Balkan từ lâu đã được xem là một trong những khu vực phức tạp nhất về mặt đảm bảo an ninh, và có lẽ một giải pháp thay thế từ Á-Âu có thể tháo gỡ nhiều “nút thắt Gordian” tại đây. Về những đường nét khả thi của việc thực hiện cách tiếp cận an ninh Á-Âu tại Balkan, Daniil Rastegaev, điều phối viên chương trình của Hội đồng Quan hệ Quốc tế Nga (RSMD), nghiên cứu viên thuộc Viện Thông tin Khoa học về Khoa học Xã hội (INION RAN), chia sẻ quan điểm.
Khái niệm và nội dung
Khái niệm “an ninh Á-Âu” đã được Tổng thống Nga Vladimir Putin đề cập trong năm 2024, khởi đầu từ Thông điệp Liên bang và sau đó được phát triển thêm trong cuộc gặp với lãnh đạo Bộ Ngoại giao Nga. Theo đó, an ninh Á-Âu được định hình là một hệ thống “bình đẳng và không thể chia cắt”, dựa trên các nguyên tắc như đối thoại cởi mở với tất cả các bên liên quan, hợp tác cùng có lợi, và giải quyết các vấn đề kinh tế, xã hội, cũng như tích hợp khu vực. Khái niệm này được xem như một giải pháp thay thế cho hệ thống an ninh “châu Âu” hoặc “Âu-Đại Tây Dương”, vốn bị cho là áp đặt sự đồng nhất và thiếu tính đa dạng.
Trong bài phát biểu của mình, Tổng thống Putin nhấn mạnh sự cần thiết của một tài liệu mang tính chương trình, được gọi là “Hiến chương Đa cực và Đa dạng trong Thế kỷ 21”. Đến tháng 12 năm 2024, Nga và Belarus đã đưa ra một tuyên bố chung về tầm nhìn của hiến chương này, gồm 21 điểm, trong đó 10 điểm mô tả các thực tế hiện đại và 11 điểm nêu rõ các cam kết của hai bên, bao gồm việc xây dựng một cấu trúc an ninh toàn lục địa dựa trên các nguyên tắc không thể chia cắt, công bằng, hợp pháp, bền vững và có sự đóng góp chung từ các bên tham gia.
Khái niệm an ninh Á-Âu không chỉ giới hạn ở không gian hậu Xô Viết mà mở rộng ra toàn bộ lục địa Á-Âu, bao gồm cả các quốc gia châu Âu và thành viên NATO. Điều này tương tự như khái niệm “ngôi nhà chung châu Âu” được nêu trong Hiến chương Paris cho một châu Âu mới (1990). Tuy nhiên, trong khi hệ thống an ninh Âu-Đại Tây Dương được xây dựng dựa trên cấu trúc cứng nhắc của NATO và EU, an ninh Á-Âu đề xuất một mô hình linh hoạt hơn, được ví như những “túp lều Á-Âu” dễ di chuyển và thích nghi, thay vì những “tòa nhà bê tông” cố định của hệ thống Âu-Đại Tây Dương..
Ý nghĩa và thách thức
Vào tháng 2 năm 2024, trong Thông điệp Liên bang, Tổng thống Putin tuyên bố về sự cần thiết phải xây dựng “một cấu trúc an ninh bình đẳng và không thể chia cắt ở Á-Âu”. Ba tháng sau, tại cuộc gặp với lãnh đạo Bộ Ngoại giao Nga, ông đã tiết lộ thêm chi tiết về tầm nhìn của mình: ngoài an ninh bình đẳng và không thể chia cắt, còn có “hợp tác cùng có lợi, bình đẳng và phát triển”. Theo Tổng thống, mô hình an ninh mới cần dựa trên các nguyên tắc sau: “đối thoại với tất cả các bên tiềm năng tham gia vào hệ thống an ninh tương lai”, sự cởi mở của “cấu trúc an ninh tương lai đối với mọi quốc gia Á-Âu” (bao gồm cả các quốc gia châu Âu và NATO), thúc đẩy “quá trình đối thoại giữa các tổ chức đa phương hiện có ở Á-Âu”, khởi động “thảo luận rộng rãi về một hệ thống mới gồm các đảm bảo an ninh tập thể song phương và đa phương ở Á-Âu”, cũng như các vấn đề về “kinh tế, phúc lợi xã hội, hội nhập và hợp tác cùng có lợi” và giải quyết nhiều vấn đề như một phần của “hệ thống an ninh và phát triển Á-Âu”.
Tổng thống cũng nhấn mạnh sự cần thiết phải xây dựng một văn bản chương trình – “Hiến chương Đa cực và Đa dạng trong Thế kỷ 21”. Vào tháng 12 năm 2024, Liên bang Nga và Cộng hòa Belarus đã đưa ra tuyên bố chung về tầm nhìn đối với hiến chương này, được ký bởi các Bộ trưởng Ngoại giao hai nước (rõ ràng là sự tiếp nối các sáng kiến được công bố tại Hội nghị An ninh Á-Âu Minsk lần thứ hai). Văn bản bao gồm 21 điều khoản: 10 điều liệt kê “những thực tế chính của thời đại”, và 11 điều nêu rõ những gì các bên “cam kết”. Trong điều 15, có tiêu đề “Tăng cường an ninh”, các bên cam kết “hình thành một cấu trúc tương tác an ninh chung toàn châu lục, dựa trên các nguyên tắc không thể chia cắt của an ninh, công bằng, hợp pháp, bền vững và sự đóng góp chung của các bên tham gia”. Rõ ràng, công việc soạn thảo văn bản này đang được tiến hành tích cực, như các nhà ngoại giao Nga ở các cấp độ khác nhau thường xuyên đề cập trong các cuộc gặp với đại diện các quốc gia Á-Âu.
Tóm lại, sự xuất hiện của khái niệm an ninh Á-Âu, theo quan điểm từ phía tác giả, nhằm giải quyết một số nhiệm vụ mang tính diễn ngôn và “sức mạnh truyền thông” của ý tưởng này thể hiện rõ trong cả năm nguyên tắc mà Tổng thống Putin đã nêu tại cuộc gặp với lãnh đạo Bộ Ngoại giao Nga.
Bối cảnh an ninh tại Balkan
Balkan là một khu vực nhạy cảm với nhiều mâu thuẫn lịch sử và sắc tộc chưa được giải quyết, bao gồm căng thẳng giữa Serbia và Kosovo, khủng hoảng nội bộ ở Bosnia và Herzegovina, quan hệ chưa được bình thường hóa giữa Hy Lạp và Thổ Nhĩ Kỳ, cũng như “cuộc chiến ký ức” giữa Serbia và Croatia hoặc giữa người Serbia và người Hồi giáo ở Bosnia. Dù các cuộc xung đột vũ trang lớn tại Nam Tư đã chấm dứt nhờ các can thiệp quân sự của NATO, khu vực này vẫn chưa đạt được “hòa bình tích cực” theo định nghĩa của Johan Galtung, tức là một trạng thái hòa bình không chỉ là sự vắng bóng chiến tranh mà còn là sự hòa giải và hợp tác thực sự giữa các bên (Galtung, J., Peace by Peaceful Means, 1996).
Hiện nay, an ninh tại Balkan chủ yếu được duy trì bởi các nhà cung cấp bên ngoài như NATO và EU, nhưng hiệu quả của các giải pháp này ngày càng giảm. Các mâu thuẫn tại khu vực đòi hỏi một cách tiếp cận mới, và khái niệm an ninh Á-Âu có thể là một lựa chọn tiềm năng, nhưng cũng đối mặt với nhiều thách thức.
Vấn đề Kosovo
Kosovo là một điểm nóng tại Balkan, nơi mâu thuẫn giữa Serbia và Kosovo không chỉ liên quan đến lãnh thổ mà còn đến bản sắc dân tộc. Đối với người Serbia, Kosovo được coi là “cái nôi của dân tộc”, và việc từ bỏ Kosovo sẽ gây ra một cuộc khủng hoảng bản sắc nghiêm trọng. Trong khi đó, Kosovo đã đơn phương tuyên bố độc lập vào năm 2008, được hỗ trợ bởi các nước phương Tây và sự hiện diện của căn cứ quân sự Mỹ Camp Bondsteel cũng như lực lượng gìn giữ hòa bình KFOR của Liên Hợp Quốc (chủ yếu gồm các nước NATO). Tuy nhiên, Serbia vẫn kiên quyết yêu cầu thực thi Nghị quyết 1244 của Hội đồng Bảo an Liên Hợp Quốc, khẳng định Kosovo là một phần không thể tách rời của Serbia (Nguồn: Nghị quyết 1244, Hội đồng Bảo an Liên Hợp Quốc, 1999).
Khái niệm an ninh Á-Âu, với nguyên tắc đa dạng và bao quát, có thể thúc đẩy việc tái khởi động các cuộc đàm phán giữa Belgrade và Pristina, với sự tham gia của Nga như một trung gian hòa giải. Một đề xuất cụ thể có thể là thành lập “Cộng đồng các đô thị Serbia” tại Kosovo, cho phép người Serbia tại đây có quyền tự quản cao hơn, đồng thời rút dần lực lượng quân sự nước ngoài khỏi khu vực. Điều này phù hợp với nguyên tắc “đối thoại bình đẳng” của an ninh Á-Âu.
Tuy nhiên, lập trường hiện tại của Nga, vốn hoàn toàn ủng hộ Serbia và yêu cầu tuân thủ Nghị quyết 1244, làm giảm khả năng Nga đóng vai trò trung gian trung lập. Hơn nữa, sự hiện diện của NATO và Mỹ tại Kosovo là một rào cản lớn, khiến việc rút quân đội nước ngoài trở nên không khả thi trong ngắn hạn. Ngoài ra, sự thiếu đồng thuận giữa các bên về mục tiêu cuối cùng (độc lập của Kosovo hay tái hợp nhất với Serbia) làm phức tạp hóa quá trình đàm phán.
Một sáng kiến cụ thể có thể là Nga đề xuất một hội nghị quốc tế dưới sự bảo trợ của Liên Hợp Quốc, mời các bên liên quan (Serbia, Kosovo, EU, Mỹ, Nga, và các nước Á-Âu khác) để thảo luận về một lộ trình hòa bình dài hạn. Hội nghị này có thể tập trung vào các biện pháp xây dựng lòng tin, như trao đổi văn hóa giữa Serbia và Kosovo hoặc các dự án kinh tế chung ở khu vực biên giới. Tuy nhiên, sự phụ thuộc của Kosovo vào hỗ trợ từ phương Tây và sự nghi ngờ của Serbia đối với các sáng kiến quốc tế làm giảm tính khả thi của giải pháp này.
Khủng hoảng nội bộ ở Bosnia và Herzegovina
Bosnia và Herzegovina (BiH) đang đối mặt với khủng hoảng chính trị do sự bất đồng giữa hai thực thể: Cộng hòa Srpska (người Serbia) và Liên bang Bosnia và Herzegovina (người Hồi giáo và Croatia). Căng thẳng gia tăng do mâu thuẫn về hội nhập châu Âu, các biện pháp trừng phạt chống Nga, và trách nhiệm về tội ác chiến tranh trong các cuộc xung đột Nam Tư. Tình hình trở nên nghiêm trọng hơn khi Đại diện Cấp cao của Liên Hợp Quốc tại BiH, Christian Schmidt, không được Hội đồng Bảo an phê chuẩn (do phản đối từ Nga và Trung Quốc), dẫn đến việc người Serbia tại BiH không công nhận ông. Ngoài ra, lãnh đạo Cộng hòa Srpska, Milorad Dodik, đang bị truy tố vì cáo buộc kích động ly khai (Báo cáo của Hội đồng Thực thi Hòa bình BiH, 2024).
An ninh Á-Âu có thể đề xuất một cách tiếp cận trung lập hơn, chẳng hạn như thay thế Đại diện Cấp cao bằng một ứng cử viên được tất cả các nhóm sắc tộc tại BiH chấp nhận. Một hội nghị đối thoại giữa các thực thể trong BiH, được Nga và các nước Á-Âu khác hỗ trợ, có thể tạo ra không gian để thảo luận các vấn đề như cải cách hiến pháp hoặc phân quyền, phù hợp với nguyên tắc “đối thoại bình đẳng” của an ninh Á-Âu.
Tuy nhiên, ký ức về các cuộc xung đột trước đây và sự thiếu tin tưởng giữa các nhóm sắc tộc làm phức tạp hóa các cuộc đàm phán. Hơn nữa, sự phụ thuộc của Liên bang Bosnia và Herzegovina vào EU và sự ủng hộ mạnh mẽ của Nga đối với Cộng hòa Srpska khiến Nga khó đóng vai trò trung gian trung lập. Các sáng kiến của Nga có thể bị coi là thiên vị, làm giảm hiệu quả của cách tiếp cận Á-Âu.
Một giải pháp khả thi là Nga và Trung Quốc, trong vai trò các thành viên của Hội đồng Bảo an, đề xuất một cơ chế giám sát hòa bình mới tại BiH, thay thế vai trò của Đại diện Cấp cao. Cơ chế này có thể bao gồm đại diện từ các nước Á-Âu không thuộc EU hoặc NATO, như Thổ Nhĩ Kỳ hoặc Ấn Độ, để đảm bảo tính trung lập. Tuy nhiên, việc thuyết phục các nhóm sắc tộc tại BiH đồng ý với một cơ chế như vậy đòi hỏi sự nhượng bộ đáng kể từ cả hai phía, điều khó đạt được trong bối cảnh căng thẳng hiện nay.
Quan hệ Hy Lạp – Thổ Nhĩ Kỳ
Quan hệ giữa Hy Lạp và Thổ Nhĩ Kỳ vẫn căng thẳng do tranh chấp lãnh thổ ở Biển Aegean, vấn đề đảo Síp, và sự khác biệt về chính sách đối ngoại. Dù cả hai đều là thành viên NATO, mâu thuẫn này vẫn là một thách thức lớn đối với an ninh khu vực (Báo cáo của Viện Quan hệ Quốc tế Athens, 2024).
An ninh Á-Âu có thể thúc đẩy một diễn đàn đối thoại khu vực, nơi Hy Lạp, Thổ Nhĩ Kỳ, và các nước Á-Âu khác thảo luận các vấn đề như phân định biên giới biển hoặc hợp tác kinh tế. Nga, với vai trò trung gian, có thể tận dụng mối quan hệ tốt với Thổ Nhĩ Kỳ để khuyến khích đối thoại.
Tuy nhiên, việc cả Hy Lạp và Thổ Nhĩ Kỳ đều là thành viên NATO khiến họ phụ thuộc vào các cơ chế an ninh Âu-Đại Tây Dương, làm giảm khả năng chấp nhận các sáng kiến Á-Âu. Ngoài ra, sự nghi ngờ của Hy Lạp đối với Nga có thể cản trở vai trò trung gian của Moscow.
Nga có thể đề xuất một sáng kiến kinh tế chung, như phát triển một hành lang thương mại qua Balkan, kết nối Hy Lạp và Thổ Nhĩ Kỳ với các nước Á-Âu khác. Dự án này có thể giảm căng thẳng thông qua hợp tác kinh tế, nhưng sự khác biệt về lợi ích chiến lược giữa hai nước sẽ là một rào cản lớn.
Cấu trúc an ninh Á – Âu và toàn cầu: các hướng tiếp cận
Sáng kiến của Nga về cấu trúc an ninh Á-Âu và Sáng kiến An ninh Toàn cầu của Trung Quốc có mức độ tương thích đáng kể, dù có những trọng tâm và cách triển khai khác nhau. Chúng hoàn toàn có thể được thực hiện song song, và ở một số khía cạnh, có thể bổ trợ lẫn nhau, theo Ivan Timofeev, giám đốc chương trình của Câu lạc bộ Valdai.
Thứ nhất, sáng kiến này khẳng định từ bỏ cách hiểu “hẹp” về khái niệm “Á-Âu” như một phần của không gian hậu Xô Viết, bao gồm các quốc gia hướng tới hội nhập sâu hơn với Nga, và thay vào đó xem Á-Âu như một không gian an ninh thống nhất (có thể so sánh với khái niệm “ngôi nhà chung châu Âu” được củng cố trong Hiến chương Paris cho một châu Âu mới).
Thứ hai, sáng kiến an ninh Á-Âu được trình bày như một giải pháp thay thế cho trật tự hiện tại (thường được gọi là an ninh “châu Âu” hoặc “Đại Tây Dương”) và do đó là một bước đi “tiên phong”, theo thuật ngữ cờ vua: Nga, vốn bị các đại diện của cách tiếp cận an ninh “Đại Tây Dương” coi là mối đe dọa chính, lại đưa ra một sáng kiến an ninh mà các bên khác buộc phải phản ứng (và phản ứng này, đáng tiếc, dễ dự đoán).
Tính thay thế của mô hình an ninh Á-Âu dựa trên việc bác bỏ một phần (công khai hoặc ngầm) các nguyên tắc của an ninh “Đại Tây Dương” hoặc những gì liên quan đến nó. “Đa dạng”, tức là “sự đa dạng về lối sống, văn minh, văn hóa, truyền thống, đặc điểm phát triển lịch sử, hệ giá trị… sự đa dạng về hình thức tổ chức chính trị nhà nước và các mô hình phát triển kinh tế-xã hội và văn hóa-nhân văn nội bộ”, có lẽ được hình dung như một giải pháp thay thế cho “sự đồng nhất” mà EU và NATO đạt được thông qua việc đảm bảo “kỷ luật khối”. An ninh Á-Âu hiện được thể hiện như một nền tảng cho các cuộc đàm phán rộng rãi, qua đó có thể xác định được nội dung thể chế của sáng kiến. Nếu sử dụng phép ẩn dụ kiến trúc, thay vì những tòa nhà chọc trời “Đại Tây Dương” kiên cố, sáng kiến này đề xuất chuyển sang những “lều yurt Á-Âu” (hoặc lều wigwam ở Bắc Mỹ) linh hoạt, thân thiện với môi trường và dễ bảo trì, có thể dễ dàng dựng lên, gấp lại và di chuyển đến bất kỳ nơi nào phù hợp.
Tuy nhiên, nội dung thực tiễn của sáng kiến vẫn cần được xác định. Việc cạnh tranh với một hệ thống an ninh tương đối hoàn chỉnh như NATO, vốn cung cấp một số đảm bảo an ninh cho các thành viên, là một thách thức lớn.
Để hình thành một không gian an ninh Á-Âu mới, cần đạt được không chỉ sự đồng thuận về đàm phán (điều này không đồng nghĩa với việc tự động tham gia vào định dạng mới), mà còn là một tầm nhìn chung về các mối đe dọa và vấn đề an ninh, cũng như ý chí chính trị và sự cần thiết để cùng nỗ lực giải quyết và vượt qua chúng.
Điểm yếu chính của an ninh Á-Âu, cũng có thể được xem là lợi thế, là tính linh hoạt (đôi khi đi kèm với sự mơ hồ). Tất nhiên, một cách để vượt qua tình trạng vô tổ chức là tự tổ chức tự do, nhưng lịch sử cho thấy Hobbes thuyết phục hơn Locke, và một nhóm sẽ gắn kết hiệu quả hơn khi đối mặt với mối đe dọa chung, hơn là chỉ dựa vào mong muốn hợp tác (chẳng hạn, hãy nhớ lại hoàn cảnh dẫn đến sự tan rã của liên minh chống Hitler hay khủng hoảng trong việc xác định ưu tiên của NATO vào những năm 1990).
Ngòi nổ Balkan cho các thùng thuốc súng Á-Âu
Nếu ở cấp độ toàn cầu, các tuyên bố về nguyên tắc xây dựng một trật tự thế giới công bằng hơn có thể vẫn mang tính trừu tượng, thì ở cấp độ khu vực, cần đối mặt với việc giải quyết các vấn đề an ninh cụ thể. Khu vực Balkan hiện đang đối mặt với tình trạng thiếu hụt an ninh, được bù đắp (dù ngày càng kém hiệu quả) bởi các nỗ lực của các nhà cung cấp bên ngoài (ở đây ám chỉ NATO và EU). Dĩ nhiên, sau khi các cuộc chiến tranh Nam Tư kết thúc, được thúc đẩy bởi hai lần can thiệp quân sự của NATO (đều nhắm vào người Serbia), có thể nói rằng hòa bình đã được thiết lập trên bán đảo. Tuy nhiên, theo thuật ngữ của Johan Galtung, vẫn còn xa mới đạt được “hòa bình tích cực”: căng thẳng mạnh mẽ tồn tại giữa Serbia và Kosovo không được công nhận, khủng hoảng chính trị nội bộ tại Bosnia và Herzegovina ngày càng sâu sắc, quan hệ giữa Hy Lạp và Thổ Nhĩ Kỳ vẫn chưa được bình thường hóa hoàn toàn, và các “cuộc chiến ký ức” giữa Serbia và Croatia, cũng như giữa người Serbia và người Hồi giáo ở Bosnia, đang gia tăng. Làm thế nào cách tiếp cận an ninh Á-Âu có thể tháo gỡ những “nút thắt” xung đột này?
Vấn đề Kosovo mang tính đa chiều. Một mặt, vấn đề này bị phức tạp hóa bởi yếu tố bản sắc, vốn là một trong những nguồn lực chính để huy động dân tộc. Kosovo được người Serbia coi là “cái nôi của dân tộc”, và việc từ bỏ nó sẽ gây ra một tình huống khủng hoảng đối với xã hội Serbia, kích thích trạng thái bất an về bản thể. Mặt khác, Kosovo là nơi đặt căn cứ quân sự Mỹ Camp Bondsteel, và sứ mệnh gìn giữ hòa bình của Liên Hợp Quốc KFOR, chủ yếu bao gồm các lực lượng từ các nước NATO (quân nhân Nga đã rút khỏi Kosovo vào năm 2004). Hơn nữa, vào năm 2008, Kosovo đơn phương tuyên bố độc lập, và các cơ quan chính quyền tự trị vẫn tiếp tục hoạt động cho đến ngày nay. Lợi ích của Serbia và Kosovo là đối lập nhau, trong khi EU và Mỹ, với vai trò trung gian hòa giải, dường như theo đuổi lợi ích riêng (liên kết vấn đề Kosovo với quá trình hội nhập châu Âu của Serbia), vốn không bao gồm việc đạt được “hòa bình tích cực”.
Cách tiếp cận Á-Âu với tính đa dạng và hòa nhập có thể tái khởi động tiến trình hòa bình – thuyết phục các bên quay lại đàm phán, với mục tiêu của Moscow có lẽ là rút lực lượng nước ngoài khỏi Kosovo và khởi động quá trình bình thường hóa đối thoại chính trị giữa Belgrade và Pristina thông qua việc thành lập Cộng đồng các đô thị Serbia (tuy nhiên, cả hai mục tiêu này hiện không khả thi). Dù vậy, hiện tại, ngoại giao Nga hoàn toàn đứng về phía Belgrade, và lập trường chính thức chủ yếu là kêu gọi tuân thủ Nghị quyết 1244 của Hội đồng Bảo an Liên Hợp Quốc, theo đó Kosovo phải vẫn là một phần không thể tách rời của Serbia. Điều này làm giảm đáng kể cơ hội của Moscow trong vai trò trung gian giữa Belgrade và Pristina.
Một vấn đề cấp bách khác tại Balkan là khủng hoảng chính trị nội bộ ở Bosnia và Herzegovina, liên quan đến sự tê liệt của các cơ quan chính quyền nhà nước do lập trường của Cộng hòa Srpska và khủng hoảng tính hợp pháp của Đại diện Cấp cao mới tại Bosnia và Herzegovina, Christian Schmidt, người mà Hội đồng Bảo an Liên Hợp Quốc không phê chuẩn (do lập trường của Nga và Trung Quốc) và hoạt động của ông không được người Serbia Bosnia công nhận. Dĩ nhiên, tình hình hiện tại vẫn còn xa so với thảm họa đã được ngăn chặn bởi Hiệp định Dayton năm 1995, vốn thiết lập hòa bình giữa các nhóm dân tộc chính tại Bosnia và Herzegovina. Đất nước này hiện có cấu trúc liên bang, gồm hai thực thể: Cộng hòa Srpska và Liên bang Bosnia và Herzegovina của người Croatia và Hồi giáo. Lợi ích của người Serbia và lợi ích của người Croatia và Hồi giáo mâu thuẫn sâu sắc về vấn đề hội nhập châu Âu (và các vấn đề liên quan như cấm vận chống Nga) cũng như về việc công nhận trách nhiệm đối với các tội ác chiến tranh trong các cuộc chiến Nam Tư. Tình hình càng trở nên phức tạp bởi các cáo buộc lẫn nhau giữa các bên, và hiện nay là việc truy tố hình sự lãnh đạo Cộng hòa Srpska, Milorad Dodik, với cáo buộc kêu gọi ly khai.
Một cách tiếp cận Á-Âu tại Balkan
An ninh Á-Âu, kết hợp “đa dạng và đa cực”, vẫn đang trong quá trình hình thành – như một cách tiếp cận “toàn cầu” nhằm tìm kiếm thỏa hiệp với những ai sẵn sàng thảo luận về nó. Tuy nhiên, những nguyên tắc mang tính phổ quát này, tương tự như một học thuyết ngoại giao theo kiểu tự do, là một giải pháp thay thế cho hệ thống an ninh “Đại Tây Dương” hiện có, và về bản chất, có thể được xem là một phần của cuộc đấu tranh thực tế nhằm giảm bớt “thiên hướng đơn cực”.
Có lẽ, một trong những cách để hiện thực hóa khái niệm an ninh Á-Âu là đưa ra các giải pháp cho những nút thắt mâu thuẫn khu vực. “Nút thắt” Balkan hiện vẫn đang phát triển như một phần của khủng hoảng an ninh “Đại Tây Dương”: các cách tiếp cận do EU và Mỹ đề xuất đã không còn hiệu quả trong việc giảm tiềm năng xung đột của khu vực.
Tuy nhiên, viễn cảnh Á-Âu tại Balkan vẫn còn khá mờ nhạt: nếu an ninh Á-Âu là một hành động truyền thông, thì chỉ có Serbia và Cộng hòa Srpska của Bosnia và Herzegovina sẵn sàng tham gia vào cuộc đối thoại này. Trong khi định hướng xây dựng đối thoại của sáng kiến an ninh mới khiến nó khó có thể cạnh tranh toàn diện với các cách tiếp cận Đại Tây Dương ở những nơi mà chúng vẫn chiếm ưu thế. Những thay đổi cụ thể mà giải pháp thay thế Á-Âu có thể mang lại (chẳng hạn, đưa các bên Balkan vào bàn đàm phán hoặc điều chỉnh các nỗ lực quốc tế để bình thường hóa đối thoại giữa các bên) không thể đáp ứng đầy đủ mọi nhu cầu an ninh của khu vực Balkan. Cấu trúc an ninh Á-Âu hiện vẫn cần một “tầng giữa” để điều chỉnh các nguyên tắc toàn cầu phù hợp với thực tế khu vực./.
Biên dịch: Bùi Toàn
Tác giả Daniil Rastegaev là Nghiên cứu viên của Viện Thông tin khoa học về Khoa học xã hội, Viện Hàn lâm Khoa học Nga.
Bài viết thể hiện quan điểm riêng của tác giả, không nhất thiết phản ánh quan điểm của Nghiên cứu Chiến lược. Mọi trao đổi học thuật và các vấn đề khác, quý độc giả có thể liên hệ với ban biên tập qua địa chỉ mail: [email protected]
