Hội nghị Thượng đỉnh ASEAN-Trung Quốc-Hội đồng Hợp tác Vùng Vịnh: Sự xuất hiện tập thể của Phương Nam Toàn cầu trong cuộc cạnh tranh quyền xây dựng quy tắc quốc tế, cũng là câu trả lời thực tiễn của châu Á cho câu hỏi “Làm thế nào để hiện thực hóa toàn cầu hóa bao trùm”.
Điểm nhấn đáng chú ý nhất của hội nghị này là việc tái cấu trúc khuôn khổ hợp tác khu vực. Hội nghị lần đầu tiên đưa ba bên ASEAN, Trung Quốc và Hội đồng Hợp tác Vùng Vịnh (GCC) vào cùng một nền tảng hợp tác, đánh dấu bước chuyển từ liên kết lỏng lẻo của “Phương Nam Toàn cầu” sang hợp tác có tính cơ chế. Mô hình hợp tác này không loại trừ trật tự quốc tế hiện tại, cũng không nhằm mục tiêu đối kháng với bên nào khác, mà là xây dựng động lực tăng trưởng nội sinh thông qua kết nối chiến lược phát triển. Hợp tác ba bên chứng minh rằng hợp tác Nam-Nam dựa trên tính bổ trợ và không loại trừ có thể mang lại sự ổn định và chắc chắn cho thế giới đang biến động.
Ngày 27/5/2025, Hội nghị Thượng đỉnh ASEAN-Trung Quốc-GCC lần đầu tiên được tổ chức tại Kuala Lumpur, Malaysia. Tối cùng ngày, Thủ tướng Quốc vụ viện Trung Quốc Lý Cường cùng Thủ tướng Malaysia Anwar Ibrahim và Thủ tướng Việt Nam Phạm Minh Chính tham dự lễ khai mạc Diễn đàn Kinh tế ASEAN-Trung Quốc-GCC và có bài phát biểu. Cùng ngày, “Tuyên bố chung Hội nghị Thượng đỉnh ASEAN-Trung Quốc-GCC” đã được công bố.
Hội nghị ba bên với chủ đề “Cùng tạo cơ hội, cùng chia sẻ thịnh vượng”, kết nối Đông Á và Tây Á, không chỉ là một cột mốc trong việc tăng cường hợp tác khu vực của các nền kinh tế mới nổi châu Á, mà còn là một thực tiễn quan trọng của các nước Phương Nam Toàn cầu trong việc tháo gỡ bế tắc quản trị toàn cầu dưới bóng đơn phương chủ nghĩa.
Tính bổ trợ kinh tế: Nền tảng hợp tác ba bên
Hợp tác kinh tế giữa ASEAN, Trung Quốc và GCC được coi là “trời sinh một cặp”. Trung Quốc là trung tâm sản xuất toàn cầu và động cơ đổi mới công nghệ; ASEAN có cơ cấu dân số trẻ và lợi thế trung tâm chuỗi cung ứng; GCC sở hữu nguồn tài nguyên năng lượng phong phú và tiềm lực tài chính vững mạnh. Tổng quy mô kinh tế ba bên gần bằng một phần tư toàn cầu, bao phủ thị trường rộng lớn với 2,15 tỷ dân, có tiềm năng hợp tác to lớn trong an ninh năng lượng, chuyển đổi số và phát triển nông nghiệp. Điều đáng nhấn mạnh là tiềm năng hợp tác không chỉ ở quy mô mà còn ở cấu trúc yếu tố bổ trợ và sự tương thích chiến lược phát triển, tạo ra hiệu ứng bội số.
Trung Quốc và ASEAN là đối tác thương mại lớn nhất của nhau, GCC là nguồn nhập khẩu dầu thô lớn nhất của Trung Quốc, và kim ngạch thương mại song phương giữa ASEAN và GCC cũng vượt 100 tỷ USD. Tương tác “tam giác” này sẽ được nâng cấp thông qua nền tảng hợp tác có tính cơ chế. Đàm phán Khu thương mại tự do ASEAN-Trung Quốc phiên bản 3.0 đã hoàn tất, đàm phán tự do thương mại giữa Trung Quốc và GCC đang được đẩy nhanh. Nếu ba bên đạt được hợp tác thể chế trong phân công sản xuất, lưu chuyển vốn và kết nối thị trường, sẽ có tiềm năng hình thành một mô hình hợp tác mới với sự hội nhập sâu của “nguồn lực – công nghệ – vốn – thị trường”, thúc đẩy các nước Phương Nam Toàn cầu xây dựng một kiểu hợp tác mới tự chủ và bền vững trong tiến trình tái toàn cầu hóa.
Đổi mới thể chế: Từ “ASEAN+” đến “ASEAN-Trung Quốc+”
Điểm nhấn đáng chú ý nhất của hội nghị này là việc tái cấu trúc khuôn khổ hợp tác khu vực. Trước đây, hợp tác giữa Trung Quốc với ASEAN và GCC chủ yếu theo mô hình “song phương song hành”, nhưng lần này ba bên được đưa vào cùng một nền tảng hợp tác, đánh dấu bước chuyển từ liên kết lỏng lẻo của “Phương Nam Toàn cầu” sang hợp tác có tính cơ chế. Mô hình này có tính không loại trừ rõ rệt, không loại bỏ trật tự quốc tế hiện có, không nhằm đối kháng với bên khác, mà xây dựng động lực tăng trưởng nội sinh thông qua kết nối chiến lược phát triển (chẳng hạn như “Vành đai và Con đường” kết hợp với “Kế hoạch Tổng thể Kết nối ASEAN 2025” và “Tầm nhìn GCC 2030”).
Hợp tác kiểu “trục kết nối” lấy “ASEAN-Trung Quốc+” làm điểm tựa chiến lược, nhằm kích hoạt “động lực tam giác” của hợp tác Nam-Nam toàn cầu, thông qua sự kết hợp ba chiều giữa chuỗi sản xuất, chuỗi đổi mới và chuỗi vốn, xây dựng mạng lưới hợp tác khu vực hiệu quả, linh hoạt. “Tuyên bố chung Hội nghị Thượng đỉnh ASEAN-Trung Quốc-GCC” đã nêu các sáng kiến như Hội đồng Doanh nghiệp Khu vực, hợp tác thanh toán bằng nội tệ, thương mại điện lực xuyên biên giới, thể hiện rõ sự chuyển đổi từ “đối thoại chính sách” sang “cùng xây dựng quy tắc”.
Đối mặt thách thức: Phản bác câu chuyện đơn phương chủ nghĩa
Hội nghị diễn ra trong bối cảnh chính quyền Trump của Mỹ công bố vòng thuế quan mới, gây chấn động chuỗi cung ứng toàn cầu. Các nước ASEAN bày tỏ “quan ngại sâu sắc” về đơn phương chủ nghĩa của Mỹ, thành lập nhóm công tác để phối hợp đối sách, thể hiện rõ rằng các nước Phương Nam Toàn cầu không còn chấp nhận bị động chịu áp lực quy tắc.
Trong bối cảnh đó, hợp tác ba bên được giao sứ mệnh kép: một mặt, nâng cấp khu thương mại tự do, xây dựng chuỗi cung ứng bền vững để giảm rủi ro “tách rời và gián đoạn”; mặt khác, thông qua kết nối thị trường liên khu vực để định hình lại câu chuyện toàn cầu hóa. Như Thủ tướng Lý Cường đã nhấn mạnh, đối mặt với chủ nghĩa bảo hộ, “mở rộng hợp tác, xóa bỏ rào cản” mới tạo ra cơ hội thị trường, còn “chia sẻ nguồn lực, trao quyền cho nhau” sẽ thúc đẩy nâng cấp công nghiệp. Cách tiếp cận “ngược dòng” này không chỉ là phản bác luận điệu “giảm rủi ro” của phương Tây, mà còn chứng minh rằng chủ nghĩa khu vực mở vẫn là giải pháp tối ưu cho phát triển bền vững.
Viễn cảnh tương lai: Từ “phương án châu Á” đến quản trị toàn cầu
“Tuyên bố chung” của hội nghị lần này tập trung vào sáu lĩnh vực hợp tác: hội nhập kinh tế, kết nối, an ninh năng lượng và bền vững, chuyển đổi số và đổi mới sáng tạo, an ninh lương thực và nông nghiệp, giao lưu nhân văn. Mục tiêu không chỉ là thúc đẩy hợp tác kinh tế khu vực mà còn nỗ lực cung cấp “phương án châu Á” cho quản trị toàn cầu. Ví dụ, trong lĩnh vực an ninh năng lượng, cân bằng phát triển các loại hình năng lượng, thúc đẩy sử dụng hiệu quả năng lượng truyền thống và chuyển đổi sang năng lượng sạch; trong lĩnh vực chuyển đổi số, khám phá hợp tác phát triển công nghệ tiên tiến như AI, blockchain, đồng thời thông qua hợp tác phát triển kỹ năng số và xóa mù chữ số để đảm bảo tính bao trùm của thời đại số.
Hội nghị Thượng đỉnh ASEAN-Trung Quốc-GCC là sự xuất hiện tập thể của các nước Phương Nam Toàn cầu trong cuộc cạnh tranh quyền xây dựng quy tắc quốc tế, đồng thời là câu trả lời thực tiễn của châu Á cho câu hỏi “Làm thế nào để hiện thực hóa toàn cầu hóa bao trùm”. Khi Mỹ và phương Tây vẫn sa lầy trong tư duy “tách rời” và “chia phe”, hợp tác ba bên chứng minh rằng hợp tác Nam-Nam dựa trên tính bổ trợ và không loại trừ có thể mang lại sự ổn định và chắc chắn cho thế giới đang biến động./.
Biên dịch: Thu Oanh
Tác giả: Trương Quần là Trợ lý Nghiên cứu, Viện Nghiên cứu Vấn đề Quốc tế, Viện Khoa học Xã hội Thượng Hải.
Bài viết thể hiện quan điểm riêng của tác giả, không nhất thiết phản ánh quan điểm của Nghiên cứu Chiến lược. Mọi trao đổi học thuật và các vấn đề khác, quý độc giả có thể liên hệ với ban biên tập qua địa chỉ mail: [email protected]
