Truyền thông đang ngày càng trở nên quan trọng, giữ vai trò như một công cụ quyền lực mềm trong quan hệ quốc tế, cho phép các quốc gia định hình nhận thức toàn cầu thông qua truyền thông. Điều đó được hoạt động dựa trên sự thu hút và thuyết phục, quảng bá các giá trị văn hóa, chính trị. Các quốc gia sử dụng truyền thông để thúc đẩy lợi ích chiến lược, nhưng cũng gặp phải không ít các thách thức. Trường hợp của Nga cũng tương tự, tuy nhiên, chiến lược truyền thông của Nga cũng có những đặc thù riêng, đem lại cho các nước “phi phương Tây” nhiều bài học kinh nghiệm trong việc thích ứng với thời đại chiến tranh thông tin hiện nay.
Việc sử dụng truyền thông như công cụ quyền lực mềm theo các chuyên gia
Truyền thông ngày càng đóng vai trò quan trọng như một công cụ quyền lực mềm trong quan hệ quốc tế, cho phép các quốc gia định hình nhận thức toàn cầu mà không cần sử dụng vũ lực. Theo Joseph Nye – Giáo sư Đại học Harvard, cha đẻ khái niệm quyền lực mềm thì quyền lực mềm thông qua truyền thông hoạt động dựa trên khả năng thu hút và thuyết phục thay vì ép buộc, giúp quảng bá các giá trị văn hóa, chính trị và tư tưởng ra thế giới.
Các quốc gia thường sử dụng hệ thống truyền thông nhà nước hoặc các kênh có ảnh hưởng để thúc đẩy lợi ích chiến lược. Ví dụ, nghiên cứu của Manuel Castell – Giáo sư Xã hội học tại Đại học Southern California chỉ ra rằng truyền thông đại chúng có thể định khung các vấn đề toàn cầu, từ đó tạo ra sự đồng thuận quốc tế ủng hộ lập trường của một nước. Trong khi đó, Sergey Kortunov – Chuyên gia Quan hệ quốc tế Đại học Quan hệ quốc tế Quốc gia Moskva trong công trình nghiên cứu của mình nhấn mạnh rằng các nước như Nga và Trung Quốc sử dụng truyền thông như một phần của ngoại giao công chúng để cân bằng với ảnh hưởng văn hóa phương Tây[1].
Tuy nhiên, việc sử dụng truyền thông làm công cụ quyền lực mềm cũng gặp phải nhiều thách thức. Báo cáo của Reuters Institute for the Study of Journalism cho thấy sự gia tăng kiểm duyệt internet và thông tin sai lệch đã làm giảm tính tin cậy của các kênh truyền thông nhà nước. Đồng thời, nghiên cứu của Elena Vanina – Nhà nghiên cứu truyền thông tại Học viện Ngoại giao Nga lưu ý rằng sự phát triển của mạng xã hội khiến các chính phủ khó kiểm soát narrative hoàn toàn, vì người dùng có thể tạo ra các luồng thông tin đối lập[2].
Như vậy, truyền thông là một công cụ quyền lực mềm hiệu quả nhưng đòi hỏi sự tinh tế trong chiến lược. Thành công phụ thuộc vào khả năng kết hợp giữa nội dung hấp dẫn, tính chân thực và sự phù hợp văn hóa, thay vì chỉ tập trung vào tuyên truyền đơn thuần.
Hệ thống truyền thông trọng yếu của Nga
Nga là một trong những quốc gia điển hình trong việc xây dựng một mạng lưới truyền thông chiến lược phục vụ cho mục tiêu địa chính trị và tuyên truyền đối ngoại. Hệ thống truyền thông trọng yếu của Nga gồm các tổ chức truyền thông quốc tế do nhà nước tài trợ, mạng lưới báo chí – truyền hình nội địa, nền tảng số và sự tham gia tích cực của giới tư tưởng gia và học giả trong không gian thông tin toàn cầu.
Các cơ quan truyền thông đối ngoại chủ lực
Một trong những đặc điểm nổi bật của truyền thông Nga là sự đầu tư mạnh mẽ vào các cơ quan truyền thông có phạm vi tiếp cận toàn cầu. Các cơ quan này thường được nhà nước tài trợ hoặc kiểm soát, đóng vai trò như “cánh tay nối dài” của chính sách đối ngoại.
RT (Russia Today) thành lập năm 2005, RT là đài truyền hình quốc tế phát sóng bằng nhiều ngôn ngữ (Anh, Ả Rập, Tây Ban Nha, Pháp, Đức). RT tự định vị mình là một kênh truyền thông phản biện các quan điểm phương Tây, thường xuyên đưa ra những cách tiếp cận thay thế về các sự kiện quốc tế. Theo đánh giá của các học giả như Dmitry Yevstafiev và Margarita Simonyan (Tổng biên tập RT), kênh này là một công cụ chiến lược giúp cung cấp góc nhìn Nga và chống lại sự độc quyền thông tin của phương Tây.
Sputnik News được điều hành bởi hãng Rossiya Segodnya (cũng dưới quyền kiểm soát của nhà nước), Sputnik hoạt động như một nền tảng đa phương tiện – cung cấp tin tức, bình luận và phỏng vấn bằng hơn 30 ngôn ngữ. Khác với RT, Sputnik tập trung nhiều vào các bài viết trực tuyến và radio, phù hợp với môi trường thông tin kỹ thuật số.
TASS (Thông tấn xã Liên bang Nga) là hãng thông tấn quốc gia lâu đời nhất (thành lập từ năm 1904), TASS vẫn giữ vai trò quan trọng trong việc phân phối tin tức chính thống của nhà nước Nga đến các cơ quan truyền thông quốc tế và nội địa.
Hệ thống truyền thông nội địa
Truyền thông nội địa của Nga đóng vai trò trong việc củng cố tính chính danh của chính quyền, kiểm soát dư luận và nuôi dưỡng các giá trị quốc gia. Một số tổ chức chủ lực gồm:
Channel One Russia (Первый канал) và VGTRK (Всероссийская государственная телевизионная и радиовещательная компания) đây là hai đài truyền hình lớn do nhà nước kiểm soát, có lượng khán giả khổng lồ và ảnh hưởng sâu rộng đến dân cư Nga. Nội dung thường mang tính định hướng cao, đặc biệt trong các vấn đề như quan hệ quốc tế, chủ quyền lãnh thổ và chủ nghĩa dân tộc Nga.
Nước Nga 24 (Россия 24) một kênh tin tức chuyên biệt, phát sóng 24/7, cung cấp cái nhìn chính thức và được kiểm duyệt kỹ lưỡng. Kênh này không chỉ phục vụ khán giả trong nước mà còn hướng đến kiều dân Nga ở nước ngoài.
Các hãng truyền thông thuộc Gazprom-Media đây là tập đoàn truyền thông lớn nhất Nga, sở hữu nhiều kênh truyền hình, đài phát thanh, báo in và nền tảng kỹ thuật số. Mặc dù mang danh nghĩa tư nhân, Gazprom-Media có mối liên kết mật thiết với chính quyền thông qua sự bảo trợ của tập đoàn quốc doanh Gazprom.
Truyền thông kỹ thuật số và mạng xã hội
Nga đã tích cực xây dựng các nền tảng kỹ thuật số nội địa nhằm vừa kiểm soát luồng thông tin trong nước, vừa đối phó với ảnh hưởng từ các nền tảng phương Tây:
Yandex công cụ tìm kiếm lớn nhất nước Nga, được coi là Google của Nga, cũng hoạt động như cổng thông tin tổng hợp tin tức với thuật toán ưu tiên nguồn tin chính thống của nhà nước.
VK (VKontakte) và Odnoklassniki hai mạng xã hội lớn tại Nga, do tập đoàn Mail.ru điều hành. Sau năm 2022, sự rút lui của Facebook, Twitter (hiện nay là X) và Instagram khỏi thị trường Nga đã giúp VK trở thành nền tảng chủ lực cho các hoạt động truyền thông chính trị, tuyên truyền và vận động dư luận.
Telegram mặc dù là một nền tảng toàn cầu, Telegram có nguồn gốc Nga và là công cụ cực kỳ hiệu quả trong việc truyền tải thông tin không chính thức, cả từ phía chính phủ lẫn phe đối lập. Chính phủ Nga đã thay đổi cách tiếp cận với Telegram: thay vì cấm đoán, họ sử dụng nền tảng này để thiết lập các kênh chính thức, đưa thông điệp nhà nước tới người dân trong và ngoài nước.
Mạng lưới kênh mềm (soft-channel) và các tổ chức tư tưởng
Nga không chỉ sử dụng truyền thông đại chúng mà còn phát triển một mạng lưới “quyền lực mềm” phi chính thức nhằm ảnh hưởng đến nhận thức của cộng đồng quốc tế:
Quỹ Russkiy Mir và Viện Nghiên cứu Chiến lược Nga (RISI) đây là các tổ chức nghiên cứu và văn hóa, thường xuyên tổ chức hội nghị, tọa đàm và cung cấp học bổng cho sinh viên quốc tế, từ đó tạo nên một mạng lưới thân Nga trong giới học thuật và truyền thông.
Các nhà bình luận thân Nga tại phương Tây Moskva đã khéo léo ủng hộ một số nhân vật có ảnh hưởng tại các quốc gia phương Tây – từ học giả đến nhà báo – để truyền tải thông điệp ủng hộ hoặc ít nhất là “trung lập hóa” các lập luận chỉ trích từ phương Tây.
Đặc điểm và xu hướng
Tập trung hóa và kiểm soát nhà nước: Điểm chung của hệ thống truyền thông Nga là sự tập trung cao độ vào sự kiểm soát của chính quyền trung ương, nhất là trong bối cảnh xung đột thông tin hậu 2014 (Ukraine) và 2022 (chiến dịch quân sự đặc biệt).
Phản ứng linh hoạt và thích nghi công nghệ: Dù chịu nhiều biện pháp trừng phạt từ phương Tây, truyền thông Nga vẫn thích nghi linh hoạt với điều kiện mới – ví dụ như mở rộng hoạt động qua các nền tảng như Odysee, Rumble, hoặc thông qua VPN và công nghệ mã hóa để tiếp cận khán giả toàn cầu.
Chiến lược sử dụng truyền thông của Nga
Truyền thông như một công cụ chiến lược trong chính sách đối ngoại
Trong chính sách thông tin và an ninh quốc gia, truyền thông không chỉ là phương tiện tuyên truyền, mà còn là công cụ chiến lược nhằm nâng cao hình ảnh quốc gia, làm suy yếu ảnh hưởng của đối thủ và củng cố vị thế địa chính trị. Từ sau năm 2000, đặc biệt dưới thời Tổng thống Vladimir Putin, Nga đã xác định rõ vai trò then chốt của thông tin và truyền thông trong cạnh tranh toàn cầu.
Theo Học thuyết An ninh Thông tin Nga, năm 2016, truyền thông đóng vai trò trung tâm trong việc bảo vệ chủ quyền tinh thần và văn hóa, hình ảnh quốc gia và sự ổn định xã hội. Chiến lược này phản ánh quan điểm toàn diện về việc sử dụng thông tin như một loại vũ khí mềm trong thời đại kỹ thuật số[3].
Các mục tiêu chính của chiến lược truyền thông Nga
Thứ nhất, định hình nhận thức toàn cầu về Nga. Một trong những ưu tiên chính là thay đổi cách nhìn nhận của cộng đồng quốc tế về Nga – từ một quốc gia bị chỉ trích sang người chống lại sự độc quyền thông tin của phương Tây. RT và Sputnik thường xuyên đăng tải các nội dung phản biện về chính sách đối ngoại Mỹ, NATO, EU, đồng thời nâng cao hình ảnh Nga như một cường quốc độc lập, bảo vệ trật tự thế giới đa cực. Tổng biên tập RT, Margarita Simonyan, từng tuyên bố rằng: “Chúng tôi không cố gắng thuyết phục ai, chúng tôi chỉ cho họ thấy thế giới qua con mắt của chúng tôi.” [4]
Thứ hai, tạo dựng và nuôi dưỡng sự ủng hộ trong nước. Các kênh truyền thông trong nước như Channel One, Russia 24 và RIA Novosti duy trì một thông điệp nhất quán: củng cố sự đoàn kết dân tộc, nhấn mạnh vai trò lãnh đạo của nhà nước, và tăng cường niềm tự hào dân tộc. Đặc biệt trong các thời điểm khủng hoảng như sự kiện Crimea (2014) hay chiến dịch quân sự đặc biệt ở Ukraine (2022), truyền thông được huy động như một công cụ huy động quần chúng, định hình nhận thức và giảm thiểu bất đồng chính trị.
Thứ ba, gây nhiễu và làm phức tạp hóa thông tin đối thủ. Một phần then chốt trong chiến lược của Nga là gây phân tâm thông tin, thông qua việc phổ biến các cách tiếp cận thay thế, các phiên bản sự thật cạnh tranh. Theo học giả Nga Dmitry Yevstafiev, đây không phải là giả mạo sự thật mà là tạo ra một đa thực tại thông tin, từ đó làm suy yếu sức mạnh của hệ thống truyền thông phương Tây trong việc kiểm soát diễn ngôn quốc tế.
Các phương pháp và kỹ thuật triển khai chiến lược
Một là, phân tầng hóa thông điệp theo đối tượng. Nga triển khai các thông điệp truyền thông khác nhau tùy theo từng khu vực và đối tượng, cụ thể như: RT America nhấn mạnh các vấn đề xã hội của Mỹ, như phân biệt chủng tộc, bất bình đẳng và chính sách đối ngoại gây tranh cãi; RT Arabic thường xuyên đưa tin chỉ trích sự can thiệp quân sự của phương Tây tại Trung Đông, đồng thời nâng cao vai trò Nga như một đối tác “tôn trọng chủ quyền”; Sputnik France khai thác các vấn đề như khủng hoảng nhập cư, sự chia rẽ trong EU, và làn sóng bài toàn cầu hóa để thu hút khán giả cánh hữu.
Hai là, kết hợp giữa nội dung chính thống và phi chính thống. Một đặc điểm chiến lược nổi bật là Nga không chỉ sử dụng các kênh chính thống (như TASS, RT), mà còn tài trợ hoặc khuyến khích các kênh độc lập, các blogger, nhà báo tự do, các influencer có quan điểm thân Nga. Mục tiêu là tạo ra tính đa dạng có định hướng – tức là sự phong phú thông tin nhưng vẫn xoay quanh các trục thông điệp chính. Telegram trở thành công cụ chủ lực để các “kênh bán chính thức” như WarGonzo, Rybar, hay các kênh quân sự thân nhà nước truyền tải thông điệp nhanh chóng, hiệu quả, ít bị kiểm duyệt bởi các nền tảng phương Tây.
Ba là, ứng dụng trí tuệ nhân tạo và big data. Nga đã đầu tư vào các công nghệ phân tích dư luận xã hội thông qua AI và xử lý ngôn ngữ tự nhiên. Theo báo cáo từ Viện Hàn lâm Khoa học Nga (РАН), các cơ sở dữ liệu như “Medialogia” được sử dụng để giám sát xu hướng truyền thông, phát hiện thái độ xã hội và phản ứng của công chúng theo thời gian thực, từ đó điều chỉnh thông điệp cho phù hợp.
Bốn là, tận dụng khủng hoảng làm cơ hội truyền thông. Nga thường xuyên sử dụng các cuộc khủng hoảng quốc tế như cơ hội để củng cố và quảng bá vị thế của mình. Ví dụ, trong đại dịch COVID-19, truyền thông Nga nhấn mạnh đến ngoại giao vaccine và chỉ trích sự bất bình đẳng trong phân phối vaccine toàn cầu. Bên cạnh đó, trong các cuộc xung đột ở Syria, Libya, và Venezuela, truyền thông Nga làm nổi bật hình ảnh Nga là người bảo vệ luật pháp quốc tế, trái ngược với vai trò can thiệp của phương Tây.
Các sáng kiến quyền lực mềm kết hợp truyền thông
Truyền thông không đứng độc lập mà là một phần trong tổng thể các hoạt động quyền lực mềm. Trường hợp “Russkiy Mir” (Thế giới Nga) đã sử dụng truyền thông để kết nối cộng đồng người Nga ở nước ngoài với các giá trị văn hóa Nga. Diễn đàn truyền thông quốc tế Yalta và Diễn đàn St. Petersburg: là những không gian kết hợp giữa ngoại giao công chúng và truyền thông để đối thoại với thế giới. Ngoài ra, các chương trình tài trợ truyền thông, học bổng báo chí cho sinh viên nước ngoài: khuyến khích sinh viên học tập tại Nga và truyền tải thông điệp thân Nga ra nước ngoài.
Hiệu quả và phản ứng quốc tế
Hiệu quả của chiến lược truyền thông Nga
Về tác động trong nước. Chiến lược truyền thông của Nga đã đạt được hiệu quả đáng kể trong việc củng cố nhận thức và sự ủng hộ của người dân đối với chính sách đối ngoại của chính phủ. Các phương tiện truyền thông nhà nước như RT và Sputnik đã đóng vai trò quan trọng trong việc xây dựng hình ảnh tích cực về Nga và chính sách của nước này. Theo nghiên cứu của Viện Quan hệ Quốc tế Nga (MGIMO), việc sử dụng truyền thông để thúc đẩy quyền lực mềm đã giúp Nga duy trì sự ổn định xã hội và tăng cường lòng yêu nước trong bối cảnh căng thẳng quốc tế.
Về tác động quốc tế. Trên trường quốc tế, Nga đã sử dụng truyền thông như một công cụ để mở rộng ảnh hưởng và thúc đẩy quan điểm của mình. Các kênh truyền thông như RT đã phát sóng bằng nhiều ngôn ngữ, nhằm tiếp cận khán giả toàn cầu và trình bày quan điểm của Nga về các vấn đề quốc tế. Theo một nghiên cứu đăng trên ResearchGate, chiến lược truyền thông số của Nga đã có những ảnh hưởng nhất định đến nhận thức của công chúng ở các quốc gia như Trung Quốc, mặc dù mức độ hiệu quả còn phụ thuộc vào từng khu vực và bối cảnh chính trị[5].
Phản ứng quốc tế
Chiến lược truyền thông của Nga tất nhiên đã gặp phải sự chỉ trích mạnh mẽ từ các quốc gia phương Tây, đặc biệt là sau chiến dịch quân sự đặc biệt tại Ukraine năm 2022.Nhiều quốc gia đã cáo buộc Nga sử dụng truyền thông để lan truyền thông tin sai lệch và tuyên truyền nhằm gây ảnh hưởng đến chính trị nội bộ của họ.Nhiều nước phương Tây đã áp đặt các biện pháp trừng phạt đối với các cơ quan truyền thông Nga và hạn chế hoạt động của họ trên lãnh thổ của mình.
Trường hợp nước Đức – Cấm hoạt động của RT DE (RT tiếng Đức). Năm 2022, sau khi RT DE bắt đầu phát sóng qua vệ tinh tại Đức mà không có giấy phép từ cơ quan quản lý truyền thông địa phương, chính phủ Đức đã yêu cầu chấm dứt hoạt động của kênh này. Đáp lại, Nga đã đóng cửa văn phòng của Deutsche Welle (DW) tại Moskva và thu hồi thẻ nhà báo của các phóng viên Đức.
Trường hợp của Mỹ – Đăng ký RT và Sputnik là “đại lý nước ngoài”. Từ năm 2017, Bộ Tư pháp Mỹ đã yêu cầu RT America và Sputnik phải đăng ký theo Đạo luật Đăng ký Đại lý nước ngoài. Điều này làm giảm uy tín và khả năng tiếp cận công chúng Mỹ của các hãng truyền thông này.
Liên minh châu Âu – Cấm hoàn toàn RT và Sputnik. Sau cuộc xung đột tại Ukraine (2022), EU đã cấm hoàn toàn việc phát sóng và phân phối các nội dung từ RT và Sputnik trên toàn lãnh thổ các nước thành viên. Lý do là hai kênh này bị xem là công cụ tuyên truyền chiến tranh của Điện Kremlin.
Các tổ chức quốc tế như NATO cũng đã lên tiếng về chiến lược truyền thông của Nga. Theo thông tin từ trang web chính thức của NATO, tổ chức này đã cảnh báo về việc Nga sử dụng truyền thông để lan truyền thông tin sai lệch nhằm gây mất ổn định trong khu vực và làm suy yếu liên minh.
Ngược lại, một số quốc gia phi phương Tây đã có phản ứng tích cực hơn đối với chiến lược truyền thông của Nga. Ví dụ, Trung Quốc đã hợp tác với Nga trong việc phát triển các chiến lược truyền thông chung và chia sẻ quan điểm về nhiều vấn đề quốc tế. Nga và Trung Quốc ký nhiều thỏa thuận hợp tác truyền thông, trong đó có việc chia sẻ nội dung giữa các cơ quan như Tân Hoa Xã và Sputnik. Trung Quốc thường xuyên tái đăng nội dung từ truyền thông Nga trong khuôn khổ chiến lược thế giới đa cực. Dù là đối tác chiến lược của phương Tây, Ấn Độ không áp dụng bất kỳ lệnh cấm nào đối với RT hoặc Sputnik, và một bộ phận người dân Ấn Độ có xu hướng ủng hộ quan điểm của Nga trên các nền tảng xã hội.
So sánh với các cường quốc khác
Trong bối cảnh toàn cầu hiện nay, truyền thông không chỉ là công cụ để thông báo mà còn là một phương tiện quyền lực mềm quan trọng. Các cường quốc như Mỹ, Trung Quốc và Nga đều sử dụng truyền thông để gia tăng ảnh hưởng và xây dựng hình ảnh quốc gia của mình. Tuy nhiên, mỗi quốc gia lại có cách thức tiếp cận và chiến lược khác nhau.
Nga và Mỹ
Chiến lược truyền thông đối ngoại Mỹ đã xây dựng chiến lược mạnh mẽ trong suốt thế kỷ XX thông qua các kênh như Voice of America (VOA) và Radio Free Europe (RFE). Các tổ chức này đóng vai trò trong việc thúc đẩy các giá trị dân chủ, tự do và nhân quyền. Các chiến lược của Mỹ chủ yếu tập trung vào việc truyền tải thông điệp của phương Tây về tự do báo chí và quyền con người, và đôi khi họ sử dụng truyền thông để phản ánh các chính sách đối ngoại của Mỹ. Trái ngược với Mỹ, Nga coi truyền thông không chỉ là một công cụ để chia sẻ thông tin mà còn là phương tiện để bảo vệ các lợi ích quốc gia, đồng thời đối phó với các chiến dịch thông tin từ phương Tây, mà theo các chuyên gia Nga, thường xuyên xuyên tạc sự thật về đất nước họ. Nga chú trọng vào việc xây dựng các kênh truyền thông như RT (Russia Today) và Sputnik, nhằm cung cấp thông tin khách quan từ quan điểm của Nga, đồng thời bảo vệ lợi ích quốc gia của mình trong môi trường thông tin toàn cầu. Nga không chỉ phản bác lại các thông tin từ phương Tây mà còn tìm cách thay đổi cách nhìn của thế giới đối với các vấn đề quốc tế quan trọng, như cuộc khủng hoảng Ukraine hay mối quan hệ với NATO. Theo Học thuyết An ninh thông tin Nga thì Moskva coi truyền thông đối ngoại như một công cụ để bảo vệ lợi ích quốc gia, đối phó với các chiến dịch tuyên truyền của các quốc gia phương Tây và xây dựng một không gian thông tin công bằng.
Nga và Trung Quốc
Phương thức truyền thông và mục tiêu chung Nga và Trung Quốc đều sử dụng truyền thông để gia tăng ảnh hưởng toàn cầu, nhưng chiến lược của họ có sự khác biệt rõ rệt. Trung Quốc chủ yếu sử dụng truyền thông để quảng bá hình ảnh tích cực của đất nước, với mục tiêu thuyết phục thế giới rằng Trung Quốc là một quốc gia có trách nhiệm, ổn định và đáng tin cậy. Các kênh truyền thông quốc tế của Trung Quốc, như CGTN (China Global Television Network) và Tân Hoa Xã, hoạt động tích cực trên các thị trường toàn cầu nhằm phát triển hình ảnh của Trung Quốc như một quốc gia đứng đầu trong việc thúc đẩy sự ổn định toàn cầu. Ngược lại, Nga không chỉ tập trung vào việc xây dựng hình ảnh mà còn chủ yếu sử dụng truyền thông để phản đối và đối phó với các chiến dịch tuyên truyền từ phương Tây. Chính vì vậy, truyền thông Nga thường xuyên thể hiện các quan điểm khác biệt về các vấn đề quốc tế, đồng thời phản ánh quan điểm của chính phủ về các vấn đề quan trọng như Crimea, cuộc chiến ở Syria, và các mối quan hệ với NATO và Liên minh châu Âu (EU).
Những thách thức và phương án khắc phục
Mặc dù chiến lược truyền thông của Nga đã đạt được nhiều thành công trong việc bảo vệ lợi ích quốc gia và đối phó với các chiến dịch tuyên truyền quốc tế, nhưng vẫn còn tồn tại một số thách thức lớn. Chính phủ Nga đã xác định những vấn đề này và đề ra các phương án để vượt qua chúng.
Thách thức trong việc duy trì sự tự do thông tin trong nước
Một trong những thách thức lớn nhất mà Nga đối mặt là việc duy trì sự tự do thông tin trong nước. Các chính sách kiểm duyệt và các biện pháp chống lại các tổ chức truyền thông độc lập đã dẫn đến sự hạn chế trong không gian truyền thông tự do. Chính phủ Nga đã áp dụng các luật kiểm soát nội dung và quy định nghiêm ngặt đối với các phương tiện truyền thông, khiến nhiều tổ chức truyền thông không thể hoạt động tự do trong nước. Việc bảo vệ không gian thông tin quốc gia là một phần quan trọng trong chiến lược an ninh quốc gia của Nga. Chính phủ sẽ tiếp tục theo đuổi các biện pháp để đảm bảo sự ổn định thông tin trong nước.
Khó khăn trong việc đối phó với chiến dịch thông tin của phương Tây
Một thách thức lớn khác mà Nga gặp phải là đối phó với chiến dịch thông tin từ các quốc gia phương Tây. Các phương tiện truyền thông quốc tế phương Tây, đặc biệt là BBC, CNN, và các tổ chức truyền thông lớn khác, thường xuyên đưa ra các thông tin không chính xác hoặc định kiến về Nga, gây ảnh hưởng đến hình ảnh của đất nước. Trong khi Nga đã xây dựng các kênh truyền thông quốc gia như RT và Sputnik để phản biện lại, nhưng việc tiếp cận khán giả quốc tế vẫn gặp khó khăn do sự kiểm duyệt của các nền tảng truyền thông phương Tây.
Phương án khắc phục
Để đối phó với các thách thức này, Nga đã áp dụng một số phương án khắc phục như sau:
Một là, phát triển truyền thông kỹ thuật số: Nga đã chú trọng vào việc phát triển các nền tảng truyền thông kỹ thuật số và sử dụng mạng xã hội để tiếp cận khán giả toàn cầu, vượt qua sự kiểm duyệt từ các tổ chức truyền thông phương Tây. Các kênh truyền thông Nga đã gia tăng sự hiện diện trên các nền tảng như YouTube, Twitter (hiện nay là X), Facebook và các công cụ truyền thông khác.
Hai là, đẩy mạnh hợp tác quốc tế: Nga tiếp tục hợp tác với các quốc gia có chính sách đối ngoại tương đồng để tạo dựng các mối quan hệ truyền thông mạnh mẽ hơn, đồng thời thúc đẩy hình ảnh quốc gia qua các kênh truyền thông quốc tế. Các kênh truyền thông của Nga đã mở rộng hoạt động tại các khu vực như Trung Đông, Đông Á và Mỹ Latinh, nơi Nga có ảnh hưởng mạnh mẽ hơn.
Hàm ý đối với Việt Nam
Trong bối cảnh toàn cầu hóa và cạnh tranh thông tin ngày càng gay gắt, việc nghiên cứu chiến lược truyền thông của Nga mang lại nhiều hàm ý thiết thực cho Việt Nam, cả ở tầm chiến lược quốc gia lẫn phương diện ứng dụng thực tiễn trong công tác đối ngoại, bảo vệ chủ quyền thông tin và xây dựng hình ảnh quốc gia.
Xây dựng truyền thông đối ngoại có chiến lược, thống nhất và linh hoạt
Nga đã cho thấy tầm quan trọng của việc duy trì một hệ sinh thái truyền thông đối ngoại thống nhất và có định hướng quốc gia. Việt Nam có thể học hỏi trong việc tăng cường phát triển các kênh truyền thông đối ngoại bằng nhiều ngôn ngữ (Anh, Pháp, Trung, Nga…), có nội dung định hướng chiến lược và phản ánh được góc nhìn Việt Nam, cũng như tận dụng đội ngũ phóng viên, học giả, nhà ngoại giao và cộng đồng Việt kiều để truyền tải thông điệp quốc gia ra thế giới một cách chính xác, nhất quán.
Kết hợp giữa truyền thông nhà nước và mạng xã hội trong tác chiến thông tin
Nga đã rất thành công khi vận dụng kết hợp giữa truyền thông chính thống và mạng xã hội, đặc biệt là trong việc điều phối các chiến dịch thông tin linh hoạt trên các nền tảng như Telegram, VK, YouTube, Twitter (hiện nay là X)… Việt Nam cần chủ động xây dựng các kênh thông tin chính thống trên các nền tảng xã hội quốc tế, tập huấn cho cán bộ, phóng viên và các cơ quan công quyền kỹ năng phản ứng truyền thông, đặc biệt khi xảy ra các khủng hoảng thông tin liên quan đến chủ quyền, lãnh thổ, tôn giáo…
Phản bác thông tin sai lệch và định hướng dư luận quốc tế
Việt Nam thường xuyên bị xuyên tạc trên một số vấn đề nhạy cảm như nhân quyền, tôn giáo, biển Đông… Việc Nga sử dụng truyền thông để phản bác thông tin sai lệch từ phương Tây và đưa ra góc nhìn khác là bài học đáng giá. Cần có cơ quan chuyên trách về phản bác tin giả quốc tế và phối hợp chặt chẽ giữa truyền thông trong nước và các kênh đối ngoại để kịp thời đưa ra thông tin phản hồi mang tính chính danh và bằng chứng rõ ràng
Khơi dậy sức mạnh văn hóa – tư tưởng qua truyền thông
Giống như Nga dùng “Russkiy Mir” để quảng bá sức mạnh văn hóa và tư tưởng, Việt Nam hoàn toàn có thể vận dụng sức mạnh mềm văn hóa để củng cố hình ảnh quốc gia như khai thác các giá trị văn hóa, lịch sử, truyền thống hòa hiếu và tinh thần dân tộc làm chất liệu truyền thông, tăng cường hợp tác với các tổ chức văn hóa quốc tế, tổ chức các hoạt động truyền thông văn hóa
Đầu tư vào đào tạo nguồn nhân lực truyền thông chiến lược
Nga có những viện nghiên cứu chiến lược truyền thông (như RISI – Viện Nghiên cứu Chiến lược Nga), đồng thời gắn kết các chuyên gia học thuật vào quy trình hoạch định chính sách truyền thông.Việt Nam cần đầu tư dài hạn vào đào tạo nhân lực chuyên sâu về truyền thông đối ngoại, truyền thông chính trị quốc tế và phối hợp giữa các viện nghiên cứu, học viện ngoại giao và các cơ quan báo chí lớn để hình thành đội ngũ truyền thông chiến lược./.
Tác giả: Nguyễn Như Việt Anh
Bài viết thể hiện quan điểm riêng của tác giả, không nhất thiết phản ánh quan điểm của Nghiên cứu Chiến lược. Mọi trao đổi học thuật và các vấn đề khác, quý độc giả có thể liên hệ với ban biên tập qua địa chỉ mail: [email protected]
Tài liệu tham khảo
[1]. КОРТУНОВ, С.В. (2016), “Мягкая сила” в мировой политике. Издательство МГИМО.
[2]. ВАНИНА, Е.Л. (2020), Медиадипломатия в цифровую эпоху. Международная жизнь, 12, 45–60.
[3]. ПРЕЗИДЕНТ РОССИИ (2016), Указ Президента Российской Федерации от 05.12.2016 г. № 646, http://www.kremlin.ru/acts/bank/41460/page/1
[4]. МИД РОССИИ (2023), The Concept of the Foreign Policy of the Russian Federation, https://mid.ru/en/foreign_policy/fundamental_documents/1860586/
[5]. LI QIMOU (2022), АНАЛИЗ ОСОБЕННОСТЕЙ И ЭФФЕКТОВ РОССИЙСКОЙ ЦИФРОВОЙ ПУБЛИЧНОЙ ДИПЛОМАТИИ В ОТНОШЕНИИ КИТАЯ, https://www.researchgate.net/publication/391234302_ANALIZ_OSOBENNOSTEJ_I_EFFEKTOV_ROSSIJSKOJ_CIFROVOJ_PUBLICNOJ_DIPLOMATII_V_OTNOSENII_KITAA
