Bài viết phân tích cuộc khủng hoảng chính trị tại Nepal tháng 9/2025, bắt nguồn từ lệnh cấm 26 nền tảng mạng xã hội đã kích hoạt làn sóng phản kháng của Thế hệ Gen Z và nhanh chóng leo thang thành phong trào quần chúng chống tham nhũng, lợi ích nhóm và sự suy yếu của tính chính danh dân chủ. Trên nền tảng khủng hoảng kinh tế-xã hội kéo dài, thất nghiệp thanh niên cao và cấu trúc chính trị bị chi phối bởi tầng lớp tinh hoa, phong trào này phản ánh sự bất mãn tích tụ trong xã hội Nepal và vai trò mới của thế hệ trẻ kết nối kỹ thuật số. Dưới góc độ so sánh, hiện tượng tại Nepal gắn với chuỗi biến động ở Sri Lanka, Bangladesh và Pakistan, qua đó được xem như một phần của hiện tượng “Mùa Xuân châu Á ”mới tương tự nhưng khác biệt về bản chất so với Mùa xuân Ả Rập, khi mục tiêu trọng tâm ở Nam Á là cải thiện quản trị dân chủ thay vì lật đổ chế độ. Bài viết cũng đặt bất ổn tại Nepal trong bối cảnh cạnh tranh địa chính trị giữa Trung Quốc, Ấn Độ và Mỹ, nơi mỗi cường quốc đều coi Kathmandu là điểm tựa chiến lược.
Bối cảnh nền kinh tế – chính trị
Nepal, quốc gia nằm trên dãy Himalaya, giáp ranh giới Trung Quốc và Ấn Độ, và là nơi sinh sống của 30 triệu người. Nền kinh tế Nepal từ nhiều thập niên qua đã chịu sự chi phối của những hạn chế mang tính cấu trúc, khiến quốc gia này khó có thể bứt phá trong quá trình phát triển. Một trong những vấn đề nghiêm trọng nhất là tình trạng thất nghiệp trong giới trẻ. Theo số liệu chính thức, giai đoạn 2022–2023, tỷ lệ thất nghiệp thanh niên vượt mức 20%, thuộc hàng cao nhất trong khu vực Nam Á [1]. Sự chênh lệch đáng kể giữa số liệu GDP tăng trưởng và tỷ lệ thất nghiệp cao ở giới trẻ cho thấy một khoảng cách sâu sắc trong phân phối lợi ích từ phát triển kinh tế. Một nền kinh tế đang phát triển không phải lúc nào cũng mang lại sự thịnh vượng cho tất cả mọi người, và trong trường hợp của Nepal, đã thất bại trong việc tạo ra đủ việc làm và cơ hội cho dân số trẻ.
Hệ quả trực tiếp của tình trạng trên là sự gia tăng mạnh mẽ của làn sóng di cư lao động. Theo tin từ trung tâm nghiên cứu Labour & Mobility, chỉ riêng trong năm vừa qua đã có hơn 740.000 lao động Nepal rời khỏi đất nước để tìm kiếm việc làm ở nước ngoài [2]. Hiện tượng này không chỉ phản ánh sự chênh lệch ngày càng lớn giữa tốc độ tăng trưởng kinh tế và khả năng tạo việc làm trong nước, mà còn làm nổi bật những hạn chế mang tính cấu trúc của chính sách công trong việc thiết kế và mở rộng các cơ hội phát triển kinh tế-xã hội cho lực lượng lao động trẻ. Cơ cấu kinh tế Nepal phụ thuộc nặng nề vào nguồn thu từ kiều hối, khoảng một phần ba tổng sản phẩm quốc nội (GDP) của quốc gia được đóng góp bởi kiều hối từ công dân làm việc tại nước ngoài, chủ yếu tại các quốc gia vùng Vịnh, Malaysia và Ấn Độ [3]. Sự phụ thuộc này cho thấy nền kinh tế nội địa chưa đủ năng lực hấp thụ và sử dụng hiệu quả nguồn nhân lực trong nước, đồng thời tạo ra trạng thái dễ bị tổn thương trước các biến động kinh tế-chính trị toàn cầu. Kiều hối góp phần cải thiện đời sống trước mắt, song đồng thời làm trầm trọng thêm hiện tượng “chảy máu chất xám” và khiến giới trẻ thiếu niềm tin vào triển vọng nghề nghiệp tại quê hương.
Những lĩnh vực kinh tế trọng yếu của Nepal như ngân hàng, bất động sản và các tập đoàn nhập khẩu lớn phần lớn tập trung trong tay một nhóm nhỏ tinh hoa chính trị-kinh tế. Nhóm này vừa nắm quyền lực trong bộ máy nhà nước, vừa có khả năng kiểm soát các nguồn lực kinh tế chiến lược, từ đó tạo nên một cấu trúc mang tính “tư bản thân hữu”. Sự tập trung quyền lực và lợi ích khiến cơ hội tiếp cận thị trường và dịch vụ kinh tế đối với phần đông dân chúng, đặc biệt là tầng lớp trẻ, trở nên hạn chế, làm gia tăng tình trạng bất bình đẳng và bất mãn xã hội. Những tường thuật cá nhân trên các diễn đàn trực tuyến như Reddit cho thấy trạng thái thất vọng lan rộng trong giới trẻ, khi họ ngày càng nhận thức rằng “không có tương lai ở đây”, bất chấp việc sở hữu bằng cấp, nhiều thanh niên phải chấp nhận công việc có thu nhập thấp tại nước ngoài hoặc chật vật mưu sinh với mức lương không đủ đáp ứng chi phí sinh hoạt tại Nepal. Trong bối cảnh đó, sự phụ thuộc ngày càng lớn vào nguồn kiều hối đã biến hiện tượng di cư từ một lựa chọn mang tính cá nhân thành một lộ trình gần như tất yếu.
Trên phương diện chính trị, Nepal liên tục đối diện với bất ổn và khủng hoảng niềm tin. Vụ thảm sát hoàng gia năm 2001, khi Thái tử Dipendra sát hại 10 thành viên hoàng thất bao gồm cả Quốc vương Birendra [4], Sự kiện được đề cập có thể được xem là một cột mốc quan trọng, thúc đẩy nhanh chóng quá trình suy tàn của chế độ quân chủ đã suy yếu từ trước đó. Cuối cùng, vào năm 2008, chế độ quân chủ đã chính thức bị bãi bỏ hoàn toàn, mở đường cho việc thiết lập một nền cộng hòa dân chủ. Tuy nhiên, thể chế mới lại thiếu ổn định và khó duy trì tính bền vững, kể từ năm 2008, chưa có một chính quyền nào tại Nepal hoàn thành nhiệm kỳ 5 năm, trong vòng hai thập niên, quốc gia đã chứng kiến 14 chính phủ lần lượt lên nắm quyền, dưới sự lãnh đạo của tám thủ tướng khác nhau [5]. Sự luân chuyển quyền lực với tần suất cao không phản ánh tính dân chủ năng động, mà ngược lại, cho thấy tình trạng phân mảnh, bất đồng nội bộ và thiếu đồng thuận chính trị. Các chính phủ thường xuyên sụp đổ do liên minh cầm quyền rạn nứt, đấu đá phe phái và cạnh tranh lợi ích giữa các nhóm kinh tế – chính trị.
Hiến pháp mới, được ban hành năm 2015 sau nhiều năm tranh cãi và bất ổn, lẽ ra có thể tạo tiền đề cho một nền chính trị ổn định hơn. Thế nhưng, thực tiễn cho thấy, vị trí thủ tướng chủ yếu xoay vòng giữa ba nhân vật chính: KP Sharma Oli, Pushpa Kamal Dahal (còn được biết đến với biệt danh “Prachanda”) và Sher Bahadur Deuba [6]. Cả ba đều là những chính trị gia kỳ cựu, có ảnh hưởng sâu rộng trong các đảng lớn, song lại liên tục vướng vào cáo buộc tham nhũng, lợi ích nhóm và gia đình trị. Tình trạng “chính trị cá nhân hóa” này làm suy giảm mạnh mẽ niềm tin của công chúng vào tính liêm chính và hiệu quả của hệ thống chính trị. Người dân, đặc biệt là giới trẻ, cảm nhận rõ ràng rằng cơ chế dân chủ hiện tại chưa mang lại thay đổi thực chất, mà chỉ tái sản sinh quyền lực cho một số ít nhân vật và gia tộc chính trị. Hệ quả là sự bất mãn gia tăng, tạo điều kiện cho các phong trào xã hội, đặc biệt do thế hệ trẻ dẫn dắt, nổi lên trong thời gian gần đây.
Từ lệnh cấm mạng xã hội đến khủng hoảng chính trị toàn diện
Sự bùng nổ của bất ổn dân sự tại Nepal vào tháng 9 năm 2025 được châm ngòi bởi một hành động chính sách dường như mang tính hành chính: việc chính phủ cấm 26 nền tảng mạng xã hội và ứng dụng nhắn tin, bao gồm Facebook, Instagram, WhatsApp và X, vào ngày 4 tháng 9 [7]. Lệnh cấm này được ban hành với lý do các công ty đã không tuân thủ quy định địa phương, cụ thể là không đăng ký và chịu sự giám sát của chính phủ theo yêu cầu từ một phán quyết của Tòa án Tối cao và một thông báo công khai trước đó. Đối với một bộ phận lớn công chúng, đặc biệt là giới trẻ, hành động này nhanh chóng bị coi là một nỗ lực nhằm kiểm duyệt và đàn áp các tiếng nói bất đồng chính kiến. Thủ tướng khi đó là K.P. Sharma Oli đã bảo vệ quyết định của chính phủ, khẳng định rằng đó là một vấn đề của “danh dự quốc gia” và bác bỏ những lo ngại về việc mất việc làm.
Cuộc biểu tình quần chúng tại Nepal đã nhanh chóng leo thang thành một cuộc khủng hoảng chính trị toàn diện, dẫn tới sự sụp đổ của chính phủ dân sự đương nhiệm và tạo ra một khoảng trống quyền lực . Vào ngày 8 tháng 9 năm 2025, hàng nghìn thanh niên, phần lớn thuộc thế hệ Gen Z đã đồng loạt xuống đường tại Kathmandu và nhiều thành phố lớn khác nhằm phản đối quyết định của chính phủ cấm truy cập một số nền tảng mạng xã hội. Ban đầu mang tính chất biểu tình ôn hòa, phong trào này nhanh chóng được truyền thông quốc tế mô tả như một “cuộc nổi dậy của Thế hệ Gen Z”, phản ánh sự bất mãn đối với tình trạng tham nhũng, bất công xã hội và thiếu minh bạch trong quản trị công. Tuy nhiên, phản ứng an ninh khắc nghiệt của nhà nước đã khiến tình hình leo thang nhanh chóng. Theo các báo cáo nhân quyền, lực lượng an ninh đã nổ súng vào đám đông, khiến 22 người biểu tình thiệt mạng và hơn 400 người khác bị thương chỉ trong vòng hai ngày [8]. Các hành vi trấn áp bạo lực này đã đóng vai trò như một chất xúc tác, làm bùng phát làn sóng phẫn nộ trong công chúng. Các nhóm biểu tình sau đó đã tấn công và phóng hỏa nhiều tòa nhà chính phủ, cơ sở hành chính, cũng như tư dinh của các chính trị gia cấp cao. Những hình ảnh về các bộ trưởng bị tấn công, trụ sở chính phủ chìm trong biển lửa nhanh chóng lan truyền rộng rãi trên mạng xã hội, làm gia tăng áp lực lên giới lãnh đạo chính trị. Trước làn sóng phản kháng ngày càng dữ dội, Thủ tướng KP Sharma Oli cùng toàn bộ nội các đã tuyên bố từ chức, để lại quyền điều hành tạm thời cho quân đội, qua đó đẩy Nepal vào tình trạng “khoảng trống chính trị” với sự sụp đổ của các thiết chế dân sự. Dù tình hình trên đường phố đã tạm lắng dịu sau đó, nhưng chỉ trong hai ngày ngắn ngủi, các cuộc biểu tình đã làm lung lay nền tảng của hệ thống chính trị hiện hữu và đặt ra những câu hỏi nghiêm trọng về tương lai thể chế của Nepal.
Song song với các vụ bê bối, chiến dịch “Nepo Kid” (con ông cháu cha) đã lan truyền như virus trên các nền tảng truyền thông xã hội như TikTok và Reddit, đóng vai trò như một chất xúc tác. Phong trào này đã phơi bày lối sống xa hoa của con cái các chính trị gia, những người thường du học ở nước ngoài, lái xe sang và sống trong biệt thự nghỉ dưỡng trong khi Gen Z bình thường phải đối mặt với một thị trường việc làm ảm đạm. Phong trào này không chỉ là một xu hướng trực tuyến mà còn là sự biểu tượng hóa sự bất công và tham nhũng. Nó đặt ra câu hỏi về “sự chiếm đoạt của giới tinh hoa” và sự bất công trong phân bổ cơ hội. Đối với giới trẻ, tham nhũng không phải là một vấn đề trừu tượng mà là một vấn đề trực tiếp ảnh hưởng đến cuộc sống của họ, khiến họ không thể tiếp cận các dịch vụ cơ bản và các cơ hội kinh tế. Sự phẫn nộ này, được củng cố bởi các vụ bê bối tham nhũng lớn, cho thấy những người có quyền lực có thể thoát khỏi trách nhiệm như thế nào, đã trở thành động lực chính thúc đẩy các cuộc biểu tình.
Trên bảng Chỉ số Cảm nhận Tham nhũng (CPI) của Tổ chức Minh bạch Quốc tế, Nepal chỉ đạt khoảng 34–35 điểm (trên thang 0–100), xếp hạng 107-108/180 quốc gia (tiến bộ rất nhỏ so với các năm trước). Hơn 84% người dân Nepal cho rằng tham nhũng chính phủ là một “vấn đề lớn”. Tình trạng này khiến người dân mất niềm tin vào bộ máy nhà nước. Như nghiên cứu của Ranamagar trình bày “tham nhũng xói mòn lòng tin, làm suy yếu dân chủ, cản trở phát triển kinh tế và gia tăng bất bình đẳng, đói nghèo”. Tổng hợp số liệu cho thấy Nepal vẫn còn khoảng 20–25% dân số sống dưới ngưỡng nghèo (theo khảo sát quốc gia), trong khi thu nhập phân bố chêch lệch: nhóm 10% người giàu nhất có thu nhập gấp hơn 3 lần 40% nghèo nhất. Tình trạng tham nhũng kéo dài không chỉ cản trở nỗ lực xóa đói giảm nghèo mà còn làm chậm tiến bộ kinh tế – xã hội của đất nước[9].
Các yêu sách ban đầu của người biểu tình vốn chỉ giới hạn trong việc yêu cầu hủy bỏ lệnh cấm mạng xã hội đã nhanh chóng mở rộng thành những đòi hỏi chính trị sâu sắc hơn, bao gồm yêu cầu truy cứu trách nhiệm tham nhũng, cải cách hệ thống bầu cử và loại bỏ sự chi phối của các đảng phái truyền thống. Nhiều nhóm trong phong trào tuyên bố không chấp nhận sự trở lại của các lực lượng chính trị cũ, những người mà họ cáo buộc là tham nhũng, bảo thủ và thiếu năng lực điều hành quốc gia. Sự chuyển dịch từ một phản ứng chính sách mang tính tức thời sang một phong trào xã hội quy mô lớn cho thấy mức độ tích tụ bất mãn trong xã hội Nepal, đặc biệt trong giới trẻ vốn ngày càng coi mình là chủ thể chính trị độc lập với các cấu trúc quyền lực truyền thống.
Sự xuất hiện của một “Mùa Xuân châu Á” mới?
“Lịch sử không lặp lại, nhưng nó thường gieo vần”, Mark Twain đã từng nói và không nơi nào câu nói này lại đúng hơn ngày nay. Các cuộc biểu tình gần đây tại Nepal, Bangladesh và Sri Lanka đã chứng kiến một đặc điểm nổi bật vai trò trung tâm của giới sinh viên và thanh niên trong việc khởi xướng, tổ chức và định hình thông điệp phong trào. Cách thức họ huy động và triển khai hành động tập thể mang nhiều nét tương đồng với các phong trào “cách mạng màu” ở Đông Âu đầu thập niên 2000 (như Cách mạng Hoa Hồng ở Georgia, Cách mạng Cam ở Ukraine) và đặc biệt là các cuộc nổi dậy trong “Mùa Xuân Ả Rập” giai đoạn 2010-2011.
Mùa xuân Ả Rập là làn sóng biểu tình và nổi dậy bùng phát từ cuối năm 2010 tại Bắc Phi và Trung Đông, xuất phát từ sự bất mãn sâu sắc của người dân trước tình trạng độc tài, tham nhũng, thất nghiệp và bất công xã hội. Khởi nguồn từ Tunisia với sự kiện Mohamed Bouazizi tự thiêu, phong trào nhanh chóng lan rộng sang nhiều quốc gia như Ai Cập, Libya, Yemen và Syria. Hệ quả là một số chính quyền sụp đổ, tiêu biểu ở Tunisia, Ai Cập, Libya và Yemen. Tuy nhiên, ngoại trừ Tunisia đạt được những bước tiến nhất định về dân chủ, phần lớn các quốc gia còn lại rơi vào tình trạng bất ổn kéo dài, nội chiến và xung đột gay gắt, khiến kỳ vọng về dân chủ rộng khắp trong khu vực chưa thể trở thành hiện thực.
Các phong trào này thường có một số đặc điểm chung: bao gồm tính phi đảng phái, sự phản kháng đối với giới tinh hoa chính trị truyền thống, việc sử dụng mạng xã hội như công cụ điều phối, cùng với diễn ngôn dựa trên các giá trị phổ quát như công lý, minh bạch, chống tham nhũng và chống tập trung quyền lực. Các cuộc biểu tình gần đây tại Nepal, Bangladesh và Sri Lanka cho thấy một đặc điểm đáng chú ý là giới sinh viên và tầng lớp thanh niên có học thức giữ vai trò chủ đạo trong việc khởi xướng, tổ chức và định hình thông điệp của phong trào.
Các học giả và truyền thông khu vực, bao gồm Strafasia [10] và Asia Pacific Foundation of Canada (2023) [10], đã gọi hiện tượng này là một “Mùa Xuân châu Á” mới. Khác với các phong trào dân túy cũ thường dựa vào các nhà lãnh đạo karisma* hoặc các tổ chức chính trị hiện hữu, làn sóng mới này chủ yếu do các mạng lưới thanh niên phi tập trung vận hành, không có thủ lĩnh rõ rệt nhưng lại tạo ra áp lực xã hội cực lớn nhờ số lượng đông đảo, tốc độ lan tỏa và khả năng chiếm lĩnh không gian biểu tượng của quốc gia. Điều này cho thấy một sự dịch chuyển trong mô hình quyền lực chính trị ở Nam Á từ chính trị tinh hoa định hướng đảng phái sang chính trị phong trào định hướng giá trị, trong đó Thế hệ Gen Z nổi lên như một chủ thể mới thách thức cấu trúc quyền lực hiện hành.
Trước hết, chúng đều bắt nguồn từ các khủng hoảng kinh tế xã hội kéo dài, nơi suy thoái kinh tế, nợ công gia tăng, lạm phát cao, thiếu hụt năng lượng và cắt giảm phúc lợi xã hội đã làm xói mòn khả năng chống chịu của người dân, đặc biệt là giới trẻ. Chẳng hạn, Sri Lanka rơi vào khủng hoảng nợ nước ngoài năm 2022, khiến lạm phát leo thang tới 74% và nguồn dự trữ ngoại tệ gần như cạn kiệt, gây ra thiếu hụt nhiên liệu và thực phẩm diện rộng. Nepal cũng đối mặt với tỷ lệ thất nghiệp thanh niên khoảng 20% và tình trạng phụ thuộc nặng nề vào kiều hối (chiếm gần 1/4 GDP). Bangladesh tương tự, với tỷ lệ thất nghiệp thanh niên trên 15% và lạm phát cao, trong khi Pakistan chịu khủng hoảng cán cân thanh toán và đồng rupee mất giá nghiêm trọng (USIP) [11]. Các nghiên cứu so sánh gần đây xem hiện tượng này là biểu hiện của một “Mùa Xuân châu Á” mới, phản ánh sự giao thoa giữa các yếu tố kinh tế, xã hội và công nghệ trong việc hình thành những phong trào quần chúng mang tính bùng nổ.
Cần lưu ý rằng, trong khi Mùa xuân Ả Rập bùng phát liên tiếp tại nhiều quốc gia có nền chính trị độc tài, thì bối cảnh Nam Á lại khác biệt. Phần lớn các nước Nam Á đều duy trì hình thức dân chủ bầu cử, tuy còn nhiều khiếm khuyết, các phong trào ở đây không hướng tới việc lật đổ chế độ độc tài, mà tập trung vào cải thiện hiệu quả quản trị, nâng cao công bằng kinh tế và hạn chế lợi ích nhóm, tham nhũng. Điều này cho thấy, bản chất của các cuộc biểu tình ở Nam Á gắn nhiều hơn với yêu cầu hoàn thiện dân chủ và tái thiết niềm tin vào nhà nước, thay vì tìm kiếm sự thay đổi chế độ. Nói cách khác, mục tiêu cốt lõi là tạo ra một nền dân chủ có chất lượng, chứ không phải thay đổi hệ thống chính trị tận gốc.
Ở khía cạnh đề cập, phong trào ở Nam Á chưa có quy mô khu vực (chỉ lan khắp Nepal/SriL cũng như ở Bangladesh), và đường lối vẫn ôn hòa hơn so với một số cuộc “cách mạng màu” từng dẫn đến xung đột bạo lực. Nhưng rõ ràng là các phong trào này mang dấu ấn chung của một thế hệ trẻ tuổi, kết nối kỹ thuật số và bất mãn sâu sắc với tham nhũng. Ở góc độ quốc tế, các nhà quan sát so sánh Nam Á hiện nay với Đông Âu sau Chiến tranh Lạnh hay thế giới Ả Rập sau 2010 đều có “sự tái cấu trúc giữa đại kết cục và mâu thuẫn lâu dài, giữa đòi hỏi dân chủ thực chất và nguy cơ phản ứng dữ dội nếu không thỏa mãn”. Theo Carnegie, thành công này là hiếm hoi trong thời kỳ suy giảm dân chủ toàn cầu, chứng tỏ sự bất ổn dân sự tại các nước dân chủ [12]. Mặc dù các quốc gia Nam Á như Nepal, Indonesia, Bangladesh, Sri Lanka và Pakistan vận hành trong bối cảnh chính trị khác biệt, nhưng những vấn đề kinh tế – xã hội và thể chế làm bùng phát tình trạng bất ổn tại đây lại có nhiều điểm tương đồng với các nguyên nhân từng dẫn đến sự bất đồng chính kiến trong Mùa xuân Ả Rập.
Nếu phong trào “Mùa Xuân châu Á” mới tiếp tục lan rộng, nhiều hệ quả chính trị dài hạn sẽ có thể xảy ra. Một kịch bản khả thi là các đảng lớn sẽ phải tái cấu trúc để đáp ứng đòi hỏi mới của cử tri trẻ. Ví dụ ở Sri Lanka, Aragalaya* không chỉ thành công trong việc buộc giới lãnh đạo cầm quyền phải thoái vị, mà còn mở đường cho một liên minh chính trị mới, thách thức quyền lực của các đảng gia tộc chính trị lâu đời”. Tại Bangladesh, áp lực từ đường phố từng buộc toà án tạm thời bãi bỏ chính sách ưu tiên độc đoán, nếu biến thành cải cách thể chế, điều này có thể làm suy yếu quyền lợi của nhóm cầm quyền hiện tại. Ở Nepal, khủng hoảng đang buộc các đảng cộng sản cầm quyền phải nhường chính trường cho chính phủ chuyển tiếp. Các tổ chức nhân quyền nhấn mạnh rằng chính phủ chuyển tiếp Nepal phải bảo vệ các thành quả dân chủ như quyền biểu tình và chống tham nhũng, nếu không “hàng thập kỷ tiến bộ” sẽ trôi qua trong thất vọng .
Nepal dưới góc nhìn quan hệ quốc tế
Trung Quốc, với Sáng kiến Vành đai và Con đường (BRI), muốn biến Nepal thành một “cửa ngõ” thương mại quan trọng để mở rộng ảnh hưởng kinh tế và chính trị của mình ở Nam Á. Điều này được thể hiện qua các dự án cơ sở hạ tầng lớn như đường sắt và đường cao tốc [13]. Trong khi đó, Mỹ đã tăng cường sự hiện diện của mình thông qua các dự án như Thỏa thuận Hợp tác Thiên niên kỷ (MCC). Mặc dù được coi là một dự án phát triển, nhiều nhà phân tích coi MCC là một phần của chiến lược lớn hơn của Mỹ nhằm đối phó với ảnh hưởng ngày càng tăng của Trung Quốc trong khu vực. Điều này tạo ra sự cạnh tranh rõ rệt với BRI, khi cả hai đều nhắm đến các dự án phát triển cơ sở hạ tầng, khiến lợi ích của họ chồng chéo một cách phức tạp. Ấn Độ, đồng minh chiến lược của Mỹ, coi sự trỗi dậy của Trung Quốc là một thách thức đối với vị thế truyền thống của mình ở dãy Himalaya. Sự lo ngại của Ấn Độ về việc Trung Quốc mở rộng ảnh hưởng đã khiến New Delhi có những phản ứng mạnh mẽ, thường thể hiện qua các động thái chính trị và kinh tế để duy trì tầm ảnh hưởng của mình tại Nepal.
Sự kiện Thủ tướng K.P. Sharma Oli tham dự lễ duyệt binh kỷ niệm 80 năm Chiến thắng phát xít tại Bắc Kinh mang tính biểu tượng rõ nét [14], thể hiện bước dịch chuyển trong định hướng chính sách đối ngoại của Nepal. Trong bối cảnh cạnh tranh ảnh hưởng ngày càng gay gắt giữa Trung Quốc, Ấn Độ và Mỹ, hành động này được nhiều học giả diễn giải như một chỉ dấu cho thấy Kathmandu có xu hướng nghiêng về phía Bắc Kinh. Điều này không chỉ củng cố mối quan hệ chính trị và kinh tế song phương mà còn được xem như một thông điệp mang tính chiến lược trong trò chơi quyền lực lớn tại Nam Á.
Từ góc nhìn Washington, một Nepal xích lại gần Trung Quốc và đồng thời giảm mức độ gắn kết với Ấn Độ, vốn là đối tác then chốt của Mỹ trong khu vực, có thể gây bất lợi cho lợi ích chiến lược của Mỹ ở dãy Himalaya. Do vậy, sự bất ổn chính trị tại Nepal được một số nhà quan sát diễn giải như một cơ hội chiến lược cho Mỹ, bởi nó làm suy yếu tính chính danh của một chính phủ được coi là thân Bắc Kinh. Trên cơ sở đó, đã xuất hiện những giả thuyết cho rằng nhà nước ngầm Mỹ có thể đóng vai trò gián tiếp trong việc khuyến khích hoặc duy trì tình trạng bất ổn tại Nepal, tương tự những nghi vấn từng được đặt ra đối với Bangladesh hay Sri Lanka. Một số giả thuyết khác nhấn mạnh khả năng Washington có thể tìm cách thúc đẩy một cấu trúc chính trị thay thế, chẳng hạn sự trở lại của chế độ quân chủ thân Mỹ, như một đối trọng với ảnh hưởng ngày càng gia tăng của Trung Quốc.
Tình hình chính trị tại Nepal, dù mang đậm dấu ấn nội bộ, lại phản ánh một bức tranh rộng lớn hơn về sự nhạy cảm địa chính trị của quốc gia này. Sự bất ổn tại Kathmandu, dù có khởi nguồn từ những vấn đề trong nước, lại nhanh chóng trở thành một “điểm tựa” trong cuộc cạnh tranh quyền lực giữa các cường quốc, đặc biệt là Trung Quốc, Ấn Độ và Mỹ. Những biến động này cho thấy sự phức tạp của địa chính trị quốc tế, nơi các quốc gia nhỏ, có vị trí địa lý chiến lược, thường dễ trở thành sân chơi cho các cuộc đấu tranh quyền lực. Sự thay đổi chính sách của chính quyền Nepal, dù chỉ là những thay đổi nhỏ, cũng có thể tạo ra những tác động lan tỏa vượt ra ngoài biên giới. Bất kỳ sự dịch chuyển nào trong chính sách đối ngoại của Nepal, dù là hướng về phương Đông, phương Tây hay duy trì sự cân bằng, đều có thể làm thay đổi cán cân quyền lực trong khu vực. Điều này đòi hỏi chính quyền Nepal phải có một chiến lược đối ngoại linh hoạt và khôn ngoan để duy trì chủ quyền và an ninh quốc gia.
Kết luận
Đặt trong bối cảnh rộng lớn hơn của Nam Á, Nepal không phải là trường hợp đơn lẻ. Những gì diễn ra ở Kathmandu có mối liên hệ chặt chẽ với khủng hoảng chính trị tại Sri Lanka, Bangladesh hay Pakistan, nơi các xã hội dân chủ bầu cử đối diện với khủng hoảng niềm tin do quản trị yếu kém, nợ công, tham nhũng và bất công xã hội. Các sự kiện này, dù chưa hội tụ thành một phong trào khu vực, nhưng đã có sự nhen nhóm, âm ỉ trở thành “Mùa Xuân châu Á” Trong đó, tầng lớp thanh niên kết nối toàn cầu được nhận diện như một thành phần xã hội có sức ảnh hưởng đáng kể lên diễn ngôn công cộng và cách thức biểu đạt yêu cầu chính trị.
Phong trào biểu tình tại Nepal, mặc dù xuất phát từ những nguyện vọng của người dân, cũng tiềm ẩn nguy cơ bị các thế lực bên ngoài lợi dụng và thao túng. Các cường quốc có thể sử dụng các phong trào này để thúc đẩy lợi ích địa chính trị của mình, làm suy yếu tính chính danh của chính quyền và gây bất ổn xã hội. Nếu không nhận diện và kiểm soát kịp thời, nguy cơ này có thể làm tổn hại đến chủ quyền quốc gia và làm suy yếu nền tảng của thể chế chính trị.
Trong bối cảnh các biến động thế giới, cần khẳng định rõ rằng mặc dù quyền bày tỏ ý kiến và phản biện ôn hòa là biểu hiện của đời sống chính trị, tuyệt đối không ủng hộ các hành vi biểu tình nhằm lật đổ chính phủ hay phá vỡ trật tự hiến định, những hành động này gây bất ổn, tổn thất nhân mạng và làm suy yếu khả năng thực hiện cải cách lâu dài. Thay vì theo đuổi mục tiêu lật đổ, năng lượng xã hội nên được chuyển hóa thành các kênh tham gia thể chế hóa, đối thoại công khai, đề xuất chính sách cụ thể, cơ chế giám sát độc lập và sáng kiến cải cách thể chế,những con đường này vừa bảo đảm trách nhiệm giải trình vừa góp phần củng cố tính chính danh và bền vững của quản trị./.
Tác giả: Bùi Thiên Bảo
Chú thích:
*Karisma: là sức hút cá nhân đặc biệt giúp lãnh đạo tạo niềm tin và tập hợp quần chúng, đây là dạng quyền lực dựa vào uy tín và khả năng truyền cảm hứng, khác với quyền lực hợp pháp hay truyền thống. Tuy nhiên, nó thường ngắn hạn và chỉ bền vững khi được chuyển hóa thành thiết chế chính trị.
*Aragalaya: (tiếng Sinhala nghĩa là “cuộc đấu tranh”) là tên gọi phong trào phản kháng xã hội lớn nhất trong lịch sử Sri Lanka gần đây. Phong trào này bùng nổ vào năm 2022, khi đất nước rơi vào khủng hoảng kinh tế-xã hội nghiêm trọng: lạm phát phi mã, thiếu nhiên liệu, mất điện, khan hiếm lương thực và thuốc men.
Bài viết thể hiện quan điểm riêng của tác giả, không nhất thiết phản ánh quan điểm của Nghiên cứu Chiến lược. Mọi trao đổi học thuật và các vấn đề khác, quý độc giả có thể liên hệ với ban biên tập qua địa chỉ mail: [email protected]
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. World Bank (2025). Youth Unemployment Rate for Nepal [SLUEM1524ZSNPL]. <https://fred.stlouisfed.org/series/SLUEM1524ZSNPL>.
2. Centre for the Study of Labour and Mobility (CESLAM) (2023). Over 740,000 migrant workers get permits for foreign employment in 11 months of current FY. <https://ceslam.org/news-media/over-740000-migrant-workers-get-permits-for-foreign-employment-in-11-months-of-current-fy/ ER>.
3. NDTV Staff (2025). What’s Behind Nepal’s Protests: Economic Woes, Corruption, Digital Crackdown. <https://www.ndtv.com/world-news/nepal-gen-z-protests-whats-behind-nepals-protests-economic-woes-corruption-digital-crackdown-9249816>.
4. Armitage R. và Stein L. (2021). A royal massacre: 20 years ago, a lovesick Nepalese prince murdered his family. ABC News, <https://www.abc.net.au/news/2021-05-01/how-a-lovesick-prince-wiped-out-nepals-royal-family/100056562>.
5. Bertelsmann Stiftung (2022), BTI 2022 Country Report — Nepal, Bertelsmann Stiftung.
6. Sharma G. (2021). Nepal PM Oli loses confidence vote: parliament speaker. Reuters, <https://www.reuters.com/world/india/nepal-pm-oli-loses-confidence-vote-parliament-speaker-2021-05-10/>.
7. World Bank (2025). Youth Unemployment Rate for Nepal [SLUEM1524ZSNPL]. <https://fred.stlouisfed.org/series/SLUEM1524ZSNPL>.
8. Hannah Ellis-Petersen (2025). At least 19 killed in “gen Z” protests against Nepal’s social media ban. The Guardian, <https://www.theguardian.com/world/2025/sep/08/nepal-bans-26-social-media-sites-including-x-whatsapp-and-youtube#:~:text=On%20Monday%2C%20frustration%20at%20the,smaller%20cities%20across%20the%20country>.
9. Rind M.U. (2025). The Asian Awakening: How Youth Are Redefining Politics in Sri Lanka, Bangladesh, Nepal, and Indonesia. Strafasia, <https://strafasia.com/the-asian-awakening-how-youth-are-redefining-politics-in-sri-lanka-bangladesh-nepal-and-indonesia/>.
10. Suvolaxmi Dutta Choudhury, Tanya Dawar, và Zoraver Cheema (2025). Nepal’s Gen Z Protests Expose Deeper Frustrations, Raise Regional Stakes. .
11. What Imran Khan’s Arrest Means for Pakistan, 2023. United States Institute of Peace, <https://www.usip.org/publications/2023/05/what-imran-khans-arrest-means-pakistan>.
12. Timberman D.G. (2025). The Aragalaya Protest Movement and the Struggle for Political Change in Sri Lanka. .
13. Giri A. (2025). Glacial progress on 10 BRI projects. Kathmandu Post, <https://kathmandupost.com/national/2025/06/15/glacial-progress-on-10-bri-projects>.
14. The Himalayan Times (2015). PM Oli attends Special Military Parade in China. The Himalayan Times, <https://thehimalayantimes.com/nepal/pm-oli-attends-special-military-parade-in-china>.
