Cuộc họp lần thứ 16 của các nhà lãnh đạo BRICS được tổ chức tại Kazan, Nga, đánh dấu cơ chế BRICS bước vào kỷ nguyên mới – kỷ nguyên hợp tác mở rộng ra phạm vi toàn cầu. Sự hình thành và phát triển mạnh mẽ của BRICS không phải tự nhiên mà có, “may mắn” đáng kể nhất đối với họ là tinh thần của thời đại, khi nhiều thành viên, nhiều đối tác đang cùng hướng về một mục tiêu xây dựng một trật tự thế giới mới, công bằng hơn, bình đẳng hơn.
Từ ngày 22 đến ngày 24 tháng 10, các nhà lãnh đạo BRICS đã tổ chức cuộc họp lần thứ 16 tại Kazan, Nga. Đây là hội nghị thượng đỉnh đầu tiên có sự tham dự của 5 thành viên mới: Ai Cập, Ethiopia, Iran, Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất và Ả Rập Saudi sau khi BRICS mở rộng. Sự kiện này có tính biểu tượng quan trọng đối với nhóm các nền kinh tế lớn mới nổi.
Tính tất yếu của BRICS mở rộng
Sự xuất hiện, phát triển và ảnh hưởng của các nước BRICS ngày càng gia tăng và “may mắn” của họ chính là tinh thần của thời đại. Sau khi Chiến tranh Lạnh kết thúc, an ninh quốc gia, phát triển kinh tế và cải thiện sinh kế của người dân đã trở thành mối quan tâm chung của các nước đang phát triển và các nước thị trường mới nổi. Họ rất cần một trật tự quốc tế mới công bằng và hợp lý, đồng thời nỗ lực theo đuổi toàn cầu hóa kinh tế, thế giới đa cực và dân chủ hóa quan hệ quốc tế để mang lại lợi ích cho tất cả các nước.
Kể từ khi thành lập, cơ chế BRICS đã được định hướng bởi các cuộc họp của nhóm lãnh đạo các nước thành viên. Các sự kiện này được chuẩn bị hết sức kỹ lưỡng bởi các cuộc họp cấp bộ trưởng như Hội nghị Đại diện cấp cao về các vấn đề an ninh và Hội nghị Bộ trưởng Ngoại giao ở nhiều cấp độ để hợp tác thực tế trong hàng chục lĩnh vực, từ hợp tác kết nghĩa thành phố – thành phố cho tới hợp tác quy mô liên quốc gia. Trong quá trình ứng phó với các cuộc khủng hoảng chính trị, kinh tế, xã hội và sức khỏe cộng đồng toàn cầu, một con đường phát triển khác với con đường phát triển do phương Tây dẫn dắt trước đây đã được đề xuất, trở thành lực lượng mang tính xây dựng thúc đẩy tăng trưởng kinh tế thế giới và cải thiện quản trị toàn cầu.
Ngày nay, các nước BRICS đóng góp 32% tổng GDP toàn cầu, vượt qua thị phần của G7 (Quỹ Tiền tệ Quốc tế IMF dự đoán các nước BRICS sẽ chiếm 37,6% nền kinh tế thế giới vào năm 2027). Các quốc gia BRICS trải dài trên nhiều châu lục, chiếm 32% diện tích đất toàn cầu và chiếm 47% dân số thế giới. Sản lượng và trữ lượng dầu của họ chiếm khoảng 40% toàn cầu. BRICS đã có nhiều đóng góp thiết thực trong việc giúp thế giới đạt được các mục tiêu giảm nghèo. Chính các quốc gia thành viên cũng trở thành những tấm gương khắc phục sự khác biệt về không gian văn minh.
Như Agence France-Presse cho biết vào ngày 24 tháng 8 năm 2023, BRICS, một câu lạc bộ gồm các nền kinh tế mới nổi bao gồm các quốc gia lớn và đông dân, đang tìm cách định hình lại trật tự toàn cầu. Vào ngày 27 tháng 8 cùng năm, trang web “Independence” của Anh có tiêu đề “Sự mở rộng của BRICS có nghĩa là sự xuất hiện của một trật tự toàn cầu mới?” “Bài báo tin rằng cơ chế BRICS hiện được mở rộng hơn nữa để cung cấp lực lượng cân bằng nhằm kiềm chế vị thế thống trị của liên minh phương Tây trong các vấn đề toàn cầu. Nhiều quốc gia có tiềm năng có thể được kết nạp vào BRICS trong tương lai cũng được thúc đẩy bởi mong muốn loại bỏ sự bất công đối với họ trong bối cảnh cạnh tranh toàn cầu.
Sự đồng thuận chung vượt mong đợi
Các nước BRICS đã có được sự ổn định và thịnh vượng hơn mười năm kể từ khi ra đời. Không xuất hiện những kẻ độc đoán hay những sứ giả hống hách. Các nguyên tắc cởi mở và minh bạch; đoàn kết và hỗ trợ lẫn nhau; hợp tác sâu sắc và tìm kiếm sự phát triển chung; tinh thần cởi mở, toàn diện; hợp tác và cùng có lợi là bản chất của sự đoàn kết các quốc gia thành viên BRICS.
Các thành viên mới được kết nạp lần này đều là các nước châu Á và châu Phi, đồng thời là những thị trường mới nổi, đang phát triển tiêu biểu nhất trên thế giới hiện nay. Tất cả các thành viên đã cam kết hợp tác cùng nhau để xây dựng mối quan hệ đối tác chặt chẽ hơn, toàn diện hơn và mạnh mẽ hơn trong việc thiết lập một môi trường quốc tế hòa bình.
Sự tham gia của các nước Trung Đông đã tạo động lực mới cho hợp tác thiết thực BRICS, đặc biệt là hợp tác về dầu khí và các lĩnh vực khác. Hiện nay, tình hình ở Trung Đông đang căng thẳng và giá năng lượng đang tăng cao, bản thân các nước thành viên không chỉ phải thừa nhận vai trò cơ bản của năng lượng trong việc đạt được các mục tiêu phát triển bền vững mà còn phải xem xét những rủi ro đối với an ninh năng lượng. Với tư cách là nhà sản xuất và tiêu dùng lớn các sản phẩm và dịch vụ năng lượng, các nước BRICS nhất định phải tăng cường hợp tác.
Quản trị toàn cầu hiện nay đang gặp phải nhiều thách thức khác nhau, liên quan chặt chẽ đến chủ trương thiết lập quyền bá chủ đơn cực của thế giới phương Tây. Họ cố gắng xây dựng các “vòng tròn nhỏ” nơi tập hợp một số ít các nước có lợi ích chung, quan hệ khép kín và duy trì thế độc quyền. Họ muốn “sử dụng hệ thống quản trị toàn cầu theo mô hình tận dụng các quy tắc quốc tế khi thấy phù hợp, và sẵn sàng loại bỏ chúng nếu không tương thích với lợi ích riêng của họ.
Hiện tại, khoảng 30 nước đang phát triển đã nộp đơn xin tham gia cơ chế hợp tác BRICS. Triển vọng sẽ là tập hợp trí tuệ và nỗ lực trên quy mô lớn hơn để thúc đẩy quản trị toàn cầu theo hướng công bằng và hợp lý hơn.
Thách thức vẫn còn ở phía trước, nhưng tương lai đang hết sức rộng mở
Sau nhiều năm tìm tòi và thực thi, các nước BRICS đã có những hợp tác thiết thực trên nhiều lĩnh vực. Về mặt chính trị, các nước đã tôn trọng chủ quyền, an ninh và lợi ích phát triển của nhau, phản đối chính trị cường quyền, chống tâm lý Chiến tranh Lạnh. Về mặt kinh tế, quyền biểu quyết của các nước BRICS tại Ngân hàng Thế giới vào năm 2022 là 14,06% và tổng cổ phần của họ trong Quỹ Tiền tệ Quốc tế đạt 14,15%. Trong lĩnh vực y tế công cộng, Trung tâm Nghiên cứu & Phát triển Vắc xin BRICS và các trung tâm khác đã được thành lập. Cơ chế BRICS đã trở thành một lực lượng quan trọng dẫn dắt hợp tác Nam – Nam và thúc đẩy quản trị toàn cầu.
Điều đáng nói là trong cuộc gặp các nhà lãnh đạo BRICS năm 2017 tại Hạ Môn, Trung Quốc lần đầu tiên đề xuất mô hình hợp tác “BRICS+” và thiết lập hình thức đối thoại giữa các nước thị trường mới nổi và các nước đang phát triển. Hợp tác “BRICS+” xem xét đầy đủ tính đại diện của một quốc gia và cam kết giúp các nước đang phát triển có thể thể hiện quan điểm, tiếng nói của mình trong quản trị toàn cầu. Cơ chế “BRICS+” cũng đã đặt nền móng vững chắc cho sự mở rộng của các nước BRICS.
Tại cuộc họp ở Kazan này, Nga đã sử dụng chủ đề “tăng cường chủ nghĩa đa phương vì sự phát triển và an ninh toàn cầu một cách công bằng” để tiến hành thảo luận trong nhiều lĩnh vực như tài chính, kinh tế, thương mại, khoa học và công nghệ, công nghiệp, văn hóa, giáo dục, môi trường, v.v. ., nhằm đạt được sự đồng thuận, cùng nhau tạo ra những đóng góp mới cho việc tăng cường hợp tác kinh tế thiết thực, cải thiện quản trị kinh tế toàn cầu, duy trì hòa bình và ổn định quốc tế, đồng thời làm sâu sắc thêm giao lưu nhân dân và giao lưu văn hóa. Cuộc họp cũng đã thảo luận về các quy tắc mở rộng.
Nga có kế hoạch hợp tác với các nước BRICS để nghiên cứu khả năng ra mắt nền tảng thanh toán tài chính độc lập “BRICS Bridge” để cho phép thanh toán bằng nội tệ, bao gồm cả tiền kỹ thuật số. Bộ trưởng Tài chính Nga Siluanov nêu rõ: “Hệ thống tài chính hiện tại đã được hình thành cách đây hơn nửa thế kỷ và cần được phát triển, hiện đại hóa… Vai trò của IMF và Ngân hàng Thế giới đã suy yếu rất nhiều và không thể đáp ứng nhu cầu tài chính của các nước đang phát triển. Vì vậy, cần phải thành lập các thể chế mới tương tự, nhưng trong khuôn khổ BRICS.”
Jim O’Neill, cựu chủ tịch Viện Quan hệ Quốc tế Hoàng gia, cho biết trong cuộc phỏng vấn với phóng viên của Global Times ngày 11/10 rằng cho đến nay, Ngân hàng Phát triển Mới BRICS đã hoạt động tốt. Ông hy vọng lãnh đạo các nước BRICS có thể đặt ra các mục tiêu rõ ràng hơn và thực hiện nhiều biện pháp hơn để Ngân hàng Phát triển Mới BRICS đóng vai trò lớn hơn trong thương mại đa phương, giải quyết vấn đề biến đổi khí hậu, ứng phó với các thách thức về bệnh truyền nhiễm và các lĩnh vực khác. Nhưng ông tin rằng trong ngắn hạn, các tổ chức như Ngân hàng Phát triển Mới BRICS không thể thay thế IMF hay Ngân hàng Thế giới.
Các nước BRICS còn một chặng đường dài phía trước và các quốc gia thành viên cần đoàn kết, thống nhất để ngăn chặn hiệu quả sự can thiệp và phá hoại từ cả bên trong lẫn bên ngoài BRICS. Các nước BRICS, một thế lực mới nổi thu hút sự chú ý toàn cầu trong bối cảnh thế giới có nhiều thay đổi lớn.
Biên dịch: Hoàng Hải
Tác giả: Yu Sui (俞邃) là nhà nghiên cứu cấp cao tại Quỹ Nghiên cứu Quốc tế Trung Quốc, chuyên gia về ngoại giao Trung Quốc và các vấn đề chiến lược quốc tế. Ông cũng là viện sĩ của Viện Hàn lâm Khoa học Tự nhiên và Xã hội Quốc tế.
Bài viết thể hiện quan điểm riêng của tác giả, không nhất thiết phản ánh quan điểm của Nghiên cứu Chiến lược. Mọi trao đổi học thuật và các vấn đề khác, quý độc giả có thể liên hệ với ban biên tập qua địa chỉ mail: [email protected]
