Ngày 16/5/2024, Tổng thống Nga Vladimir Putin đã bay tới Trung Quốc bắt đầu chuyến thăm chính thức cấp nhà nước. Những người hoài nghi sẽ cho rằng chuyến thăm này là hoàn toàn bình thường và không quan trọng, vì các nhà lãnh đạo Nga đã gặp Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình ít nhất 40 lần kể từ khi ông Tập lần đầu tiên được bầu làm chủ tịch nước Trung Quốc vào năm 2013. Chuyến thăm gần đây nhất của Putin tới Bắc Kinh là vào tháng 10/2023, khi ông đến tham gia Diễn đàn cấp cao hợp tác quốc tế “Vành đai và Con đường”. Tuy nhiên, vào thời điểm này, có một lý do đặc biệt để Putin quay lại thăm Trung Quốc. Có thể nói chuyến đi này rất đặc biệt và quan trọng. Vậy thì động lực quan trọng nào đằng sau chuyến thăm Trung Quốc của ông Putin?
Đầu tiên là thông lệ ngoại giao. Vào tháng 3/2023, Chủ tịch Tập Cận Bình đã chọn Moscow là điểm đến trong chuyến thăm nước ngoài đầu tiên của ông sau khi tái đắc cử. Quyết định này được mọi người ở Nga đánh giá cao, ngay cả những người không quan tâm đến các vấn đề quốc tế.
Vladimir Putin, người tái đắc cử tổng thống của Liên bang Nga vào tháng 3 năm nay, đương nhiên hy vọng sẽ đến Trung Quốc trước khi sắp xếp các chuyến công du quốc tế khác để đáp lại tình hữu nghị với đối tác và người bạn lâu năm của mình. Về mặt biểu tượng, quyết định này nhấn mạnh tầm quan trọng của Bắc Kinh đối với Điện Kremlin.
Sau cuộc gặp Chủ tịch Tập Cận Bình, nhà lãnh đạo Nga có thể cân nhắc thăm một số thủ đô ngoài phương Tây khác, trong đó có Ankara, Tehran và Bình Nhưỡng.
Thứ hai là quan hệ song phương. Lãnh đạo hai nước cần trao đổi về hiện trạng quan hệ song phương, bởi bối cảnh hiện tại đã có những thay đổi lớn kể từ cuộc gặp vào tháng 10/2023.
Năm 2023 là một năm rất thành công đối với hợp tác kinh tế Nga-Trung, với thương mại song phương đạt mức cao kỷ lục 240 tỷ USD. Tuy nhiên, phương Tây vẫn kiên trì phá hoại xu hướng tốt đẹp này và áp lực của họ đối với Bắc Kinh cũng ngày càng gia tăng.
Do đó, không có gì đáng ngạc nhiên khi khu vực tư nhân Trung Quốc ngày càng lo ngại rằng các biện pháp trừng phạt thứ cấp của phương Tây chống lại Nga có thể có tác động tiêu cực đến triển vọng kinh doanh của họ. Sau khi EU tung ra loạt biện pháp hạn chế thứ 12 chống lại Moscow, đã xảy ra nhiều vấn đề trong quá trình giao dịch giữa Trung Quốc và Nga, khiến thương mại song phương giảm nhẹ 2% trong tháng 3 năm nay. Xuất khẩu của Trung Quốc sang Nga giảm 14% so với cùng kỳ năm trước, từ 8,9 tỷ USD xuống 7,6 tỷ USD, trong khi xuất khẩu của Nga sang Trung Quốc tiếp tục tăng, đạt 12 tỷ USD.
Ngoại trưởng Mỹ Antony Blinken cũng xác nhận một lần nữa trong chuyến thăm Trung Quốc gần đây vào tháng 4 rằng chính quyền Biden sẽ tiếp tục có những động thái để làm phức tạp thêm các tương tác kinh tế giữa Nga và Trung Quốc.
Rõ ràng, Trung Quốc và Nga nên tập trung vào việc đảm bảo rằng những nỗ lực của Mỹ sẽ không thành công và đảm bảo kim ngạch thương mại song phương sẽ đạt 280 tỷ USD đến 290 tỷ USD vào cuối năm 2024 như kế hoạch. Các hội nghị thượng đỉnh thường là chất xúc tác mạnh mẽ cho thương mại và đầu tư song phương, và cuộc gặp giữa hai nhà lãnh đạo Nga – Trung Quốc trong 2 ngày 16-17/5/2024 được kỳ vọng sẽ chứng minh cho tính đúng đắn của quan điểm này.
Thứ ba, phát triển toàn cầu. Những người hy vọng rằng năm 2024 sẽ là một bước ngoặt trong nền chính trị toàn cầu, chuyển từ xung đột và đối đầu sang hòa giải hòa bình, sẽ thất vọng: chúng ta đã bước vào một năm đầy kịch tính nữa, với những sự kiện bi thảm xảy ra thường xuyên trên khắp thế giới.
Xung đột Nga-Ukraine và xung đột Palestine-Israel vẫn chưa dừng lại. Lực lượng vũ trang Houthi tiếp tục tấn công các tàu chiến và tàu buôn ở Biển Đỏ. Căng thẳng giữa các nước Sahel và Sudan có thể bùng phát xung đột bất cứ lúc nào vào năm 2024, chi tiêu quốc phòng toàn cầu và buôn bán vũ khí toàn cầu sẽ đạt mức cao nhất mọi thời đại.
Mặt khác, có rất nhiều cơ hội trong năm 2024 không thể bỏ qua. Năm nay, BRICS sẽ tiếp thu và tiếp thu một cách hợp lý sự mở rộng gần đây của mình; Nga sẽ đóng vai trò là chủ tịch câu lạc bộ và tổ chức hội nghị thượng đỉnh BRICS tiếp theo vào mùa thu; Tổ chức Hợp tác Thượng Hải cũng có thể chấp nhận Belarus làm thành viên đầy đủ của cơ chế hợp tác đa phương này.
Rõ ràng, các nhà lãnh đạo Trung Quốc và Nga có nhiều vấn đề cần thảo luận nhằm ứng phó với tình hình hỗn loạn toàn cầu và phối hợp ứng phó trước tình hình thế giới đang thay đổi nhanh chóng.
Thứ tư, xung đột với phương Tây. Mối quan hệ bất hòa giữa Trung Quốc, Nga và phương Tây chắc chắn là chủ đề mà lãnh đạo hai bên sẽ thảo luận. Khi đó, Chủ tịch Tập Cận Bình vừa kết thúc chuyến thăm Paris, Belgrade và Budapest từ ngày 5 đến ngày 10/5. Đây là chuyến thăm châu Âu đầu tiên của Chủ tịch Tập Cận Bình sau 5 năm. Ông có thể chia sẻ ấn tượng về chuyến thăm với các đồng nghiệp ở Moscow.
Về phần mình, tác giả có cảm giác rằng các nhà lãnh đạo Trung Quốc và Nga mặc dù không hoàn toàn trái ngược nhau về quan điểm đối với châu Âu, nhưng cũng không hoàn toàn giống nhau. Tổng thống Putin rất nghi ngờ về “quyền tự chủ chiến lược” của các nước châu Âu trước Hoa Kỳ, trong khi Chủ tịch Tập Cận Bình rõ ràng vẫn hy vọng rằng thậm chí nếu quan hệ Trung Quốc-Mỹ Nếu tình hình tiếp tục xấu đi, sự hợp tác của Bắc Kinh với các cường quốc châu Âu và EU cũng có thể được duy trì.
Vẫn chưa có kết luận nào về vấn đề quan trọng này, nhưng việc trao đổi thẳng thắn quan điểm về các xu hướng chính trị trong nước ở châu Âu và Hoa Kỳ (bao gồm cả kết quả có thể xảy ra của cuộc bầu cử Hoa Kỳ vào tháng 11) sẽ là một chủ đề quan trọng trong chương trình nghị sự của cuộc gặp giữa hai nhà lãnh đạo Nga và Trung Quốc.
Thứ năm, trật tự thế giới mới nổi. Hai nhà lãnh đạo cũng có thể sẽ thảo luận các vấn đề tổng quát hơn như trật tự thế giới mới đang nổi lên, sự ổn định chiến lược trong tương lai và các khía cạnh khác nhau của quản trị toàn cầu cũng như tại các khu vực quan trọng.
Nhiều khía cạnh cụ thể của trật tự thế giới mới vẫn chưa rõ ràng, chẳng hạn như điều gì sẽ xảy ra với các cơ chế không phổ biến vũ khí hạt nhân hiện có, phối hợp đấu tranh chống khủng bố quốc tế như thế nào, làm thế nào để kiềm chế cuộc chạy đua vũ trang liều lĩnh, làm thế nào để nâng cao hiệu quả của các hoạt động hợp tác quốc tế, luật pháp quốc tế, v.v.
Tuy nhiên, điều rõ ràng là một trong những thách thức chính mà Moscow và Bắc Kinh phải đối mặt là làm thế nào để cung cấp hàng hóa công ra toàn cầu trong một thế giới đầy biến động và khó lường mà không có một trung tâm quyền lực mới được công nhận để lấp đầy khoảng trống. Nga và Trung Quốc có quan điểm khác nhau nhưng đều hội tụ lại ở một điểm về sự chuyển đổi lý tưởng của trật tự quốc tế. Do đó, cả hai bên cần thảo luận về những điểm tương đồng và khác biệt trong các thành phần chính của trật tự thế giới mới nổi;
Thứ sáu là yếu tố con người, giao lưu nhân dân giữa hai nước. Năm nay sắp kỷ niệm 75 năm thiết lập quan hệ ngoại giao giữa Trung Quốc và Nga. Đây không chỉ là cơ hội tốt để tổ chức một loạt diễn đàn công cộng, hoạt động văn hóa, tọa đàm doanh nghiệp và thảo luận học thuật mà còn là cơ hội tốt để giao lưu, thúc đẩy sự tiếp xúc giữa người dân Trung Quốc và Nga.
Đặc biệt, lãnh đạo hai nước có thể sẽ đặc biệt quan tâm đến việc mở rộng hợp tác song phương trong giáo dục đại học, các dự án nghiên cứu khoa học và tương tác xuyên biên giới.
Cá nhân tác giả hy vọng cuộc gặp giữa lãnh đạo hai nước sẽ tạo bước đột phá trong việc miễn thị thực lẫn nhau giữa Trung Quốc và Nga. Điều khó hiểu là vì quan hệ Trung-Nga đang phát triển rất tốt, tại sao người dân đi lại giữa hai nước này vẫn phải xếp hàng dài để được cấp thị thực một lần vào hộ chiếu.
Trong môi trường địa chính trị đầy thách thức hiện nay, điều đương nhiên là một số cuộc gặp và đối thoại giữa Tổng thống Putin và Chủ tịch Tập Cận Bình có thể được tổ chức sau cánh cửa đóng kín. Tuy nhiên, nếu cuối cùng lãnh đạo hai nước đưa ra tuyên bố chung hoặc tuyên bố phản ánh các lĩnh vực và danh sách ưu tiên mà hai nước đã đạt được sự đồng thuận và nếu tài liệu này được công bố rộng rãi thì tất cả những ai quan tâm đến quan hệ Trung-Nga sẽ được nghiên cứu kỹ lưỡng.
Ngày nay, ngay cả người nước ngoài cũng biết rằng ở Trung Quốc, số “6” có cách phát âm giống với “Liu”, có nghĩa là “trơn tru” và cũng biểu thị một công việc kinh doanh thành công và hiệu quả. Hy vọng rằng sáu nội dung chương trình nghị sự nêu trên của chuyến thăm Trung Quốc sẽ được xem xét và sắp xếp hợp lý.
Tất nhiên, người ta cũng nên có cách nhìn thực tế về những kỳ vọng của mình. Cuộc gặp giữa hai nhà lãnh đạo chính trị, ngay cả khi họ là Vladimir Putin và Tập Cận Bình, khó có thể đảo ngược mọi xu hướng tiêu cực trong diễn biến toàn cầu. Cuộc gặp gỡ này sẽ không tạo nên điều kỳ diệu, cũng không thay thế được công việc bền bỉ và tỉ mỉ của các quan chức, nhà ngoại giao, quân đội, truyền thông, cơ sở và xã hội dân sự. Mối quan hệ Trung-Nga ổn định và hiệu quả không thể thay thế các thỏa thuận đa phương toàn diện và hiệu quả.
Tuy nhiên, không thể phủ nhận rằng tình hữu nghị cá nhân bền chặt và mối quan hệ hợp tác chặt chẽ giữa Tổng thống Putin và Chủ tịch Tập Cận Bình là những yếu tố quan trọng thúc đẩy sự ổn định chung trong thế giới bất ổn này./.
Lược dịch: Hoàng Hải
Tác giả: Andrei Kortunov là Tiến sĩ Lịch sử – Giám đốc Ủy ban học thuật của Hội đồng Quan hệ Quốc tế Nga.
Bài viết thể hiện quan điểm riêng của tác giả, không nhất thiết phản ánh quan điểm của Nghiên cứu Chiến lược. Mọi trao đổi học thuật và các vấn đề khác, quý độc giả có thể liên hệ với ban biên tập qua địa chỉ mail: [email protected]
