Mỹ Latinh là một vùng đất đa dạng và phong phú về văn hóa, nhưng cũng không thiếu những cuộc xung đột nội bộ kéo dài, ảnh hưởng lớn đến sự phát triển của các quốc gia trong khu vực. Những tranh chấp về quyền lực, tài nguyên và ảnh hưởng chính trị giữa các nhóm lợi ích khác nhau đã dẫn đến tình trạng bạo lực và biểu tình lan rộng. Sự bất bình đẳng về kinh tế, xã hội và chính trị vẫn luôn là vấn đề nhức nhối. Trong thời kỳ thuộc địa, các nền văn hóa và dân tộc bản địa phải chịu đựng sự áp bức, đồng hóa và phân biệt đối xử từ các chế độ thống trị. Những xung đột liên quan đến chủng tộc, tôn giáo và quyền lực đã tạo ra những vết nứt sâu sắc trong cấu trúc xã hội của khu vực.
Những vết nứt này chồng chéo lên nhau, tạo nên sự rạn nứt nghiêm trọng trong xã hội Mỹ Latinh, ảnh hưởng trực tiếp đến sự phát triển và ổn định của khu vực. Việc tìm hiểu nguồn gốc và các biểu hiện của những mâu thuẫn này sẽ giúp chúng ta có cái nhìn tổng quát hơn về tình hình tại Mỹ Latinh.
Nguyên nhân của mâu thuẫn nội bộ
Nguyên nhân
Nhiều nhà nghiên cứu cho rằng, nguồn gốc của những mâu thuẫn nội bộ ở Mỹ Latinh có thể được truy ngược về thời kỳ thuộc địa. Trong giai đoạn này, các nền văn hóa và dân tộc bản địa đã phải đối mặt với sự đàn áp và đồng hóa từ các chính quyền thực dân. Điều này đã dẫn đến những xung đột về chủng tộc, tôn giáo và quyền lực, ảnh hưởng mạnh mẽ đến cấu trúc xã hội trong khu vực. Hiện nay, mâu thuẫn nội bộ tại Mỹ Latinh được xác định qua những nguyên nhân sau:
Xuất phát từ nguyên nhân bên trong, sự trỗi dậy của các lực lượng dân túy và chủ nghĩa dân tộc cũng đang thúc đẩy quá trình phân tuyến mới.
Sự xuất hiện mạnh mẽ của các đảng phái chính trị theo xu hướng dân túy và chủ nghĩa dân tộc trong các cuộc bầu cử ở Mỹ Latinh phản ánh những bất mãn và khát vọng thay đổi sâu sắc trong xã hội nơi đây. Những lời hứa về công bằng xã hội, chống tham nhũng và nâng cao đời sống người dân đã thu hút sự ủng hộ nhiệt tình từ cử tri. Điều này không chỉ thể hiện niềm tin vào những giải pháp mới mà còn cho thấy sự thất vọng đối với các mô hình chính trị truyền thống.
Tuy nhiên, bức tranh chính trị ở Mỹ Latinh không chỉ đơn thuần là sự thống trị của các lực lượng dân túy. Vẫn có sự hiện diện của các đảng phái tự do, bảo thủ và cấp tiến, đang cạnh tranh ảnh hưởng trong các cuộc bầu cử khác nhau.
Sự phân hóa địa chính trị tạo ra quá trình chia rẽ ở Mỹ Latinh
Mỹ Latinh đang dần phân hóa thành những nhóm quốc gia theo các liên minh chính trị khác nhau, gắn liền với sự cạnh tranh ảnh hưởng của các cường quốc như Mỹ, Trung Quốc và Nga trong khu vực. Một số quốc gia chọn liên kết với Mỹ để tăng cường hợp tác về an ninh và kinh tế, trong khi những quốc gia khác lại tìm đến Trung Quốc trong lĩnh vực đầu tư và thương mại.
Các diễn biến chính trị tại Mỹ Latinh vẫn tiếp tục diễn ra trong bối cảnh đầy biến động và khó lường. Sự trỗi dậy của các lực lượng dân túy và chủ nghĩa dân tộc, cùng với sự cạnh tranh giữa các xu hướng khác nhau, đang làm gia tăng tình trạng chia rẽ và bất ổn chính trị trong khu vực.
Các vấn đề kinh tế – xã hội ở Mỹ Latinh ngày càng trở nên nghiêm trọng
Sự bùng phát của virus Corona đã khiến Châu Mỹ Latinh phải đối mặt với nhiều tổn thất nghiêm trọng hơn so với các khu vực khác. Nơi đây không chỉ phải gánh chịu nạn buôn bán ma túy và tham nhũng, mà còn là mức độ tội phạm cao và sự thiếu an toàn cho người dân. Tình hình kinh tế và xã hội suy thoái đã dẫn đến sự mất lòng tin ngày càng gia tăng vào các thể chế chính trị, làm phân mảnh, phá hủy hoặc xói mòn những hệ thống đảng phái từng ổn định. Sự phân cực chính trị cũng ngày càng rõ nét, cùng với sự bất ổn trong cử tri, việc bỏ phiếu phản đối và thường xuyên chứng kiến sự thắng lợi của những ứng cử viên không quen thuộc trong các cuộc bầu cử. Tất cả những yếu tố này đã tạo ra những biến động chính trị đáng kể.
Nguyên nhân từ bên ngoài, do ảnh hưởng của các yếu tố toàn cầu:
Cuộc cạnh tranh giữa các cường quốc lớn, khủng hoảng kinh tế, biến đổi khí hậu… đều tác động mạnh mẽ đến bối cảnh chính trị của khu vực Mỹ Latinh.
Các phong trào dân chủ, dân tộc và xã hội dân sự trong khu vực sẽ tiếp tục hoạt động và có ảnh hưởng đến hướng đi chính trị.
Ngoài ra, lịch sử can thiệp của Mỹ và các cường quốc khác vào tình hình nội bộ khu vực, cùng với áp lực kinh tế toàn cầu như khủng hoảng tài chính và biến động thị trường quốc tế, cũng góp phần không nhỏ. Vai trò của các tổ chức quốc tế như IMF và Ngân hàng Thế giới trong chính sách kinh tế cũng ảnh hưởng đến quá trình phân tuyến ở Mỹ Latinh. Thách thức về môi trường, đặc biệt là tác động của biến đổi khí hậu và khai thác tài nguyên quá mức, cũng là một yếu tố quan trọng.
Biểu hiện của sự phân tuyến trong quan điểm của các nước về các vấn đề khu vực và quốc tế gần đây
Những mâu thuẫn nội bộ tại Mỹ Latinh không chỉ dừng lại ở lĩnh vực chính trị, mà còn lan rộng sang các lĩnh vực kinh tế và xã hội, tạo nên những vết nứt sâu sắc và đa chiều trong đời sống. Về mặt chính trị, sự thay đổi liên tục của các chính phủ, những cuộc đảo chính quân sự và cuộc cạnh tranh không ngừng giữa các lực lượng chính trị đã khiến nhiều quốc gia ở Mỹ Latinh rơi vào tình trạng bất ổn định.
Về kinh tế, những mâu thuẫn nội bộ đã dẫn đến sự phân hóa giàu nghèo, gia tăng bất bình đẳng và tình trạng nghèo đói. Các nhóm lợi ích khác nhau thường xuyên xung đột để giành quyền kiểm soát tài nguyên và phân phối lợi ích kinh tế.
Về xã hội, các xung đột về chủng tộc, tôn giáo và văn hóa vẫn diễn ra dai dẳng, gây ra bạo lực, kỳ thị và thiếu sự hòa nhập trong cộng đồng. Nhiều nhóm dân tộc bản địa, người da màu và các nhóm dễ bị tổn thương khác vẫn đang phải đối mặt với những thách thức này.
Thứ nhất, sự phân chia trong chính sách đối ngoại và quan hệ với Mỹ.
Tại Mexico, dưới sự lãnh đạo của Tổng thống López Obrador, Mexico đã thực hiện chính sách không can thiệp vào công việc nội bộ của các quốc gia khác. Mặc dù vẫn duy trì mối quan hệ kinh tế chặt chẽ với Mỹ thông qua hiệp định USMCA, nhưng Mexico đã có những bất đồng với Mỹ liên quan đến vấn đề di cư và chống ma túy. Obrador đã từ chối tham gia Hội nghị thượng đỉnh châu Mỹ 2022 để phản đối việc Cuba, Venezuela và Nicaragua không được mời.
Tại Brazil, dưới thời Tổng thống Lula da Silva, Brazil đang nỗ lực khẳng định lại vai trò lãnh đạo khu vực và toàn cầu. Lula đã chỉ trích các biện pháp trừng phạt của phương Tây đối với Nga và Venezuela, đồng thời tìm cách cân bằng quan hệ giữa Mỹ và Trung Quốc. Brazil cũng đang thúc đẩy cải cách Hội đồng Bảo an Liên Hợp Quốc và nâng cao vai trò của các nền kinh tế mới nổi trong quản trị toàn cầu. Về tình hình Colombia: Dưới sự dẫn dắt của Tổng thống Gustavo Petro, chính sách đối ngoại của Colombia đang trải qua những thay đổi rõ rệt. Mặc dù vẫn giữ mối quan hệ đồng minh với Mỹ, nhưng Petro đã chỉ trích mạnh mẽ chiến lược chống ma túy của nước này và kêu gọi một cách tiếp cận mới mẻ hơn. Đồng thời, Colombia cũng đang nỗ lực cải thiện quan hệ với Venezuela, điều này hoàn toàn trái ngược với chính sách cứng rắn trước đây.
Thứ hai, sự phân hóa trong chính sách của các quốc gia đối với cuộc khủng hoảng Venezuela.
Argentina: Dưới sự lãnh đạo của Tổng thống Alberto Fernández, Argentina đã chọn lập trường trung dung hơn đối với Venezuela, Argentina đã quyết định rút khỏi Nhóm Lima (nhóm các quốc gia chỉ trích chế độ Maduro) và kêu gọi đối thoại. Họ cũng phản đối các biện pháp trừng phạt kinh tế nhằm vào Venezuela. Sau khi ông Javier Milei tuyên thệ nhậm chức Tổng thống Argentina vào tháng 12/2023, ông đã thông báo nước này sẽ không gia nhập BRICS. Ông Milei đã chỉ trích chính quyền của Tổng thống Venezuela Nicolás Maduro và có khả năng sẽ thực hiện chính sách đối ngoại cứng rắn hơn đối với Venezuela, đặc biệt là trong việc kêu gọi dân chủ và nhân quyền ở quốc gia này.
Milei cũng có thể sẽ hạn chế sự hợp tác chính trị và kinh tế với Venezuela, khác với chính quyền trước đó của Alberto Fernández, người có xu hướng ủng hộ chính quyền Maduro, mặc dù không công khai ủng hộ Maduro
Uruguay lại duy trì thái độ trung lập trong cuộc khủng hoảng Venezuela. Uruguay từ chối công nhận Juan Guaidó là tổng thống lâm thời và nhấn mạnh tầm quan trọng của việc đối thoại giữa chính phủ và phe đối lập. Tuy nhiên, họ cũng không ngần ngại chỉ trích các vi phạm nhân quyền diễn ra tại Venezuela.
Đối với Bolivia, sau khi Tổng thống Luis Arce lên nắm quyền, nước này đã khôi phục quan hệ ngoại giao đầy đủ với Venezuela và thể hiện sự ủng hộ mạnh mẽ đối với chính phủ Maduro. Bolivia coi các lệnh trừng phạt từ phương Tây là bất hợp pháp và can thiệp vào công việc nội bộ của Venezuela.
Thứ ba, sự phân hóa trong quan hệ với Trung Quốc.
Peru, dưới sự lãnh đạo của Tổng thống Dina Boluarte, đang cố gắng tìm kiếm sự cân bằng giữa lợi ích kinh tế từ mối quan hệ với Trung Quốc và mối quan hệ truyền thống với Mỹ. Peru là một trong những quốc gia ở Mỹ Latinh có quan hệ thương mại sâu rộng nhất với Trung Quốc, đặc biệt trong lĩnh vực khai khoáng. Tuy nhiên, Peru cũng rất thận trọng về ảnh hưởng chính trị và tác động môi trường từ các dự án đầu tư của Trung Quốc.
Quốc gia có cách tiếp cận thận trọng tương tự cũng có thể nói đến Chile. Chính phủ của Tổng thống Gabriel Boric đã từ chối tham gia Sáng kiến Vành đai và Con đường của Bắc Kinh, đồng thời bày tỏ lo ngại về tình hình nhân quyền tại Tân Cương. Tuy nhiên, nước này vẫn duy trì mối quan hệ thương mại mạnh mẽ với Trung Quốc, đặc biệt trong lĩnh vực xuất khẩu đồng.
Đối với Ecuador, dưới sự lãnh đạo của Tổng thống Guillermo Lasso, Ecuador đang nỗ lực giảm thiểu sự phụ thuộc vào Trung Quốc, hiện là chủ nợ lớn nhất của quốc gia này. Ecuador đã tiến hành tái đàm phán các khoản nợ với Trung Quốc và tìm kiếm sự hỗ trợ từ Mỹ cùng các tổ chức tài chính quốc tế. Mặc dù vậy, Trung Quốc vẫn giữ vai trò quan trọng trong thương mại của Ecuador, đặc biệt trong ngành dầu mỏ và khai khoáng.
Ngoài ra, sự phân tuyến còn thể hiện qua các chính sách và quan điểm khác nhau trong nhiều vấn đề như hội nhập khu vực, di cư và tệ nạn xã hội, chống ma túy, cũng như ứng phó với biến đổi khí hậu và bảo vệ môi trường.
Những quan điểm và chính sách này cho thấy sự đa dạng và phức tạp trong cách mà các nước Mỹ Latinh tiếp cận các vấn đề khu vực và quốc tế, đồng thời phản ánh sự cân nhắc giữa lợi ích quốc gia và áp lực từ các cường quốc toàn cầu.
Mâu thuẫn nội bộ Mỹ Latinh trong tương lai
Quá trình phân tuyến ở Mỹ Latinh sẽ tiếp tục diễn ra với những diễn biến phức tạp trong tương lai, dự báo nhiều quốc gia Mỹ Latinh vẫn đối mặt với tình trạng chính trị chia rẽ, tranh chấp quyền lực giữa các phe nhóm. Sự đối đầu giữa lực lượng theo chủ nghĩa dân túy và các lực lượng theo đường hướng tư bản chủ nghĩa sẽ diễn ra gay gắt hơn. Các xung đột nội bộ có thể dẫn đến sự can thiệp của các cường quốc bên ngoài, làm phức tạp thêm tình hình an ninh. Môi trường chính trị không ổn định sẽ cản trở quá trình cải cách, hiện đại hóa và phát triển kinh tế của các quốc gia.
Sự thay đổi chính phủ thường xuyên và đảo chính sẽ tiếp tục là hiện tượng phổ biến trong khu vực. Mâu thuẫn nội bộ Mỹ Latinh càng diễn ra gay gắt dưới tác động của những yếu tố sau:
Cạnh tranh địa chính trị khốc liệt
Các cường quốc như Mỹ, Trung Quốc và Nga vẫn đang ráo riết tranh giành ảnh hưởng trong khu vực thông qua các chính sách ngoại giao, kinh tế và an ninh. Các liên minh và kết nối khu vực sẽ tiếp tục được tái cấu trúc để phù hợp với các thế lực lớn này.
Sự dịch chuyển lực lượng chính trị
Sự thay đổi trong chính quyền của nhiều quốc gia với các lập trường chính sách khác nhau sẽ dẫn đến những lựa chọn liên minh mới. Trong bối cảnh sự dịch chuyển của cánh hữu bắt đầu từ thập kỷ vàng (2003–2013), những khác biệt về chính trị đã dẫn đến sự gia tăng bất đồng giữa các quốc gia, làm chậm lại quá trình hội nhập kinh tế và chính trị. Tình hình kinh tế – xã hội và động lực chính trị vào đầu thập kỷ này cho thấy vẫn còn nhiều khác biệt rõ rệt giữa các quốc gia trong khu vực, ngay cả giữa những nước thuộc phe cánh tả.
Quá trình bầu cử và tái cấu trúc bối cảnh chính trị
Khi bước vào chu kỳ bầu cử mới vào đầu năm 2023, phần lớn cử tri đã không còn đặt niềm tin vào các nhà lãnh đạo và các đảng phái thân chính phủ hiện tại.
Cuối thập kỷ trước, trong số 20 quốc gia, có 10 nước đang được điều hành bởi các chính phủ cánh hữu và trung hữu (bao gồm Brazil, Haiti, Guatemala, Honduras, Colombia, Paraguay, Peru, El Salvador, Uruguay và Chile), 6 nước có chính phủ trung tả (Argentina, Cộng hòa Dominica, Costa Rica, Mexico, Panama và Ecuador) và 4 nước là thành viên cánh tả của Liên minh Bolivar vì các dân tộc châu Mỹ (ALBA) (Venezuela, Cuba, Nicaragua và Bolivia).
Mỗi nhóm này đều không đồng nhất và đại diện cho một phổ chính trị đa dạng với nhiều sắc thái khác nhau. Sự dịch chuyển sang bên phải và trở lại mô hình tân tự do chỉ được điều chỉnh nhẹ nhàng đã không mang lại hiệu quả kinh tế như mong đợi. Các chính phủ hiện tại đã không thể giải quyết những thách thức xã hội và đảo ngược các xu hướng tiêu cực trong nền kinh tế cũng như lĩnh vực xã hội. Sau khi nhậm chức, lãnh đạo quốc gia đã khẳng định rằng cần phải theo đuổi chủ nghĩa đa nguyên trong tư tưởng và kinh tế, đồng thời từ chối chủ nghĩa xã hội, hướng tới việc phát triển chủ nghĩa tư bản để giải quyết tình trạng lạc hậu. Nội các của ông bao gồm nhiều chính trị gia ôn hòa, kể cả từ các đảng truyền thống. Chính phủ đặc biệt chú trọng đến việc đối phó với biến đổi khí hậu và cam kết thực hiện Thỏa thuận Paris, không ngừng tìm kiếm phương án chuyển đổi sang nguồn năng lượng tái tạo trong tương lai.
Sau cuộc bầu cử, những người ủng hộ các phe đã tổ chức nhiều cuộc biểu tình và mít tinh để thể hiện quan điểm về kết quả bỏ phiếu. Các vấn đề xã hội sẽ được ưu tiên giải quyết sau bầu cử, như phục hồi nền kinh tế, xóa đói giảm nghèo, cải thiện chất lượng cuộc sống, nâng cao mức lương và sức mua của người dân, giải quyết vấn đề nhà ở, cải thiện chăm sóc sức khỏe và giáo dục, bảo vệ nhân quyền, đấu tranh chống bạo lực giới, đảm bảo quyền bình đẳng cho phụ nữ, xóa bỏ phân biệt chủng tộc và đảm bảo quyền lợi cho mọi công dân.
Ngoài ra, chính phủ cũng đặt mục tiêu bảo vệ môi trường, chống lại biến đổi khí hậu, ngăn chặn các hoạt động kinh tế bất hợp pháp và duy trì chủ quyền quốc gia trong khu vực. Cần thiết phải cải thiện hành chính công, hài hòa mối quan hệ giữa các nhánh chính phủ và hợp tác với các thống đốc, tỉnh trưởng, bất kể đảng phái của họ, cũng như thúc đẩy đối thoại giữa chính phủ, doanh nghiệp, người lao động và xã hội dân sự có tổ chức. Phe Cánh Tả Mới hiện đang có sự gắn bó chặt chẽ với xã hội dân sự hơn là với các đảng phái chính trị truyền thống, và đã lên nắm quyền sau những cuộc biểu tình mạnh mẽ từ quần chúng. Về mặt chính sách đối ngoại, tất cả các nhà lãnh đạo cánh tả ở Mỹ Latinh đều ủng hộ một cách tiếp cận đa dạng, dựa trên sự tôn trọng lẫn nhau giữa các quốc gia và bảo vệ lợi ích quốc gia. Tuy nhiên, các chính trị gia thế hệ mới thường thể hiện thái độ chống lại Mỹ và mong muốn làm suy yếu ảnh hưởng của nước này. Đồng thời, các quốc gia trong khu vực cũng không ủng hộ các biện pháp trừng phạt mà phương Tây áp đặt lên Nga. Thách thức lớn nhất mà các chính phủ cánh tả phải đối mặt vẫn là vấn đề phục hồi kinh tế và giải quyết những vấn đề xã hội tích tụ lâu dài.
Cho đến nay, cả các chính phủ ôn hòa lẫn cấp tiến đều chưa thể đưa đất nước thoát khỏi khủng hoảng. Trong bối cảnh khu vực đang nghiêng về cánh hữu, những mâu thuẫn giữa các quốc gia ngày càng trở nên căng thẳng, khiến cho châu Mỹ Latinh không còn giữ được sự thống nhất trong sự đa dạng.
Nhìn về tương lai, quá trình phân chia chính trị tại Mỹ Latinh sẽ tiếp tục diễn ra với nhiều biến động phức tạp, khi các lực lượng chính trị trong khu vực tìm kiếm những liên minh phù hợp để bảo vệ lợi ích quốc gia và khu vực. Điều này có thể dẫn đến tình trạng bất ổn chính trị kéo dài tại một số quốc gia.
Để đối phó với những thách thức này, các quốc gia cần tăng cường đối thoại, hợp tác khu vực và xây dựng các giải pháp toàn diện nhằm giải quyết những vấn đề kinh tế-xã hội căn bản, từ đó góp phần ổn định tình hình chính trị và thúc đẩy sự phát triển bền vững cho Mỹ Latinh.
Tác động
Sự gia tăng ảnh hưởng của các cường quốc lớn tại Mỹ Latinh sẽ tạo ra những tác động đa chiều, vừa thúc đẩy sự hợp tác nội bộ nhưng cũng đồng thời làm gia tăng những mâu thuẫn bên trong khu vực này. Đầu tiên, việc tăng cường hợp tác nội bộ là rất quan trọng: Các quốc gia ở Mỹ Latinh sẽ có xu hướng gắn kết và hợp tác chặt chẽ hơn trong khu vực để đối phó với sự can thiệp và cạnh tranh ảnh hưởng ngày càng mạnh mẽ từ các cường quốc lớn như Mỹ, Trung Quốc và Nga. Việc xây dựng các cơ chế và tổ chức hợp tác khu vực sẽ giúp các nước này có tiếng nói mạnh mẽ hơn trên trường quốc tế và bảo vệ lợi ích chung của mình. Hợp tác trong lĩnh vực kinh tế, an ninh, văn hóa… sẽ được ưu tiên nhằm tạo ra sức mạnh tổng hợp, làm đối trọng với các cường quốc.
Tuy nhiên, sự cạnh tranh giữa các cường quốc cũng sẽ làm gia tăng những mâu thuẫn nội tại trong khu vực. Các quốc gia có thể sẽ liên kết với những cường quốc khác nhau dựa trên lợi ích chính trị và kinh tế riêng, dẫn đến sự chia rẽ và xung đột giữa các nhóm liên minh. Hơn nữa, những tranh chấp về quyền lực, tài nguyên và ảnh hưởng chính trị giữa các nhóm lợi ích sẽ trở nên căng thẳng hơn khi có sự can thiệp từ các cường quốc. Tình trạng phân hóa chính trị, ý thức dân tộc và chủ nghĩa dân túy cũng sẽ gia tăng, khiến cho tình hình bất ổn trong khu vực trở nên nghiêm trọng hơn. Kết quả là, Mỹ Latinh sẽ phải đối mặt với hai xu hướng trái ngược: vừa phải tăng cường hợp tác nội bộ để ứng phó với các cường quốc, vừa phải giải quyết những mâu thuẫn nội tại ngày càng sâu sắc do sự can thiệp của các nước lớn, tạo ra một bối cảnh chính trị đầy phức tạp và thách thức cho khu vực trong tương lai.
Do đó, các quốc gia Mỹ Latinh cần thúc đẩy đối thoại, tìm kiếm các giải pháp cân bằng lợi ích và tập trung vào việc giải quyết những vấn đề gốc rễ về kinh tế-xã hội để xây dựng một khu vực ổn định, thịnh vượng và độc lập.
Cạm bẫy của sự cạnh tranh địa chính trị
Sự gia tăng ảnh hưởng của các cường quốc lớn đang tạo ra một tình huống khó lường cho Mỹ Latinh, khiến khu vực này phải đối mặt với hai xu hướng trái ngược nhau – vừa thúc đẩy sự hợp tác nội bộ, vừa làm gia tăng những mâu thuẫn bên trong. Trong bối cảnh cạnh tranh địa chính trị ngày càng gay gắt, Mỹ, Trung Quốc và Nga đang tích cực mở rộng sức mạnh của mình tại Mỹ Latinh thông qua việc thiết lập liên minh, đầu tư và can thiệp vào an ninh. Những ánh sáng từ các cường quốc này đang che khuất con đường của các quốc gia trong khu vực. Để ứng phó, các nước Mỹ Latinh đang có xu hướng củng cố sự liên kết và hợp tác khu vực. Họ cùng nhau xây dựng các cơ chế và tổ chức nhằm tạo ra một tiếng nói chung mạnh mẽ hơn trên trường quốc tế. Các lĩnh vực hợp tác như kinh tế, an ninh và văn hóa được đẩy mạnh để tạo ra sức mạnh tổng hợp, giúp đối trọng với các cường quốc.
Tuy nhiên, cuộc cạnh tranh quyền lực giữa các cường quốc cũng đang đẩy Mỹ Latinh vào cạm bẫy chia rẽ. Các quốc gia sẽ tìm kiếm liên minh với những cường quốc khác nhau dựa trên lợi ích chính trị và kinh tế riêng, dẫn đến những cuộc đối đầu căng thẳng giữa các nhóm liên minh.
Các tranh chấp về quyền lực, tài nguyên và ảnh hưởng chính trị giữa các nhóm lợi ích sẽ trở nên phức tạp hơn khi có sự can thiệp của các cường quốc. Sự phân hóa chính trị, ý thức dân tộc và chủ nghĩa dân túy cũng sẽ gia tăng, làm trầm trọng thêm tình trạng bất ổn trong khu vực.
Trước tình thế này, Mỹ Latinh đang phải vật lộn giữa hai xu hướng – vừa tăng cường hợp tác nội bộ để đối phó với các cường quốc, vừa phải đối diện với những mâu thuẫn nội tại ngày càng sâu sắc do sự can thiệp của các nước lớn.
Đối với khu vực:..Sự gia tăng mâu thuẫn và phân hóa chính trị đang tạo ra những bất ổn, ảnh hưởng tiêu cực đến sự phát triển kinh tế – xã hội của các quốc gia trong khu vực. Những cuộc đối đầu và liên minh đa chiều sẽ làm suy yếu vai trò của các tổ chức khu vực như UNASUR, MERCOSUR, OAS, đồng thời gia tăng nguy cơ xung đột vũ trang và can thiệp quân sự từ bên ngoài, đe dọa an ninh và chủ quyền của từng quốc gia.
Về chính sách bảo hộ sân sau của Mỹ
Sự mở rộng ảnh hưởng của Trung Quốc và Nga tại Mỹ Latinh đang đặt ra thách thức lớn cho chính sách bảo hộ truyền thống của Mỹ. Sân sau của Mỹ dần trở nên mờ nhạt khi quá trình phân tuyến và các quan điểm chính trị dần mâu thuẫn và vạch rõ đường ranh khác biệt giữa đa dạng yếu tố, Các nước Mỹ La-tinh dần có thái độ trung lập, giữ hòa bình, nhìn nhận tích cực hơn, và có thể có xu hướng hợp tác dài lâu với Trung Quốc và Nga. Điều này buộc Mỹ phải gia tăng sự can thiệp vào các vấn đề chính trị và an ninh trong khu vực để duy trì ảnh hưởng của mình, dẫn đến những xung đột lợi ích và căng thẳng với các quốc gia Mỹ Latinh, thậm chí có thể xảy ra khả năng can thiệp quân sự.
Mâu thuẫn giữa các chính quyền khác nhau trong khu vực có thể dẫn đến khó khăn trong việc xây dựng các chính sách đồng nhất từ phía Mỹ. Nếu một số quốc gia có chính phủ đối lập với chính sách của Mỹ, điều này có thể làm phức tạp hóa quan hệ ngoại giao và hợp tác.
Các mâu thuẫn và khủng hoảng trong khu vực cũng có thể dẫn đến làn sóng di cư lớn. Mỹ sẽ cần phải điều chỉnh chính sách nhập cư để đáp ứng với những thay đổi này và giải quyết các vấn đề nhân đạo liên quan.
Sự gia tăng bạo lực, tội phạm có tổ chức và các nhóm kháng chiến cũng có thể ảnh hưởng đến chính sách an ninh của Mỹ trong khu vực, dẫn đến sự gia tăng quân sự hoặc hợp tác an ninh với các quốc gia khác.
Đối với Nga và Trung Quốc
Nga và Trung Quốc sẽ tiếp tục củng cố sức mạnh của mình tại Mỹ Latinh thông qua việc thiết lập các liên minh chính trị và hợp tác về kinh tế, an ninh. Điều này giúp họ cân bằng lại ảnh hưởng truyền thống của Mỹ, mở rộng tầm ảnh hưởng và kiềm chế sự bành trướng của Mỹ. Nga và Trung Quốc sẽ tìm cách cung cấp hỗ trợ chính trị, quân sự và kinh tế cho các chính phủ hoặc phong trào đối lập, nhằm tạo ra lập trường chống lại ảnh hưởng của Mỹ. Đồng thời, tạo điều kiện cho Nga và Trung Quốc thiết lập các mối quan hệ kinh tế sâu sắc hơn với các quốc gia trong khu vực, cung cấp đầu tư, chuyển giao công nghệ hoặc hợp tác thương mại, thay thế sự phụ thuộc vào Mỹ.
Nga và Trung Quốc có thể tìm kiếm để hỗ trợ các chính phủ và phong trào chống lại Mỹ, gia tăng sự đồng thuận trong các tổ chức đa phương như Liên Hợp Quốc hay Tổ chức Các quốc gia châu Mỹ (OAS) về các vấn đề liên quan đến Mỹ Latinh.
Sự bất ổn trong khu vực có thể tạo ra những lo ngại về an ninh mà Nga và Trung Quốc có thể khai thác để thiết lập các thỏa thuận quân sự hoặc cung cấp hỗ trợ quân sự cho các quốc gia đang chịu khủng hoảng, đồng thời có thể chỉ trích các chính sách của Mỹ liên quan đến di cư và nhân quyền trong bối cảnh các mâu thuẫn nội bộ của Mỹ Latinh, từ đó tăng cường lợi thế chính trị và hình ảnh của mình trong khu vực.
Các cuộc khủng hoảng trong khu vực có thể tạo ra cơ hội cho Nga và Trung Quốc thâm nhập sâu hơn vào thị trường tài chính và chính trị, từ đó mở rộng ảnh hưởng của mình.
Mâu thuẫn nội bộ ở Mỹ Latinh đã và đang tạo ra nhiều cơ hội cho Nga và Trung Quốc để tăng cường ảnh hưởng và thiết lập các mối quan hệ chặt chẽ hơn với các quốc gia trong khu vực, đồng thời giảm thiểu sự thống trị của Mỹ trong chính trị và kinh tế tại đây.
đến quan hệ Việt Nam – Mỹ Latinh
Tình hình chính trị không ổn định ở Mỹ Latinh sẽ ảnh hưởng đến nỗ lực của Việt Nam trong việc xây dựng quan hệ với các nước trong khu vực này. Tuy nhiên, Việt Nam vẫn có thể tiếp tục thúc đẩy hợp tác về kinh tế, thương mại, đầu tư và văn hóa với Mỹ Latinh, dựa trên những lợi ích chung và nguyên tắc không can thiệp vào công việc nội bộ của nhau.
Mâu thuẫn chính trị trong nội bộ các quốc gia Mỹ Latinh có thể làm gián đoạn hoặc ảnh hưởng đến việc xây dựng và thúc đẩy quan hệ với Việt Nam. Sự bất ổn chính trị và xung đột nội bộ tại Mỹ Latinh đã khiến việc xây dựng và thúc đẩy hợp tác kinh tế, thương mại giữa Việt Nam và các nước trong khu vực gặp nhiều khó khăn. Quá trình đàm phán, ký kết các hiệp định thương mại, đầu tư thường bị chậm trễ hoặc phải tạm hoãn do tình hình chính trị không ổn định. Các doanh nghiệp Việt Nam cũng phải đối mặt với rủi ro gia tăng khi triển khai các dự án kinh doanh tại Mỹ Latinh.
Sự bất ổn chính trị trong nội bộ các quốc gia Mỹ Latinh còn ảnh hưởng đáng kể đến hợp tác chính trị, ngoại giao giữa Việt Nam và khu vực này, khiến các nước Mỹ Latinh dành ít quan tâm hơn đến việc xây dựng mối quan hệ chính trị, ngoại giao với Việt Nam. Các chính phủ mới thành lập sau những cuộc xung đột nội bộ có thể có chính sách đối ngoại khác với những cam kết trước đây đối với Việt Nam, quan hệ song phương có thể phải điều chỉnh.
Không chỉ vậy, môi trường an ninh không ổn định do các xung đột nội bộ tại Mỹ Latinh làm hạn chế cơ hội hợp tác quốc phòng, an ninh giữa Việt Nam và các nước trong khu vực Mỹ- Latinh. Các cuộc xung đột có thể dẫn đến sự can thiệp của các lực lượng bên ngoài, làm phức tạp hơn bối cảnh an ninh khu vực, ảnh hưởng đến khả năng hợp tác về an ninh, quốc phòng giữa Việt Nam và các đối tác Mỹ Latinh.
Điều này ảnh hưởng đến tình hình nội bộ và tác động đến các mối quan hệ quốc tế. Do đó, đây là một bối cảnh cần được theo dõi và ứng phó một cách cẩn trọng và linh hoạt.
Trên nền tảng bối cảnh phức tạp tại Mỹ Latinh, Việt Nam cần xây dựng những chính sách phù hợp với khu vực này:
Việt Nam nên tiếp tục củng cố quan hệ song phương với các nước Mỹ Latinh dựa trên nguyên tắc tôn trọng lẫn nhau và không can thiệp vào công việc nội bộ. Đồng thời, tích cực tham gia và đóng góp vào các cơ chế hợp tác khu vực như CELAC, MERCOSUR, UNASUR… nhằm thúc đẩy sự đoàn kết và liên kết trong khu vực.
Việt Nam cần tăng cường hoạt động thương mại và đầu tư hai chiều, khai thác các cơ hội hợp tác kinh tế mới. Hỗ trợ doanh nghiệp Việt Nam mở rộng hoạt động tại Mỹ Latinh cũng là một ưu tiên quan trọng. Tìm kiếm cơ hội hợp tác trong lĩnh vực hạ tầng, năng lượng, nông nghiệp… sẽ mang lại lợi ích thiết thực cho cả hai bên.
Việc thúc đẩy giao lưu văn hóa, du lịch và tăng cường hiểu biết lẫn nhau giữa Việt Nam và các nước Mỹ Latinh cũng rất cần thiết. Mở rộng các chương trình hợp tác giáo dục, đào tạo và nghiên cứu khoa học với các đối tác trong khu vực sẽ giúp nâng cao chất lượng hợp tác.
Cuối cùng, Việt Nam cần có chính sách linh hoạt, tránh can thiệp vào các xung đột nội bộ. Việc theo dõi sát sao diễn biến chính trị ở Mỹ Latinh và điều chỉnh chính sách cho phù hợp là rất quan trọng. Cần tránh liên kết quá sâu với các nhóm lợi ích, tập trung vào lợi ích chung của Việt Nam mà không can thiệp vào các tranh chấp chính trị của các quốc gia trong khu vực.
Việt Nam nên đẩy mạnh việc trao đổi và phối hợp với các quốc gia có tầm ảnh hưởng như Trung Quốc và Nga, tìm kiếm những cơ hội hợp tác ba bên và khu vực để bảo vệ lợi ích chung. Điều này sẽ giúp Việt Nam mở rộng và củng cố mối quan hệ với Mỹ Latinh, góp phần vào sự ổn định và phát triển của khu vực trong bối cảnh chính trị đầy thách thức hiện nay./.
Tác giả: Như Quỳnh
Bài viết thể hiện quan điểm riêng của tác giả, không nhất thiết phản ánh quan điểm của Nghiên cứu Chiến lược. Mọi trao đổi học thuật và các vấn đề khác, quý độc giả có thể liên hệ với ban biên tập qua địa chỉ Mail: [email protected]
Tài liệu tham khảo
1. Thông tấn xã Việt Nam (2019), “Mỹ Latinh: không gian ảnh hưởng mới của Trung Quốc”, Tài liệu tham khảo đặc biệt, ngày 13/1, số 12, trang 20.
2. Thông tấn xã Việt Nam (2019), “Cuộc đọ sức Mỹ – Nga ở Venezuela”, Tài liệu tham khảo đặc biệt, ngày 25/2, số 46, trang 21.
3. Thông tấn xã Việt Nam (2018), “Lối thoát nào cho Venezuela”, Tài liệu tham khảo đặc biệt, ngày 8/12, số 326, trang 18.
4. Nicaragua: sự tiến triển của cách mạng/những bàn tay. N.V. Kalashnikov. M.: ILA RAS, 2021.
5. Nikolaeva L. B., Morozov D. V., Kalashnikov N. V. “Nicaragua: bầu cử trong khủng hoảng” // Châu Mỹ Latinh. 2021. Số 8.
6. Tổng tuyển cử 2021. Kết quả. Cuộc bầu cử Consejo Supremo. – https://www.cse.gob.ni/es/elecciones/
7. Okuneva L. S. “Bầu cử tổng thống năm 2022 ở Brazil: từ bão táp Bolsonaro đến khó khăn.”
