Sau nhiều năm hỗn loạn, Venezuela đã hoàn tất cuộc bầu cử quan trọng của đất nước. Các cử tri thuộc các đảng phái chính trị khác nhau hy vọng cuộc tranh cử sẽ chấm dứt xung đột chính trị và những khó khăn kinh tế đã kìm hãm đất nước trong một thập kỷ. Nhưng với hầu hết số phiếu đã được kiểm, ông Nicolás Maduro đã tái đắc cử với tỉ lệ khoảng 51% phiếu bầu, trong khi đối thủ Edmundo González giành được khoảng 44% số phiếu. Ngay lập tức, các kênh truyền thông đối lập đã tuyên bố cuộc bầu cử có vấn đề và gia tăng áp lực đòi tổ chức lại cuộc bầu cử. Từ đó làm dấy lên lo ngại Venezuela sẽ vào một cuộc khủng hoảng sâu sắc hơn.
Nicolas Maduro được tuyên bố là người chiến thắng trong cuộc bầu cử tổng thống Venezuela, giành được 51% số phiếu bầu so với 44% số phiếu bầu của lãnh đạo phe đối lập Edmundo Gonzalez. Phe đối lập do Maria Corina Machado đứng đầu, người đã chọn González làm người thay thế sau khi bà bị cấm tranh cử đã bác bỏ kết quả cho rằng kết quả do Hội đồng bầu cử quốc gia (CNE) công bố[1]. Hậu bầu cử đến nay, cả 2 bên đều tuyên bố mình mới là bên giành được chiến thắng.
Phản ứng của cộng đồng quốc tế về kết quả bầu cử
Có sự phân cực rõ ràng về thái độ giữa các nước phương tây và giữa cả các quốc gia Châu Mỹ với nhau.
Thái độ phản đối
Một số chính phủ nước ngoài, bao gồm Hoa Kỳ và Liên minh châu Âu, đã trì hoãn công nhận kết quả của cuộc bầu cử. Chính phủ các nước phương Tây có cái nhìn khá tiêu cực về sự thắng cử lần thứ ba liên tiếp của ông Maduro, họ gọi chính quyền của ông Maduro là chính quyền độc tài và sự hòa bình của cuộc bầu cử năm nay là tín hiệu cho thấy người dân đang muốn thoát khỏi chế độ độc tài ấy[1]. Ngoại trưởng Mỹ Antony Blinken cho biết Washington “có mối quan ngại nghiêm trọng” về số phiếu được công bố không phản ánh số phiếu thực tế hoặc ý nguyện của người dân. Ngoại trưởng Tây Ban Nha José Manuel Albares lặp lại quan điểm của ông Boric, nói rằng chi tiết từ tất cả các điểm bỏ phiếu nên được tiết lộ để đảm bảo kết quả có thể kiểm chứng đầy đủ. Trung tâm Carter, một tổ chức phi chính phủ, đã thúc giục Ủy ban Bầu cử Quốc gia Venezuela “ngay lập tức công bố kết quả bầu cử tổng thống ở cấp điểm bỏ phiếu”[2]. EU đã kêu gọi sự minh bạch trong cuộc bỏ phiếu. Josep Borrell, người đứng đầu chính sách đối ngoại của EU, nhấn mạnh “người dân Venezuela đã bỏ phiếu cho tương lai của đất nước họ một cách hòa bình” và “ý chí của họ phải được tôn trọng”. “Đảm bảo tính minh bạch đầy đủ trong quá trình bầu cử, bao gồm kiểm phiếu chi tiết và truy cập vào hồ sơ bỏ phiếu tại các điểm bỏ phiếu, là rất quan trọng”, ông nói thêm[3].
Các chính phủ Mỹ Latinh sẽ kêu gọi một cuộc họp khẩn cấp của Tổ chức các quốc gia châu Mỹ sau cuộc bỏ phiếu, theo một tuyên bố chung được công bố hôm thứ Hai. Chính phủ Argentina, Chile, Costa Rica, Cộng hòa Dominica, Ecuador, Guatemala, Panama, Paraguay, Peru và Uruguay bày tỏ “quan ngại sâu sắc” về cuộc bầu cử.
Thái độ ủng hộ
Truyền thông nhà nước Trung Quốc đưa tin, cho biết họ sẽ “tăng cường hơn nữa” mối quan hệ với Venezuela sau khi Nicolas Maduro tái đắc cử nhiệm kỳ thứ ba. Gửi lời chúc mừng tới nhà lãnh đạo 61 tuổi của quốc gia Nam Mỹ giàu dầu mỏ, người phát ngôn Bộ Ngoại giao Lâm Kiến cho biết: “Trung Quốc đánh giá cao sự phát triển của quan hệ song phương” với Maduro, theo tờ Hoàn cầu Thời báo[4]. Ông Lin cho biết Bắc Kinh “mong muốn hợp tác với Venezuela để tăng cường hơn nữa quan hệ đối tác chiến lược toàn diện, hướng tới lợi ích cho người dân cả hai nước”.
“Chính phủ Brazil ca ngợi bản chất hòa bình của cuộc bầu cử ngày hôm qua ở Venezuela và đang theo dõi chặt chẽ quá trình kiểm phiếu… Họ đang chờ công bố của hội đồng bầu cử quốc gia (CNE) về dữ liệu được chia nhỏ bởi các điểm bỏ phiếu, một bước thiết yếu hướng tới tính minh bạch, uy tín và tính hợp pháp. Cuba, Nicaragua, Honduras và Bolivia đã chúc mừng ông Maduro. Tổng thống Nga Vladimir Putin đã chúc mừng Maduro và nói rằng ông mong muốn tiếp tục làm việc với nhà lãnh đạo Venezuela. Hai quốc gia, từng bị một số nước phương Tây trừng phạt trong những năm gần đây, đã hợp tác trong các lĩnh vực như dầu mỏ, vũ khí và các cuộc tập trận quân sự.
Chính sách đối nội của ông Maduro
Trong bài phát biểu chiến thắng, Maduro cho biết việc ông tái đắc cử sẽ mang lại hòa bình và khẳng định lại rằng chủ nghĩa phát xít “sẽ không xảy ra” ở đất nước này. “Tiếng nói hòa bình đã chiến thắng, và ở Venezuela sẽ có hòa bình, hòa bình cho đất nước chúng ta”, ông nói.
Về kinh tế
Quỹ Tiền tệ Quốc tế dự báo nền kinh tế sẽ tăng trưởng 4% trong năm nay – một trong những tốc độ nhanh nhất ở Mỹ Latinh – sau khi giảm 71% từ năm 2012 đến năm 2020. Sau nhiều năm đấu tranh với ông Maduro và người tiền nhiệm Hugo Chávez, các doanh nhân Venezuela và các nhà đầu tư nước ngoài phần lớn đã đồng ý hợp tác với chính phủ của ông trong những năm gần đây. Các biện pháp trừng phạt do Mỹ áp đặt đã buộc ông Maduro phải từ bỏ một số chính sách như kiểm soát giá cả và tiền tệ. Khu vực tư nhân được trao một vai trò ngày càng nổi bật, các cuộc tấn công công khai chống lại các chủ doanh nghiệp đã dừng lại, siêu lạm phát và tội phạm tràn lan đã lắng xuống phần nào. Sự hỗ trợ ngày càng tăng từ khu vực tư nhân đã dẫn đến hy vọng rằng một kết quả đáng tin cậy sẽ tiếp tục cải thiện và dẫn đến một số giải pháp chính trị. Điều đó dường như không thể xảy ra bây giờ, và kết quả bầu cử có thể kích hoạt một làn sóng trừng phạt quốc tế mới. Quan trọng nhất, kết quả khó có thể cho phép chính quyền Biden nới lỏng các biện pháp trừng phạt kinh tế sâu rộng đối với Venezuela. Điều đó sẽ kìm hãm sự phục hồi kinh tế, và có khả năng dẫn đến một làn sóng di cư khác từ một quốc gia đã chứng kiến cuộc di cư của một phần năm công dân trong thập kỷ qua.
Từng là nền kinh tế lớn thứ năm ở Mỹ Latinh, nền kinh tế Venezuela đã thu hẹp xuống tương đương với một thành phố cỡ trung bình, nhỏ hơn Milwaukee, theo dữ liệu từ International Monetary Fund. Nhưng quốc gia dồi dào dầu mỏ này trong vài năm qua đã trải qua cuộc khủng hoảng kinh tế thời bình tồi tệ nhất thế giới trong lịch sử gần đây. Maduro đã đổ lỗi cho các biện pháp trừng phạt nước ngoài chống lại chế độ của ông về sự suy thoái, nói rằng Venezuela là nạn nhân của một “cuộc chiến kinh tế”. Trái phiếu của Venezuela và trái phiếu của công ty dầu khí nhà nước PDVSA đã giảm giá sâu vào thứ Hai sau khi cả Tổng thống Nicolas Maduro và đối thủ đối lập Edmundo Gonzalez cùng tuyên bố chiến thắng trong cuộc bầu cử tổng thống hôm Chủ nhật. Giá trái phiếu đã tăng trước cuộc bỏ phiếu, với các cuộc thăm dò cho thấy một kết quả khả quan cho phe đối lập. Sự thất bại của Maduro được các chuyên gia phương Tây coi là cần thiết để loại bỏ các biện pháp trừng phạt của Mỹ hiện đang khiến việc tái cơ cấu nợ trở nên bất khả thi. “Với việc Maduro tiếp tục tại vị, triển vọng cho loạt thay đổi mang tính bước ngoặt có khả năng xảy ra sau chiến thắng của phe đối lập dường như đã biến mất – ít nhất là cho đến bây giờ”, Stuart Culverhouse, nhà kinh tế trưởng và người đứng đầu toàn cầu về nghiên cứu thu nhập cố định tại Tellimer ở London cho biết[5].
Chiến lược gia các thị trường mới nổi Donato Guarino lại có quan điểm trái ngược hoàn toàn. Ông nhắc lại quan điểm của Citi Research về vấn đề năm 2022 của Venezuela, viện dẫn khả năng tái cấu trúc dưới thời chính quyền Maduro, khả năng ít bị trừng phạt hơn nữa và tầm quan trọng chiến lược của Venezuela đối với Mỹ với tư cách là nhà sản xuất dầu. “Chiến thắng của Maduro vẫn phù hợp với kịch bản cơ bản của Citi, và theo quan điểm của chúng tôi, chúng tôi nghĩ rằng việc tái cơ cấu nợ do chính quyền Maduro dẫn đầu vẫn là một khả năng, trong đó vị trí của Hoa Kỳ về cuộc bầu cử và kết quả sẽ là chìa khóa.”
Về chính trị: Tiếp quản một nền chính trị chia rẽ và đầy bất ổn
Phe đối lập có thể tổ chức các cuộc biểu tình để phản đối kết quả. Điều đó có thể đẩy Venezuela vào một giai đoạn bất ổn chính trị mới, giống như những năm 2014, 2017 và 2019, khi lực lượng an ninh liên kết với ông Maduro sử dụng vũ lực để trấn áp các cuộc biểu tình. Hầu hết người dân Venezuela chỉ sống với vài đô la một tháng, với hệ thống chăm sóc sức khỏe và giáo dục của đất nước bị hư hỏng và người dân phải chịu đựng tình trạng thiếu điện và nhiên liệu. Chính phủ đổ lỗi cho các biện pháp trừng phạt, nhưng các nhà quan sát cũng chỉ tay vào tham nhũng và sự kém hiệu quả của chính phủ. Khoảng 8 triệu người Venezuela đã rời khỏi đất nước trong bối cảnh thiếu hàng hóa quan trọng và lạm phát tăng vọt. Các nước láng giềng Mỹ Latinh, bao gồm các đồng minh cũ của ông Maduro, chính phủ cánh tả của Brazil và Colombia trong những năm gần đây đã nhận được phần lớn di cư Venezuela, dẫn đến phản ứng chính trị chống nhập cư ở một số nơi.
Hệ tư tưởng mà CNN gọi là “Chavismo” sẽ được tiếp tục trong nhiệm kỳ thứ 3 của[6], hệ tư tưởng dân túy cánh tả được đặt theo tên của người tiền nhiệm Hugo Chávez của Maduro. Chávez nắm quyền ở Venezuela trong 14 năm cho đến khi ông qua đời vào năm 2013. Các chính sách của ông bởi quốc hữu hóa và phân phối lại tài sản dầu mỏ của quốc gia cho các cộng đồng nghèo nhất và bị thiệt thòi nhất, để bảo vệ chủ quyền của Venezuela chống lại các cường quốc.
Vào tháng Giêng vừa qua, tòa án tối cao – được cho là có liên kết chặt chẽ với Maduro và những người theo ông, Chavistas – đã cấm một nhà lãnh đạo đối lập nổi tiếng (cựu nghị sĩ và nhà hoạt động đối lập lâu năm Machado) ra tranh cử trong 15 năm tới do những bất thường tài chính được cho là từ thời gian bà ở quốc hội. Sau đó, khi một liên minh các phe phái đối lập cố gắng tập hợp xung quanh một ứng cử viên khác, chính phủ cũng ngăn cản ông ra tranh cử, vài ngày trước thời hạn đăng ký. Bộ trưởng Tư pháp Venezuela, Tarek William Saab, cho biết chính phủ đang xem xét các hành vi phá hoại chống lại các cơ sở của chính phủ, và cho biết ba nhà lãnh đạo đối lập, trong đó có bà Machado, đang bị điều tra về một vụ hack hệ thống bầu cử của Venezuela hôm Chủ nhật. Ông Maduro cho biết phe đối lập đã chuẩn bị sẵn sàng để sử dụng một chiến thuật mệt mỏi: khóc lóc gian lận ngay cả trước khi cuộc bầu cử diễn ra. “Tôi đã xem bộ phim này một vài lần”, ông Maduro nói. Phe đối lập có thể thực hiện một nỗ lực mới khi kết quả bỏ phiếu có thể không còn cơ hội đảo ngược. Will Freeman, một thành viên nghiên cứu về Mỹ Latinh tại Hội đồng Quan hệ Đối ngoại, nói với Vox: “Tôi nghĩ rằng họ [đã] khá thực tế rằng họ sẽ phải làm việc với một số tổ chức do Chavista kiểm soát. Họ mong muốn tổ chức một hội đồng lập hiến và viết một hiến pháp mới, đó sẽ là cách thực sự duy nhất để thực hiện một sự phá vỡ hoàn toàn [với sự cầm quyền của ông Maduro].”. Tất cả những động thái trên cho thấy một nền chính trị đầy bất ổn của Venezuela hậu bầu cử và chính sách cứng rắn của tổng thống Maduro trước những phe phản đối mình.
Theo quan điểm từ phía Mỹ, với sáu năm nữa của Maduro người dân Venezuela có thể sẽ phải đối mặt với nhiều điều tương tự các nhiệm kỳ trước như: tham nhũng của chính phủ, bất bình đẳng nghiêm trọng, nghèo đói hàng loạt, đàn áp và bạo lực của nhà nước. Các cử tri đặt hy vọng vào phe đối lập có thể xuống đường biểu tình – nhưng miễn là quân đội vẫn liên minh với Maduro, các cuộc biểu tình khó có thể kích động sự thay đổi lãnh đạo. “Cộng đồng quốc tế đang theo dõi, và chúng tôi sẽ phản ứng phù hợp”, một quan chức cấp cao của Bộ Ngoại giao Mỹ cho biết trong một cuộc họp báo hôm thứ Hai. Nhưng phản ứng đó có thể trông như thế nào vẫn chưa rõ ràng. Mỹ đã tái áp đặt các biện pháp trừng phạt vào tháng Tư, sau khi nới lỏng chúng vào tháng 10 năm ngoái trên cơ sở nhượng bộ của Maduro để tổ chức bầu cử.
Về an ninh
Các cuộc biểu tình đã nổ ra ở một số thành phố của Venezuela sau khi nhà lãnh đạo Nicolás Maduro chính thức được tuyên bố là người chiến thắng. Tại thủ đô Caracas, lực lượng an ninh đã triển khai hơi cay để giải tán một đám đông lớn người biểu tình. Các cuộc biểu tình cũng được báo cáo ở các thành phố khác, bao gồm Maracay, nơi nhà hoạt động đối lập Esthefania Natera nói với CNN rằng mọi người xuống đường “la hét và yêu cầu sự thật vì chúng tôi biết kết quả thực sự”. Bà cho biết cảnh sát đang sử dụng hơi cay đối với những người biểu tình ôn hòa. Tại bang ven biển Falcón, những người biểu tình đã lật đổ một bức tượng của Maduro. Cách mà Maduro phản ứng với các cáo buộc và các cuộc biểu tình chống lại ông sẽ là chìa khoá để dự báo chính sách an ninh của ông trong nhiệm kỳ 6 năm lần thứ 3 của mình. Các nhà phân tích nói rằng có thể có một làn sóng bất ổn mới trong nước nếu có các cuộc biểu tình lan rộng chống lại chế độ. Các cuộc biểu tình đường phố trong những năm trước đã bị đàn áp bởi quân đội nước này, vốn từ lâu đã ủng hộ Maduro và người tiền nhiệm của ông, cố Tổng thống Hugo Chavez[7]. Một tổ chức phi chính phủ Venezuela cho biết Caracas đang giam giữ 305 “tù nhân chính trị” và đã bắt giữ 135 người có liên hệ với chiến dịch của phe đối lập kể từ tháng Giêng.
Chính sách đối ngoại
Hai quan chức cấp cao của Mỹ đã nói chuyện với các nhà báo với điều kiện tên của họ không được công bố, theo chính sách của chính quyền Biden, đã kêu gọi chính phủ Venezuela ngay lập tức công bố kết quả chi tiết theo từng khu vực. Cộng đồng quốc tế sẽ không chấp nhận kết quả nếu không có nó, một quan chức cấp cao của Mỹ cho biết. Chính quyền Biden sẽ đánh giá chính sách trừng phạt Venezuela, hạn chế khả năng bán dầu của Venezuela trên thị trường quốc tế, với những diễn biến mới, nhưng không xem xét thu hồi bất kỳ giấy phép dầu nào đã cấp trước đó, một quan chức cấp cao khác của Mỹ nói với các phóng viên trong một cuộc gọi hôm thứ Hai. Quan điểm từ phía Bắc Kinh cho rằng, Washington rất muốn trở lại ổn định ở Venezuela, quốc gia tự hào có trữ lượng dầu lớn nhất thế giới nhưng năng lực sản xuất đã giảm nghiêm trọng. Sự khốn khổ kinh tế ở quốc gia Nam Mỹ này là nguồn áp lực di cư chính ở biên giới phía nam nước Mỹ[8]. Tuy nhiên, kết quả bầu cử dường như đang không ủng họ cho họ
Từ phản ứng của cộng đồng quốc tế, có thể phần nào dự đoán chính sách đối ngoại của venezuela trong nhiệm kỳ thứ 3 của ông Maduro. Trường hợp đầu tiên, Ông Maduro có thể thực hiện chính sách ngả về thân Nga và Trung Quốc và đối đầu với Mỹ và các nước không công nhận kết quả bầu cử. Trường hợp thứ 2, ông Maduro có thể thực hiện chính sách ôn hòa và xây dựng mối quan hệ với Mỹ và các quốc gia không công nhận bầu cử. Từ đó có thể giúp vực dậy nền kinh tế bằng việc hạn chế các lệnh cấm vận. Nhằm gia tăng lòng tin của người dân vào chính quyền. Nhưng viễn cảnh thứ hai là điều dường như không thể xảy ra. Chính phủ Venezuela cho biết họ đã trục xuất các nhân viên ngoại giao khỏi Argentina, Chile, Costa Rica, Peru, Panama, Cộng hòa Dominica và Uruguay, gọi họ là “chính phủ cấp dưới cánh hữu của Washington”, những người cam kết thực hiện “các quan điểm tư tưởng phát xít bẩn thỉu nhất”./.
Tác giả: Phạm Quang Phúc
Bài viết thể hiện quan điểm riêng của tác giả, không nhất thiết phản ánh quan điểm của Nghiên cứu Chiến lược. Mọi trao đổi học thuật và các vấn đề khác, quý độc giả có thể liên hệ với ban biên tập qua địa chỉ mail: [email protected]
Tài liệu tham khảo:
[1] Joshua Goodman, Regina Garcia Cano (2024), “Venezuela’s capital is eerily calm after vote in which Maduro and opposition both claimed victory”, The Canadian Press, https://www.msn.com/en-ca/news/world/maduro-locked-in-standoff-with-opponents-as-each-side-claims-victory-in-presidential-elections/ar-BB1qNDjc?ocid=BingNewsSerp
[2] Nicole Acevedo (2024), “Doubts cloud Venezuela’s election results as both Maduro and the opposition declare victory”, NBC News, https://www.nbcnews.com/news/latino/venezuela-election-results-maduro-gonzalez-declare-winner-rcna164049
[3] Patricia Torres (2024), “Venezuela’s Maduro declared winner of presidential election as opposition contests result”, The Irish Times, https://www.irishtimes.com/world/americas/2024/07/29/venezuelas-maduro-declared-winner-of-presidential-election-after-six-hour-delay-in-releasing-results/
[4] “China congratulates Maduro on election as Venezuelan president: foreign ministry” (2024), Xinhua, https://english.news.cn/20240729/6b36e9b02e534ef890f766e84beb7eb3/c.html
[5] Rodrigo Campos, Marc Jones (2024), “Venezuela’s sovereign, PDVSA bonds drop after contested election result”, Reuters, https://www.reuters.com/markets/rates-bonds/venezuelas-sovereign-pdvsa-bonds-drop-after-contested-election-result-2024-07-29/
[6] Nhiều tác giả (2024), “Both Venezuela strongman Nicolas Maduro and opposition claim election win, as US voices ‘serious concerns’”, CNN, https://edition.cnn.com/2024/07/29/americas/venezuela-election-maduro-winner-intl-hnk/index.html
[7] Tara John, Stefano Pozzebon, Jennifer Hansler, Avery Schmitz (2024), “Protests erupt in Venezuela as questions grow over strongman Maduro’s victory”, CNN, https://edition.cnn.com/2024/07/29/americas/venezuela-election-results-maduro-opposition-intl-latam/index.html
[8] “Venezuela’s Nicolas Maduro secures third term, but opposition also claims election victory” (2024), South China Morning Post, https://www.scmp.com/news/world/americas/article/3272234/nicolas-maduro-declared-winner-tense-venezuela-presidential-election
