Hội nghị Thượng đỉnh Alaska giữa Tổng thống Mỹ Donald Trump và người đồng cấp Nga Vladimir Putin đã diễn ra vào ngày 15/8/2025. Kết quả của cuộc gặp đã được công bố một cách “mập mờ” nhưng rõ ràng về số phận của Ukraine nói riêng và Châu Âu nói chung. Sau cuộc gặp giữa lãnh đạo Nga và Mỹ, các quốc gia Châu Âu đã có cuộc họp “khẩn cấp” với Ukraine, báo hiệu “hào quang” cuối cùng của lục địa già đã chính thức khép lại.
Từ hào quang quá khứ đến hiện tại gục ngã
Khi còn trên ghế nhà trường, nhiều học sinh được dạy về Châu Âu rất kỹ lưỡng. Các quốc gia trong khu vực này là nơi thực hiện các cuộc phát kiền địa lý đầu tiên trong thế kỷ 15 và 16. Những cuộc phát kiến địa lý đã đưa các quốc gia này có tầm nhìn xa hơn, tầm nhìn toàn cầu. Từ thế kỷ 17, các quốc gia này bước vào thời kỳ rực rỡ nhất với sự hiện diện ảnh hưởng ở nhiều nơi tại Châu Á, Châu Mỹ và Châu Phi. Khu vực này cũng là nơi chứng kiến một hội nghị trật tự quốc tế đầu tiên trong lịch sử loài người, dẫn đến hòa ước Westphalia nhằm kết thúc cuộc chiến kéo dài 30 năm từ 1618 đến 1648.
Tuy nhiên, các quốc gia Châu Âu đã từng bước khép lại hào quang của mình bằng sự thật phũ phàng. Thế chiến I với sự tham chiến muộn màng của Mỹ đã đưa cuộc chiến kết thúc có lợi cho phe Hiệp ước. Đến Thế chiến 2, sự tham gia của Mỹ cũng đã kết thúc cuộc chiến thế giới. Các quốc gia Châu Âu mặc dù giành chiến thắng ở hai cuộc chiến nhưng đã nhanh chóng chịu ảnh hưởng từ Mỹ vì Washington đã cho các quốc gia này vay nhằm tái thiết đất nước cũng như chi phí chiến tranh. Sự lệ thuộc vào Mỹ càng hiện diện rõ khi các quốc gia này bước vào cuộc xung đột ý thức hệ với Liên Xô và các quốc gia thuộc khối Đông Âu.
Sau Chiến tranh lạnh, các quốc gia Châu Âu suy yếu ảnh hưởng nghiêm trọng khi trở thành “người hỗ trợ” Mỹ trong cuộc chiến tại Afghanistan. Năm 2015, khủng hoảng người di cư bùng nổ và chứng kiến sự mâu thuẫn trong việc tiếp nhận người dân từ các quốc gia khủng hoảng nhận đạo vì các cuộc xung đột sắc tộc, tôn giáo ở Trung Đông và Châu Phi. Năm 2016, cuộc khủng hoảng lên đến đỉnh điểm khi nước Anh rời Liên minh Châu Âu với sự kiện BREXIT, đánh dấu sự mâu thuẫn đã bộc lộ rõ rệt giữa các quốc gia thành viên. Trong những năm dịch bệnh Covid-19, nhiều quốc gia Châu Âu ở trong danh sách người chết vì dịch bệnh lớn hàng đầu thế giới. Ngành công nghiệp quốc phòng vốn là ngành “xương sống” của các quốc gia trong khu vực khi phát triển nhiều loại vũ khí, thiết bị được sử dụng phổ biến trong các cuộc chiến tranh, xung đột trong khu vực và trên thế giới cũng đã chịu ảnh hưởng và không thể phát triển trở lại.
Sau 5 thế kỷ phát triển, Châu Âu đang khép lại “hào quang” quá khứ. Các quốc gia trong khu vực đang bị chia rẽ nội bộ do sự bất đồng về định hướng phát triển. Nhiệm kỳ đầu tiên của Tổng thống Donald Trump từ năm 2016 đến 2020 đã chứng minh sự bị động của các quốc gia trong khu vực. Sự kiện đánh thuế lên nhiều mặt hàng Châu Âu của Trump đã khiến các quốc gia này tỉnh thức về đồng minh lâu năm.
Đàm phán Trump-Nga tại Alaska: Châu Âu chính thức trở thành nhân vật phụ
Sự kiện Donald Trump trở lại Nhà Trắng lần thứ hai đã khiến các lãnh đạo Châu Âu bi quan về một tương lai không khả quan khi hợp tác với Mỹ. Sau khi Trump đắc cử, ông đã tuyên bố trọng tâm nhiệm kỳ thứ hai là kết thúc xung đột Nga-Ukraine mà ông nhận định đã làm lãng phí nguồn lực của Mỹ dưới thời người tiền nhiệm Joe Biden. Nước Nga từ lâu là mục tiêu của các quốc gia Châu Âu và Mỹ vì sự chênh lệch về diện tích lãnh thổ cũng như ảnh hưởng của quốc gia này, thông qua việc nguồn năng lượng sưởi ấm của cả lục địa già đều xuất phát từ Moscow. Sức mạnh quân sự cũng là vấn đề khiến các quốc gia Châu Âu lo ngại khi Nga là quốc gia sở hữu đầu đạn hạt nhân lớn hàng đầu thế giới.
Ngày 15/8/2025, cuộc gặp giữa Donald Trump và người đồng cấp Nga Vladimir Putin đã diễn ra. Cuộc gặp giữa hai lãnh đạo có thể xem là dấu chấm hết cho 5 thế kỷ hào quang của các quốc gia Châu Âu khi các nước này trở thành nhân vật phụ trên chính “sân nhà”. Vấn đề mập mờ trong kết quả thỏa thuận từ Trump cũng đã khiến các quốc gia Châu Âu bất an vì trong quá khứ Trump là người có những phát ngôn gây sốc và rạch ròi, thậm chí khiến đối tác, đồng minh không thể chấp nhận được. Trước đó, các quốc gia Châu Âu đã cố gắng tìm cách gia tăng ảnh hưởng ở Ukraine bằng cách viện trợ các khoản tài chính và vũ khí hiện đại, thành lập “Coalition of the Willings” để củng cố tính chính danh can dự vào tình hình Ukraine. Việc thành lập “Coalition of the Willings” là tín hiệu yếu ớt, mong manh của các quốc gia Châu Âu nhằm bảo vệ “sân nhà”. Các quốc gia này cũng tìm đến Trung Quốc, đối thủ hàng đầu của Mỹ
Ngày 18/8/2025, theo giờ địa phương, Tổng thống Ukraine Volodimyr Zelensky đã đến hội kiến với người đồng cấp Donald Trump tại Washington D.C. Nhiều lãnh đạo quốc gia Châu Âu cũng đã “hội quân” với ông Zelensky tại Mỹ nhằm gây sức ép với ông Trump. Trong cuộc hội đàm, Tổng thống Trump đã bất ngờ ngừng cuộc họp và điện đàm với người đồng cấp Putin. Bên cạnh những cam kết về an ninh cho Ukraine và các vấn đề liên quan, cuộc điện đàm giữa lãnh đạo hai nước Mỹ-Nga đánh dấu Châu Âu mất vị thế người chơi cờ trong bàn cờ chính trị khu vực và trên thế giới.
Có thể thấy, Châu Âu đã từng bước mất đi vị thế lãnh đạo trật tự toàn cầu. Năm thế kỷ phát triển đã được thay bằng một lục địa của sự bất ổn và chia rẽ. Các quốc gia Châu Âu đã không còn tự quyết và có khả năng sẽ tiếp tục trượt dài trong khủng hoảng nội bộ. Việc cải cách, bắt đầu từ tư duy, là ưu tiên hàng đầu trong mọi sự thay đổi để giúp các quốc gia Châu Âu có thể định vị lại chiến lược phát triển và chính sách đối ngoại trước một trật tự quốc tế mới đang dần hình thành.
Tác giả: Bùi Gia Kỳ
Bài viết thể hiện quan điểm cá nhân của tác giả, không nhất thiết phản ánh quan điểm của Nghiên cứu Chiến lược. Mọi trao đổi học thuật và các vấn đề khác, quý độc giả có thể liên hệ với ban biên tập qua địa chỉ mail: [email protected]
