Tóm tắt nội dung: Xuất phát từ góc độ duy trì bá quyền, bảo đảm an ninh quốc gia, thúc đẩy tăng trưởng kinh tế và kiềm chế Trung Quốc, phiên bản Trump 2.0 đã xem xét toàn diện an ninh chuỗi cung ứng khoáng sản chiến lược của Mỹ. Chiến lược này tìm cách thúc đẩy tính tự chủ, an toàn, đa dạng và khả năng kiểm soát của chuỗi cung ứng khoáng sản quan trọng thông qua các biện pháp như đơn giản hóa quy trình khai thác trong nước, dỡ bỏ lệnh cấm khai thác khoáng sản dưới đáy biển, tăng cường hợp tác với các đồng minh, đẩy mạnh đào tạo nhân lực trong nước và thúc đẩy hợp tác giữa chính phủ và doanh nghiệp. Mục tiêu là giảm sự phụ thuộc vào Trung Quốc và tìm cách làm suy yếu ảnh hưởng của Trung Quốc trong chuỗi cung ứng khoáng sản quan trọng. Chiến lược và các biện pháp chính sách về khoáng sản quan trọng của Mỹ dưới thời Trump 2.0 sẽ kích thích cạnh tranh khai thác khoáng sản biển sâu, can thiệp vào sự ổn định của chuỗi cung ứng khoáng sản quan trọng, thúc đẩy làn sóng chủ nghĩa dân tộc tài nguyên và củng cố nỗ lực độ kiềm chế, gây sức ép của Mỹ đối với Trung Quốc.
Các khoáng sản quan trọng như đất hiếm được sử dụng rộng rãi trong các ngành công nghiệp tiên tiến như năng lượng sạch, chất bán dẫn cũng như trong lĩnh vực quốc phòng, được xem như “vàng của thế kỷ 21” và “vitamin của công nghiệp”. Khi Mỹ tăng cường kiềm chế Trung Quốc, chính quyền Trump 2.0 đặc biệt coi trọng an ninh khoáng sản chiến lược, xem đây là công cụ địa chính trị và là yếu tố cốt lõi để nâng cao sức mạnh kinh tế, công nghệ và quân sự.
Cách tiếp cận của Trump 2.0 không chỉ đơn thuần xuất phát từ góc độ tăng trưởng kinh tế khi xem xét tính tự chủ và an ninh của chuỗi cung ứng khoáng sản then chốt, mà còn đánh giá toàn diện từ các góc độ duy trì bá quyền, bảo đảm an ninh quốc gia và kiềm chế Trung Quốc. Mục tiêu nhằm thúc đẩy chuỗi cung ứng khoáng sản quan trọng của Mỹ đạt được mức độ tự chủ, an toàn, đa dạng hóa và khả năng kiểm soát cao hơn. Đồng thời phối hợp với các đồng minh tìm cách làm suy yếu vai trò và ảnh hưởng của Trung Quốc trong chuỗi cung ứng khoáng sản chiến lược.
Mục tiêu trong chiến lược khoáng sản quan trọng của Mỹ dưới thời Trump 2.0
Ngày 20 tháng 01 năm 2025, sau khi tái đắc cử nhiệm kỳ thứ hai, Donald Trump đã liên tiếp ban hành hàng loạt sắc lệnh hành pháp nhằm thúc đẩy mức độ tự chủ và an toàn của Mỹ trong lĩnh vực khoáng sản quan trọng. Chiến lược này kỳ vọng thông qua việc tăng sản lượng và năng lực chế biến khoáng sản chiến lược trong nước, đồng thời cùng các đồng minh xây dựng mạng lưới hợp tác chuỗi cung ứng khoáng sản nhằm giảm phụ thuộc vào Trung Quốc. Chiến lược khoáng sản quan trọng của Mỹ dưới thời Trump 2.0 hướng đến mục tiêu xây dựng chuỗi cung ứng tự chủ, an toàn, đa dạng, có thể kiểm soát, với ba mục tiêu cụ thể như sau:
Thứ nhất, tăng cường thăm dò và khai thác khoáng sản trong và ngoài nước nhằm bảo đảm sự ổn định và an toàn ở thượng nguồn chuỗi cung ứng khoáng sản quan trọng.
Tính đến ngày 30/6/2025, trong số 11 sắc lệnh hành pháp liên quan đến khoáng sản quan trọng mà chính quyền Trump đã ban hành, có 6 sắc lệnh nhấn mạnh việc mở rộng thăm dò và khai thác tài nguyên khoáng sản ở trong và ngoài nước để bảo đảm an ninh thượng nguồn của chuỗi cung ứng. Các sắc lệnh “Tuyên bố tình trạng khẩn cấp năng lượng quốc gia”, “Giải phóng năng lượng Mỹ”, và “Các biện pháp tức thì tăng cường sản xuất khoáng sản Mỹ” đều nhấn mạnh việc mở rộng thăm dò và khai thác tài nguyên khoáng sản trong nước, tận dụng nguồn tài nguyên khoáng sản phong phú của Mỹ để phục vụ phát triển kinh tế, xây dựng quốc phòng và bảo đảm an ninh quốc gia, giảm sự phụ thuộc vào khoáng sản quan trọng từ Trung Quốc. Sắc lệnh “Giải phóng khoáng sản và tài nguyên quan trọng ngoài khơi của Mỹ” được ban hành ngày 24/4/2025 còn nhằm khai thác khoáng sản quan trọng dưới đáy biển để tăng nguồn cung thượng nguồn cho Mỹ. Sắc lệnh cho rằng: “Mỹ đang đối mặt với những thách thức kinh tế và an ninh quốc gia chưa từng có trong việc bảo đảm nguồn cung khoáng sản quan trọng ổn định, không phụ thuộc vào các đối thủ nước ngoài. Các vùng đáy biển ngoài khơi rộng lớn có chứa khoáng sản và tài nguyên năng lượng thiết yếu, đóng vai trò then chốt trong việc tăng cường sức mạnh kinh tế của Mỹ, bảo đảm tương lai năng lượng, và giảm sự lệ thuộc vào các nhà cung cấp nước ngoài.” Rõ ràng, chính quyền Trump kỳ vọng thông qua việc mở rộng khai thác khoáng sản trong nước, dỡ bỏ lệnh cấm khai thác khoáng sản dưới đáy biển và các biện pháp khác để gia tăng nguồn cung thượng nguồn. Từ đó nâng cao mức độ an toàn và tự chủ của Mỹ trong lĩnh vực khoáng sản quan trọng ngay từ điểm khởi đầu của chuỗi cung ứng.
Thứ hai, thông qua hợp tác với các đồng minh để giảm sự phụ thuộc của chuỗi cung ứng khoáng sản quan trọng vào Trung Quốc.
Tháng 2/2025, Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế (CSIS) của Mỹ công bố báo cáo “Khoáng sản quan trọng và tương lai kinh tế Mỹ”, trong đó chỉ ra rằng Trung Quốc đang nắm giữ lợi thế tuyệt đối trong lĩnh vực chế biến và tinh luyện khoáng sản quan trọng. Trong đó tinh luyện 40%–90% nguồn cung toàn cầu về đất hiếm, than chì, lithium, coban và đồng. Sản xuất 98% gallium tinh luyện, 68% germanium tinh luyện, 79% silic, 40% arsenic trioxide và 67% titan của thế giới. Báo cáo nhấn mạnh rằng việc thu hẹp khoảng cách ở giữa chuỗi cung ứng là rất quan trọng để bảo vệ lợi ích chiến lược của Mỹ, tăng cường độc lập kinh tế và duy trì vị thế dẫn đầu trong các công nghệ tiên tiến. Chính quyền Trump cho rằng để bảo đảm an ninh chuỗi cung ứng khoáng sản quan trọng và thúc đẩy đa dạng hóa, Mỹ phải củng cố mạng lưới liên minh, đặc biệt là hợp tác với các nước đồng minh trong lĩnh vực chế biến và tinh luyện khoáng sản. Ngày 17/6/2025, Nhóm G7 công bố Kế hoạch hành động về khoáng sản quan trọng, kêu gọi tăng cường hợp tác, lấp đầy khoảng trống đổi mới sáng tạo trong nghiên cứu và phát triển khoáng sản và nhấn mạnh trọng tâm vào chế biến, cấp phép, tái chế, tìm kiếm vật liệu thay thế, thiết kế lại và ứng dụng tuần hoàn. Tất cả nhằm thúc đẩy đa dạng hóa tối đa trong khai thác, chế biến, sản xuất và tái chế khoáng sản quan trọng, nhằm bảo đảm nguồn cung ổn định.Việc tăng cường hợp tác giữa G7 trong các lĩnh vực như chế biến và tinh luyện khoáng sản được chính quyền Trump xem là biện pháp quan trọng nhằm giảm sự phụ thuộc vào Trung Quốc trong các khâu của chuỗi cung ứng khoáng sản chiến lược.
Thứ ba, tùy theo nhu cầu của mình, lựa chọn tấn công có chủ đích vào vị thế chiếm ưu thế của Trung Quốc ở khâu cuối của chuỗi cung ứng khoáng sản chiến lược.
Lĩnh vực khâu cuối của khoáng sản chiến lược chủ yếu liên quan đến các sản phẩm và dẫn xuất được chế tạo từ chúng, ví dụ như bột titan, bán dẫn titan đơn tinh thể, gallium antimonide, silicide kim loại nhóm bạch kim, pin lithium-ion, hợp kim coban, oxit indium gallium zinc, tinh thể germanium, gallium arsenide, pin năng lượng mặt trời, hợp kim niobium, nam châm vĩnh cửu, hợp kim hafnium, graphene… Những sản phẩm và dẫn xuất này được ứng dụng rộng rãi trong quốc phòng, năng lượng mới, bán dẫn và các lĩnh vực công nghệ cao khác. Chính quyền Trump đối với các sản phẩm khâu cuối khoáng sản chiến lược của Trung Quốc áp dụng hai thái độ hoàn toàn khác nhau. Một mặt, đối với các sản phẩm mà ngành công nghiệp quốc phòng và sản xuất tiên tiến của Mỹ đang rất cần nhưng trong ngắn hạn không có nguồn thay thế, chính quyền Trump tạo điều kiện thông quan hoặc thậm chí gây sức ép buộc Trung Quốc không áp dụng kiểm soát xuất khẩu. Mặt khác, đối với các sản phẩm khâu cuối mà Mỹ có thể tự sản xuất hoặc có nguồn thay thế từ các nước đồng minh, chính quyền Trump áp thuế và áp đặt các biện pháp hạn chế phi thuế quan.
Ngày 15/4/2025, chính quyền Trump ban hành Sắc lệnh Điều tra 232 đối với khoáng sản chiến lược và các sản phẩm dẫn xuất. Yêu cầu Bộ Thương mại Mỹ đánh giá các rủi ro an ninh tiềm tàng từ việc nhập khẩu các khoáng sản và sản phẩm dẫn xuất này, đồng thời áp dụng thuế hoặc biện pháp hạn chế thương mại nếu cần thiết. Cuộc điều tra do Cục Công nghiệp và An ninh (BIS) thuộc Bộ Thương mại phụ trách, trong thời hạn 180 ngày và phải trình báo cáo điều tra cũng như khuyến nghị chính sách.
Sắc lệnh này kết hợp với sắc lệnh “Các biện pháp tức thì tăng cường sản xuất khoáng sản Mỹ” ban hành tháng 3/2025 tạo thành hai mặt của một chiến lược. Một mặt thúc đẩy mở rộng sản xuất khoáng sản trong nước. Mặt khác, lấy cớ “an ninh quốc gia” để áp hạn chế đối với các sản phẩm khâu cuối mà Mỹ có thể tự sản xuất hoặc có thể tìm nguồn thay thế từ các nước đồng minh. Qua đó gián tiếp thúc đẩy sản xuất nội địa và làm suy yếu ảnh hưởng của Trung Quốc trong lĩnh vực khâu cuối của chuỗi cung ứng khoáng sản chiến lược.
Trọng tâm thực hiện Chiến lược Khoáng sản quan trọng của Mỹ dưới thời Trump 2.0
Chiến lược khoáng sản quan trọng của chính quyền Trump nhấn mạnh việc đảm bảo an ninh, độ tin cậy, tính đa dạng và khả năng tự chủ của toàn bộ chuỗi cung ứng, đồng thời tìm cách làm suy yếu và kiềm chế ưu thế cũng như ảnh hưởng của Trung Quốc trong chuỗi cung ứng khoáng sản chiến lược.
Qua các sắc lệnh hành chính và biện pháp chính sách mà chính quyền Trump đã ban hành, có thể thấy các trọng điểm triển khai của chiến lược khoáng sản quan trọng như cải cách hệ thống cấp phép và phê duyệt trong nước, gỡ bỏ lệnh cấm khai thác khoáng sản biển sâu. Tăng cường hợp tác với các quốc gia sở hữu khoáng sản chiến lược và các đồng minh, chú trọng đào tạo nhân lực chuyên môn trong lĩnh vực khoáng sản, thúc đẩy hợp tác giữa chính phủ và doanh nghiệp.
Thứ nhất, cải cách chế độ cấp phép trong nước, đơn giản hóa quy trình phê duyệt.
Trong thời gian dài, hệ thống cấp phép và phê duyệt khai thác khoáng sản của Mỹ luôn bị chỉ trích. Tại Mỹ, để vận hành một mỏ khai khoáng, doanh nghiệp phải xin tới 30 loại giấy phép, liên quan đến ba cấp quản lý: liên bang, tiểu bang và địa phương. Theo thống kê, trung bình phải mất khoảng 29 năm để xây dựng một mỏ khai thác ở Mỹ, thời gian kéo dài đứng thứ hai thế giới, chỉ sau Zambia ở châu Phi. Quy trình phê duyệt kéo dài, phức tạp khiến các nhà đầu tư chùn bước, làm cho các công ty tư nhân Mỹ không mặn mà với việc khai thác khoáng sản trong nước, gián tiếp dẫn đến số lượng mỏ trong nước ngày càng giảm. Do đó, để giải quyết vấn đề này, chính quyền Trump tiến hành cải cách hệ thống cấp phép và quy trình phê duyệt.
Một là, thành lập cơ quan chuyên trách và thiết lập kênh phê duyệt nhanh cho các dự án ưu tiên. Ngày 14/2/2025, chính quyền Trump ban hành Sắc lệnh “Thành lập Ủy ban Chỉ đạo Năng lượng Quốc gia”, thông báo thành lập Ủy ban này trong Văn phòng Hành chính của Tổng thống, do Bộ trưởng Nội vụ làm Chủ tịch và Bộ trưởng Năng lượng làm Phó Chủ tịch. Ủy ban có nhiệm vụ tư vấn cho Tổng thống về việc cải thiện quy trình cấp phép, sản xuất, phân phối, giám sát, vận chuyển và xuất khẩu tất cả các loại năng lượng của Mỹ (bao gồm cả khoáng sản chiến lược). Đồng thời thúc đẩy hợp tác giữa chính phủ liên bang và khu vực tư nhân, thiết lập kênh giải quyết nhanh cấp phép cho khai thác khoáng sản. Tính đến ngày 27/6/2025, Ủy ban Chỉ đạo Cải thiện Cấp phép Liên bang đã công bố 4 đợt gồm 28 dự án khoáng sản chiến lược ưu tiên, nhằm đẩy nhanh đánh giá môi trường và quá trình phê duyệt dự án.
Hai là, rà soát và loại bỏ các luật và quy định bất hợp lý ở cấp tiểu bang và địa phương để gỡ bỏ rào cản cho hoạt động sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp. Ngoài các quy trình đánh giá môi trường phức tạp ở cấp liên bang, tại các tiểu bang và địa phương còn tồn tại nhiều quy định liên quan đến khí hậu, môi trường, xã hội và quản trị, trở thành “rào cản lớn” đối với hoạt động thăm dò và khai thác khoáng sản trong nước. Ngày 8/4/2025, chính quyền Trump ban hành Sắc lệnh “Bảo vệ năng lượng Mỹ khỏi sự can thiệp quá mức của chính quyền tiểu bang”, nhắm trực tiếp vào các luật và quy định của tiểu bang và địa phương. Sắc lệnh trao quyền cho Bộ trưởng Tư pháp rà soát toàn diện các luật, quy định và chính sách liên quan đến khai thác khoáng sản ở các tiểu bang và địa phương, đặc biệt là những điều khoản liên quan đến “biến đổi khí hậu” hoặc các sáng kiến “môi trường, xã hội và quản trị” nhằm giảm bớt gánh nặng không cần thiết cho doanh nghiệp và dọn đường cho hoạt động sản xuất kinh doanh.
Thứ hai, mở cửa cấp phép khai thác khoáng sản đáy biển.
Việc triển khai khai thác khoáng sản nước sâu không chỉ là một mắt xích quan trọng trong việc tiếp tục nới lỏng cấp phép khai thác khoáng sản, mà còn là biện pháp trọng yếu của chính quyền Trump nhằm bảo đảm tính tự chủ và khả năng kiểm soát của Mỹ ở khâu đầu tiên của chuỗi cung ứng khoáng sản chiến lược. Các nhà địa chất học cho rằng ba loại khoáng sản dưới đáy biển có giá trị đặc biệt lớn, gồm các khối đa kim (còn gọi là nốt mangan), vỏ giàu sắt–mangan (còn gọi là vỏ chứa coban) và quặng sunfua đa kim (còn gọi là sunfua khối dưới đáy biển). Trong đó, vỏ giàu sắt–mangan và quặng sunfua đa kim gắn chặt vào đá và trầm tích dưới đáy biển, khó khai thác, thách thức môi trường lớn, yêu cầu kỹ thuật cao nên khó tiến hành khai thác thương mại quy mô lớn. Ngược lại, các khối đa kim chứa mangan, niken, đồng và coban có độ khó khai thác và yêu cầu kỹ thuật thấp hơn, tác động môi trường nhỏ hơn. Theo ước tính của Cơ quan Khảo sát Địa chất Mỹ, vùng đứt gãy Clarion-Clipperton nằm giữa Mexico và Hawaii sở hữu mỏ đa kim lớn nhất thế giới, với trữ lượng lên tới 21 tỷ tấn khô (23 triệu tấn kim loại). Một khi các nguồn tài nguyên này được khai thác, “rất có thể sẽ làm thay đổi sâu sắc chuỗi cung ứng khoáng sản chiến lược hiện nay”.
Ngày 24/4/2025, Trump ký Sắc lệnh “Giải phóng tài nguyên khoáng sản chiến lược ngoài khơi của Mỹ”, chính thức gỡ bỏ hạn chế và thúc đẩy hoạt động thăm dò, khảo sát và khai thác khoáng sản đáy biển của Mỹ. Yêu cầu Bộ Thương mại đơn giản hóa, đẩy nhanh quy trình cấp giấy phép thăm dò và giấy phép thu hồi thương mại đối với khoáng sản đáy biển. Giao Bộ Thương mại chủ trì việc lập bản đồ đáy biển ở thềm lục địa mở rộng và các khu vực trọng điểm, nhằm đẩy nhanh việc xác định nguồn tài nguyên dưới đáy biển. Thúc đẩy nâng cao năng lực chế biến trong nước, hỗ trợ xây dựng cơ sở chế biến đa kim loại và các khoáng sản biển sâu ngay tại Mỹ. Tích hợp nguồn lực chính phủ và tăng cường phối hợp liên ngành, yêu cầu Bộ Thương mại, Nội vụ, Năng lượng và Quốc phòng hợp tác chặt chẽ hơn trong các hoạt động khai thác khoáng sản nước sâu. Bộ Quốc phòng được yêu cầu nghiên cứu đưa khoáng sản khai thác dưới đáy biển vào dự trữ quốc phòng để hỗ trợ các doanh nghiệp tư nhân thăm dò, khai thác khoáng sản dưới đáy biển. Ngày 16/6/2025, Cục Quản lý Năng lượng Đại dương thuộc Bộ Nội vụ Mỹ ra thông báo, khởi động đợt “thu thập thông tin và ý kiến quan tâm” trong 30 ngày đối với đề xuất cho thuê thương mại thăm dò khoáng sản chiến lược ở thềm lục địa ngoài khơi vùng biển Samoa thuộc Mỹ. Đây là bước đi đầu tiên hướng tới khả năng đấu giá quyền khai thác khoáng sản đáy biển tại khu vực này trong tương lai.
Thứ ba, hợp tác với các quốc gia sở hữu khoáng sản chiến lược và các nước đồng minh, coi trọng an ninh toàn chuỗi cung ứng khoáng sản chiến lược.
Chính quyền Trump đặc biệt coi trọng hợp tác với các quốc gia có khoáng sản chiến lược và các nước đồng minh, nỗ lực bảo đảm an ninh toàn bộ chuỗi cung ứng khoáng sản chiến lược của Mỹ và giảm sự phụ thuộc vào Trung Quốc. Trong nhiệm kỳ của Biden, Mỹ đã cùng 16 đối tác gồm Australia, Canada, Anh, Pháp, Đức, Ấn Độ, Italia, Nhật Bản, Hàn Quốc, Liên minh châu Âu… thành lập Đối tác An ninh Khoáng sản (MSP), nhằm thông qua mô hình “nhóm nhỏ” thúc đẩy đa dạng hóa chuỗi cung ứng khoáng sản và nâng cao khả năng phục hồi của chuỗi cung ứng khoáng sản. Sau khi Trump trở lại Nhà Trắng, Mỹ lần lượt ký kết các thỏa thuận liên quan đến khoáng sản chiến lược với Ukraine, Cộng hòa Dân chủ Congo, Indonesia, Ả Rập Xê-út, đồng thời tăng cường hợp tác trong lĩnh vực khoáng sản với Canada, Australia, Nhật Bản, Philippines, Việt Nam. Các bước đi này nhằm thúc đẩy chiến lược đa dạng hóa thượng nguồn chuỗi cung ứng của Mỹ đối với đất hiếm và các khoáng sản chiến lược khác, đồng thời làm suy yếu ảnh hưởng của Trung Quốc ở thượng nguồn chuỗi cung ứng khoáng sản.
Không chỉ như vậy, chính quyền Trump còn tăng cường hợp tác đa phương thông qua đối thoại an ninh bộ tứ Mỹ–Nhật Bản–Ấn Độ–Australia (Quad) và Nhóm G7, nhằm tối đa bảo đảm tính an toàn, ổn định và đa dạng của chuỗi cung ứng khoáng sản ở cả khâu trung và khâu cuối. Tháng 7/2025, cuộc họp Ngoại trưởng Bộ tứ Quad tuyên bố khởi động “Sáng kiến Khoáng sản Chiến lược Bộ tứ”, nhấn mạnh việc “thông qua hợp tác để đảm bảo an ninh và đa dạng hóa chuỗi cung ứng khoáng sản chiến lược”.
Đồng thời, các doanh nghiệp từ bốn quốc gia đã họp tại Washington để thảo luận hợp tác chuỗi cung ứng, thúc đẩy kết nối và triển khai các dự án ở cấp độ doanh nghiệp.
Thứ tư, tăng cường đào tạo nhân lực kỹ thuật chuyên ngành khoáng sản.
Trong nhiều năm qua, do ngành khai khoáng và ngành chế biến, luyện kim khoáng sản ở Mỹ suy giảm, phần lớn thiết bị sản xuất đã được chuyển ra nước ngoài, nguồn nhân lực kỹ thuật của Mỹ trong lĩnh vực khoáng sản bị thu hẹp nghiêm trọng. Theo một báo cáo năm 2023 của McKinsey & Company, từ năm 2016 số lượng sinh viên tốt nghiệp ngành kỹ thuật khai khoáng tại Mỹ đã giảm 39%, khiến nguồn dự trữ nhân lực chuyên môn về khoáng sản đã bị suy giảm nghiêm trọng. Giám đốc Chương trình An ninh Khoáng sản thuộc Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế Gracelin Baskaran cho rằng: “Nếu không có đủ kỹ sư khai khoáng, nhà địa chất, chuyên gia khoa học trái đất, chuyên gia luyện kim, địa vật lý, kinh tế học và các nhà quản lý cấp cao, Trung Quốc sẽ tiếp tục chiếm ưu thế. Điều này khiến an ninh quốc gia, kinh tế và năng lượng của chúng ta trở nên dễ bị tổn thương trước các rủi ro gián đoạn.”
Chính quyền Trump nhận thức được khoảng cách lớn về nguồn nhân lực giữa Mỹ và Trung Quốc trong các lĩnh vực địa chất, khai khoáng, luyện kim và chế biến khoáng sản nên đã triển khai nhiều biện pháp để thu hẹp khoảng cách này. Ví dụ: Khi ký thỏa thuận hợp tác khoáng sản với Kazakhstan, Mỹ đưa nội dung đào tạo và hợp tác nhân lực kỹ thuật khoáng sản vào danh mục các lĩnh vực hợp tác quan trọng. Trường Mỏ Colorado của Mỹ đang hợp tác với các trường đại học của Kazakhstan để đào tạo nhân lực có kỹ năng cho các công ty khai thác mỏ phương Tây và hy vọng sẽ mở rộng mô hình này sang Trung Á và các khu vực khác. Khi ký “Biên bản ghi nhớ” với Ả Rập Xê-út về tăng cường hợp tác khai thác khoáng sản chiến lược và chuỗi cung ứng, Mỹ cũng coi đào tạo nhân lực khoáng sản và hợp tác giữa các viện nghiên cứu là hạng mục hợp tác then chốt.
Thứ năm, chú trọng hỗ trợ vốn từ chính phủ và thiết lập “quan hệ đối tác công-tư ”.
Chính quyền Trump cho rằng việc khai thác và chế biến khoáng sản chiến lược có chu kỳ dài, vốn đầu tư lớn, rủi ro cao và lợi nhuận thấp trong khi nguồn lực của khu vực tư nhân không đủ. Do đó, chính phủ phải ưu tiên hỗ trợ về vốn và chính sách, thúc đẩy thiết lập quan hệ đối tác công tư để nâng cao hứng thú đầu tư của doanh nghiệp tư nhân. Chính quyền Trump thông qua hỗ trợ tài chính, hỗ trợ kỹ thuật và các chính sách ưu đãi để cung cấp nguồn vốn và hỗ trợ cho các doanh nghiệp khoáng sản Mỹ.
Ngày 10/7/2025, Bộ Quốc phòng Mỹ ký kết thỏa thuận hợp tác khai khoáng 10 năm với MP Materials, nhà sản xuất đất hiếm duy nhất trong nước. Bộ Quốc phòng Mỹ đã đầu tư 400 triệu USD vào công ty này, nắm giữ 15% cổ phần, đồng thời mua các sản phẩm đất hiếm của công ty theo giá đảm bảo tối thiểu, nhằm thúc đẩy khai thác và chế biến đất hiếm trong nước, giảm sự phụ thuộc vào đất hiếm và nam châm đất hiếm từ Trung Quốc. Bộ Quốc phòng Mỹ cho biết, trong tương lai sẽ tiếp tục đầu tư vào các dự án khoáng sản chiến lược, đảm bảo đa dạng hóa chuỗi cung ứng các vật liệu cần thiết cho vũ khí, đạn dược và thiết bị điện tử của Mỹ. Đây là lần đầu tiên Mỹ sử dụng hình thức tài trợ trực tiếp và nắm giữ cổ phần của chính phủ để hỗ trợ sản xuất và kinh doanh của doanh nghiệp khoáng sản trong nước nhằm đảm bảo nguồn cung đất hiếm phục vụ quân sự.
Tác động Chiến lược khoáng sản quan trọng của Mỹ dưới thời Trump 2.0
Chiến lược khoáng sản quan trọng của Mỹ dưới thời Trump 2.0 không đơn thuần là chính sách khoáng sản hay chính sách kinh tế, mà nó mang tính định hướng chiến lược rõ ràng và tính cấp bách mạnh mẽ. Việc triển khai chiến lược này sẽ tác động quan trọng đến sự phát triển tương lai của ngành công nghiệp khoáng sản Mỹ, hoạt động khai thác khoáng sản đáy biển toàn cầu, sự ổn định chuỗi cung ứng khoáng sản toàn cầu cũng như quan hệ Mỹ – Trung Quốc.
Thứ nhất, thúc đẩy sự chuyển đổi của ngành công nghiệp khoáng sản chiến lược Mỹ.
Chiến lược khoáng sản quan trọng của Mỹ dưới thời Trump 2.0 sẽ ảnh hưởng mạnh mẽ đến tương lai ngành khoáng sản Mỹ từ ba phương diện chính. Một là thúc đẩy “bãi bỏ quy định” trong thăm dò, khai thác và chế biến khoáng sản. Đặc biệt giảm thủ tục hành chính, đơn giản hóa các quy trình đánh giá môi trường. Từ đó rút ngắn đáng kể chu kỳ khai thác, kích thích doanh nghiệp tăng cường đầu tư vào khoáng sản. Hai là chuyển hướng chính sách công nghiệp từ “cơ chế thị trường” sang “do nhà nước định hướng”. Thông qua hỗ trợ chính sách và tài chính cho doanh nghiệp khoáng sản, thậm chí đưa Bộ Quốc phòng tham gia đầu tư, đảm bảo nguồn cung khoáng sản chiến lược ổn định. Biến hoạt động khai thác và chế biến khoáng sản từ cơ chế thị trường sang do nhà nước định hướng, nơi logic nhà nước và thị trường hội tụ trong lĩnh vực khoáng sản chiến lược. Ba là, gia tăng xu hướng “nội địa hóa” và “chuỗi ngắn” trong chuỗi cung ứng khoáng sản chiến lược. Trong khi chiến lược khoáng sản thời Biden nhấn mạnh “giảm rủi ro”, Trump 2.0 nhấn mạnh “nội địa hóa” và “chuỗi ngắn”, kết hợp giữa sản xuất trên bờ và thuê ngoài tại các nước đồng minh, nhằm “tách rời” khỏi Trung Quốc trong lĩnh vực khoáng sản chiến lược.
Thứ hai, kích thích cạnh tranh khai thác khoáng sản đáy biển.
Theo Công ước Liên Hợp Quốc về Luật Biển, các hoạt động khai thác ở vùng biển quốc tế do Cơ quan Quản lý Đáy biển Quốc tế (ISA) quản lý. Trong thời gian dài, 170 quốc gia thành viên của ISA liên tục đàm phán về phí cấp phép khai thác đáy biển, thuế và các tiêu chuẩn đánh giá tác động môi trường.
Tuy nhiên, Mỹ chưa phê chuẩn Công ước Liên Hợp Quốc về Luật Biển, nên không phải là thành viên ISA. Chính quyền Trump đã bỏ qua ISA, tự ý ban hành các sắc lệnh hành chính về khai thác khoáng sản đáy biển, bất chấp các quy định quốc tế, làm tổn hại đến lợi ích chung của cộng đồng quốc tế.
Chịu tác động bởi các sắc lệnh này, các công ty liên quan của Mỹ và Canada đã lên kế hoạch thúc đẩy hoặc xin phép khai thác biển sâu. Tháng 4/2025, Công ty Canada Metals (TMC) chính thức nộp đơn xin giấy phép khai thác khoáng sản đáy biển tại vùng đứt gãy Clarion–Clipperton. Cơ quan quản lý Mỹ cho biết sẽ “đánh giá hồ sơ nhanh chóng”. Tập đoàn Lockheed Martin của Mỹ đang đàm phán khai thác biển sâu với một số công ty khoáng sản. Công ty này sở hữu hai giấy phép khai thác tại vùng đứt gãy Clarion–Clipperton, đang đánh giá các phương án tiếp cận nguyên liệu chiến lược, phối hợp chặt chẽ với Bộ Quốc phòng Mỹ để đảm bảo nguồn tài nguyên phục vụ dự trữ khoáng sản chiến lược hoặc chiến lược thay thế nhập khẩu.
Mặc dù ISA vẫn chưa cấp phép khai thác biển sâu, nhưng với các hành động đơn phương của chính quyền Trump và kế hoạch khai thác đáy biển của các công ty Mỹ – Canada, ISA đang xem xét nới lỏng quy định, tạo điều kiện cho khai thác biển sâu. Một cuộc chạy đua về khai thác biển sâu rất có thể sẽ diễn ra trong tương lai không xa.
Thứ ba, làm gián đoạn sự ổn định của chuỗi cung ứng khoáng sản chiến lược.
Chính quyền Trump tăng cường ưu tiên chính sách và hỗ trợ tài chính cho khai thác khoáng sản trong nước và đáy biển. Từ đó nâng cao đáng kể động lực khai thác và chế biến của các doanh nghiệp khoáng sản Mỹ, đặc biệt là các khoáng sản chiến lược liên quan đến đất hiếm, công nghiệp quốc phòng, chất bán dẫn tiên tiến và năng lượng. Đồng thời, Mỹ ký kết các thỏa thuận khoáng sản với nhiều quốc gia, nhằm khóa nguồn cung. Chính sách “nội địa hóa” sản xuất khoáng sản chiến lược của chính quyền Trump có thể khiến các quốc gia khác noi theo, làm tăng cạnh tranh giành khoáng sản chiến lược.
Việc Mỹ và các đồng minh tăng cường hợp tác trong khai thác, chế biến, luyện kim và tái chế, kết hợp với khuyến khích thuê ngoài tại các nước đồng minh, có thể dẫn đến sự hình thành các liên minh khoáng sản mới, tạo ra thế đối đầu song song trong lĩnh vực khoáng sản chiến lược, từ đó tăng cạnh tranh gay gắt. Tất cả những biện pháp này đều làm tăng tính bất ổn và không chắc chắn của chuỗi cung ứng khoáng sản chiến lược toàn cầu.
Thứ tư, thúc đẩy làn sóng chủ nghĩa dân tộc tài nguyên.
Các khoáng sản chiến lược như đất hiếm, graphit, niken, lithium, coban, đồng, tantali có sự phân bố toàn cầu rất không đồng đều, tập trung ở một số ít quốc gia.Ví dụ, khoảng 65% trữ lượng lithium đã được khảo sát và 80% lượng lithium nằm ở các quốc gia thuộc “tam giác lithium” Nam Mỹ (Argentina, Bolivia, Chile). Trung Quốc, Cộng hòa Dân chủ Congo, Brazil, Australia, Indonesia, Canada là những nước có trữ lượng chính các khoáng sản chiến lược như đất hiếm, coban, niken, tantali, thiếc…Với việc Mỹ siết chặt chính sách kiềm chế Trung Quốc, tăng cường chú trọng, cạnh tranh khai thác và chế biến khoáng sản chiến lược cùng các đồng minh, tâm lý chủ nghĩa dân tộc khoáng sản tại các quốc gia trữ lượng chính ở Mỹ La tinh, châu Phi và Đông Nam Á ngày càng tăng cao. Điều này dẫn đến việc các quốc gia này áp dụng các biện pháp cực đoan như hạn chế đầu tư nước ngoài vào tài nguyên khoáng sản, hạn chế hoặc cấm xuất khẩu một số khoáng sản, thậm chí là quốc hữu hóa, gây tác động tiêu cực đến sự ổn định của chuỗi cung ứng khoáng sản chiến lược.
Ngay cả các nước phát triển như Mỹ, Australia và Canada cũng lấy lý do an ninh quốc gia để thực hiện chính sách chủ nghĩa dân tộc khoáng sản trá hình, tiến hành tuyên truyền, kỳ thị và áp dụng hạn chế đối với đầu tư, khai thác, chế biến và luyện kim của Trung Quốc, can thiệp vào sự phân công tự nhiên trong chuỗi cung ứng khoáng sản dựa trên nguyên tắc thị trường và hiệu quả.
Thứ năm, tăng cường kiềm chế và áp lực của Mỹ đối với Trung Quốc.
Chính quyền Trump 2.0 thực hiện kiềm chế, bao vây và gây sức ép toàn diện đối với Trung Quốc trong các lĩnh vực thương mại, công nghệ và khoáng sản chiến lược. Chính quyền Trump mở rộng khái niệm an ninh quốc gia, quá mức hóa và chiến lược hóa khoáng sản chiến lược, xem xét vai trò của khoáng sản này từ góc độ tăng cường kiềm chế Trung Quốc. Họ tích cực thúc đẩy “nội địa hóa” và “đối tác thân thiện” trong sản xuất khoáng sản, thậm chí cố gắng thúc đẩy việc “tách rời” Trung Quốc trong lĩnh vực khoáng sản chiến lược. Điều này chắc chắn sẽ tạo ra những rào cản mới cho sự phát triển quan hệ Mỹ – Trung Quốc.
Biên dịch: Nguyễn Phượng
Tác giả Vi Tông Hữu là Giáo sư tại Trung tâm Nghiên cứu Mỹ, Đại học Phúc Đán.
Bài viết thể hiện quan điểm riêng của tác giả, không nhất thiết phản ánh quan điểm của Nghiên cứu Chiến lược. Mọi trao đổi học thuật và các vấn đề khác, quý độc giả có thể liên hệ với ban biên tập qua địa chỉ mail: [email protected]
