Tóm tắt: “Con đường Tơ lụa Kỹ thuật số” (DSR) lần đầu tiên được Chủ tịch Tập Cận Bình công bố tại Diễn đàn Hợp tác Quốc tế Vành đai và Con đường lần thứ nhất vào năm 2017. Đây là sáng kiến thuộc khuôn khổ “Vành đai và Con đường” (BRI) với mục tiêu hợp tác, kết nối cơ sở hạ tầng kỹ thuật giữa Trung Quốc và các nước đối tác. Mặc dù với danh nghĩa là sáng kiến phát triển kinh tế, công nghệ nhưng đằng sau đó là những âm mưu chính trị của Trung Quốc nhằm gia tăng sức mạnh quốc gia trong xu thế chuyển dịch từ địa chính trị truyền thống sang địa chính trị kỹ thuật số. Bài viết lập luận rằng, DSR là một công cụ giúp Trung Quốc cạnh tranh với Hoa Kỳ trong quá trình định hình trật tự kỹ thuật số toàn cầu. Đồng thời, đây cũng là con đường giúp Trung Quốc mở rộng ảnh hưởng, tạo nên mạng lưới công nghệ toàn cầu do Trung Quốc dẫn dắt, lấy Trung Quốc làm trung tâm.
Mở đầu
Công nghệ đã trở thành vấn đề cấp bách trong của thời đại hiện nay: ai sáng tạo ra nó, ai kiểm soát nó, ai được tiếp cận nó và ai dẫn dắt – đó chính là những tham số mới định hình nên cấu trúc quyền lực toàn cầu. Các cường quốc lớn hiện nay đều tham gia vào “chính trị công nghệ toàn cầu” một cách toàn diện. Nền chính trị quốc tế đang chuyển đổi từ địa chính trị trong không gian lãnh thổ truyền thống sang không gian kỹ thuật số. Việc vũ khí hóa, làm chủ và kiểm soát các công nghệ số đã trở thành “trò chơi” mới trong cạnh tranh nước lớn. Từ bối cảnh đó, các quốc gia đang cố gắng tranh giành và tạo ra “vùng ảnh hưởng công nghệ” của riêng mình. Trường hợp này có thể kể đến Trung Quốc với sáng kiến “Con đường Tơ lụa Kỹ thuật số”. Trung Quốc với tham vọng vươn lên trở thành một trong những người dẫn đầu công nghệ toàn cầu đã cố gắng mở rộng ảnh hưởng và sức mạnh của mình thông qua kế hoạch đầu tư cơ sở hạ tầng kỹ thuật số tại các khu vực địa chính trị lân cận và trọng yếu. Mục đích của Trung Quốc nhằm vào việc thoát ra khỏi sự thống trị công nghệ của Mỹ và phương Tây đồng thời tạo ra ảnh hưởng chính trị thông qua đầu tư công nghệ, cơ sở hạ tầng kỹ thuật số.
Xu hướng cạnh tranh địa chính trị số hiện nay
Một định nghĩa về “địa chính trị số” được Annegret Bendiek, Nadine Godehardt và David Schulze đưa ra, theo khái niệm của họ, địa chính trị số “bao gồm các mạng lưới xuyên quốc gia phi tập trung, hình thành từ sự kết nối giữa các tác nhân phi nhà nước và các tập đoàn đa quốc gia, nền tảng, trung tâm, nội dung và cơ sở hạ tầng, mở rộng vượt ra ngoài các đơn vị lãnh thổ chính trị cố định.”[1] Bên cạnh đó “địa chính trị số” cũng dựa trên chính trị quyền lực của các đơn vị lãnh thổ — chẳng hạn như quốc gia (Mỹ, Trung Quốc) hoặc các tác nhân khu vực như Liên minh châu Âu. Như vậy, “địa chính trị số” có sự kết hợp từ hai chủ thể trong chính trị quốc tế – nhà nước và phi nhà nước.
Nhận thức của các quốc gia về tầm quan trọng của công nghệ, không gian mạng và quản trị mạng đã và đang làm cho “địa chính trị số” trở thành điểm nóng của cạnh tranh giữa các cường quốc. Hiện nay, các cường quốc trên thế giới đã định hình tầm quan trọng của không gian mạng dựa trên lợi ích quốc gia của chính họ, vấn đề công nghệ và không gian mạng ngày càng được kết hợp với tính dân tộc chủ nghĩa. Quốc gia gia tăng quyền lực trong mạng lưới bằng cách xây dựng và nuôi dưỡng sự phụ thuộc. Tạo ra phụ thuộc đồng nghĩa với việc tạo ra quyền lực và sức ảnh hưởng chính trị, từ đó cho phép chủ thể điều khiển mạng lưới tận dụng ảnh hưởng với những chủ thể tham gia khác. Lợi thế người tiên phong – nhờ việc tham gia mạng lưới sớm nhất/ tạo ra mạng lưới – trở nên then chốt để chi phối quá trình vận hành mạng lưới.[2] Vậy nên các quốc gia sẽ cạnh tranh để giành lợi thế tiên phong trong việc tạo dựng các mạng lưới công nghệ nhằm gia tăng sức ảnh hưởng của mình.
Ngày nay, địa chính trị số đang chứng kiến cuộc cạnh tranh khốc liệt đến từ hai quốc gia là Mỹ và Trung Quốc. Mỹ – “gã khổng lồ số” đã được định hình trong nhiều thập kỷ gần đây, trong khi đó Trung Quốc đang nổi lên với tham vọng mở ra một trật tự kỹ thuật số toàn cầu do Trung Quốc dẫn dắt. Mỗi bên có thế mạnh riêng trong các lĩnh vực khác nhau, đang làm dấy lên cuộc cạnh tranh về nền tảng và tầm nhìn, với cách tiếp cận thị trường và vai trò của nhà nước khác biệt. Cuộc cạnh tranh công nghệ Mỹ – Trung ngày càng gia tăng căng thẳng khi Mỹ đưa ra hàng loạt các đạo luật gia tăng mức độ kiểm soát như Đạo luật ủy quyền quốc phòng (NDAA), Đạo luật Kiểm soát xuất khẩu 2018 hay Đạo luật hiện đại hóa việc giám sát rủi ro trong đầu tư nước ngoài (FIRRMA), Đạo luật CHIPS và Khoa học,… để hạn chế khả năng cạnh tranh của Trung Quốc. Bên cạnh đó, Mỹ cũng áp đặt hàng loạt lệnh trừng phạt lên các công ty công nghệ hàng đầu Trung Quốc như Huawei, ZTE nhằm ngăn chặn các hoạt động tiếp cận công nghệ ở Mỹ đồng thời làm gián đoạn chuỗi cung ứng thiết bị, linh kiện cần thiết trong sản xuất và phát triển công nghệ. Về phía Trung Quốc, để bắt kịp nền công nghệ Mỹ, quốc gia này đã có nhiều chiến lược nhằm “đi tắt đón đầu” như Kế hoạch “Made in China 2025” với tham vọng 10 năm phát triển và đi đầu trong các lĩnh vực như công nghệ – thông tin, robot, công nghệ vũ trụ. Bên cạnh đó, Trung Quốc cũng gắn chặt việc mở rộng sự phụ thuộc mạng lưới công nghệ của mình vào sáng kiến “Vành đai con đường” (BRI), đặc biệt thông qua “Con đường tơ lụa kỹ thuật số” (DSR). Ngoài Mỹ và Trung Quốc, EU cũng đang tích cực xây dựng khung pháp lý về an ninh mạng như Quy định chung về bảo vệ dữ liệu GDPR, Đạo luật An ninh mạng, Luật Thị trường kỹ thuật số và Luật Dịch vụ kỹ thuật số. EU cũng công bố “Chiến lược dữ liệu Châu Âu” hướng đến việc tạo ra một thị trường dữ liệu duy nhất, đảm bảo khả năng cạnh tranh toàn cầu và chủ quyền dữ liệu của châu Âu.[3]
Có thể thấy, thế giới đang đứng trước quá trình chuyển dịch địa chính trị từ không gian lãnh thổ truyền thống sang không gian kỹ thuật số với sự nổi lên của hàng loạt công nghệ cao chi phối chính trị quốc tế. Các quốc gia bị cuốn vào vòng xoáy cạnh tranh công nghệ kỹ thuật số nhằm tối đa hóa sức mạnh và củng cố vị thế quốc gia trong bối cảnh cạnh tranh địa chính trị số ngày càng gia tăng. Đặc biệt là các nước lớn, với tham vọng xây dựng hệ sinh thái kỹ thuật số của riêng mình nhằm “vũ khí hóa sự phụ thuộc” và chiếm lĩnh thị trường công nghệ như một công cụ mới của “bá quyền” trong thế giới số.
“Con đường tơ lụa kỹ thuật số” của Trung Quốc và tham vọng định hình trật tự kỹ thuật số quốc tế
Tổng quan về chiến lược “Con đường tơ lụa kỹ thuật số”
Con đường Tơ lụa Kỹ thuật số (DSR) của Trung Quốc nằm trong mục tiêu thứ hai của Sáng kiến Vành đai và Con đường (BRI) – “kết nối cơ sở hạ tầng”. Chủ tịch Tập Cận Bình đã đề xuất “xây dựng Con đường Tơ lụa Kỹ thuật số” tại Diễn đàn Hợp tác Quốc tế Vành đai và Con đường lần thứ nhất vào năm 2017.[4] Trong Diễn đàn, Trung Quốc đã đề xuất cần duy trì phát triển dựa trên đổi mới sáng tạo, tăng cường hợp tác trong các lĩnh vực tiên tiến như kinh tế số, trí tuệ nhân tạo, công nghệ nano và điện toán lượng tử, đồng thời thúc đẩy phát triển dữ liệu lớn, điện toán đám mây và thành phố thông minh, từ đó kết nối chúng thành Con đường Tơ lụa Kỹ thuật số của thế kỷ 21.[5]
Sáng kiến nhấn mạnh sự cần thiết của việc xây dựng “đường cao tốc thông tin” giữa Trung Quốc và các nước láng giềng, kêu gọi thúc đẩy xây dựng cáp quang xuyên biên giới và các mạng lưới đường trục truyền thông khác, cải thiện kết nối liên lạc quốc tế và các đường truyền thông tin không gian để mở rộng trao đổi thông tin và hợp tác.[6] Bên cạnh đó, dựa trên các văn kiện chính sách cập nhật của Trung Quốc, một số học giả khác cho rằng hai khía cạnh cốt lõi của DSR là: cung cấp kết nối Internet thông qua cáp quang biển và Internet băng rộng, cùng với mạng vệ tinh định vị Bắc Đẩu (BeiDou) của Trung Quốc.[7] Nhìn chung, dự án này nhằm cung cấp kết nối về hạ tầng, tài chính, thương mại, giao lưu nhân dân và kỹ thuật số giữa các quốc gia tham gia. Do đó, khái niệm “kết nối” được đặt ở trung tâm của sáng kiến. Việc cung cấp hạ tầng kỹ thuật số cũng là một thành phần quan trọng trong nỗ lực của Trung Quốc nhằm hiện thức hóa quá trình mở rộng tầm ảnh hưởng của mình trước xu hướng địa chính trị số ngày nay.
Tính đến cuối năm 2022, Trung Quốc đã ký kết biên bản ghi nhớ về hợp tác DSR với 17 quốc gia, thiết lập cơ chế hợp tác song phương “Thương mại Điện tử Con đường Tơ lụa” với 23 quốc gia và khởi động một loạt sáng kiến quan trọng, cam kết cùng nhau xây dựng một không gian mạng hòa bình, an toàn, cởi mở, hợp tác và trật tự.[8] Cho đến nay, Trung Quốc đã thúc đẩy một số sáng kiến gồm “Cảng thông tin Trung Quốc-ASEAN”, “Tàu tốc hành kỹ thuật số Trung Quốc-Châu Âu” và “Con đường tơ lụa trực tuyến Trung Quốc-Ả Rập” và “Nền tảng Dữ liệu lớn Trái đất Con đường tơ lụa kỹ thuật số”.
Công cụ cạnh tranh với Hoa Kỳ trong cuộc chiến công nghệ
Sáng kiến DSR được xem là một công cụ đắc lực giúp Trung Quốc thực hiện các kế hoạch phát triển mạng lưới công nghệ của mình, từ đó thách thức vị thế của Mỹ trên lĩnh vực công nghệ toàn cầu. DSR và đầu tư vào hạ tầng kỹ thuật số sẽ cho phép Trung Quốc gặt hái lợi ích kinh tế và quân sự từ việc trở thành quốc gia thống trị trong cung cấp hạ tầng này trên toàn cầu. Đồng thời, gia tăng vị thế của Trung Quốc trên bản đồ công nghệ thế giới và nâng cao khả năng cạnh tranh với Hoa Kỳ.
Với sáng kiến BRI nói chung và DSR nói riêng, Trung Quốc đã đầu tư, phát triển hàng loạt dự án phục vụ cho việc mở rộng quy mô và tầm ảnh hưởng công nghệ của mình. Trong lĩnh vực cáp quang truyền thông, Trung Quốc là chủ sở hữu hoặc nhà cung cấp cho 11,4% số cáp này trên toàn cầu, và hơn gấp đôi con số đó (24%) đối với các tuyến cáp dự kiến. Ở châu Á, thị phần của Trung Quốc chiếm gần 30% số cáp hiện có và hơn một nửa số cáp dự kiến. Các tuyến cáp này chủ yếu tập trung vào việc nâng cấp kết nối internet Đông–Tây xuyên suốt các khu vực thuộc Sáng kiến Vành đai và Con đường (BRI) và được bổ sung bởi các máy chủ cùng trung tâm dữ liệu của Trung Quốc. Rõ ràng, Trung Quốc đang thông qua DSR tạo ra một hạ tầng kết nối kỹ thuật số châu Á–Thái Bình Dương lấy Trung Quốc làm trung tâm.[9] Trong lĩnh vực mạng 5G, Trung Quốc đã nỗ lực đáng kể để thiết lập các tiêu chuẩn 5G và giành được bằng sáng chế 5G, với mục tiêu trở thành quốc gia dẫn đầu toàn cầu trong việc cung cấp mạng 5G. Tính đến tháng 2 năm 2019, Huawei sở hữu hơn 1.500 bằng sáng chế 5G, nhiều hơn bất kỳ tập đoàn nào khác trên thế giới. Kết hợp với bằng sáng chế 5G của các tập đoàn Trung Quốc khác, các công ty Trung Quốc nắm giữ 36% tổng số bằng sáng chế 5G.[10] Bên cạnh đó, Trung Quốc cũng tập trung xây dựng tiêu chuẩn công nghệ, từ một quốc gia “chấp nhận tiêu chuẩn công nghệ” đến “định hình tiêu chuẩn công nghệ”. Định hình tiêu chuẩn công nghệ chính là chìa khóa cho vị thế dẫn đầu toàn cầu trong lĩnh vực công nghệ thông tin – truyền thông (CNTT-TT). Chiến lược của Trung Quốc nhấn mạnh việc đạt được các vị thế thiết yếu trong các cơ quan tiêu chuẩn hóa quốc tế liên quan đến truyền thông di động, internet, mạng lưới phát thanh và truyền hình, điện toán đám mây, dữ liệu lớn, Internet vạn vật, sản xuất thông minh, thành phố thông minh và an ninh mạng. Năm 2018, Trung Quốc đã đưa ra chiến lược “Tiêu chuẩn Trung Quốc 2035” trong đó bao gồm mục tiêu tăng cường xây dựng hệ thống tiêu chuẩn Trung Quốc và dẫn dắt năng lực tiêu chuẩn công nghệ cao Trung Quốc. Đây được xem là kim chỉ nam cho các kế hoạch tiếp theo của Trung Quốc gắn với DSR. Cùng với đó quốc gia này cũng tham gia sâu vào các cơ chế quản trị và cơ chế ra quyết định của các tổ chức tiêu chuẩn toàn cầu, như Tổ chức Tiêu chuẩn hóa quốc tế (ISO), Ủy ban Kỹ thuật điện quốc tế (IEC), Liên minh Viễn thông quốc tế (ITU); thúc đẩy hợp tác quốc tế về tiêu chuẩn hóa trong các cơ chế và tổ chức, như Nhóm các nền kinh tế mới nổi (BRICS), Liên minh châu Âu (EU), Liên minh châu Phi (AU), Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN); các nước khu vực Đông Bắc Á, Trung Á, Nam Á,… Tháng 4/2019, nhân dịp Diễn đàn cấp cao BRI lần thứ hai, Viện Tiêu chuẩn hóa quốc gia Trung Quốc đã công bố hai nền tảng để thúc đẩy hợp tác tiêu chuẩn kỹ thuật trong khuôn khổ BRI, bao gồm: “Nền tảng thông tin cùng nhau xây dựng tiêu chuẩn quốc gia” và “Nền tảng tiêu chuẩn hóa phiên dịch thông minh song ngữ Trung Quốc – Anh trên nền điện toán đám mây”, nhằm phục vụ công tác phiên dịch các hệ thống tiêu chuẩn của Trung Quốc từ tiếng Trung Quốc sang tiếng Anh để phổ biến.[11]
Con đường Tơ lụa Kỹ thuật số kết hợp cùng kế hoạch “Made in China 2025” và “Tiêu chuẩn Trung Quốc 2035” thể hiện tham vọng của Trung Quốc để thoát khỏi sự độc quyền của Mỹ và phương Tây trong cơ sở hạ tầng công nghệ, đồng thời hình thành hệ sinh thái công nghệ mới do Trung Quốc dẫn dắt. Đây cũng là một trong những kế hoạch để hoàn thành mục tiêu đưa Trung Quốc trở thành quốc gia dẫn đầu, như Chủ tịch Tập Cận Bình tin rằng đã đến lúc Trung Quốc “bước lên trung tâm của thế giới.” [12]
Mở rộng tầm ảnh hưởng và tạo ra hệ sinh thái công nghệ của Trung Quốc
“Con đường Tơ lụa Kỹ thuật số” một mặt đang tích cực thúc đẩy giao lưu toàn diện giữa các quốc gia và khu vực trong các lĩnh vực như cơ sở hạ tầng thông tin, ứng dụng công nghệ số, thương mại điện tử, tạo hiệu quả thu hẹp “khoảng cách số” giữa các quốc gia đang phát triển. Mặt khác, đây được xem là con đường để Trung Quốc “vũ khí hóa sự phụ thuộc” công nghệ tại các khu vực đang phát triển, hình thành nên mạng lưới công nghệ do Trung Quốc dẫn dắt.
Với Sáng kiến “Con đường Tơ lụa Kỹ thuật số” các tập đoàn công nghệ lớn của Trung Quốc như Alibaba, Tencent, Baidu, Huawei và các nhà khai thác viễn thông nhà nước sẽ có khả năng mở rộng ảnh hưởng ở các quốc gia mới nổi và đang phát triển, qua đó củng cố cơ hội để nền công nghệ Trung Quốc mở rộng dấu ấn toàn cầu, đặc biệt trong các dự án cơ sở hạ tầng số. Kế hoạch này bao gồm việc tích hợp dịch vụ thiết bị viễn thông (ZTE, Huawei, China Datang Corporation) và thương mại điện tử (Alibaba, JD.com), nhằm thúc đẩy kết nối khu vực tại những quốc gia nhận hỗ trợ từ DSR dựa trên việc xuất khẩu hạ tầng kỹ thuật số, như cáp quang xuyên biên giới và trạm gốc 5G. Thông qua sự kết hợp giữa thiết lập tiêu chuẩn và xây dựng hạ tầng, Trung Quốc có khả năng kiểm soát thiết bị, hỗ trợ kỹ thuật và định hình công nghệ đang phát triển. Trung Quốc đang dẫn dụ các quốc gia rơi vào sự phụ thuộc công nghệ nhằm làm suy yếu chủ quyền chính trị của họ thông qua sáng kiến DSR. Trung Quốc đã thông qua DSR đầu tư tại các khu vực đang phát triển như Đông Nam Á, Trung Á, Châu Phi, Mỹ Latinh,… nhằm mở rộng ảnh hưởng và ghi lại “dấu chân công nghệ” của Trung Quốc.
Tại khu vực Đông Nam Á, Trung Quốc đã tìm cách “thể chế hóa” sáng kiến này qua nhiều kênh khác nhau, như thiết lập các cơ chế và thể chế dành riêng cho DSR với các quốc gia trong khu vực, tổ chức các sự kiện liên quan đến DSR, cung cấp các chương trình đào tạo về công nghệ. Một số cơ chế bao gồm: Sáng kiến Hợp tác Thành phố Thông minh ASEAN – Trung Quốc (2019); Cơ chế Đối thoại Mạng ASEAN – Trung Quốc (2020 và 2022); Sáng kiến Đối tác Kinh tế Kỹ thuật số ASEAN – Trung Quốc (2020); Kế hoạch Hành động Thực thi Quan hệ Đối tác ASEAN – Trung Quốc về Hợp tác Kinh tế Kỹ thuật số giai đoạn 2021 – 2025 (2022); Sáng kiến ASEAN – Trung Quốc về Tăng cường Hợp tác Thương mại Điện tử (2023).[13] Một phân tích về tập dữ liệu China Connects của Viện Nghiên cứu Chiến lược Quốc tế (IISS) cho thấy tất cả các quốc gia Đông Nam Á đều nhận được đầu tư DSR của Trung Quốc từ năm 2017 đến năm 2020. Đầu tư DSR của Trung Quốc vào Đông Nam Á tập trung vào 5 lĩnh vực: viễn thông, 5G, trung tâm dữ liệu, fintech và thương mại điện tử.[14]
Tại khu vực Trung Á, trong khuôn khổ “Con đường tơ lụa kỹ thuật số” Trung Quốc đã đầu tư vào cơ sở hạ tầng kỹ thuật số thông qua sáng kiến “Thành phố thông minh”. “Thành phố thông minh” đã được triển khai tại các quốc gia Trung Á bao gồm Kazakhstan, Kyrgyzstan, Tajikistan, Uzbekistan với sự tham gia của nhiều công ty CNTT Trung Quốc chẳng hạn như Huawei, Hik Vision, Dahua và CETC. Lợi ích của Trung Quốc tại Trung Á là đảm bảo ổn định khu vực, khai thác tài nguyên thiên nhiên và dữ liệu, thiết lập chuỗi cung ứng toàn cầu lấy Trung Quốc làm trung tâm, và hợp pháp hóa sự trỗi dậy hòa bình của mình thông qua việc chuẩn hóa các chuẩn mực. DSR đã cho phép các nhà sản xuất CNTT Trung Quốc tiếp tục mở rộng sản xuất qua các nước Trung Á, và cho phép tạo ra một con đường thể chế hóa kết nối châu Âu với Trung Quốc, biến “Trung Á ngày càng trở thành một trung tâm vận tải”. Bên cạnh “Thành phố thông minh”, các công ty công nghệ Trung Quốc cũng tham gia triển khai các mạng cáp mặt đất nhằm thúc đẩy kết nối Trung Á. Các mạng lưới Transit Europe-Asia (TEA), Europe-Russia-Mongolia-China (ERMC), Diverse Route for European and Asian Markets (DREAM) và Super TSR đều có sự tham gia của China Telecom Global và China Unicom – kiểm soát khoảng 40% thị phần tại khu vực Trung Á.[15]
Nguồn: Digital Silk Road in Central Asia: Present and Future[16]
Tại khu vực Châu Phi, Chính phủ của các quốc gia ở châu Phi đã khởi động các dự án công nghệ cấp cao với Trung Quốc trong khuôn khổ DSR. Các công ty như Huawei và ZTE hoạt động mạnh mẽ trong việc xây dựng các trung tâm dữ liệu, phòng thí nghiệm R&D, và thiết bị mạng viễn thông tại khu vực Châu Phi. Angola, Nigeria, Zimbabwe, Ethiopia và Zambia đã nhận được các khoản đầu tư DSR trị giá tổng cộng 8,43 tỷ USD.[17] Huawei cũng đã hỗ trợ đáng kể cho hạ tầng 4G của châu Phi và đang hợp tác với Liên minh châu Phi trong chiến lược chuyển đổi số của Agenda 2063. Bên cạnh đó, đầu tư trong lĩnh vực cơ sở hạ tầng và các hoạt động hỗ trợ nền kinh tế số cũng diễn ra dưới nhiều hình thức. China Mobile International, Facebook, MTN Global Connect, Orange, Telecom Egypt, STC, Vodafone và Công ty Cáp Biển Ấn Độ Dương Tây đã thực hiện dự án lắp đặt “2Africa” – một tuyến cáp ngầm dài 37.000 km, tốc độ 180 terabit/giây, kết nối châu Âu và Tây Á với 26 quốc gia châu Phi.[18] Tương tự các khu vực khác, sáng kiến “Thành phố thông minh” cũng đã được triển khai ở các quốc gia châu Phi, bao gồm Mozambique, Angola và Ghana. Diễn đàn Phát triển và Hợp tác Internet Trung Quốc – châu Phi cũng đã được thành lập nhằm xây dựng và triển khai hạ tầng số quan trọng tại các quốc gia châu Phi như Nigeria và Zimbabwe.
Có thể thấy, Trung Quốc đã thông qua BRI và DSR để mở rộng tầm ảnh hưởng và “dấu chân công nghệ” của mình ra toàn cầu, đặc biệt tập trung vào các khu vực đang phát triển. Việc Trung Quốc phát triển DSR kết hợp sử dụng các khoản đầu tư và tài trợ cho các dự án cơ sở hạ tầng truyền thông tại các quốc gia tiếp nhận không chỉ để thúc đẩy xuất khẩu sản phẩm công nghệ và tiêu chuẩn của mình mà còn cả mô hình phát triển, mô hình quản trị và một hệ thống thương mại – tài chính lấy Trung Quốc làm trung tâm. Trung Quốc dường như đang từng bước nỗ lực xây dựng một trật tự kỹ thuật số toàn cầu mới, được đặc trưng bởi một “vùng lân cận chính trị – kinh tế” gắn chặt với các mô hình phát triển và quản trị của Trung Quốc, đồng thời được ràng buộc chặt chẽ với nước này thông qua hội nhập kinh tế, trong đó công nghệ đóng vai trò quan trọng.
Triển vọng và thách thức
Về triển vọng, thứ nhất, DSR trong tương lai vẫn có nhiều tiềm năng nhờ vào khả năng mang lại cơ hội hợp tác và kết nối công nghệ cho nhiều khu vực đang phát triển. Các sản phẩm CNTT do các công ty Trung Quốc thiết kế đã trở nên rất hấp dẫn dựa trên giá cả và khả năng giảm thiểu chi phí. Hơn nữa, một số công ty Trung Quốc đang cung cấp dịch vụ với mức chiết khấu thấp hoặc thậm chí miễn phí.[19] Với nguồn đầu tư lớn và các dịch vụ giá rẻ, công nghệ của Trung Quốc hứa hẹn có thể phổ cập công nghệ đến các khu vực còn yếu kém như Châu Phi. Sự hợp tác Trung Quốc – châu Phi thông qua Con đường Tơ lụa Kỹ thuật số (DSR) đã mang lại cho các quốc gia châu Phi những cơ hội mới để tham gia vào các chuỗi giá trị và chuỗi công nghiệp toàn cầu. Bên cạnh đó, DSR cũng mang lại khả năng kết nối ASEAN với thị trường khổng lồ Trung Quốc, đồng thời tạo các chuỗi giá trị mới cho các quốc gia thành viên. Thứ hai, DSR đã, đang và sẽ có khả năng giúp Trung Quốc thực hiện tham vọng mở rộng tầm ảnh hưởng và nâng cao năng lực cạnh tranh trong thời đại địa chính trị số. Với mạng lưới các quốc gia nhận đầu tư từ DSR trải dài từ Đông Nam Á, Trung Á, Tây Á, châu Phi,… Trung Quốc đã ngày càng khẳng định được vị thế và sức mạnh công nghệ của mình, từng bước hiện thực hóa tham vọng định hình trật tự kỹ thuật số toàn cầu.
Về thách thức, thứ nhất, mặc dù nền công nghệ Trung Quốc đang trên đà phát triển và DSR đạt được nhiều thành tựu lớn, nhưng cuộc chiến công nghệ Mỹ – Trung vẫn mang lại nhiều cản trở cho quá trình hiện thực hóa tham vọng định hình trật tự kỹ thuật số của Trung Quốc. Các đạo luật trừng phạt và hạn chế xuất nhập khẩu đã làm gián đoạn chuỗi cung ứng thiết bị, linh kiện cần thiết trong sản xuất và phát triển công nghệ. Cho đến nay, công nghệ của Mỹ và phương Tây vẫn đang thống trị việc tiêu chuẩn hóa công nghệ tiên phong trên toàn cầu. Tại các khu vực như Đông Nam Á, Trung Á, các công ty công nghệ Trung Quốc phải tiếp tục cạnh tranh với các đối tác Hoa Kỳ, nơi có thị phần chung chiếm khoảng 70% thị trường kỹ thuật số của khu vực.[20] Thứ hai, sự phụ thuộc ngày càng nhiều vào công nghệ Trung Quốc cũng khiến các quốc gia nhận đầu tư lo lắng trước vấn đề bảo mật thông tin và chủ quyền số. Bắc Kinh đã nhiều lần bị cáo buộc đánh cắp dữ liệu thông qua hợp tác hạ tầng kỹ thuật số. Cùng với đó việc các công ty Trung Quốc cam kết “hỗ trợ và hợp tác với công tác tình báo nhà nước” tuân thủ Luật Tình báo Quốc gia của Trung Quốc mang đến nhiều rủi ro trong việc đảm bảo an toàn thông tin và an ninh mạng của các quốc gia nhận đầu tư.
Kết luận
Có thể thấy rằng, đứng trước xu hướng địa chính trị số ngày càng gia tăng, Trung Quốc đã và đang tìm cách nâng cao năng lực công nghệ của mình, đồng thời mở rộng sức ảnh hưởng thông qua sáng kiến “Con đường Tơ lụa Kỹ thuật số”. DSR không chỉ là một công cụ để Trung Quốc cạnh tranh với Hoa Kỳ trong cuộc chiến công nghệ Mỹ – Trung mà còn là công cụ để “xuất khẩu” mô hình, tiêu chuẩn và hệ thống cơ sở hạ tầng kỹ thuật lấy Trung Quốc làm trung tâm. Thông qua sáng kiến này, Trung Quốc đang củng cố thêm tham vọng của mình trong việc định hình trật tự kỹ thuật số toàn cầu, thoát khỏi sự thống trị công nghệ của phương Tây và tạo ra mạng lưới công nghệ riêng do Trung Quốc dẫn dắt. Tuy đạt được nhiều thành tựu to lớn, DSR vẫn gặp nhiều hạn chế bởi sự nghi ngờ của các quốc gia nhận đầu tư trong việc bảo mật thông tin và an toàn mạng trong khi phụ thuộc quá nhiều vào công nghệ của Trung Quốc. Đồng thời, vị thế và sức mạnh công nghệ của Hoa Kỳ vẫn là vấn đề đáng quan tâm trong hành trình hiện thực hóa tham vọng định hình trật tự kỹ thuật số toàn cầu của Trung Quốc.
Tác giả: Huỳnh Thị Hạnh Thy
Bài viết thể hiện quan điểm riêng của tác giả, không nhất thiết phản ánh quan điểm của Nghiên cứu Chiến lược. Mọi trao đổi học thuật và các vấn đề khác, quý độc giả có thể liên hệ với ban biên tập qua địa chỉ mail: [email protected]
Trích dẫn tham khảo:
[1] S. Maševski, Digital Geopolitics, Ministry of Defence of North Macedonia, January 2025, accessed August 2025 https://mod.gov.mk/storage/2025/01/9.-DIGITAL-GEOPOLITICS.pdf
[2] S. Maševski, Digital Geopolitics, Ministry of Defence of North Macedonia, January 2025, accessed August 2025 https://mod.gov.mk/storage/2025/01/9.-DIGITAL-GEOPOLITICS.pdf
[3] European Commission, “A European Strategy for Data,” Shaping Europe’s Digital Future, last updated 9 April 2025, European Commission, accessed August 2025, https://digital-strategy.ec.europa.eu/en/policies/strategy-data
[4] 徐枫 郭朝先, “数字丝绸之路建设十年成就与未来展望”, 中国发展观察, 2023. (Tạm dịch: Xu Feng và Guo Chaoxian, “Mười năm thành tựu và triển vọng tương lai của việc xây dựng Con đường tơ lụa kỹ thuật số”, Tạp chí Phát triển Trung Quốc, 2023) http://gjs.cssn.cn/kydt/kydt_kycg/202401/t20240129_5731105.shtml
[5] 人民日报（科菲·库阿库），“携手共建‘数字丝绸之路”，中国一带一路网，2023年5月29日. (Tạm dịch: Kofi Kuakou, “Chung tay xây dựng Con đường tơ lụa kỹ thuật số”, Mạng lưới Vành đai và Con đường của Trung Quốc, ngày 29 tháng 5 năm 2023.) https://www.yidaiyilu.gov.cn/p/320682.html
[6] “Con đường tơ lụa kỹ thuật số ở Đông Nam Á: triển vọng và thách thức,” Nghiên Cứu Chiến Lược, truy cập ngày 20/8/2025, https://nghiencuuchienluoc.org/con-duong-to-lua-ky-thuat-so-o-dong-nam-a-trien-vong-va-thach-thuc/
[7] Guo Cheng, “China’s Digital Silk Road in the Age of the Digital Economy: Political Analysis”, Vestnik RUDN. International Relations 22, no. 2 (2022): 271–287, https://journals.rudn.ru/international-relations/article/view/31407/20876
[8] 赵玉宏, “缩小“数字鸿沟” 加快“数字丝绸之路”建设, 中国一带一路网, 2023年1月4. (Tạm dịch: Triệu Ngọc Hồng, “Thu hẹp khoảng cách số và đẩy nhanh việc xây dựng Con đường tơ lụa số”, Mạng lưới Vành đai và Con đường Trung Quốc, ngày 4 tháng 1 năm 2023) https://www.yidaiyilu.gov.cn/p/0AJK3DPO.html
[9] Richard Ghiasy and Rajeshwari Krishnamurthy, “China’s Digital Silk Road: Strategic Implications for the EU and India”, IPCS–LAC Report, August 2020, https://www.ipcs.org/issue_briefs/issue_brief_pdf/sr208_august2020_china%E2%80%99s%20digital%20silk%20road-strategic%20implications%20for%20the%20eu%20and%20india_final.pdf
[10] Clayton Cheney, “China’s Digital Silk Road: Strategic Technological Competition and Exporting Political Illiberalism”, Issues & Insights, Vol. 19, Working Paper 8 (WP 8), July 2019, Pacific Forum https://pacforum.org/wp-content/uploads/2019/08/issuesinsights_Vol19-WP8FINAL.pdf
[11] Lê Trung Kiên, “Trung Quốc thúc đẩy định hình tiêu chuẩn công nghệ toàn cầu và một số hàm ý chính sách đối với Việt Nam,” Tạp chí Cộng sản, truy cập 18/8/2025. https://www.tapchicongsan.org.vn/web/guest/the-gioi-van-de-su-kien/-/2018/824288/trung-quoc-thuc-day-dinh-hinh-tieu-chuan-cong-nghe-toan-cau-va-mot-so-ham-y-chinh-sach-doi-voi-viet-nam.aspx
[12] “China’s Xi Jinping Hails ‘New Era’ of Chinese Strength,” BBC News, accessed 20 August 2025, https://www.bbc.com/news/world-asia-china-41647872
[13] “Con đường Tơ lụa Kỹ thuật số’ của Trung Quốc ở Đông Nam Á: Lằn ranh mong manh giữa ‘quyền lực mềm công nghệ’ và ‘độc tài công nghệ’,” Vietnam Strategic Forum (Vietnam Strategic Forum – VSF), truy cập 17/8/2025. https://www.vsforum.org/article/con-duong-to-lua-ky-thuat-so-cua-trung-quoc-o-dong-nam-a-lan-ranh-mong-manh-giua-quyen-luc-mem-cong-nghe-va-doc-tai-cong-nghe
[14] Wang Zheng, “China’s Digital Silk Road (DSR) in Southeast Asia: Progress and Challenges,” ISEAS Perspective no. 2024:1 (Jan 5, 2024), ISEAS–Yusof Ishak Institute, 16 pp., https://www.iseas.edu.sg/articles-commentaries/iseas-perspective/2024-1-chinas-digital-silk-road-dsr-in-southeast-asia-progress-and-challenges-by-wang-zheng/
[15] John Hemmings, Reconstructing Order: The Geopolitical Risks in China’s Digital Silk Road, Asia Policy 15, no. 1 (2020): 5–21. https://doi.org/10.1353/asp.2020.0002
[16] Nargis Kassenova and Brendan Duprey, eds., Digital Silk Road in Central Asia: Present and Future (Cambridge, MA: Davis Center for Russian and Eurasian Studies, Harvard University, June 2021), 135 pp., https://daviscenter.fas.harvard.edu/sites/default/files/files/2021-10/Digital_Silk_Road_Report_2021.pdf
[17] Ovigwe Eguegu, “The Digital Silk Road: Connecting Africa with New Norms of Digital Development,” Asia Policy, vol. 17, no. 3 (July 2022): 30–39, https://doi.org/10.1353/asp.2022.0049
[18] Ovigwe Eguegu, “The Digital Silk Road: Connecting Africa with New Norms of Digital Development,” Asia Policy, vol. 17, no. 3 (July 2022): 30–39, https://doi.org/10.1353/asp.2022.0049
[19] “Con đường tơ lụa kỹ thuật số ở Đông Nam Á: triển vọng và thách thức,” Nghiên Cứu Chiến Lược, truy cập ngày 20/8/2025. https://nghiencuuchienluoc.org/con-duong-to-lua-ky-thuat-so-o-dong-nam-a-trien-vong-va-thach-thuc/
[20] “Alibaba, Huawei Race to Gain Edge in Southeast Asia’s Cloud Market”, Nikkei Asia, 15/01/2023. https://asia.nikkei.com/business/china-tech/alibaba-huawei-race-to-gain-edge-in-southeast-asia-s-cloud-market
