãnh đạo cao nhất của 11 quốc gia thành viên dự kiến sẽ tham dự, bao gồm Brazil (chủ nhà), Nga, Ấn Độ, Trung Quốc, Nam Phi, Ai Cập, Ethiopia, Iran, Indonesia, và Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất (UAE).[18] Một trường hợp đáng chú ý là Ả Rập Xê-út; mặc dù được mời gia nhập từ năm 2024, tư cách thành viên đầy đủ của Riyadh vẫn còn một số điểm chưa chắc chắn và nước này có thể vẫn đang trong quá trình cân nhắc các tác động chiến lược trước khi cam kết hoàn toàn.[19] Về phía Nga, có khả năng Tổng thống Vladimir Putin sẽ trực tiếp tham dự, không giống như tại một số diễn đàn khác như G20, bởi Brazil không phải là thành viên của Tòa án Hình sự Quốc tế (ICC), loại bỏ rủi ro pháp lý liên quan đến lệnh bắt giữ của ICC.[20]
Thứ hai, quốc gia Đối tác (10 quốc gia): Hội nghị lần này sẽ lần đầu tiên có sự tham gia chính thức của nhóm “Quốc gia Đối tác”, một thể chế mới được thành lập tại Hội nghị Thượng đỉnh Kazan năm 2024. Mười quốc gia đối tác bao gồm: Belarus, Bolivia, Cuba, Kazakhstan, Malaysia, Nigeria, Thái Lan, Uganda, Uzbekistan, và Việt Nam. Các quốc gia này sẽ được mời tham dự các phiên họp mở rộng và các cuộc thảo luận liên quan, nhưng sẽ không tham gia vào quá trình ra quyết định của các thành viên chính thức, vốn dựa trên nguyên tắc đồng thuận.[21]
Thứ ba, các hoạt động ngoại giao bên lề: Bên cạnh các phiên họp chính thức, Hội nghị Thượng đỉnh sẽ là một diễn đàn sôi động cho các hoạt động ngoại giao song phương và đa phương. Dự kiến sẽ có nhiều cuộc gặp gỡ giữa các nhà lãnh đạo của các thành viên sáng lập và các thành viên mới để tăng cường sự gắn kết. Các cuộc tiếp xúc giữa thành viên chính thức và các quốc gia đối tác cũng sẽ là một điểm nhấn quan trọng, mở ra cơ hội hợp tác trong các lĩnh vực cụ thể. Các vấn đề nóng của khu vực và toàn cầu chắc chắn sẽ được thảo luận trong các cuộc gặp không chính thức này.
Lập trường và mục tiêu của các thành viên chủ chốt
Sự mở rộng của BRICS đã làm gia tăng đáng kể sự đa dạng về lợi ích và mục tiêu chiến lược trong nội bộ khối. Để hiểu được động lực và các kết quả tiềm năng của Hội nghị Thượng đỉnh Rio, việc phân tích lập trường của các thành viên chủ chốt và các nhóm lợi ích khác nhau là cực kỳ quan trọng.
Trục Đối đầu: Nga và Iran
Một nhóm các quốc gia trong BRICS, dẫn đầu là Nga và Iran, có chung mục tiêu sử dụng khối này như một công cụ địa chính trị để thách thức trật tự toàn cầu do phương Tây chi phối và giảm thiểu tác động từ các biện pháp trừng phạt.
Nga: Đối với Moscow, BRICS là một nền tảng chiến lược không thể thiếu để phá vỡ sự cô lập ngoại giao và kinh tế mà phương Tây áp đặt sau cuộc chiến ở Ukraine.[22] Mục tiêu hàng đầu của Nga là thúc đẩy việc xây dựng các hệ thống tài chính song song, như hệ thống thanh toán BRICS Bridge và BRICS Pay, nhằm tạo ra một “vành đai an toàn” kinh tế, né tránh các lệnh trừng phạt và làm suy yếu vai trò thống trị của đồng USD.[23] Về mặt chính trị, Nga xem BRICS là trung tâm của một “trật tự thế giới đa cực” mới, nơi các cường quốc không thuộc phương Tây có thể phối hợp hành động để chống lại ảnh hưởng của Mỹ và các đồng minh. Điều này được thể hiện rõ qua việc Nga tích cực tăng cường hợp tác quân sự và chiến lược với các thành viên khác có cùng quan điểm, đặc biệt là Iran.[24]
Iran: Việc gia nhập BRICS mang lại cho Tehran một lối thoát chiến lược quan trọng. Mục tiêu chính của Iran là giảm thiểu tác động nặng nề của các lệnh cấm vận quốc tế kéo dài, đa dạng hóa các mối quan hệ kinh tế và chính trị vượt ra ngoài khuôn khổ khu vực Trung Đông, và củng cố vị thế của mình như một tác nhân quan trọng trong một trật tự thế giới thay thế, thách thức “sự thống trị của phương Tây”.[25] Iran tận dụng BRICS không chỉ để thúc đẩy các cơ chế tài chính thay thế mà còn để tăng cường hợp tác an ninh và quân sự với các thành viên như Nga và Ethiopia, qua đó củng cố ảnh hưởng của mình ở các khu vực chiến lược khác.[26]
Vị thế của Trung Quốc
Trung Quốc đóng vai trò là trụ cột kinh tế và là động lực chính đằng sau nhiều sáng kiến tham vọng của BRICS. Sức mạnh kinh tế vượt trội của Bắc Kinh mang lại cho nước này một vị thế có ảnh hưởng lớn, nhưng cũng đi kèm với những thách thức cho sự cân bằng nội khối.
Động lực kinh tế: Với quy mô GDP lớn hơn tất cả các thành viên khác cộng lại và là đối tác thương mại hàng đầu của hầu hết các nước trong khối, Trung Quốc là trung tâm kinh tế không thể tranh cãi của BRICS.[27] Sức mạnh này cho phép Bắc Kinh định hình các chương trình nghị sự kinh tế và tài chính của khối.
Thúc đẩy mở rộng và ảnh hưởng: Trung Quốc là quốc gia ủng hộ mạnh mẽ nhất việc mở rộng BRICS. Đối với Bắc Kinh, việc kết nạp thêm thành viên không chỉ làm tăng trọng lượng kinh tế và chính trị của khối mà còn củng cố ảnh hưởng của chính Trung Quốc trên trường quốc tế. Trung Quốc muốn định vị BRICS như một đối trọng thực sự với G7, một nền tảng để thúc đẩy tầm nhìn của mình về quản trị toàn cầu.[28]
Tích hợp các sáng kiến riêng: Bắc Kinh khéo léo sử dụng BRICS làm nền tảng để quảng bá và tích hợp các sáng kiến chiến lược toàn cầu của mình. Các dự án trong khuôn khổ Sáng kiến Vành đai và Con đường (BRI) và việc thúc đẩy Hệ thống Thanh toán Liên ngân hàng Xuyên biên giới (CIPS) của Trung Quốc thường được lồng ghép vào các cuộc thảo luận và tuyên bố chung của BRICS, tạo ra sự cộng hưởng và hợp pháp hóa quốc tế cho các sáng kiến này.
Mối lo ngại về sự thống trị: Tuy nhiên, vai trò quá lớn của Trung Quốc cũng tạo ra những lo ngại và sự dè dặt từ các thành viên khác, đặc biệt là Ấn Độ. New Delhi và một số nước khác lo ngại rằng BRICS có thể vô tình trở thành một công cụ phục vụ cho các mục tiêu địa chính trị của Bắc Kinh, làm mất đi tính đa dạng và cân bằng vốn có của khối.[29]
Các quốc gia khác: Ấn Độ, Brazil, và Nam Phi
Nhóm các thành viên sáng lập này, mặc dù có lợi ích trong việc cải cách trật tự toàn cầu, nhưng lại theo đuổi một cách tiếp cận ôn hòa hơn, nhấn mạnh vào việc cân bằng quan hệ và tránh đối đầu trực tiếp với phương Tây.
Ấn Độ: New Delhi kiên định với chính sách “tự chủ chiến lược” (strategic autonomy), coi BRICS là một trong nhiều diễn đàn đa phương quan trọng để nâng cao vị thế toàn cầu và thúc đẩy một trật tự thế giới đa cực.[30] Tuy nhiên, Ấn Độ không muốn BRICS biến thành một khối chống phương Tây. Mối lo ngại lớn nhất của Ấn Độ trong BRICS là sự trỗi dậy và ảnh hưởng ngày càng tăng của Trung Quốc. Do đó, New Delhi thường xuyên tìm cách cân bằng ảnh hưởng của Bắc Kinh bằng cách tăng cường hợp tác với các thành viên có cùng chí hướng như Brazil và Nam Phi.[31] Các ưu tiên hàng đầu của Ấn Độ trong BRICS bao gồm cải cách hệ thống đa phương (đặc biệt là Hội đồng Bảo an LHQ), hợp tác chống khủng bố, và thúc đẩy các công cụ kỹ thuật số, đổi mới sáng tạo cho phát triển.[32]
Brazil: Như đã phân tích ở phần trước, Brazil, dưới vai trò chủ tịch, đang tích cực định hình BRICS theo hướng một diễn đàn hợp tác phát triển, tập trung vào các vấn đề của Nam Bán cầu, phát triển bền vững và cải cách quản trị toàn cầu. Cách tiếp cận này nhằm giữ cho khối có một lập trường ôn hòa, mang tính xây dựng và tránh bị cuốn vào các cuộc cạnh tranh địa chính trị lớn.[33]
Nam Phi: Pretoria xem BRICS là một công cụ chiến lược để thúc đẩy lợi ích của châu Phi trên trường quốc tế. Các mục tiêu chính của Nam Phi bao gồm tăng cường hợp tác Nam-Nam, vận động cải cách các thể chế tài chính quốc tế để chúng trở nên công bằng hơn với các nước đang phát triển, và thu hút đầu tư cho chương trình nghị sự phát triển của châu lục.[34] Nam Phi thường đóng vai trò là “cầu nối” giữa BRICS và lục địa châu Phi, và ủng hộ một cách tiếp cận cân bằng, thực dụng, tránh các động thái đối đầu không cần thiết.[35]
Các thành viên mới và lợi ích đa dạng
Đợt mở rộng năm 2024-2025 đã mang lại một nhóm các thành viên mới với những mục tiêu và lợi ích rất đa dạng, phần lớn tập trung vào các vấn đề kinh tế và phát triển.
UAE và Ả Rập Xê-út: Đối với hai cường quốc vùng Vịnh này, việc tham gia BRICS là một phần của chiến lược lớn hơn nhằm đa dạng hóa nền kinh tế khỏi sự phụ thuộc vào dầu mỏ (theo các tầm nhìn như Vision 2030 của Ả Rập Xê-út). Họ tìm cách tăng cường quan hệ thương mại và đầu tư với các nền kinh tế mới nổi lớn như Trung Quốc và Ấn Độ, đồng thời nâng cao ảnh hưởng địa chính trị của mình trong một thế giới đa cực đang định hình.[36]
Ai Cập: Cairo gia nhập BRICS với những mục tiêu kinh tế rất cụ thể. Nước này hy vọng sẽ tiếp cận được các nguồn tài chính thay thế từ Ngân hàng Phát triển Mới (NDB) với các điều kiện ưu đãi hơn so với IMF hay World Bank, nhằm giải quyết các thách thức kinh tế trong nước như áp lực lên dự trữ ngoại hối. Ngoài ra, Ai Cập cũng tìm cách tăng cường an ninh lương thực thông qua việc đảm bảo nguồn cung từ các nước sản xuất nông nghiệp lớn trong khối.[37]
Ethiopia: Addis Ababa xem tư cách thành viên BRICS là một phương tiện để nâng cao vị thế địa chính trị của mình ở khu vực Sừng châu Phi đầy biến động. Về kinh tế, Ethiopia mong muốn thu hút đầu tư cho các dự án phát triển cơ sở hạ tầng và hiện đại hóa nông nghiệp, đồng thời đa dạng hóa các mối quan hệ đối tác ngoại giao để tăng cường sự tự chủ.[38]
Indonesia: Jakarta theo đuổi chính sách đối ngoại “đa liên kết” (multi-alignment) một cách rõ nét, thể hiện qua việc vừa nộp đơn xin gia nhập OECD (một câu lạc bộ của các nước phát triển do phương Tây dẫn dắt) vừa chính thức trở thành thành viên BRICS. Đối với Indonesia, BRICS là một nền tảng để tối đa hóa các lựa chọn chiến lược, thúc đẩy vai trò lãnh đạo của mình trong Nam Bán cầu, và tiếp cận các cơ hội kinh tế mới mà không từ bỏ các mối quan hệ truyền thống.[39]
Sự đa dạng về mục tiêu và lợi ích của các thành viên, đặc biệt là sau khi mở rộng, đã tạo ra một cấu trúc quyền lực phức tạp và đa tầng bên trong BRICS. Điều này không chỉ làm cho việc ra quyết định dựa trên đồng thuận trở nên khó khăn hơn mà còn định hình quỹ đạo tương lai của khối. Có thể nhận thấy sự tồn tại của ít nhất ba nhóm lợi ích khác nhau. Thứ nhất là nhóm “Đối đầu” (Nga, Iran), những nước muốn sử dụng BRICS để thách thức trực tiếp trật tự do phương Tây lãnh đạo.[40] Thứ hai là nhóm “Thống trị/Định hình” (Trung Quốc), với mục tiêu sử dụng sức mạnh kinh tế vượt trội của mình để định hình BRICS thành một công cụ phục vụ cho tầm nhìn của mình về một trật tự toàn cầu mới.4 Cuối cùng là nhóm “Cân bằng/Cải cách” (bao gồm Ấn Độ, Brazil, Nam Phi và hầu hết các thành viên mới), những nước xem BRICS chủ yếu là một công cụ “phòng hộ” (hedging) chiến lược, một phương tiện để cải cách trật tự hiện tại nhằm có tiếng nói lớn hơn và đa dạng hóa quan hệ, chứ không tìm kiếm một cuộc đối đầu toàn diện.[41]
Cấu trúc quyền lực ba tầng không chính thức này có thể được hình dung như sau: Tầng 1 (Định hướng kinh tế): Trung Quốc, với sức mạnh kinh tế áp đảo, là người định hình chính cho các sáng kiến kinh tế và tài chính. Tầng 2 (Thúc đẩy & Cân bằng): Nga và Ấn Độ là hai cực đối trọng quan trọng. Nga thúc đẩy chương trình nghị sự địa chính trị, trong khi Ấn Độ (cùng với Brazil và Nam Phi) nỗ lực cân bằng và giữ cho khối không trượt quá xa về phía đối đầu. Tầng 3 (Tận dụng): Các thành viên mới và nhỏ hơn chủ yếu tham gia để tận dụng các lợi ích kinh tế và ngoại giao mà không muốn bị ràng buộc sâu vào các cuộc cạnh tranh địa chính trị lớn. Do đó, bất kỳ quyết định quan trọng nào tại hội nghị thượng đỉnh, chẳng hạn như về một loại tiền tệ chung hay việc kết nạp thêm thành viên, sẽ là kết quả của một quá trình thương lượng phức tạp giữa ba tầng này. Kết quả cuối cùng thường sẽ là một giải pháp trung gian, ít tham vọng hơn so với những gì các tuyên bố công khai thể hiện, phản ánh sự cần thiết phải dung hòa các lợi ích khác biệt để đạt được sự đồng thuận.
Bảng 1: Các mục tiêu chính của các thành viên BRICS tại Hội nghị Thượng đỉnh thứ 17
| Quốc gia thành viên | Mục tiêu Kinh tế chính | Mục tiêu Địa chính trị chính | Lập trường đối với phương Tây |
| Brazil (Chủ nhà) | Thúc đẩy thương mại Nam-Nam, tài chính khí hậu, thu hút đầu tư vào hạ tầng bền vững. | Nâng cao vị thế lãnh đạo Nam Bán cầu, thúc đẩy cải cách quản trị toàn cầu, giữ BRICS ôn hòa. | Cải cách/ Hợp tác chọn lọc |
| Nga | Tạo hệ thống tài chính song song để né cấm vận, mở rộng thị trường năng lượng. | Phá vỡ sự cô lập của phương Tây, xây dựng trật tự đa cực, chống lại ảnh hưởng của Mỹ. | Đối đầu |
| Ấn Độ | Thúc đẩy kinh tế số, thu hút FDI, tăng cường kết nối và thương mại nội khối. | Duy trì tự chủ chiến lược, cân bằng ảnh hưởng của Trung Quốc, cải cách HĐBA LHQ, chống khủng bố. | Cân bằng/ Phòng hộ |
| Trung Quốc | Củng cố vị thế trung tâm chuỗi cung ứng, quốc tế hóa đồng Nhân dân tệ, thúc đẩy BRI. | Định hình BRICS thành đối trọng với G7, tăng cường ảnh hưởng toàn cầu, thách thức trật tự do Mỹ dẫn dắt. | Cạnh tranh/ Định hình lại |
| Nam Phi | Thu hút đầu tư cho phát triển, thúc đẩy Khu vực Mậu dịch Tự do Lục địa châu Phi (AfCFTA). | Đóng vai trò cầu nối với châu Phi, thúc đẩy hợp tác Nam-Nam, cải cách thể chế tài chính. | Cân bằng/ Cải cách |
| Ai Cập | Tiếp cận tài chính từ NDB, giảm áp lực ngoại hối, đảm bảo an ninh lương thực. | Tăng cường vai trò khu vực, đa dạng hóa quan hệ đối ngoại. | Phòng hộ/ Tận dụng kinh tế |
| Ethiopia | Thu hút đầu tư vào nông nghiệp và cơ sở hạ tầng, tiếp cận thị trường mới. | Nâng cao vị thế địa chính trị ở Sừng châu Phi, đa dạng hóa đối tác an ninh. | Phòng hộ/ Tận dụng kinh tế |
| Iran | Giảm thiểu tác động cấm vận, mở rộng thương mại phi dầu mỏ. | Xây dựng liên minh chống phương Tây, củng cố vị thế trong trật tự thế giới song song. | Đối đầu |
| Indonesia | Đa dạng hóa thị trường, thu hút đầu tư cho cơ sở hạ tầng và năng lượng. | Thực thi chính sách “đa liên kết”, nâng cao vai trò lãnh đạo Nam Bán cầu, cân bằng các cường quốc. | Cân bằng/ Phòng hộ |
| UAE | Đa dạng hóa kinh tế, trở thành trung tâm tài chính và logistics toàn cầu. | Tăng cường ảnh hưởng địa chính trị, duy trì quan hệ tốt với cả phương Đông và phương Tây. | Cân bằng/ Hợp tác chọn lọc |
| Ả Rập Xê-út | Đa dạng hóa kinh tế (Vision 2030), ổn định thị trường năng lượng, thu hút FDI. | Nâng cao vai trò trung gian hòa giải, cân bằng quan hệ với Mỹ và Trung Quốc. | Cân bằng/ Phòng hộ |
Còn tiếp…
Tác giả: Nguyên Anh
Bài viết thể hiện quan điểm riêng của tác giả, không nhất thiết phản ánh quan điểm của Nghiên cứu Chiến lược. Mọi trao đổi học thuật và các vấn đề khác, quý độc giả có thể liên hệ với ban biên tập qua địa chỉ mail: [email protected]
Tài liệu tham khảo
[1] BRICS Summit 2025: Rio de Janeiro, accessed on June 15, 2025, https://bricstoday.com/17th-brics-summit/
[2] Brazil takes over the BRICS presidency in 2025 — Planalto, accessed on June 15, 2025, https://www.gov.br/planalto/en/latest-news/2025/01/brazil-assumes-the-presidency-of-brics-in-2025
[3] BRICS 2025 – Friedrich Naumann Foundation, accessed on June 15, 2025, https://www.freiheit.org/brics-what-are-key-issues-2025
[4] Brazil leads BRICS amid growing US-China tensions | NEWS – Reccessary, accessed on June 15, 2025, https://www.reccessary.com/en/news/brazil-leads-brics-amid-growing-us-china-tensions
[5] BRICS Summit 2025: Rio de Janeiro, accessed on June 15, 2025, https://bricstoday.com/17th-brics-summit/
[6] Brazil takes over the BRICS presidency in 2025 — Planalto, accessed on June 15, 2025, https://www.gov.br/planalto/en/latest-news/2025/01/brazil-assumes-the-presidency-of-brics-in-2025
[7] Brazil takes over the BRICS presidency in 2025 — Planalto, accessed on June 15, 2025, https://www.gov.br/planalto/en/latest-news/2025/01/brazil-assumes-the-presidency-of-brics-in-2025
[8] BRICS 2025 – Friedrich Naumann Foundation, accessed on June 15, 2025, https://www.freiheit.org/brics-what-are-key-issues-2025
[9] BRICS 2025 – Friedrich Naumann Foundation, accessed on June 15, 2025, https://www.freiheit.org/brics-what-are-key-issues-2025
[10] BRICS 2025 – Friedrich Naumann Foundation, accessed on June 15, 2025, https://www.freiheit.org/brics-what-are-key-issues-2025
[11] Brazil takes over the BRICS presidency in 2025 — Planalto, accessed on June 15, 2025, https://www.gov.br/planalto/en/latest-news/2025/01/brazil-assumes-the-presidency-of-brics-in-2025
[12] Brazil takes over the BRICS presidency in 2025 — Planalto, accessed on June 15, 2025, https://www.gov.br/planalto/en/latest-news/2025/01/brazil-assumes-the-presidency-of-brics-in-2025
[13] Brazil takes over the BRICS presidency in 2025 — Planalto, accessed on June 15, 2025, https://www.gov.br/planalto/en/latest-news/2025/01/brazil-assumes-the-presidency-of-brics-in-2025
[14] Brazil takes over the BRICS presidency in 2025 — Planalto, accessed on June 15, 2025, https://www.gov.br/planalto/en/latest-news/2025/01/brazil-assumes-the-presidency-of-brics-in-2025
[15] Brazil takes over the BRICS presidency in 2025 — Planalto, accessed on June 15, 2025, https://www.gov.br/planalto/en/latest-news/2025/01/brazil-assumes-the-presidency-of-brics-in-2025
[16] Brazil takes over the BRICS presidency in 2025 — Planalto, accessed on June 15, 2025, https://www.gov.br/planalto/en/latest-news/2025/01/brazil-assumes-the-presidency-of-brics-in-2025
[17] Brazil takes over the BRICS presidency in 2025 — Planalto, accessed on June 15, 2025, https://www.gov.br/planalto/en/latest-news/2025/01/brazil-assumes-the-presidency-of-brics-in-2025
[18] BRICS Summit 2025: Rio de Janeiro, accessed on June 15, 2025, https://bricstoday.com/17th-brics-summit/
[19] About the BRICS, accessed on June 15, 2025, https://brics.br/en/about-the-brics
[20] What To Expect From BRICS 2025? – RUSSIA’S PIVOT TO ASIA, accessed on June 15, 2025, https://russiaspivottoasia.com/what-to-expect-from-brics-2025/
[21] About the BRICS, accessed on June 15, 2025, https://brics.br/en/about-the-brics
[22] BRICS 2025 – Friedrich Naumann Foundation, accessed on June 15, 2025, https://www.freiheit.org/brics-what-are-key-issues-2025
[23] BRICS 2025 – Friedrich Naumann Foundation, accessed on June 15, 2025, https://www.freiheit.org/brics-what-are-key-issues-2025
[24] BRICS 2025 – Friedrich Naumann Foundation, accessed on June 15, 2025, https://www.freiheit.org/brics-what-are-key-issues-2025
[25] BRICS 2025 – Friedrich Naumann Foundation, accessed on June 15, 2025, https://www.freiheit.org/brics-what-are-key-issues-2025
[26] Resetting the Regional Chessboard: Iran’s Pivot to the Horn of Africa, accessed on June 15, 2025, https://www.orfonline.org/expert-speak/resetting-the-regional-chessboard-iran-s-pivot-to-the-horn-of-africa
[27] BRICS-2025.pdf, accessed on June 15, 2025, https://www.mea.gov.in/Portal/ForeignRelation/BRICS-2025.pdf
[28] BRICS 2025 – Friedrich Naumann Foundation, accessed on June 15, 2025, https://www.freiheit.org/brics-what-are-key-issues-2025
[29] Brazil leads BRICS amid growing US-China tensions | NEWS – Reccessary, accessed on June 15, 2025, https://www.reccessary.com/en/news/brazil-leads-brics-amid-growing-us-china-tensions
[30] BRICS 2025 – Friedrich Naumann Foundation, accessed on June 15, 2025, https://www.freiheit.org/brics-what-are-key-issues-2025
[31] China and India are at odds over BRICS expansion – Atlantic Council, accessed on June 15, 2025, https://www.atlanticcouncil.org/blogs/new-atlanticist/china-and-india-are-at-odds-over-brics-expansion/
[32] BRICS-2025.pdf, accessed on June 15, 2025, https://www.mea.gov.in/Portal/ForeignRelation/BRICS-2025.pdf
[33] BRICS 2025 – Friedrich Naumann Foundation, accessed on June 15, 2025, https://www.freiheit.org/brics-what-are-key-issues-2025
[34] South Africa’s strategic balancing act: Navigating G20, BRICS …, accessed on June 15, 2025, https://trt.global/afrika-english/article/4d921517e6c2
[35] South Africa’s strategic balancing act: Navigating G20, BRICS …, accessed on June 15, 2025, https://trt.global/afrika-english/article/4d921517e6c2
[36] UAE Entry into BRICS Increases its Diplomatic and Economic Options – Stimson Center, accessed on June 15, 2025, https://www.stimson.org/2023/uae-entry-into-brics-increases-its-diplomatic-and-economic-options/
[37] Egypt’s Relations with BRICS:, accessed on June 15, 2025, https://idsc.gov.eg/upload/DocumentLibraryIssues/AttachmentA/10166/Egypt’s%20Relations%20with%20BRICS%20%20One%20year%20after%20joining%20the%20group%20-%20future%20perspectives%20%20.pdf
[38] Opportunities And Challenges Of Ethiopia In Brics – مجلة أوراق ثقافية, accessed on June 15, 2025, https://www.awraqthaqafya.com/4357/
[39] Indonesia in BRICS: New Chapter or Familiar Story – Asia Society, accessed on June 15, 2025, https://asiasociety.org/policy-institute/indonesia-brics-new-chapter-or-familiar-story
[40] BRICS 2025 – Friedrich Naumann Foundation, accessed on June 15, 2025, https://www.freiheit.org/brics-what-are-key-issues-2025
[41] BRICS 2025 – Friedrich Naumann Foundation, accessed on June 15, 2025, https://www.freiheit.org/brics-what-are-key-issues-2025
