Hội nghị thượng đỉnh BRICS mở rộng vào ngày 22 tháng 10 năm 2024 đã tập trung vào việc củng cố ảnh hưởng ngày càng tăng của nhóm trong trật tự đa cực toàn cầu sau khi chào đón các thành viên mới, đối tác mới và thảo luận về các chiến lược kinh tế. BRICS, hiện bao gồm chín quốc gia, đại diện cho khoảng 45% dân số thế giới và 28% sản lượng kinh tế toàn cầu[1]. Việc mở rộng thành viên này phù hợp với tham vọng của nhóm nhằm thách thức các hệ thống tài chính do phương Tây thống trị, đặc biệt là sự thống trị của đồng đô la Mỹ và thúc đẩy hợp tác chặt chẽ hơn giữa các quốc gia Nam Bán cầu.
Một trong những chủ đề chính của Hội nghị thượng đỉnh là phi đô la hóa. Một số quốc gia thành viên đã ủng hộ việc chuyển sang giao dịch bằng các loại tiền tệ địa phương để giảm sự phụ thuộc vào đồng đô la Mỹ và tăng cường quyền tự chủ về tài chính. Xu hướng này, vốn đã diễn ra do lệnh trừng phạt của phương Tây và động lực địa chính trị, đã được củng cố hơn nữa khi các thành viên BRICS tìm cách phát triển các hệ thống tài chính thay thế và có khả năng hướng tới một loại tiền tệ chung của khối, mặc dù đó vẫn là mục tiêu dài hạn. Đặc biệt, Nga và Trung Quốc đã thúc đẩy những thay đổi này như một phần của những nỗ lực rộng lớn hơn nhằm tạo ra một hệ thống tài chính quốc tế ít phụ thuộc vào ảnh hưởng của phương Tây. Hội nghị cũng đề cập đến những lợi ích chiến lược của tư cách thành viên BRICS đối với các nền kinh tế mới nổi, với một số quốc gia ở Châu Phi, Châu Á và khu vực Mỹ Latinh bày tỏ sự quan tâm đến việc gia nhập khối này. Các quốc gia như Nigeria, Pakistan và Indonesia đang tìm kiếm tư cách thành viên, được thúc đẩy bởi các cơ hội tăng cường thương mại, phát triển cơ sở hạ tầng và ảnh hưởng chính trị trong một trật tự toàn cầu cân bằng hơn. Các quốc gia này coi BRICS là phương tiện để đạt được sự đại diện lớn hơn trong quá trình ra quyết định toàn cầu và là đối trọng với sự bá quyền của phương Tây[2].
Ngoài ra, Hội nghị thượng đỉnh còn nhấn mạnh tầm quan trọng của an ninh năng lượng và hợp tác kinh tế, đặc biệt là khi BRICS tiếp tục gia tăng ảnh hưởng của mình đối với thị trường năng lượng toàn cầu. Với các nhà sản xuất năng lượng chính như Nga, Ả Rập Xê Út và các nước tham gia tiềm năng như Nigeria và Venezuela, BRICS đang trở thành một nhân tố quan trọng hơn nữa trong động lực năng lượng toàn cầu[3].
Nhìn chung, Hội nghị thượng đỉnh BRICS mở rộng đã đánh dấu một thời điểm then chốt trong sự phát triển của khối, phản ánh tầm quan trọng chiến lược ngày càng tăng của khối này như một đối trọng với nền quản trị toàn cầu do phương Tây lãnh đạo và những nỗ lực liên tục của khối này nhằm định hình lại hệ thống tài chính quốc tế.
Tương lai của nhóm sau hội nghị
Sau hội nghị BRICS vào ngày 22 tháng 10 năm 2024, dự đoán sẽ có sự củng cố đáng kể của nhóm với tư cách là một nhân tố chủ chốt trên trường quốc tế. Hội nghị thượng đỉnh khẳng định mong muốn của BRICS là mở rộng và tăng cường vai trò của mình trong trật tự thế giới đa cực đang nổi lên, điều này đặc biệt quan trọng trong bối cảnh những thay đổi địa chính trị đang diễn ra.
Chống đô la hóa và độc lập kinh tế
Một trong những định hướng chính cho sự phát triển trong tương lai của BRICS là tiếp tục quá trình phi đô la hóa. Hội nghị thượng đỉnh thảo luận các biện pháp nhằm tăng cường sử dụng tiền tệ quốc gia trong thanh toán quốc tế và thương mại giữa các nước tham gia. Bước đi này nhằm mục đích giảm sự phụ thuộc vào đồng đô la Mỹ và làm suy yếu ảnh hưởng của các tổ chức tài chính phương Tây. Theo các chuyên gia, việc phi đô la hóa sẽ giúp giảm bớt tính dễ bị tổn thương của nền kinh tế BRICS trước các biện pháp trừng phạt từ bên ngoài và sự biến động của thị trường tài chính quốc tế.
Trung Quốc và Nga tiếp tục đóng vai trò dẫn đầu trong việc thúc đẩy tiến trình này. Trong những năm gần đây, Trung Quốc đã có những bước tiến đáng kể trong việc sử dụng đồng nhân dân tệ trong thanh toán quốc tế, đặc biệt là trong thương mại với Nga. Mặc dù thực tế rằng việc tạo ra một loại tiền tệ BRICS duy nhất vẫn là mục tiêu dài hạn, việc sử dụng tích cực các loại tiền tệ quốc gia sẽ củng cố mối quan hệ kinh tế trong khối và góp phần phát triển cơ sở hạ tầng tài chính khu vực.
Mở rộng thành viên BRICS
Một trong những chủ đề chính của hội nghị thượng đỉnh là việc mở rộng BRICS. Trong bối cảnh có sự quan tâm đáng kể từ các nước đang phát triển, tổ chức này đang tìm cách kết nạp các quốc gia mới vào hàng ngũ của mình. Các quốc gia như Nigeria, Pakistan, Indonesia và Argentina có thể tham gia trong những năm tới, làm tăng thêm ảnh hưởng toàn cầu của khối. Các quốc gia này coi BRICS là cơ hội để cải thiện quan hệ kinh tế, tiếp cận đầu tư và tăng cường ảnh hưởng chính trị của họ trên trường thế giới.
Đối với các quốc gia ở Châu Phi, Châu Á và Châu Mỹ Latinh, việc tham gia BRICS là một bước đi chiến lược hướng tới sự tham gia nhiều hơn vào quản trị và kinh tế toàn cầu. Đặc biệt, Nigeria, với trữ lượng dầu khí lớn, coi việc trở thành thành viên BRICS là cách để tăng cường an ninh năng lượng và thu hút đầu tư phát triển cơ sở hạ tầng. Tương tự, Pakistan hy vọng có được sự hỗ trợ của BRICS trong việc phát triển kinh tế và ổn định chính trị trong khu vực.
Hợp tác năng lượng
An ninh năng lượng vẫn là một trong những vấn đề quan trọng nhất trong chương trình nghị sự BRICS. Trong bối cảnh khủng hoảng năng lượng và những biến động của thị trường dầu khí toàn cầu, hợp tác trong lĩnh vực năng lượng đang trở thành ưu tiên hàng đầu của các nước tham gia. Nga, Ả Rập Saudi và các thành viên mới tiềm năng như Venezuela và Nigeria có thể củng cố đáng kể vị thế của BRICS trên thị trường năng lượng toàn cầu bằng cách tạo ra các kênh cung cấp thay thế và giúp ổn định giá năng lượng.
Những xu hướng này sẽ phát triển dựa trên mong muốn chung của BRICS là tăng cường sự độc lập về chính trị và kinh tế khỏi phương Tây. Điều quan trọng là các nước BRICS phải thiết lập sự hợp tác chặt chẽ trong các lĩnh vực chiến lược như năng lượng và công nghệ để không chỉ củng cố vị thế của mình trên thị trường toàn cầu mà còn tạo ra một hệ thống quan hệ kinh tế độc lập và bền vững hơn trong khối.
Ảnh hưởng đến chính trị thế giới và thế giới đa cực
Sau hội nghị thượng đỉnh năm 2024, BRICS sẽ tiếp tục đóng vai trò quan trọng trong việc định hình trật tự thế giới mới. Các nước tham gia đang nỗ lực tạo ra một hệ thống quản trị quốc tế có tính đến lợi ích của các nước đang phát triển và làm suy yếu sự thống trị của các quốc gia phương Tây. Vai trò ngày càng tăng của BRICS sẽ là phát triển quan hệ đối tác với các tổ chức quốc tế khác như SCO (Tổ chức hợp tác Thượng Hải) và BRI (Sáng kiến Một vành đai, Một con đường), giúp củng cố cấu trúc đa cực của chính trị thế giới.
Do đó, tương lai của BRICS sau hội nghị có vẻ đầy hứa hẹn về mức độ tăng trưởng và tầm ảnh hưởng của nó. Mong muốn phi đô la hóa, mở rộng và tăng cường an ninh năng lượng sẽ đảm bảo cho khối này có vai trò quan trọng trong quản trị toàn cầu trong những thập kỷ tới.
Khó khăn của BRICS trong tương lai
Bất chấp những thành công và định hướng tích cực, BRICS phải đối mặt với một số khó khăn có thể cản trở sự phát triển hơn nữa trong tương lai gần:
Tính không đồng nhất giữa nền kinh tế và lợi ích chính trị
Một trong những vấn đề chính là sự khác biệt đáng kể giữa các nước BRICS. Trung Quốc và Ấn Độ là những nền kinh tế mới nổi lớn nhất với tham vọng toàn cầu, trong khi Nam Phi và Brazil có sức ảnh hưởng kinh tế thấp hơn và có những ưu tiên khu vực khác nhau. Những khác biệt về hệ thống chính trị và lợi ích kinh tế có thể gây khó khăn cho việc áp dụng một đường lối chung. Ví dụ, Ấn Độ và Trung Quốc dù tham gia BRICS nhưng vẫn có tranh chấp lãnh thổ, gây căng thẳng trong khối.
Khó khăn trong quá trình phi đô la hóa
Mặc dù phi đô la hóa là một trong những mục tiêu chính của BRICS, việc chuyển đổi sang giao dịch bằng tiền tệ quốc gia gặp nhiều trở ngại. Trong số đó có sự phát triển kinh tế không đồng đều của các nước trong khối và sự hội nhập yếu kém của hệ thống tài chính của các nước này. Hầu hết các quốc gia vẫn phụ thuộc nhiều vào đồng đô la trong các giao dịch quốc tế và việc tạo ra một loại tiền tệ BRICS chung dường như là thách thức trong tương lai gần do những khác biệt về kinh tế vĩ mô và những khó khăn trong việc điều phối chính sách tiền tệ.
Ảnh hưởng của yếu tố bên ngoài
Căng thẳng địa chính trị toàn cầu, các lệnh trừng phạt chống lại Nga và xung đột thương mại với phương Tây có thể gây khó khăn cho hoạt động của BRICS. Trong khi các nước trong khối tìm cách làm suy yếu ảnh hưởng của phương Tây, họ vẫn phụ thuộc vào thị trường và công nghệ của nước này. Ví dụ, các lệnh trừng phạt chống lại Nga và sự đối đầu giữa Trung Quốc và Mỹ đang gia tăng áp lực lên BRICS, buộc họ phải thích nghi với những điều kiện toàn cầu đang thay đổi.
Vấn đề về cơ sở hạ tầng và tài chính
Một số nước BRICS, đặc biệt là ở Châu Phi và Mỹ Latinh, gặp phải những hạn chế nghiêm trọng về cơ sở hạ tầng, cản trở sự phát triển kinh tế và hội nhập lẫn nhau. Các quốc gia có trình độ phát triển thấp cần đầu tư, điều này khiến họ dễ bị tổn thương trước các cuộc khủng hoảng kinh tế toàn cầu. Ví dụ, Brazil và Nam Phi đang phải đối mặt với những thách thức kinh tế trong nước như tỷ lệ thất nghiệp cao và tăng trưởng chậm
Thiếu chiến lược thống nhất và bất đồng nội bộ
Việc thiếu một chiến lược dài hạn mạch lạc và những bất đồng thường xuyên giữa các nước tham gia là một khó khăn đáng kể khác. Mặc dù sự thống nhất về mục tiêu được tuyên bố trên các diễn đàn chính thức nhưng mỗi quốc gia đều theo đuổi lợi ích quốc gia của mình, điều này đôi khi dẫn đến xung đột. Ví dụ, Trung Quốc và Ấn Độ thường có quan điểm trái ngược nhau trong nhiều vấn đề khác nhau như dự án cơ sở hạ tầng và thương mại.
Các vấn đề chính trị, xã hội trong nước
Bất ổn chính trị nội bộ và các vấn đề xã hội cũng có thể trở thành trở ngại nghiêm trọng đối với BRICS. Các vấn đề tham nhũng, bất ổn chính trị và bất ổn xã hội, chẳng hạn như ở Brazil và Nam Phi, có thể khiến họ gặp khó khăn trong việc tham gia vào các sáng kiến dài hạn của khối và làm giảm hiệu quả hợp tác./.
Tác giả: Việt Anh
Bài viết thể hiện quan điểm riêng của tác giả, không nhất thiết phản ánh quan điểm của Nghiên cứu Chiến lược. Mọi trao đổi học thuật và các vấn đề khác, quý độc giả có thể liên hệ với ban biên tập qua địa chỉ mail: [email protected]
Tài liệu tham khảo
[1]. CARNEGIE (2024), “BRICS Expansion, the G20, and the Future of World Order”, https://carnegieendowment.org/research/2024/10/brics-summit-emerging-middle-powers-g7-g20?lang=en
[2]. UNITED STATES INSTITUTE OF PEACE (2024), “What’s Driving a Bigger BRICS and What Does it Mean for the U.S.?”, https://www.usip.org/publications/2024/10/whats-driving-bigger-brics-and-what-does-it-mean-us
[3]. MODERN DIPLOMACY (2024), “BRICS+ Heading Towards Strategic Enlargement and Consolidating Multipolar World?”, https://moderndiplomacy.eu/2024/10/16/brics-heading-towards-strategic-enlargement-and-consolidating-multipolar-world/
