Nhằm nâng cao lợi thế cạnh tranh chiến lược và tăng cường sức mạnh “răn đe tổng hợp”, Mỹ với sự hỗ trợ tích cực của Nhật Bản và sự hưởng ứng của Philippines đã thiết lập cái gọi là “Khuôn khổ liên minh ba bên Mỹ-Nhật-Philippines” (JAPHUS), nhằm tạo ra một ranh giới mới trong “Chiến lược Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương”. Trên cơ sở triển khai chiến lược an ninh của ba nước, “Khuôn khổ liên minh ba bên Mỹ-Nhật-Philippines” đang dần hình thành về cơ chế an ninh ba bên, diễn tập quân sự chung, hợp tác và giao lưu quốc phòng, đồng thời tiếp tục nâng cao hiệu quả cụ thể trong các lĩnh vực quân sự, tình báo và tổng hợp. Sự phát triển liên tục, có chiều sâu của “Khuôn khổ liên minh ba bên Mỹ-Nhật Bản-Philippines” sẽ có tác động sâu sắc đến vai trò trung tâm của ASEAN, môi trường chiến lược xung quanh Trung Quốc và việc xây dựng một cộng đồng chung vận mệnh Trung Quốc-ASEAN.
Kể từ khi chính quyền Biden lên nắm quyền, bằng cách đẩy nhanh việc thiết lập một “cấu trúc Ấn Độ Dương -Thái Bình Dương” mang tính cạnh tranh nhằm định hình lại môi trường chiến lược vây quanh Trung Quốc. Trong đó, một loạt hợp tác an ninh “ba bên” hoặc “bốn bên” đã đóng vai trò “cầu nối” quan trọng, cho phép “cấu trúc Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương” có thể sử dụng “năng lực tập thể” của các đồng minh để tập trung vào các vấn đề liên quan cũng như thực hiện cái gọi là “răn đe tổng hợp” đối với Trung Quốc và “cạnh tranh nước lớn trong thập kỷ có tính quyết định tương lai”. Đặc biệt, với sự hỗ trợ tích cực của Nhật Bản cùng với sự hưởng ứng của Philippines, Mỹ giữ vai trò chủ đạo trong việc thúc đẩy “Khuôn khổ liên minh ba bên Mỹ-Nhật Bản-Philippines” và đạt được một loạt tiến bộ mới. Khuôn khổ này từng bước được hình thành kể từ khi ba nước khởi động “Đối thoại chính sách quốc phòng ba bên” vào tháng 9/2022 và nhanh chóng được thúc đẩy kể từ tháng 2/2023. Mỹ đang cố gắng ràng buộc Philippines – quốc gia nằm ở Biển Đông và có vị trí chiến lược đặc biệt của cái gọi là “chuỗi đảo thứ nhất” – vào cỗ xe chiến lược “Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương” của mình, tạo ra một ranh giới mới của “chiến lược Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương”. Điều này có thể gây ra nhiều tác động đến môi trường chiến lược xung quanh của Trung Quốc.
Triển khai chiến lược “Liên kết tam hải” giữa Mỹ, Nhật Bản và Philippines
Dưới sự lãnh đạo của Mỹ, sự hỗ trợ của Nhật Bản và sự hợp tác của Philippines, “Khuôn khổ liên minh ba bên Mỹ-Nhật Bản-Philippines” đã phát triển nhanh chóng và trở thành biểu tượng mới của “liên kết tam hải”. Cụ thể, các nước liên quan đang nỗ lực tạo ra một vành đai an ninh trên biển Đông, eo biển Đài Loan và biển Hoa Đông. Đằng sau đó, tham vọng này phản ánh một chiến lược an ninh đáng chú ý của ba chính phủ vừa mang tính chất hỗ trợ nhau, vừa có những tính toán riêng.
Thứ nhất, Mỹ giữ vai trò chủ đạo trong việc thúc đẩy “Khuôn khổ liên minh ba bên Mỹ-Nhật Bản-Philippines”, mục đích chính là nâng cao lợi thế cạnh tranh chiến lược trước Trung Quốc và tăng cường cái gọi là “sự răn đe tổng hợp” đối với Bắc Kinh. Các tài liệu chiến lược như “Chiến lược Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương”, “Chiến lược An ninh Quốc gia Mỹ ” và “Chiến lược Quốc phòng” v.v.. do chính quyền Biden ban hành đã nhấn mạnh rằng họ sẽ sử dụng mọi yếu tố của sức mạnh quốc gia Mỹ để tái khẳng định cam kết mạnh mẽ của họ đối với “Các đồng minh theo Hiệp ước Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương”. Đồng thời, Washington cũng hướng tới việc xây dựng một hệ thống đồng minh mạnh mẽ, “hiện đại hóa”, củng cố các cấu trúc an ninh khu vực then chốt để đánh bại các đối thủ cạnh tranh chiến lược trong “thập kỷ quyết định” tiếp theo.
Hiện nay, Mỹ đang nỗ lực xây dựng “hệ thống liên hợp với 7 điểm nhấn” nhằm định vị “mạng lưới” của “Trung tâm cạnh tranh địa chính trị” khu vực Đông Nam Á, duy trì quyền bá chủ của họ ở khu vực này cũng như Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương và thậm chí cả toàn cầu, cụ thể:
- 1- Đề cập đến “Khuôn khổ hợp tác Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương”, chủ yếu bao gồm “Khuôn khổ kinh tế Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương”, “Quy tắc an ninh xuyên biên giới toàn cầu” và “Diễn đàn cấp bộ trưởng chuỗi cung ứng” v.v.. của nhiều quốc gia Đông Nam Á.
- 2 – Các liên minh hoặc quan hệ đối tác quân sự song phương do Mỹ thiết lập với các nước trong và ngoài khu vực, nhằm mục đích “phân hóa” chiến lược đối với các đồng minh hoặc đối tác của Mỹ ở Đông Nam Á.
- 3 – Đề cập đến “Đối tác An ninh Ba bên Mỹ-Anh-Úc” (AUKUS). Mặc dù cơ chế này thành viên không bao gồm các quốc gia Đông Nam Á, nhưng Đông Nam Á nằm trong phạm vi hoạt động trọng điểm của AUKUS.
- 4 – Đề cập đến “Đối thoại An ninh Bốn bên Mỹ, Nhật Bản, Ấn Độ và Úc” (QUAD). Sáng kiến “Đối tác nâng cao nhận thức về lĩnh vực hàng hải Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương”, các cơ chế hỗ trợ nhân đạo và cứu trợ thiên tai bao phủ khu vực Đông Nam Á.
- 5 – “Liên minh ngũ nhãn”, dưới sự lãnh đạo của Mỹ, liên minh coi Trung Quốc và Đông Nam Á là trọng tâm giám sát trong tình hình mới, đồng thời coi trọng chuỗi cung ứng, nghiên cứu, phát triển khoa học kỹ thuật, an ninh mạng và không gian được coi là định hướng mở rộng hợp tác giữa các thành viên liên minh.
- 6 – Đề cập đến “Quan hệ đối tác Mỹ- sông Mekong”. Chính phủ Biden coi trọng việc tăng cường mối quan hệ lâu dài giữa Mỹ và năm quốc gia sông Mekong thông qua việc thực hiện “Kế hoạch hành động quan hệ đối tác Mỹ – Mekong giai đoạn 2021-2023” và thảo luận “Kế hoạch hành động quan hệ đối tác Mỹ-Mekong giai đoạn 2024-2026”.
- 7 – “Nhóm G7”, chính quyền Biden liên quan đến các vấn đề như “Quan hệ đối tác đầu tư và cơ sở hạ tầng toàn cầu” với khu vực Đông Nam Á, mời các nước Đông Nam Á tham gia hội nghị, nhằm thúc đẩy quá trình hình thành quan hệ đối tác chiến lược toàn diện giữa Mỹ-ASEAN để xây dựng một “Khuôn khổ Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương” có tính cạnh tranh, độc quyền và hướng tới mục tiêu nỗ lực siết chặt không gian an ninh chiến lược vây quanh Trung Quốc.
Trong hệ thống này, “khuôn khổ ba bên” do Mỹ giữ vai trò chủ đạo cùng với những đặc điểm độc đáo là các nhóm nhỏ, linh hoạt và chủ nghĩa thực dụng, đóng vai trò là sợi dây liên kết giữa liên minh song phương của Mỹ với hệ thống đa phương, tạo nên “cấu trúc Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương” phục vụ cho chiến lược của Washington. Trên cơ sở này, cùng với việc chính quyền Biden ngày càng can dự sâu hơn vào Biển Đông và bộc lộ “chiến lược rõ ràng” đối với vấn đề Đài Loan, Mỹ đang khẩn trương thắt chặt quan hệ với Philippines, quốc gia đã có hơn 70 năm là đồng minh, đang có vị trí chiến lược đặc biệt ở Biển Đông và cả eo biển Đài Loan. Washington đang kéo Manila vào cỗ xe chiến lược “Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương”. Do đó, Mỹ đã phối hợp với Nhật Bản thiết lập “Khuôn khổ liên minh ba bên Mỹ-Nhật-Philippines” với mục đích tích hợp các lực lượng liên quan, tăng cường hợp tác quốc phòng, nâng cao khả năng sẵn sàng chiến đấu và tăng thêm sự ổn định cho mối quan hệ Mỹ-Philippines “từng bị lung lay”. Đồng thời Mỹ dựa vào sự phát triển lâu dài của Nhật Bản triển khai ngoại giao kinh tế nhằm bổ sung những “thiếu hụt kinh tế” của Philippines trong “Khuôn khổ hợp tác Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương”. Bằng cách như vậy, các bên đang cố gắng tăng cường hiệu quả tổng thể của “Chiến lược Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương”.
Thứ hai, chính phủ Fumio Kishida ủng hộ “Khuôn khổ liên minh ba bên Mỹ-Nhật-Philippines”, với mục đích củng cố môi trường an ninh của Nhật Bản và nâng cao cái gọi là “cường quốc quân sự bình thường” của họ. Trên cơ sở các kế hoạch hiện có của chính phủ Abe và chính phủ Yoshihide Suga, Nhật Bản vào tháng 12/2022 đã ban hành “Chiến lược An ninh quốc gia”, “Chiến lược Phòng thủ quốc gia” và “Kế hoạch chuẩn bị lực lượng phòng vệ” v.v.. và “ba văn kiện an ninh”. Tất cả nhằm nhấn mạnh việc tuân thủ cái gọi là chính sách “Chủ nghĩa hòa bình tích cực” và liên minh Nhật-Mỹ là nền tảng; coi trọng việc cùng tồn tại, cùng thịnh vượng với cái gọi là “các quốc gia cùng chí hướng”; tăng cường cạnh tranh chiến lược đối với Trung Quốc ở biển Hoa Đông, eo biển Đài Loan, Biển Đông và các vùng biển khác về quốc phòng, ngoại giao, kinh tế và các lĩnh vực biển khác.
Để làm được điều này, Nhật Bản đang tập trung “hiện thực hóa việc tăng cường năng lực phòng thủ cơ bản của mình”. Dưới sự lãnh đạo chủ chốt của Mỹ, Nhật Bản cùng với Philippines duy trì “quan hệ đối tác chiến lược” tăng cường trao đổi cấp cao, trao đổi quân sự, thăm cảng, huấn luyện và tập trận chung. Hỗ trợ xây dựng năng lực, chuyển giao công nghệ, trang thiết bị quốc phòng để “đảm bảo đầy đủ” an ninh năng lượng, tài nguyên và lương thực cho các vùng biển và tuyến hàng hải quan trọng qua Biển Đông và mưu đồ từng bước can thiệp vào chính sách nội bộ của Trung Quốc. Gia nhập “Khuôn khổ liên minh ba bên Mỹ-Nhật-Philippines” tạo cơ hội cho Nhật Bản biến “lá chắn” thành “ngọn giáo” trong “Chiến lược Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương” và “răn đe tổng hợp”, xóa bỏ “trách nhiệm trong Thế chiến II” và nâng cao vị thế như một “cường quốc quân sự bình thường”. Điều này mang đến nhiều cơ hội mới cho Nhật Bản.
Thứ ba, chính phủ Philippines hiện tại đang hưởng ứng với việc thúc đẩy “Khuôn khổ liên minh ba bên Mỹ-Nhật Bản-Philippines” với mục đích chủ yếu là củng cố nền tảng cầm quyền của mình bằng cách bảo vệ cái gọi là “quyền lợi chủ quyền” vùng biển Đông thuộc phía tây quần đảo Philippines. Chính sách đối ngoại của Philippines đã thay đổi kể từ thời cuối chính quyền của ông Duterte. Vào tháng 11 năm 2021, ông Duterte quyết định rút khỏi “Hiệp định lực lượng viếng thăm” giữa Philippines và Mỹ, đồng thời cùng Mỹ đưa ra “Tầm nhìn chung về Quan hệ đối tác Mỹ-Philippines trong thế kỷ XXI”, đánh dấu sự khôi phục hoàn toàn và nối lại quan hệ song phương giữa Mỹ và Philippines; Tăng cường cơ chế hợp tác quốc phòng song phương và tham vấn quân sự với Mỹ.
Kể từ khi giữ chức Thượng Nghị sĩ tại Quốc hội, Marcos Jr. luôn ủng hộ một cách tương đối hòa bình để “bảo vệ các quyền lợi hàng hải của Philippines”. Sau khi trở thành tổng thống, Marcos có ý định mượn các “ngoại lực” như hệ thống liên minh của Mỹ để thay đổi các chính sách “cân bằng nước lớn” của chính phủ trước đây, đẩy nhanh quá trình hiện đại hóa lực lượng vũ trang Philippines và mượn thế lực hỗ trợ từ Mỹ để củng cố nền tảng cầm quyền của mình. Vào tháng 7 năm 2022, Marcos Jr. đã nhấn mạnh trong “Thông điệp Liên bang” đầu tiên của mình rằng “không thế lực nước ngoài nào được phép lấy đi một tấc đất lãnh thổ Philippines”. Theo một cuộc khảo sát vào tháng 01 năm 2023 do cơ quan thăm dò ý kiến của Philippines “Pulse Asia” thực hiện, 84% người Philippines được hỏi hy vọng rằng Chính phủ sẽ hợp tác với Mỹ, 52% trong số họ có xu hướng hợp tác với Nhật Bản để “bảo vệ lãnh hải”. Đối với Philippines mà nói, hợp tác với Nhật Bản đưa ra các lựa chọn hợp tác an ninh khác với “siêu cường khu vực hoặc thế giới”.
Philippines dự định tận dụng hệ thống liên minh do Mỹ lãnh đạo và các nguồn lực thế mạnh của Nhật Bản để đầu tư nguồn lực cho việc xây dựng lực lượng vũ trang, cung cấp nguồn tài chính dồi dào cho công cuộc xây dựng kinh tế và chia sẻ rủi ro chiến lược theo cách thức đa phương. Trong chuyến thăm Nhật Bản vào tháng 2 năm 2023, Marcos Jr. cho biết chuyến thăm Tokyo này của ông ấy đã “thảo luận về thỏa thuận ba bên giữa Mỹ, Nhật Bản và Philippines” và tin rằng “đây là điều chắc chắn sẽ được nghiên cứu sau khi trở về Philippines, là một phần của quá trình đang diễn ra nhằm xây dựng một liên minh và quan hệ đối tác vững chắc hơn trong khu vực”. Ông cũng hàm ý sẽ tăng cường “mối quan hệ ba bên Mỹ-Nhật Bản-Philippines” và cái gọi là “trật tự Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương”.
Xu hướng phát triển của “Khuôn khổ liên minh ba bên Mỹ-Nhật Bản-Philippines”
Trong quá trình triển khai chiến lược an ninh của ba nước, liên minh quân sự Mỹ-Philippines tiếp tục đi vào chiều sâu trên nhiều phương diện từ tiếp xúc quân sự, cơ chế tham vấn, mua bán vũ khí, viện trợ, tập trận chung, xây dựng căn cứ v.v.. Quan hệ đối tác an ninh Nhật Bản-Philippines đã đạt được những bước đột phá trong tiếp cận có đi có lại, hội nghị bộ trưởng “2+2”, mua sắm thiết bị quốc phòng, tập trận chung trên không, khả năng nhận thức về lĩnh vực hàng hải.v.v.. Trên cơ sở này, “Khuôn khổ liên minh ba bên Mỹ-Nhật-Philippines” chính thức được khởi động và từng bước hình thành phát triển.
Về lĩnh vực xây dựng cơ chế an ninh ba bên, sau khi cân nhắc kỹ lưỡng Mỹ, Nhật Bản và Philippines đã tổ chức hội nghị “Đối thoại chính sách quốc phòng ba bên” lần đầu tiên vào tháng 9 năm 2022. Quyết định tập trung vào an ninh hàng hải, an ninh mạng, chia sẻ thông tin, hỗ trợ nhân đạo và ứng phó thảm họa… tăng cường hợp tác trong các lĩnh vực khác. Vào tháng 12 năm 2022, lực lượng Thủy quân lục chiến và Lục quân Thái Bình Dương của Mỹ, Lực lượng Vũ trang và Thủy quân lục chiến Philippines, Lực lượng Phòng vệ Mặt đất Nhật Bản đã tổ chức cuộc họp quân sự ba bên đầu tiên tại Tokyo, đặt nền móng cho cuộc gặp cấp cao thường xuyên giữa lực lượng mặt đất của ba nước. Tháng 6 năm 2023, trợ lý các vấn đề an ninh quốc gia của ba nước đã gặp nhau lần đầu tiên tại Tokyo- Nhật Bản, tái khẳng định việc thúc đẩy hợp tác quốc phòng ba bên và quyết định tổ chức các cuộc trao đổi ba bên giữa các Ủy ban an ninh quốc gia của ba nước trong những tháng tới để mở rộng hơn nữa hợp tác và chia sẻ thông tin. Hiện tại, Quốc hội Philippines đang xem xét thẩm định đề xuất “Hiệp định An ninh và Quốc phòng ba bên”.
Về việc triển khai diễn tập quân sự chung, Mỹ mời hải quân, lục quân, không quân Philippines và Lực lượng Phòng vệ Nhật Bản cùng tham gia các cuộc tập trận quân sự quy mô lớn như “Vành đai Thái Bình Dương”, “Hợp tác và Huấn luyện Đông Nam Á”, “Bóng tối” và “Hợp tác chiến binh trên biển” v.v.. để tăng cường tính tương tác quân sự. Tháng 10/2022, lực lượng bảo vệ bờ biển của Mỹ, Nhật Bản và Philippines đã tổ chức cuộc tập trận “Sama Sama” để huấn luyện khả năng tuần tra chung trên Biển Đông. Tháng 6 năm 2023, lực lượng bảo vệ bờ biển của ba nước tổ chức một cuộc tập trận chung ở vùng biển Mariveles, tỉnh Bataan, nhằm tăng cường năng lực “Nhận thức lĩnh vực hàng hải và thực thi pháp luật hàng hải”. Theo kế hoạch, Mỹ và Nhật Bản sẽ tham gia 3-4 cuộc tập trận chung mỗi năm với lực lượng bảo vệ bờ biển Philippines. Đồng thời, Hải quân lục chiến Mỹ, nhóm tấn công tàu sân bay và nhóm sẵn sàng chiến đấu đổ bộ đã tổ chức các cuộc tập trận với Lực lượng Phòng vệ Hàng hải Nhật Bản ở vùng biển Philippines để nâng cao khả năng “tác chiến phân tán trên biển” và hoàn thiện trạng thái sẵn sàng chiến đấu chung của họ.
Về hợp tác quốc phòng, trao đổi và phối hợp, ba nước không ngừng thúc đẩy các chuyến thăm lẫn nhau tại các cảng, căn cứ, tiếp cận có đi có lại, chuyển giao thiết bị và công nghệ quốc phòng v.v.. Tháng 11/2022, Phó Tổng thống Mỹ Harris lên tàu tuần tra “Theresa Magbanua” do Nhật Bản sản xuất trong chuyến thăm Philippines. Đây được gọi là “một cột mốc quan trọng trong hợp tác Mỹ-Nhật-Philippines”. Tháng 12 năm 2022, sau khi Lực lượng Phòng vệ Trên không của Nhật Bản lần đầu tiên phái máy bay chiến đấu F-15 đến một căn cứ quân sự của Philippines sau Thế chiến II, Nhật Bản và Philippines đã tổ chức một cuộc đối thoại quốc phòng cấp thứ trưởng, nhắc lại việc thiết lập một thỏa thuận khung phát triển hợp tác quốc phòng ba bên. Tháng 2 năm 2023, Nhật Bản và Philippines đã làm rõ các điều khoản tham chiếu (TOR) của quân đội hai nước về “các hoạt động hỗ trợ nhân đạo và cứu trợ thiên tai”, dự kiến sẽ đạt được “Hiệp định lực lượng viếng thăm”, tạo điều kiện thuận lợi hơn cho việc xây dựng năng lực và tăng cường hợp tác quốc phòng ba bên.
Hiện tại, đà phát triển của “Khuôn khổ liên minh ba bên Mỹ-Nhật-Philippines” không ngừng tăng lên, tiếp tục cải thiện các chức năng cụ thể của ba nước trong các lĩnh vực quân sự, tình báo và tổng hợp.
Thứ nhất là thúc đẩy khả năng tương tác quân sự, tăng cường khả năng “chống tiếp cận, xâm nhập khu vực” và khả năng phòng thủ chiều sâu cơ động, tăng cường khả năng răn đe chiến lược. Mỹ đặc biệt muốn sử dụng Philippines như một khu vực hỗ trợ hậu cần và tập hợp quân sự, đẩy nhanh việc thực hiện “Hiệp định tăng cường hợp tác quốc phòng” bằng cách làm sâu sắc thêm mối quan hệ với Nhật Bản và Philippines để phục vụ các ý đồ chiến lược của mình. Philippines có ý định thông qua liên minh với Mỹ-Nhật, đẩy mạnh việc xây dựng lực lượng bảo vệ bờ biển nhằm gia tăng sự cạnh tranh trên Biển Đông. Nhật Bản sẽ tập trung vào việc tăng cường hợp tác phòng không chung ba bên, chống tàu ngầm, giám sát, tác chiến đổ bộ, bảo đảm hậu cần và khả năng tác chiến xuyên miền không gian, mạng và sóng điện từ, tăng cường “răn đe tổng hợp”.
Thứ hai là thúc đẩy sự phát triển phối hợp của liên minh, tăng cường khả năng và cơ chế chia sẻ thông tin và tình báo, đặt nền tảng tình báo cho “liên kết tam hải”. Về hợp tác tình báo, Mỹ và Philippines chủ yếu chia sẻ thông tin nhạy cảm thông qua “Bản ghi nhớ về Thỏa thuận tương tác thông tin liên lạc và an ninh” (CISMOA). Để làm tiêu chuẩn cho liên minh Mỹ-Nhật, Mỹ và Philippines dự kiến sẽ ký kết “Hiệp định bảo vệ chung về tình báo quân sự” (GSOMIA) có tính toàn diện vĩnh viễn vào cuối năm 2023 nhằm tăng cường chia sẻ thông tin và tình báo, đơn giản hóa việc chuyển giao chức năng và công nghệ. Đồng thời, Mỹ cũng đã hỗ trợ Philippines triển khai dự án “Starlink” đầu tiên ở Đông Nam Á. Sau khi chuyển giao radar giám sát trên không, Nhật Bản tuyên bố sẽ cải thiện hệ thống thông tin liên lạc và kiểm soát trên không của Philippines. Mỹ và Nhật Bản cùng giúp Philippines thực hiện các ứng dụng không gian và phát triển vệ tinh, tất cả đều nhằm mục đích tăng cường “khả năng nhận thức vùng biển/không phận chung” của ba nước.
Thứ ba là nâng cao năng lực ứng phó toàn diện, tối ưu hóa khả năng của liên minh đối phó với “các mối đe dọa toàn diện” như kinh tế và công nghệ, nâng cao khả năng chống chịu khi đối mặt với các tình huống thay đổi. Mỹ, Nhật Bản, Philippines là những nhà đồng khởi xướng cho cái gọi là “quy tắc quyền riêng tư xuyên biên giới toàn cầu” và là những quốc gia thành viên ban đầu của “Khuôn khổ kinh tế Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương”. Mỹ đã cứu trợ nền kinh tế Philippines thông qua các hoạt động như thúc đẩy đầu tư trực tiếp vào Philippines, đề xướng năng lượng sạch, hỗ trợ chuyển giao năng lượng hạt nhân, hỗ trợ luyện kim xanh, ngành xe điện, kinh tế kỹ thuật số v.v.. nhưng ở mức độ hạn chế. Mỹ từng bước triển khai làm cho ngoại giao kinh tế của Philippines không thể tách rời khỏi sự hỗ trợ của Nhật Bản. Theo đó, Mỹ hoan nghênh việc ký kết 35 hiệp định đầu tư song phương “bao phủ mọi lĩnh vực” và 7 văn kiện hợp tác liên quan đến cơ sở hạ tầng, quốc phòng, nông nghiệp, công nghệ thông tin liên lạc… giữa Nhật Bản và Philippines vào tháng 2/2023, đồng thời sẽ cùng Nhật Bản hỗ trợ Philippines phát triển công nghệ năng lượng sạch, triển khai mạng 5G v.v..
Tác động chiến lược của “Khuôn khổ liên minh ba bên Mỹ-Nhật-Philippines”
Hiện nay, trong “Chiến lược Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương”, Mỹ không ngừng thúc đẩy “Khuôn khổ liên minh ba bên Mỹ-Nhật-Philippines” với mục đích rõ ràng, sẽ tác động nhiều mặt tới Trung Quốc và trật tự an ninh khu vực.
Thứ nhất, mục đích để tăng cường năng lực “răn đe tổng hợp” của Mỹ và củng cố tính cạnh tranh của “khuôn khổ Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương”. Điều này sẽ có tác động nhất định đến cấu trúc khu vực lấy ASEAN làm trung tâm và việc xây dựng cộng đồng chung vận mệnh Trung Quốc – ASEAN. Chiến lược “răn đe tổng hợp” do chính quyền Biden của Mỹ thực thi nhấn mạnh việc sử dụng mọi công cụ của sức mạnh quốc gia, bao gồm dựa vào quân đội Mỹ và các đồng minh, đối tác, trong các lĩnh vực vũ trang thông thường, lực lượng hạt nhân, mạng, không gian, thông tin, v.v.. cũng như hợp tác chặt chẽ trong các vấn đề liên quan tới “vùng xám”, vùng xung đột tiềm tàng, chiến tranh… Từ đó ngăn chặn sự phát triển quân sự của Trung Quốc và giành chiến thắng trong cuộc cạnh tranh chiến lược với Bắc Kinh. “Khuôn khổ liên minh ba bên Mỹ-Nhật-Philippines” có liên quan chặt chẽ đến Biển Đông và eo biển Đài Loan. Nó có ý đồ bổ sung sức cạnh tranh “răn đe tổng hợp” trong các lĩnh vực mạng, không gian, thông tin và bao gồm cả “vùng xám”, và tập trung vào khu vực Đài Loan của Trung Quốc, củng cố cái gọi là “chuỗi đảo thứ nhất” phong tỏa chiến lược đối với Trung Quốc.
Không chỉ vậy, khuôn khổ này sẽ từng bước liên kết với các thành phần khác của “Khuôn khổ Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương” để tăng cường khả năng răn đe tổng thể của cấu trúc chống lại Trung Quốc. Chẳng hạn như Thượng nghị sĩ Hontiveros của Quốc hội Philippines thúc giục rằng “ Tổng thống Philippines và Bộ Ngoại giao nên gặp gỡ các quốc gia khác trong ASEAN có tuyên bố chủ quyền ở Biển Đông và các nước thành viên đối thoại an ninh bốn bên để thúc đẩy một khuôn khổ an ninh mới”. “Khuôn khổ ba bên” với sự tham gia trực tiếp của các nước thành viên ASEAN sẽ phá vỡ hiện trạng các nước ASEAN không trực tiếp tham gia hợp tác an ninh “đa phương nhỏ” với Mỹ, làm trầm trọng thêm cảm giác bất an và tạo ra một loạt các hiệu ứng liên đới ở các nước ASEAN khác. Từ đó, chúng sẽ có tác động tiêu cực đến chuẩn mực “Khu vực hòa bình, tự do, trung lập” của ASEAN và xây dựng cộng đồng chung vận mệnh Trung Quốc-ASEAN.
Thứ hai, mục đích là đẩy nhanh “liên kết tam hải”, huy động các căn cứ của Philippines gần Biển Đông và Kênh Bashi, tăng cường quyền chủ động quân sự của hệ thống liên minh Mỹ ở các vùng biển trọng yếu. Bằng việc đẩy mạnh hợp tác quốc phòng, tham vấn quân sự, chia sẻ thông tin tình báo, chuyển giao thiết bị và hợp tác xây dựng năng lực, hệ thống liên minh Mỹ có thể dựa vào “Khuôn khổ liên minh ba bên Mỹ-Nhật Bản-Philippines” để điều phối các hoạt động liên minh hợp tác quân sự xung quanh Biển Đông, eo biển Đài Loan, Biển Hoa Đông. Do đó thúc đẩy bình thường hóa “liên kết tam hải” sẽ càng siết chặt hơn nữa không gian chiến lược của các đối thủ cạnh tranh. Đặc biệt, Mỹ đẩy nhanh việc xây dựng “Hiệp định tăng cường hợp tác quốc phòng” với năm căn cứ quân sự ban đầu và mở rộng bốn căn cứ quân sự mới ở đảo Palawan, phía bắc và trung tâm đảo Luzon, cùng với “Khuôn khổ liên minh ba bên Mỹ-Nhật Bản-Philippines” hình thành hiệu ứng chiến lược trọng yếu.
Trên cơ sở đó, “Hợp tác chiến binh biển” mà Nhật Bản đã tham gia trong những năm gần đây cùng với Mỹ, Philippines đã sử dụng các địa điểm quân sự có liên quan trong “Hiệp định tăng cường hợp tác quốc phòng”. Các cuộc tập trận quân sự chung “kề vai sát cánh” quy mô ngày càng lớn hơn giữa Mỹ và Philippines đã huy động các căn cứ quân sự như Fort Magsaysay, Ernesto Ravina, Villamor, các địa điểm quân sự quan trọng như như đảo Palawan, Nueva Ecija và Claviria ở tỉnh Cagayan. Các cuộc tập trận này bao gồm các chủ đề như phòng thủ trên biển và lãnh thổ, tác chiến đổ bộ, tác chiến đô thị, chống khủng bố, cứu trợ nhân đạo và ứng phó thảm họa, thu hút thêm nhiều thành viên vào liên minh với Mỹ. Tháng 3 năm 2023, Bộ Ngoại giao Philippines tuyên bố họ đang xây dựng cái gọi là “Hướng dẫn Tuần tra chung ở Biển Tây Philippines”, điều này báo hiệu rằng tình trạng này sẽ còn tiếp tục.
Thứ ba, mục đích là làm lung lay vấn đề kinh tế trong quan hệ Trung Quốc-Philippines, giảm bớt cái gọi là sự phụ thuộc kinh tế của hệ thống đồng minh Mỹ, đặc biệt là Philippines, “điểm tựa chiến lược” vào Trung Quốc. “Khuôn khổ ba bên Mỹ-Nhật Bản-Philippines” giúp tích hợp “Vành đai Philippines” trong “Khuôn khổ Kinh tế Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương” do Mỹ xây dựng. Cùng với việc Nhật Bản mở cửa thị trường nông sản cho Philippines, định hướng đầu tư cho doanh nghiệp, thúc đẩy ngành công nghiệp ô tô và năng lượng mới, gia công và phát triển các dự án phần mềm. Hỗ trợ các hoạt động ngoại giao kinh tế để phát triển cơ sở hạ tầng. Nhóm G7 tích hợp các sáng kiến đề xướng “Quan hệ đối tác đầu tư và xây dựng cơ sở hạ tầng toàn cầu” cho Philippines để phát triển “cơ sở hạ tầng kỹ thuật số an toàn”, “chuỗi cung ứng năng lượng sạch”.v.v.. Theo thống kê của Bộ Thương mại và Công nghiệp Philippines, ngày 14/02/2023, có 21 thỏa thuận đạt được giữa Nhật Bản và Philippines trong tháng sẽ được thực hiện trong vòng 1-3 năm, chủ yếu tập trung vào các sản phẩm điện tử, phụ tùng ô tô, năng lượng xanh, phát triển phần mềm, viễn thông, cơ sở hạ tầng, nông nghiệp và phát triển bất động sản. Ý đồ này nhằm làm suy yếu quan hệ kinh tế của Philippines với Trung Quốc, tác động đến sự hợp tác “Vành đai và Con đường”, đồng thời giành thêm sự ủng hộ của chính quyền địa phương và người dân Philippines.
Ngoài ra, với sự trợ giúp của “Khuôn khổ liên minh ba bên Mỹ-Nhật-Philippines”, ba nước đã tăng cường hợp tác về trạng thái sẵn sàng chiến đấu chung, cơ chế chia sẻ thông tin tình báo, hệ thống giám sát trên biển và hàng không, xây dựng cơ sở hạ tầng và khả năng phục hồi kinh tế. Chức năng sẵn sàng chiến đấu của nó đề cập trực tiếp đến eo biển Đài Loan, trung tâm của “liên kết tam hải”, nhằm tăng cường “răn đe tổng hợp” và “khắc phục các mối đe dọa”. Điều này sẽ có nhiều tác động tiêu cực đến “vị thế trung tâm của ASEAN”, “phương thức ASEAN” trong hợp tác khu vực, tham vấn “Bộ Quy tắc ứng xử ở Biển Đông”, hòa bình và ổn định ở Biển Đông, thậm chí cả khu vực eo biển Đài Loan. Điều cần lưu ý và quan tâm là: khác với hợp tác an ninh “đa phương nhỏ” thông thường, bởi Mỹ cố tình theo đuổi chính sách “cạnh tranh nước lớn trong thập kỷ có tính quyết định” và sử dụng “Khuôn khổ liên minh ba bên Mỹ-Nhật-Philippines” để phục vụ cho mục tiêu chiến lược của mình. Việc này đem lại nhiều ảnh hưởng phức tạp đến môi trường chiến lược xung quanh Trung Quốc và việc xây dựng một cộng đồng chung vận mệnh Trung Quốc-ASEAN./.
Biên dịch: Nguyễn Phượng
Tác giả: Trịnh Tiên Vũ (郑先武), Giáo sư Viện Quan hệ Quốc tế, Đại học Nam Kinh
Bài viết thể hiện quan điểm riêng của tác giả, không nhất thiết trùng với quan điểm của Nghiên cứu Chiến lược. Mọi phản hồi học thuật và các vấn đề khác, quý độc giả có thể liên hệ với Ban Biên tập qua địa chỉ mail: [email protected]
