Ngày 24/1/2025, Ngoại trưởng Mỹ Marco Rubio đã có cuộc nói chuyện với Chủ nhiệm Văn phòng Ủy ban công tác Đối ngoại Trung ương Đảng Cộng sản Trung Quốc kiêm Bộ trưởng Ngoại giao Trung Quốc Vương Nghị. Ngoại trưởng Rubio nhấn mạnh rằng chính quyền Trump sẽ theo đuổi mối quan hệ Mỹ – Trung nhằm thúc đẩy lợi ích của Hoa Kỳ và đặt người dân Mỹ lên hàng đầu. Ông Rubio cũng nhấn mạnh cam kết của Hoa Kỳ đối với các đồng minh trong khu vực và bày tỏ mối quan ngại sâu sắc về các hành động cưỡng ép của Trung Quốc đối với Đài Loan và tại Biển Đông. Ngoại trưởng cũng đã thảo luận các vấn đề song phương, khu vực và toàn cầu quan trọng khác với người đồng cấp Trung Quốc.
Trong cuộc điện đàm đầu tiên giữa hai nhà ngoại giao hàng đầu dưới chính quyền mới của Tổng thống Mỹ Donald Trump, được thực hiện theo yêu cầu từ phía Mỹ, ông Vương cho biết Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình đã có cuộc điện đàm quan trọng với Tổng thống Trump vào ngày 17/1/2025. Trong cuộc gọi đó, hai nhà lãnh đạo đã đạt được một loạt nhận thức chung, đưa quan hệ Trung – Mỹ đến một giai đoạn mới quan trọng. Ông Tập đã trình bày toàn diện về chính sách của Trung Quốc đối với Mỹ. Tổng thống Trump cũng đưa ra những phản hồi tích cực, bày tỏ mong muốn duy trì mối quan hệ tốt đẹp với Chủ tịch Tập Cận Bình và nhấn mạnh rằng sự hợp tác giữa Mỹ và Trung Quốc có thể giải quyết nhiều vấn đề trên thế giới.
Ông Vương cho biết hai nhà lãnh đạo đã chỉ ra hướng đi và định hình mối quan hệ Trung – Mỹ. Hai bên cần thực hiện các nhận thức chung quan trọng, duy trì liên lạc, quản lý sự khác biệt và mở rộng hợp tác dựa trên các nguyên tắc tôn trọng lẫn nhau, cùng tồn tại hòa bình và hợp tác đôi bên cùng có lợi, nhằm thúc đẩy sự phát triển ổn định, bền vững và lành mạnh của quan hệ Trung – Mỹ, đồng thời tìm ra cách hòa hợp phù hợp giữa hai quốc gia trong thời đại mới. Ông Vương nhấn mạnh rằng sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Trung Quốc là lựa chọn của nhân dân Trung Quốc. Sự phát triển của Trung Quốc có một logic lịch sử rõ ràng và được thúc đẩy bởi động lực nội tại mạnh mẽ. Mục tiêu của Trung Quốc là mang lại cuộc sống tốt đẹp hơn cho người dân và đóng góp nhiều hơn cho thế giới.
Ông Lý Hải Đông, giáo sư tại Đại học Ngoại giao Trung Quốc, chia sẻ với Global Times vào thứ Bảy ngày 25/1/2025 rằng cuộc điện đàm giữa các nhà ngoại giao hàng đầu, diễn ra sau cuộc điện đàm của hai nhà lãnh đạo, thể hiện vai trò định hướng chiến lược của ngoại giao cấp cao trong quan hệ Trung – Mỹ. Điều này là tiền đề để đảm bảo mối quan hệ song phương ổn định và mang tính xây dựng.
Thông cáo của Bộ Ngoại giao Trung Quốc thể hiện một giọng điệu toàn diện, thực tế, linh hoạt và mang tính xây dựng. Tuy nhiên, thông cáo từ phía Mỹ tập trung nhiều hơn vào “Nước Mỹ là trên hết”. Điều này cho thấy Mỹ có thể yêu cầu nhiều hơn từ Trung Quốc dựa trên các nhu cầu của chính mình, trong khi Trung Quốc cố gắng phát triển mối quan hệ không chỉ dựa trên lợi ích của cả hai quốc gia mà còn hướng đến việc cùng nhau đóng góp cho thế giới, ông Lý cho biết. Với những khác biệt này, hai bên có khả năng sẽ trải qua một “giai đoạn thích nghi” ông Lý lưu ý.
Chuyên gia Lữ Tường, nhà nghiên cứu tại Viện Khoa học Xã hội Trung Quốc, cho biết thông cáo từ phía Mỹ nhấn mạnh “Nước Mỹ là trên hết” bởi Bộ Ngoại giao Mỹ đang hướng tới khán giả là người dân Mỹ, điều phản ánh giá trị cốt lõi trong tư tưởng của Trump. Mặc dù việc mỗi quốc gia ưu tiên lợi ích của mình là điều tự nhiên, nhưng đối với một cường quốc có sức mạnh lớn như Mỹ, ngoài việc nhấn mạnh lợi ích riêng, họ cũng nên chân thành cam kết không gây tổn hại đến lợi ích của các quốc gia khác, ông Lữ nói.
Vấn đề Đài Loan: Lằn ranh đỏ
Bộ Ngoại giao Trung Quốc nhấn mạnh rằng vấn đề Đài Loan là “lằn ranh đỏ” quan trọng nhất trong quan hệ Trung – Mỹ, theo nội dung công bố sau cuộc điện đàm giữa Bộ trưởng Ngoại giao Vương Nghị và Ngoại trưởng Mỹ Marco Rubio. Ông Vương khẳng định Đài Loan là một phần lãnh thổ của Trung Quốc từ thời cổ đại, và họ sẽ không bao giờ cho phép Đài Loan bị tách khỏi Trung Quốc. Đồng thời, ông nhắc nhở Mỹ rằng họ đã cam kết tuân thủ chính sách “một Trung Quốc” trong ba thông cáo chung Mỹ – Trung và không được đi ngược lại các cam kết này.
Theo thông cáo từ phía Trung Quốc, Ngoại trưởng Rubio nhấn mạnh rằng Mỹ không ủng hộ “Đài Loan độc lập” và bày tỏ hy vọng vấn đề này có thể được giải quyết một cách hòa bình, phù hợp với cả hai bên ở hai bờ eo biển Đài Loan. Tuy nhiên, trong báo cáo từ Bộ Ngoại giao Mỹ, Rubio nhấn mạnh cam kết của Mỹ đối với các đồng minh trong khu vực và sự quan ngại sâu sắc về các hành động cưỡng ép của Trung Quốc đối với Đài Loan và ở Biển Đông.
Chuyên gia Lữ Tường tại Viện Khoa học Xã hội Trung Quốc lưu ý rằng phát biểu của Rubio có sự khác biệt so với những người tiền nhiệm trong chính quyền Biden. Ngoài việc khẳng định “Mỹ không ủng hộ Đài Loan độc lập”, Rubio còn nhấn mạnh hy vọng đạt được giải pháp hòa bình, điều này tạo ra một tín hiệu mềm mỏng hơn từ phía Mỹ.
Tuy nhiên, Lý Hải Đông, giáo sư tại Đại học Ngoại giao Trung Quốc cho rằng chính quyền Trump không có ý định bảo vệ các nhà ly khai Đài Loan và sẽ không để Đài Loan trở thành công cụ để ngăn chặn nỗ lực thống nhất từ đại lục. Thay vào đó, Đài Loan nhiều khả năng sẽ được sử dụng như “quân bài mặc cả” trong quan hệ Mỹ – Trung.
Phần lớn các quốc gia, bao gồm cả Mỹ, không công nhận Đài Loan là một quốc gia độc lập, nhưng Washington phản đối bất kỳ nỗ lực nào nhằm chiếm giữ hòn đảo tự trị này bằng vũ lực và cam kết cung cấp vũ khí cho Đài Loan, theo quy định của Đạo luật Quan hệ với Đài Loan (Taiwan Relations Act). Bộ Ngoại giao Mỹ chưa đưa ra phản hồi ngay lập tức trước yêu cầu làm rõ về sự khác biệt trong các tường thuật liên quan đến vấn đề Đài Loan.
Lời cảnh báo từ Bắc Kinh: Mỹ cần hành động phù hợp
Trong cuộc điện đàm, ông Vương cũng nhấn mạnh rằng các nước lớn cần hành xử đúng với vị thế của mình, gánh vác trách nhiệm quốc tế, duy trì hòa bình thế giới và giúp các nước đạt được sự phát triển chung. Ông gửi lời trực tiếp tới phía Mỹ rằng ông hy vọng Mỹ sẽ hành động một cách phù hợp và đóng vai trò mang tính xây dựng cho tương lai của nhân dân Trung Quốc và Mỹ cũng như vì hòa bình và ổn định thế giới.
Cụm từ “hành động phù hợp” (Hào Tự Vi Chí – 豪自为之) đã được nhiều cơ quan truyền thông quốc tế dịch khác nhau, nhưng cảm giác cảnh báo rõ ràng. Chuyên gia Lữ Tường cho rằng thông điệp này là lời nhắc nhở nghiêm túc để Mỹ hành xử với tư cách một cường quốc, gánh vác trách nhiệm quốc tế thay vì chỉ tập trung vào lợi ích riêng.
Cụm từ ngắn này dường như nhắm đến những chỉ trích mạnh mẽ của Rubio đối với Trung Quốc và hồ sơ nhân quyền của nước này khi ông còn là thượng nghị sĩ Mỹ, điều đã khiến chính phủ Trung Quốc áp đặt các biện pháp trừng phạt với ông hai lần vào năm 2020. Cụm từ này có thể được dịch theo nhiều cách khác nhau. Trước đây, Bộ Ngoại giao Trung Quốc từng sử dụng các bản dịch như “đưa ra lựa chọn đúng đắn” hay “hết sức thận trọng với những gì họ nói hoặc làm” thay vì “hành xử cho phù hợp.” Tính mơ hồ của cụm từ này cho phép nó vừa thể hiện kỳ vọng, vừa truyền tải lời cảnh báo ngầm, đồng thời duy trì sự lịch thiệp cần thiết để tiếp tục các hoạt động ngoại giao, theo ông Vương Tử Trần, nghiên cứu viên tại Trung tâm Toàn cầu hóa và Trung Quốc, một tổ chức nghiên cứu của Trung Quốc.
Ông Rubio, trong buổi điều trần phê chuẩn, đã nhấn mạnh tầm quan trọng của việc tham khảo nguyên bản tiếng Trung để hiểu lời nói của Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình. Một tuyên bố của Mỹ về cuộc điện đàm không đề cập đến cụm từ này. Thay vào đó là tuyên bố cho biết Rubio đã nói với Vương rằng chính quyền Trump sẽ thúc đẩy lợi ích của Mỹ trong mối quan hệ với Trung Quốc, đồng thời bày tỏ mối quan ngại nghiêm trọng về các hành động cưỡng ép của Trung Quốc đối với Đài Loan và tại Biển Đông.
Quan hệ kinh tế Mỹ – Trung: Đối tác hay đối đầu?
Một số báo chí Mỹ lưu ý rằng trong bài phát biểu nhậm chức, Trump hầu như không nhắc đến Trung Quốc. Đồng thời, ông tuyên bố trong một cuộc phỏng vấn rằng ông muốn tránh áp đặt thuế quan ngay lập tức lên Trung Quốc, nhưng cũng cho rằng vũ khí lớn nhất đối với Trung Quốc là thuế quan.
Đáp lại, phát ngôn viên Bộ Ngoại giao Trung Quốc Mao Ninh tái khẳng định: “Quan hệ kinh tế và thương mại Mỹ – Trung mang tính đôi bên cùng có lợi. Nếu có bất đồng và xung đột, chúng nên được giải quyết thông qua đối thoại và tham vấn.”
Chuyên gia Lữ Tường lưu ý rằng mặc dù có những tín hiệu cho thấy chính quyền mới của Mỹ có thể “dịu giọng” với Trung Quốc, nhưng chính sách định vị Trung Quốc là đối thủ chiến lược và chiến lược kiềm chế tổng thể Trung Quốc của Mỹ sẽ khó thay đổi ngay lập tức.
Đánh giá quan hệ Mỹ – Trung trong thời gian tới
Mối quan hệ Mỹ- Trung có thể tiếp tục căng thẳng nhưng có điều chỉnh chiến thuật. Mỹ sẽ không thay đổi quan điểm coi Trung Quốc là đối thủ chiến lược. Tuy nhiên, chính quyền Trump có thể tạm thời “dịu giọng” để duy trì sự ổn định và tránh leo thang căng thẳng quá mức. Trung Quốc, trong khi đó, vẫn kiên định với mục tiêu bảo vệ lợi ích cốt lõi, đặc biệt là vấn đề Đài Loan và Biển Đông.
Bên cạnh đó, cả hai cường quốc sẽ tiếp tục cạnh tranh ảnh hưởng tại châu Á – Thái Bình Dương, đặc biệt trong các lĩnh vực kinh tế, quân sự và công nghệ. Điều này có thể dẫn đến những cuộc xung đột gián tiếp hoặc các “chiến tranh lạnh” trong lĩnh vực kinh tế và ngoại giao.
Trong bối cảnh Mỹ và Trung Quốc cạnh tranh ảnh hưởng, các nước nhỏ như Việt Nam sẽ trở thành các đối tác quan trọng, có thể đóng vai trò “cầu nối” hoặc “điểm tựa” trong các chiến lược khu vực. Điều này tạo cơ hội nhưng cũng mang lại thách thức, đòi hỏi Việt Nam phải khéo léo và linh hoạt trong ngoại giao.
Hàm ý cho Việt Nam từ quan hệ Mỹ – Trung
Việt Nam cần duy trì sự cân bằng giữa Mỹ và Trung Quốc, tránh bị cuốn vào xung đột lợi ích giữa hai cường quốc. Trong bối cảnh Mỹ tiếp tục theo đuổi lợi ích “Nước Mỹ là trên hết” và Trung Quốc bảo vệ mạnh mẽ các “lằn ranh đỏ” như Đài Loan và Biển Đông, Việt Nam cần định vị vai trò chiến lược của mình trong khu vực, tận dụng các mối quan hệ để bảo vệ lợi ích quốc gia, đặc biệt là chủ quyền biển đảo.
Bên cạnh đó, quan hệ kinh tế Mỹ – Trung vẫn sẽ tiềm ẩn nhiều căng thẳng, từ vấn đề thương mại đến chuỗi cung ứng. Việt Nam nên đẩy mạnh việc đa dạng hóa đối tác kinh tế, tận dụng xu hướng chuyển dịch chuỗi cung ứng toàn cầu để tăng cường thu hút đầu tư khác như EU, Nhật Bản,…, đồng thời giảm sự phụ thuộc vào cả Mỹ và Trung Quốc.
Đặc biệt, cả Mỹ và Trung Quốc đều đặt Biển Đông là một trọng tâm chiến lược. Việt Nam cần củng cố các quan hệ quốc tế, đặc biệt với ASEAN và các đối tác có chung lợi ích, để duy trì hòa bình, ổn định và luật pháp quốc tế tại Biển Đông. Điều này cũng buộc Việt Nam phải củng cố vai trò của mình trong ASEAN nhằm duy trì môi trường hòa bình và ổn định.
Việc Mỹ cam kết hỗ trợ đồng minh và lên tiếng mạnh mẽ về Đài Loan cho thấy Washington sẽ tiếp tục gia tăng hiện diện quân sự ở khu vực. Việt Nam cũng cần thận trọng khi hợp tác an ninh – quân sự với cả hai bên, đảm bảo không bị rơi vào thế đối đầu hoặc trở thành công cụ trong chiến lược của cường quốc. Việc xây dựng lực lượng quốc phòng và hàng hải vững mạnh cũng sẽ là điều cần thiết đối với Việt Nam. Bên cạnh đó Việt Nam có thể tăng cường hợp tác với các quốc gia khác như Úc, Nhật Bản,…
Kết luận
Cuộc điện đàm giữa Ngoại trưởng Mỹ Marco Rubio và Bộ trưởng Ngoại giao Trung Quốc Vương Nghị phản ánh rõ nét sự phức tạp trong mối quan hệ Mỹ – Trung hiện nay. Dưới chính quyền mới của Tổng thống Donald Trump, Mỹ tiếp tục theo đuổi chiến lược ưu tiên lợi ích quốc gia, trong khi Trung Quốc kiên định với các nguyên tắc chủ quyền và hợp tác quốc tế. Những vấn đề nổi bật như Đài Loan, Biển Đông, và cạnh tranh kinh tế – công nghệ tiếp tục là những điểm nóng tiềm ẩn nguy cơ căng thẳng, đòi hỏi cả hai bên cần có cách tiếp cận khôn khéo và thực tế.
Mặc dù hai nước có sự khác biệt lớn về lợi ích chiến lược, nhưng việc duy trì đối thoại và hợp tác là điều cần thiết để đảm bảo ổn định khu vực và toàn cầu. Đối với các nước như Việt Nam, mối quan hệ Mỹ – Trung biến động không chỉ là thách thức mà còn là cơ hội để định vị vai trò ngoại giao và kinh tế của mình một cách linh hoạt, góp phần duy trì môi trường hòa bình và phát triển bền vững.
Tổng hợp, phân tích: Nguyễn Phương Ngân
Bài viết thể hiện quan điểm riêng của tác giả, không nhất thiết phản ánh quan điểm của Nghiên cứu Chiến lược. Mọi trao đổi học thuật và các vấn đề khác, quý độc giả có thể liên hệ với ban biên tập qua địa chỉ mail: [email protected]
Tài liệu tham khảo
1. Han, B. (2025, January 24). What did Rubio say about Taiwan independence? US, China at odds. South China Morning Post. Retrieved January 26, 2025, from https://www.scmp.com/news/china/diplomacy/article/3296235/top-diplomat-marco-rubio-tells-wang-yi-us-does-not-back-taiwan-independence?module=top_story&pgtype=subsection
2. Lewis, S., Brunnstrom, D., & Martina, M. (2025, January 24). Wang tells Rubio leaders have set tone and direction of US-China ties. Reuters. Retrieved January 26, 2025, from https://www.reuters.com/world/us-top-diplomat-rubio-chinas-wang-speak-first-phone-call-china-says-2025-01-24/
3. MORITSUGU, K. (2025, January 25). China warns Rubio to behave himself. AP News. Retrieved January 26, 2025, from https://apnews.com/article/china-us-rubio-wang-phone-0c2dfd278aa002cfb6100683daec5b7f
4. Secretary Rubio’s Call with China’s Director of the CCP Central Foreign Affairs Commission and Foreign Minister Wang Yi – United States Department of State. (2025, January 24). Department of State. Retrieved January 26, 2025, from https://www.state.gov/secretary-rubios-call-with-chinas-director-of-the-ccp-central-foreign-affairs-commission-and-foreign-minister-wang-yi/
5. Yang Sheng Yang Sheng is a chief reporter at the Global Times covering Chinese politics, diplomacy and military. Yang Sheng, Zhang Han, & Wang Qi. (2025, January 26). China, US should find right way to get along in new era: Wang Yi tells Marco Rubio. Global Times. Retrieved January 26, 2025, from https://www.globaltimes.cn/page/202501/1327575.shtml
