Ngày 9/3/2025 đánh dấu một bước ngoặt quan trọng trong chính trường Canada khi cựu Thống đốc Ngân hàng Trung ương Canada Mark Carney chính thức giành chiến thắng áp đảo trong cuộc bầu cử lãnh đạo Đảng Tự do, trở thành Thủ tướng tiếp theo của đất nước. Sự kiện này diễn ra trong bối cảnh căng thẳng thương mại leo thang giữa Canada và Mỹ, cùng với những thách thức nội bộ về chính trị và kinh tế. Carney, người được kỳ vọng sẽ đưa ra những giải pháp mới để đối phó với các vấn đề hiện tại, đang đứng trước một giai đoạn đầy thử thách trong sự nghiệp lãnh đạo của mình.
Ông Trudeau vẫn giữ chức Thủ tướng cho đến khi Carney chính thức tiếp quản vai trò. Sau cuộc gặp với Trudeau vào thứ Hai ngày 10/3/2025, ông Carney nói rằng quá trình chuyển giao sẽ diễn ra suôn sẻ và nhanh chóng. Theo tờ The Globe and Mail, Carney có thể sẽ được bổ nhiệm ngày 13 hoặc 14/3/2025 (giờ địa phương).
Các thành viên Đảng Tự do đã đặt niềm tin vào Carney là người phù hợp nhất để đối đầu với Tổng thống Mỹ Donald Trump, người đã đe dọa sáp nhập Canada cũng như phát động chiến tranh thương mại và áp thuế trừng phạt đối với đồng minh lâu năm này. Khi được hỏi về mối quan hệ với Trump, Carney từ chối trả lời với lý do ông chưa chính thức trở thành Thủ tướng. Theo Politico, hai người có thể sẽ có cuộc nói chuyện sớm nhất vào thứ Hai ngày 17/3/2025.
Trong bài phát biểu kêu gọi sự đoàn kết trước các đảng viên trên khắp cả nước, Carney nhấn mạnh rằng người dân Canada hiểu rằng những thách thức mới đòi hỏi những ý tưởng và kế hoạch mới. “Họ biết rằng những thách thức mới đòi hỏi một sự lãnh đạo mới. Chính phủ của tôi sẽ triển khai kế hoạch nhằm xây dựng một nền kinh tế mạnh mẽ hơn, thiết lập các mối quan hệ thương mại mới với những đối tác đáng tin cậy và bảo vệ biên giới của chúng ta” ông phát biểu. Ông Carney cũng cam kết duy trì các biện pháp thuế quan trả đũa đối với Hoa Kỳ, với mục tiêu tối đa hóa tác động lên nền kinh tế Mỹ trong khi giảm thiểu ảnh hưởng đối với Canada.
Căng thẳng thương mại leo thang
Mỹ dự kiến sẽ áp thuế 25% đối với thép và nhôm của Canada vào thứ Tư ngày 12/3/2025. Trong khi đó, Ottawa đã áp thuế 25% đối với lượng hàng nhập khẩu trị giá 30 tỷ CAD từ Mỹ sau khi Trump công bố kế hoạch thuế đối với Canada và Mexico vào tháng 2/2025. Tuy nhiên, ông đã tạm hoãn thuế quan đối với một số mặt hàng thuộc Hiệp định Mỹ – Mexico – Canada (USMCA), được ký vào năm 2018 bởi Trump, Trudeau và cựu Tổng thống Mexico Enrique Peña Nieto.
Quyết định của Trump áp thuế đối với Canada đã gây ra làn sóng phản đối mạnh mẽ, khi các tỉnh bang của Canada rút các sản phẩm rượu của Mỹ khỏi kệ hàng và kêu gọi người dân mua hàng nội địa. “Người Mỹ muốn tài nguyên, nước, đất đai và cả đất nước chúng ta… Nếu họ thành công, họ sẽ hủy hoại lối sống của chúng ta”. Carney tuyên bố trong bài phát biểu nhận chức vào tối Chủ Nhật ngày 9/3/2025. Ông Carney cũng khẳng định rằng chính phủ của ông sẽ duy trì thuế quan cho đến khi người Mỹ thể hiện sự tôn trọng với Canada.
Tỉnh Ontario, nơi đông dân nhất Canada, hôm 10/3/2025 đã thông báo sẽ áp phụ phí 25% đối với xuất khẩu điện sang các bang New York, Michigan và Minnesota của Mỹ để phản đối chính sách thuế của Trump. Thủ hiến tỉnh Ontario Doug Ford nói rằng thuế quan của Tổng thống Trump là một thảm họa đối với nền kinh tế Mỹ, đồng thời tuyên bố ông sẵn sàng cắt hoàn toàn xuất khẩu điện nếu cần thiết.
Bộ trưởng Ngoại giao Canada Melanie Joly hoan nghênh động thái này. “Nếu các tỉnh bang sử dụng những công cụ có lợi cho lập trường của chúng ta, thì đó là tin tốt. Hãy làm nhiều hơn nữa.” bà nói với các phóng viên.
Thủ tướng đắc cử của Canada, Mark Carney, tuyên bố vào thứ Ba rằng chính phủ của ông sẽ đảm bảo một phản ứng có “tác động tối đa” trước quyết định tăng mạnh thuế quan đối với thép và nhôm Canada của Tổng thống Mỹ Donald Trump. “Các mức thuế mới nhất của Tổng thống Trump là một cuộc tấn công trực diện vào người lao động, các gia đình và doanh nghiệp Canada.” Carney viết trên X. Ông nhấn mạnh rằng “chính phủ của tôi sẽ giữ nguyên các biện pháp thuế quan cho đến khi người Mỹ thể hiện sự tôn trọng và đưa ra các cam kết đáng tin cậy về thương mại tự do và công bằng.”
Tuyên bố của Carney được đưa ra trong bối cảnh căng thẳng thương mại giữa hai nước Bắc Mỹ tiếp tục leo thang sau khi Trump áp thuế mạnh đối với thép và nhôm nhập khẩu từ Canada. Ottawa đã nhanh chóng triển khai một loạt biện pháp đáp trả, bao gồm áp thuế 25% đối với xuất khẩu điện sang Mỹ, sau khi Trump tăng gấp đôi thuế nhập khẩu đối với các sản phẩm thép và nhôm từ Canada.
Tương lai không chắc chắn của chính phủ mới
Chính phủ mới của Đảng Tự do có thể sẽ không tồn tại lâu. Nếu Carney, người hiện chưa có ghế trong Quốc hội Canada, không kêu gọi bầu cử. Các đối thủ chính trị của ông tuyên bố sẽ lật đổ chính phủ ngay khi Quốc hội nhóm họp lại vào cuối tháng 3/2025.
Carney sẽ phải đối mặt với đảng Bảo thủ đối lập, vốn cho rằng giữa ông và Trudeau không có gì khác biệt. “Carney sẽ bán đứng Canada để phục vụ lợi ích cá nhân… Ông ta đã làm vậy trong suốt sự nghiệp của mình với tư cách một tay trong của giới tài chính.” lãnh đạo đảng Bảo thủ Pierre Poilievre chỉ trích.
Giữ vững đà phát triển
Carney giành chiến thắng trong cuộc bầu cử lãnh đạo Đảng Tự do với 86% số phiếu ủng hộ từ các thành viên. Toàn quyền Canada, đại diện của Vua Charles III tại nước này, sẽ sớm mời Carney thành lập chính phủ. Trước đó, đảng Bảo thủ đã dẫn đầu các cuộc thăm dò trong nhiều tháng, thường bỏ xa Đảng Tự do với cách biệt hai con số.
Bối cảnh chính trị thay đổi sau khi Trump quay trở lại Nhà Trắng vào ngày 20/1/2025, cùng với nguy cơ áp thuế và đe dọa sáp nhập Canada. Điều này trùng hợp với làn sóng ủng hộ gia tăng dành cho Đảng Tự do, khi họ tận dụng sự đoàn kết quốc gia để thu hẹp khoảng cách với đảng Bảo thủ.
Thách thức hiện tại là duy trì đà phát triển này và thuyết phục người dân Canada tiếp tục ủng hộ một đảng đã cầm quyền gần một thập kỷ, trong khi vẫn phải đối mặt với cuộc chiến thương mại trên nhiều mặt trận. Giáo sư chính trị Cameron Anderson của Đại học Western nhận định rằng đây có thể là một trong những thách thức hiếm có trong lịch sử Canada, nếu không muốn nói là hiếm hoi trong thời kỳ hậu chiến. Bởi ông Carney, từng là Thống đốc Ngân hàng Trung ương Canada và Ngân hàng Trung ương Anh, sẽ trở thành Thủ tướng Canada đầu tiên chưa từng có kinh nghiệm tranh cử.
Bên cạnh đó, Carney sẽ phải đối mặt với nhiều thách thức, trong đó có vấn đề kiểm soát lạm phát và củng cố vị thế chính trị của Đảng Tự do. Nhưng trước mắt, ưu tiên hàng đầu của ông là giải quyết căng thẳng thuế quan với Mỹ. Việc Carney có thể điều hướng Canada qua cơn bão thuế quan với Mỹ hay không đang là một mối quan ngại lớn cả trong nước và quốc tế, theo nhận định của Lü Xiang, nghiên cứu viên tại Viện Khoa học Xã hội Trung Quốc. Ông cho rằng Carney sẽ đối diện với một chặng đường đầy khó khăn, nhưng sự phản kháng trước sức ép từ Mỹ là điều tất yếu. Sự thiếu nhất quán trong chính sách thương mại của Mỹ đã khiến Canada không có nhiều lựa chọn, Lü cho biết. Một trong những phản ứng tiềm tàng của Ottawa có thể là hạn chế xuất khẩu điện sang các bang phía bắc của Mỹ, nơi phụ thuộc lớn vào nguồn cung từ Canada.
Kể từ khi Trump đe dọa áp thuế lên hàng nhập khẩu từ Canada và ám chỉ Canada như “bang thứ 51 của Mỹ” sự phẫn nộ đối với Washington đã gia tăng tại Canada. Nhiều người dân Canada đã hủy bỏ các chuyến đi sang Mỹ, trong khi một số khác kêu gọi tẩy chay hàng hóa Mỹ.
Với việc Carney lên nắm quyền, câu hỏi quan trọng là liệu ông có đủ bản lĩnh để đối đầu với Mỹ và lèo lái Canada vượt qua cuộc chiến thương mại hay không ?
Phản ứng từ phía Trung Quốc
Bộ Ngoại giao Trung Quốc hôm thứ Hai ngày 10/3/2025 đã gửi lời chúc mừng tới Mark Carney sau khi ông giành chiến thắng trong cuộc bầu cử lãnh đạo Đảng Tự do cầm quyền của Canada, đồng thời bày tỏ hy vọng Canada sẽ hợp tác với Trung Quốc để cải thiện quan hệ song phương.
Phát ngôn viên Bộ Ngoại giao Trung Quốc Mao Ninh tuyên bố rằng về quan hệ Trung Quốc – Canada, Trung Quốc luôn tin rằng cần phát triển dựa trên nguyên tắc tôn trọng lẫn nhau, bình đẳng và cùng có lợi. Trung Quốc cũng hy vọng phía Canada sẽ có nhận thức khách quan, hợp lý về Trung Quốc, theo đuổi chính sách tích cực, thực dụng và cùng hướng tới sự cải thiện, phát triển quan hệ song phương.
Carney tiếp quản vị trí lãnh đạo trong bối cảnh quan hệ thương mại Canada – Mỹ đang leo thang căng thẳng. Theo Huang Zhong, Phó viện trưởng Học viện Nghiên cứu Quốc tế và Khu vực tại Đại học Ngoại ngữ Quảng Đông, đây cũng là thời điểm quan trọng để Ottawa đánh giá lại chính sách đối với Trung Quốc. Trong những năm gần đây, việc Canada điều chỉnh theo các chính sách chống Trung Quốc của Washington đã gây tổn hại đến quan hệ song phương. Kể từ cuối năm 2024, Canada đã tìm cách điều chỉnh chính sách thương mại với Trung Quốc để tránh tác động từ cuộc chiến thương mại do Mỹ khởi xướng. Việc áp thuế lên xe điện Trung Quốc được coi là động thái thể hiện lòng trung thành với Washington, nhưng mù quáng theo đuổi các lệnh hạn chế của Mỹ mà không cân nhắc quy tắc thương mại toàn cầu sẽ chỉ làm tổn hại Canada.
Thủ tướng Trudeau từng tuyên bố vào tháng 8/2024 rằng Ottawa áp thuế nhập khẩu đối với xe điện Trung Quốc để đối phó với “chính sách sản xuất dư thừa có chủ đích” của Bắc Kinh, theo sau động thái của Mỹ và Liên minh châu Âu. Theo ông Huang, Canada cần xem xét lại những trở ngại trong quan hệ song phương, vì Trung Quốc chưa bao giờ chủ động làm trầm trọng thêm mâu thuẫn. Tuy nhiên, khi Carney lên nắm quyền, xu hướng bài trừ Trung gia tăng tại Canada là điều đáng lo ngại, khi một số chính trị gia sẵn sàng đánh đổi quan hệ với Bắc Kinh để làm hài lòng Washington.
Thông báo mới đây của Trung Quốc về việc áp thuế bổ sung đối với một số sản phẩm nhập khẩu từ Canada không chỉ thể hiện quyết tâm mạnh mẽ trong việc bảo vệ lợi ích quốc gia mà còn gửi đi một lời cảnh báo rõ ràng: Những ai cố chấp chính trị hóa các vấn đề thương mại và ngây thơ tin rằng việc “chơi lá bài Trung Quốc” sẽ giúp họ giành được sự ưu ái từ Mỹ, rốt cuộc sẽ phải gánh chịu hậu quả.
Các biện pháp thuế quan của Trung Quốc là phản ứng trước chính sách bảo hộ thương mại đơn phương của Canada. Vào tháng 10/2024, Canada đã áp thuế 100% đối với ô tô điện Trung Quốc và 25% đối với thép và nhôm nhập khẩu từ Trung Quốc. Sau sáu tháng điều tra, Trung Quốc công bố vào thứ Bảy ngày 8/3/2025 rằng các biện pháp hạn chế của Canada đối với một số sản phẩm Trung Quốc đã làm gián đoạn trật tự thương mại bình thường, gây tổn hại đến quyền lợi hợp pháp của doanh nghiệp Trung Quốc. Trên cơ sở đó, Trung Quốc tuyên bố rằng từ ngày 20/3, sẽ áp thuế bổ sung 100% đối với dầu hạt cải, bã dầu và đậu Hà Lan nhập khẩu từ Canada, trong khi các sản phẩm thủy sản và thịt lợn sẽ chịu mức thuế bổ sung 25%.
Giáo sư Lý Hải Đông từ Đại học Ngoại giao Trung Quốc nhận định rằng đây không phải là động thái nhằm leo thang căng thẳng thương mại, cũng không đơn thuần là hành động trả đũa. Đây là bước đi cần thiết để bảo vệ quyền phát triển của Trung Quốc, ngăn chặn sự lan rộng của chủ nghĩa bảo hộ thương mại và duy trì nguyên tắc công bằng trong thương mại toàn cầu.
Các biện pháp mà Trung Quốc công bố vào thứ Bảy cho thấy Ottawa đã đánh giá thấp khả năng và quyết tâm của Bắc Kinh trong việc đáp trả những hành vi hạn chế phân biệt đối xử, đồng thời đánh giá quá cao sức mạnh của chính mình. Trung Quốc đã khẳng định rõ ràng rằng nước này sẵn sàng bảo vệ lợi ích hợp pháp của mình và sẽ có phản ứng tương xứng đối với bất kỳ quốc gia hay khu vực nào áp đặt các biện pháp thương mại mang tính phân biệt đối xử đối với Trung Quốc. Đây cũng là lời cảnh báo: Bất kỳ quốc gia nào coi thuế quan đối với Trung Quốc là một con bài mặc cả trong đàm phán với Mỹ sẽ phải đối mặt với sự đáp trả từ Trung Quốc và Canada chính là một ví dụ điển hình.
Canada đã mù quáng đi theo Mỹ trong việc áp thuế đối với Trung Quốc, nhưng sự trung thành này không giúp nước này được Washington nương tay. Ngày 1/2/2025, Mỹ tuyên bố áp thuế 25% đối với hàng nhập khẩu từ Mexico và Canada, sau đó hoãn đến ngày 4/3 để đàm phán thêm. Đến ngày 6/3/2025, Mỹ một lần nữa lùi thời điểm điều chỉnh thuế đối với hai nước đến ngày 2/4/2025. Các chính sách thuế quan của Mỹ đã trở thành “thanh kiếm Damocles” treo lơ lửng trên đầu Canada và Mexico. Tuy nhiên, một số chính trị gia Canada vẫn ảo tưởng về Mỹ và cố gắng chuyển hướng áp lực sang Trung Quốc. Việc sử dụng Trung Quốc như một vật tế thần sẽ không giúp Canada giải quyết các thách thức hiện tại, mà chỉ đẩy nước này vào một vị thế ngày càng mong manh hơn trên trường quốc tế. Thay vì có một chiến lược tỉnh táo, Canada đang đánh cược bằng việc hy sinh quyền tự chủ chiến lược dài hạn và những nguyên tắc cơ bản trong quan hệ quốc tế cũng như phẩm giá ngoại giao.
Với việc Mark Carney chính thức tiếp quản vị trí Thủ tướng, Canada đang đứng trước một giai đoạn đầy biến động và thách thức. Căng thẳng thương mại với Mỹ, áp lực từ các đối thủ chính trị trong nước, và mối quan hệ phức tạp với Trung Quốc đều là những vấn đề cấp bách mà chính phủ mới phải giải quyết. Liệu Carney có thể lèo lái đất nước vượt qua những khó khăn này và duy trì được sự ổn định, phát triển của Canada hay không vẫn là một câu hỏi lớn. Trong bối cảnh toàn cầu đầy biến động, sự lãnh đạo quyết đoán và tầm nhìn chiến lược của Carney sẽ là yếu tố then chốt quyết định tương lai của đất nước./.
Tác giả: Nguyễn Phương Ngân
Bài viết thể hiện quan điểm riêng của tác giả, không nhất thiết phản ánh quan điểm của Nghiên cứu Chiến lược. Mọi trao đổi học thuật và các vấn đề khác, quý độc giả có thể liên hệ với ban biên tập qua địa chỉ mail: [email protected]
Tài liệu tham khảo
1. Global Times. (2025, March 10). Chinese FM spokesperson extends congratulations to Mark Carney as he wins leadership of Canada’s ruling party. Global Times. Retrieved March 12, 2025, from https://www.globaltimes.cn/page/202503/1329829.shtml
2. Ljunggren, D., & Paperny, A. M. (2025, March 11). Canada’s incoming prime minister promises quick transition after meeting Trudeau. Reuters. Retrieved March 12, 2025, from https://www.reuters.com/world/americas/canadas-carney-faces-trump-tariffs-looming-election-2025-03-10/
3. Ma Ruiqian. (2025, March 10). China’s additional tariffs: a wake-up call for Canada’s policy adjustments. Global Times. Retrieved March 12, 2025, from https://www.globaltimes.cn/page/202503/1329839.shtml
4. Merve Aydogan. (2025, March 11). Canada’s Premier-designate Mark Carney vows ‘maximum impact’ response to Trump’s tariffs. AA. Retrieved March 12, 2025, from https://www.aa.com.tr/en/americas/canadas-premier-designate-mark-carney-vows-maximum-impact-response-to-trumps-tariffs/3506635
5. Xin, L. (2025, March 10). Mark Carney to succeed Trudeau as PM, warns US not to make mistake as Canada will win trade war. Global Times. Retrieved March 12, 2025, from https://www.globaltimes.cn/page/202503/1329820.shtml
6. Xinhua. (2025, March 9). Mark Carney elected leader of ruling Liberal Party of Canada. Global Times. Retrieved March 12, 2025, from https://www.globaltimes.cn/page/202503/1329800.shtml
