Nếu quân đội Israel phát động một chiến dịch quân sự quy mô lớn chống lại Hezbollah ở Lebanon, tình hình sẽ hoàn toàn khác so với chiến dịch “áp đảo” của họ ở Dải Gaza. Một khi Israel mở thêm chiến trường mới nhằm vào Hezbollah tại Lebanon tất sẽ làm gia tăng mâu thuẫn trong khu vực, rất có thể bùng nổ xung đột toàn diện với các tổ chức vũ trang thân Iran ở khu vực Trung Đông. Các căn cứ quân sự và cơ quan ngoại giao của Mỹ ở khu vực Trung Đông cũng có thể bị các lực lượng vũ trang thân Iran tấn công trực tiếp. Hơn nữa, quyền chủ động trong các hành động quân sự chống lại Lebanon có thể không hoàn toàn nằm trong tay nội các an ninh của Israel. Một khi thiếu sự hỗ trợ của Mỹ, Israel sẽ phải đối mặt với chi phí lớn khi tự mình phát động chiến tranh, cũng không thể gánh vác các loại chi phí của một “cuộc chiến lâu dài”.
“Trên đe dưới búa” – Khi nguồn lực tài chính và quân sự của Israel đang căng thẳng, chính trị và ngoại giao cũng gặp khó khăn, các lựa chọn chiến lược gần đây của nước này cũng không dễ dàng. Hiện tại, quân đội Israel đã đình chỉ các hành động quân sự ở Gaza chính vì xung đột ở biên giới giữa Israel và Lebanon đang diễn ra thường xuyên, rất có thể leo thang thành chiến trường mới. Kể từ khi Israel tuyên bố phê chuẩn kế hoạch hành động quân sự chống lại Hezbollah ở Lebanon ngày 18/6/2024, tình hình giữa Israel và Lebanon đã nhanh chóng leo thang.
Ngày 29/6/2024, Thủ tướng chính phủ lâm thời của Lebanon, Najib Mikati tuyên bố rằng “Lebanon đang ở trong tình trạng chiến tranh”.
Tín hiệu thực tế nhất có lẽ không phải là việc quân đội Israel rút quân từ Dải Gaza lên phía Bắc, mà là việc các nước bắt đầu sơ tán công dân khỏi Lebanon. Từ đầu tháng 6, Đức, Bulgaria, Kuwait và các nước khác đã bắt đầu sơ tán công dân của mình. Mỹ, Canada và các nước phương Tây khác đã kêu gọi công dân của họ nhanh chóng rời khỏi Lebanon. Ngày 23/6/2024, quân đội Mỹ đã triển khai tàu tấn công đổ bộ và tàu đổ bộ bến cảng ở phía Đông Địa Trung Hải, dường như đã sẵn sàng để sơ tán công dân bất cứ lúc nào.
Chiến sự đang đến gần
Khi cuộc chiến lớn sắp nổ ra, giao tranh giữa Israel và Lebanon đã ngày càng dày đặc. Ngày 11/6/2024, quân đội Israel đã tấn công và làm thiệt mạng Taleb Abdullah, một chỉ huy cao cấp của Hezbollah ở Lebanon. Sau đó, Hezbollah đã thực hiện các hành động trả đũa quy mô lớn chống lại Israel, bao gồm việc tấn công bằng tên lửa và máy bay không người lái vào các thành phố phía Bắc Israel như Haifa.
Trong hai tuần qua, Israel không chỉ điều động quy mô lớn lực lượng dự bị mà còn tạm dừng các hoạt động quân sự ở Dải Gaza. Các lực lượng chiến đấu chủ lực của Israel đã tiến lên biên giới phía Bắc với Lebanon và bắt đầu sơ tán cư dân khỏi các khu vực biên giới phía Bắc. Đánh giá đằng sau các hành động này là nếu không thể thực hiện các cuộc tấn công quân sự quy mô lớn vào Hezbollah, khu vực phía Bắc của Israel sẽ không thể yên bình trở lại.
Ngày 9/6/2024, với sự rút lui của Gantz, lãnh đạo đảng đối lập chính của Israel, nội các chiến tranh của Israel đã tuyên bố giải tán, và quyền quyết định của nội các chiến tranh được chuyển giao cho nội các an ninh. Nội các an ninh liệu có kém cứng rắn hơn nội các chiến tranh? Hoàn toàn không! Hầu hết các thành viên của nội các an ninh đều đến từ các đảng cánh hữu và cực hữu. Trong hai tuần qua, chính sách của Israel do nội các an ninh dẫn dắt đã có xu hướng trở nên cứng rắn rõ rệt.
Sau khi tiếp quản quyền lực, nội các an ninh đã tổ chức nhiều cuộc họp, tuyên bố sẽ “tiếp tục các hành động quân sự ở Gaza”, đồng thời chống lại lực lượng Hezbollah ở Lebanon. Họ cũng quyết định nâng độ tuổi nhập ngũ và kéo dài thời gian phục vụ. Nâng độ tuổi miễn nhập ngũ của binh sĩ dự bị từ 40 lên 41 tuổi, độ tuổi miễn nhập ngũ của sĩ quan từ 45 lên 46 tuổi. Độ tuổi phục vụ của các chuyên gia như bác sĩ và nhân viên không quân từ 49 lên 50 tuổi, nhằm mở rộng số lượng binh lính.
Mặc dù cộng đồng quốc tế đã có một số nỗ lực ngoại giao nhằm kiểm soát mức độ bùng phát trở lại của chiến tranh, nhưng hiệu quả đạt được rất ít.
Về phía Lebanon, do điều kiện thực tế hạn chế, chính phủ Lebanon không thể kiểm soát được hoạt động của Hezbollah ở Lebanon. Hezbollah kiểm soát phần lớn các khu vực phía nam Lebanon, đặc biệt là trong khu vực ngừng bắn Lebanon-Israel. Hiện nay, các nỗ lực ngoại giao của cộng đồng quốc tế đều xoay quanh Chính phủ Lebanon, ví dụ như Mỹ đề xuất quân Chính phủ Lebanon tiến vào khu vực ranh giới ngừng bắn giữa Lebanon và Israel để tiếp quản khu vực do Hezbollah kiểm soát, giảm thiểu xung đột giữa Israel và Hezbollah ở Lebanon. Đề xuất như vậy đơn giản là không thể thực hiện được trừ khi có sự can thiệp mạnh mẽ của các hành động quân sự bên ngoài.
Giữa Israel và Hezbollah ở Lebanon cũng không có cơ chế liên lạc hiệu quả. Cả hai bên đều phủ nhận tính hợp pháp của nhau và Israel coi Hezbollah là một “tổ chức khủng bố”, trong khi Hezbollah từ chối sự tồn tại của Israel. Vì vậy, bất kể là Israel, hay là chính phủ Lebanon hay Hezbollah đều không thể triển khai liên lạc và đối thoại trực tiếp với nhau.
Nguồn gốc và thế lực của Hezbollah
Kể từ khi cuộc xung đột mới giữa Israel và Hezbollah ở Lebanon bùng nổ vào tháng 10 năm 2023, xung đột vũ trang giữa hai bên đã liên tục diễn ra. Các quan chức cấp cao của Israel đã cam kết sẽ tấn công Hezbollah mạnh mẽ để bảo đảm an ninh khu vực phía bắc. Tuy nhiên, Hezbollah tại Lebanon có hơn 100.000 lính vũ trang, sở hữu hàng chục nghìn tên lửa và máy bay không người lái. Một khi họ tiến hành tấn công, hệ thống phòng không khó có khả năng phản ứng hiệu quả trong thời gian ngắn như khi đối phó với cuộc tấn công từ lãnh thổ Iran.
Trong lịch sử, Hezbollah ở Lebanon từ lâu đã là “nạn nhân” của Israel. Trong cộng đồng học thuật Israel, luôn có quan điểm cho rằng “Israel đã tạo ra Hezbollah”.
Năm 1982, Israel xâm lược Lebanon, tấn công lực lượng vũ trang của Phong trào Giải phóng Dân tộc Palestine (Fatah) chiếm đóng miền nam Lebanon và đánh đuổi Arafat. Mặc dù chiến dịch quân sự của Israel diễn ra một cách suôn sẻ, các binh sĩ vũ trang của Fatah rút lui về Tunisia. Israel đã hoàn thành việc củng cố đáng kể tình hình an ninh ở miền bắc. Tuy nhiên, việc quân đội Israel sau đó chiếm đóng quân sự miền nam Lebanon đã gây ra sự phẫn nộ mạnh mẽ từ các nhóm người Shia địa phương.
Lúc đó, sau khi trải qua Cách mạng Hồi giáo, Iran đang cố gắng thoát khỏi sự cô lập và lợi dụng cơ hội để cung cấp hỗ trợ lớn cho người Shia miền nam Lebanon, giúp họ tổ chức kháng chiến chống lại các lực lượng vũ trang. Sau đó, Hezbollah được thành lập và nhanh chóng trở thành một lực lượng quân sự quan trọng ở miền nam Lebanon.
Trong hơn hai thập kỷ sau đó, Hezbollah đã kiên quyết chống lại sự hiện diện quân sự của Israel ở miền nam Lebanon. Cuối cùng buộc Israel phải từ bỏ các căn cứ quân sự ở miền nam Lebanon và rút về đất Israel. Năm 2006, Israel đã tiến hành một cuộc tấn công quy mô lớn vào miền nam Lebanon nhằm vào Hezbollah, nhưng cuối cùng tổn thất nặng nề, buộc phải kết thúc cuộc chiến một cách vội vã.
Tại sao lực lượng Hezbollah được các nước như Mỹ và Israel coi là “tổ chức khủng bố” lại hoạt động hiệu quả ở Lebanon? Từ quan điểm nội bộ của Lebanon, do quốc gia thực hiện chế độ Thủ tướng Nghị viện trên cơ sở các phe phái tôn giáo. Hezbollah là đảng lớn nhất đại diện cho phái người Shia, có tỷ lệ dân số lớn trong Lebanon, chi phối chính sách và lựa chọn các quan chức chính phủ của Lebanon. Nếu thiếu sự tham gia và hợp tác của Hezbollah, chính phủ Lebanon thậm chí còn không thể đưa ra những quyết định hiệu quả về các vấn đề đối nội đối ngoại quan trọng.
Đồng thời, sau hàng thập kỷ chiến đấu với Israel và gắn bó sâu sắc ở khu vực phía nam Lebanon, Hezbollah của Lebanon đã nhận được sự ủng hộ rộng rãi của người dân. Sức mạnh quân sự của họ cũng rất mạnh mẽ nhờ sự giúp đỡ của Iran và Syria. Địa hình núi non phức tạp ở phía nam cũng rất thuận lợi cho cuộc kháng chiến vũ trang chống lại sự tấn công của Israel. Các cuộc hành động quân sự năm 1982 và 2006 trong lịch sử đều là minh chứng rõ ràng cho điều này.
Trong điều kiện này, chính phủ Lebanon vừa không có khả năng vừa không có ý định kiểm soát các hành động của Hezbollah.
“Trục kháng chiến”
Xung đột Israel-Palestine là vấn đề then chốt của Trung Đông, đặc biệt là từ góc độ đạo đức. Nếu xét theo tiêu chuẩn ảnh hưởng về sức mạnh, Israel gặp khó khăn hơn trước “Trục kháng chiến” ở Trung Đông. “Trục kháng chiến” này do Iran làm trung tâm, bao gồm Syria, Hezbollah của Lebanon, các tổ chức dân quân Shia ở Iraq, phiến quân Houthi ở Yemen và Hamas, là một lực lượng quan trọng chống Israel và chống Mỹ trong khu vực Trung Đông.
Lấy Hezbollah của Lebanon làm ví dụ, giới chiến lược gia thừa nhận rằng sau nhiều thập kỷ chiến đấu với quân đội Israel, cộng thêm nguồn hỗ trợ quân sự liên tục từ Iran, Hezbollah có sức mạnh quân sự mạnh mẽ. Họ đã hoạt động trong vùng Nam Lebanon suốt thời gian dài và có mặt ở phía Tây Syria, là một trong những kẻ thù đau đầu nhất của Israel ở biên giới.
Nếu quân đội Israel phát động một chiến dịch quân sự quy mô lớn chống lại Hezbollah ở Lebanon, tình hình sẽ hoàn toàn khác so với chiến dịch “áp đảo” của họ ở Dải Gaza. Là một thành viên quan trọng của “trục kháng chiến” do Iran lãnh đạo, Hezbollah ở Lebanon có mối quan hệ rất chặt chẽ với các tổ chức như lực lượng dân quân Shia Iraq, chính phủ Syria, lực lượng Houthi ở Yemen và Hamas ở vùng Gaza. Lãnh đạo cao cấp của Hezbollah ở Lebanon cũng có quan hệ mật thiết với các lực lượng mạnh mẽ trong nội bộ Iran như các phe cứng và Lực lượng Vệ binh Cách mạng Hồi giáo.
Một khi Israel tấn công Hezbollah trên quy mô lớn, chắc chắn nước này sẽ làm gia tăng xung đột trong khu vực và có khả năng bùng phát thành xung đột toàn diện với các nhóm vũ trang thân Iran ở Trung Đông. Các căn cứ quân sự và cơ quan nước ngoài của Mỹ ở khu vực Trung Đông cũng có thể bị các lực lượng vũ trang thân Iran tấn công trực tiếp. Những “cảnh tượng nổi tiếng” như việc lực lượng Houthi tấn công tàu sân bay Mỹ trên Biển Đỏ có thể sẽ xuất hiện ngày càng nhiều.
Đáng chú ý là, vào lúc chiến sự có nguy cơ bùng phát, một số quốc gia ở khu vực Trung Đông ban đầu không công nhận sự hợp pháp của Hezbollah ở Lebanon đã bắt đầu thay đổi thái độ. Ngày 29/6, Liên đoàn các quốc gia Ả Rập tuyên bố không còn coi Hezbollah ở Lebanon là một tổ chức khủng bố. Điều đó có nghĩa là các thành viên của Liên đoàn Ả Rập có thể thiết lập quan hệ với họ một cách hợp pháp và loại bỏ rào cản lớn nhất đối với việc cung cấp hỗ trợ quân sự hoặc kinh tế cho Hezbollah từ các quốc gia Ả Rập.
Ấn nút khai chiến
Quyền kiểm soát hành động quân sự đối với Lebanon có thể không hoàn toàn nằm trong tay Hội đồng An ninh Israel. Một khi bắt đầu cuộc tấn công quy mô lớn vào Lebanon, chắc chắn sẽ làm rạn nứt sâu sắc hơn xã hội Israel. Quân đội Israel chiến đấu trên nhiều mặt trận cũng sẽ dẫn đến thiếu hụt binh lực. Hiện tại, chính phủ Israel đã quyết định nâng độ tuổi nhập ngũ và kéo dài thời gian phục vụ. Quyết định này sau khi công bố đã nhanh chóng làm gia tăng mâu thuẫn trong nước. Nguồn binh lính của Lực lượng Phòng vệ Israel (IDF) chủ yếu đến từ người Do Thái thế tục và người Do Thái cải cách, cũng như người Druze Israel. Tuy nhiên, người Do Thái Chính thống cực đoan, chiếm 1/10 dân số Israel và có thể cung cấp 50-60 nghìn binh lính, lại được hưởng chế độ đãi ngộ đặc biệt “miễn nghĩa vụ quân sự”. Quan điểm chủ đạo trong nước cho rằng, người Do Thái Chính thống cực đoan không chỉ không tham gia quân đội, hưởng các khoản trợ cấp đặc biệt của nhà nước, mà còn thành lập các đảng cánh hữu mạnh mẽ nhờ sức mạnh huy động xã hội lớn, chi phối đến các quyết định của chính phủ, “trói buộc” Israel. Với khả năng quân đội Israel có thể tiến hành cuộc tấn công quy mô lớn vào Lebanon, vấn đề tuyển quân của IDF chắc chắn sẽ tiếp tục làm đau đầu chính quyền.
Thứ hai, việc hỗ trợ và cam kết an ninh của Mỹ cũng là yếu tố quan trọng ảnh hưởng đến việc Israel có tấn công quy mô lớn vào Hezbollah ở Lebanon hay không. Ở cấp độ quân sự, Israel không thể một mình đối phó với cuộc tấn công của Hezbollah mà cần sự hỗ trợ của quân đội Mỹ. Israel mặc dù có hệ thống phòng không tương đối hoàn thiện, nhưng đối mặt với “cuộc tấn công bão hòa” của Hezbollah ở Lebanon, vẫn khó có thể đảm bảo an ninh cho lãnh thổ. Do đó, Israel cần Mỹ tăng cường hỗ trợ quân sự, đặc biệt là trong việc cung cấp vũ khí phòng không, vũ khí chính xác và vũ khí tấn công từ xa. Israel cũng mong muốn Mỹ sẽ triển khai đội tàu sân bay trực tiếp đến vùng lân cận của Israel để hỗ trợ trong việc chặn đứng cuộc tấn công tên lửa quy mô lớn có thể xảy ra từ Hezbollah ở Lebanon.
Thứ ba, về mặt kinh tế và ngoại giao, Israel cũng cần sự hỗ trợ từ Mỹ. Sau gần 9 tháng xung đột giữa Palestine và Israel, nền kinh tế Israel đã phát sinh nhiều khủng hoảng. Đặc biệt là khi đa số thanh niên đã nhập ngũ, tạo nên một sự tiêu tốn lớn trên chiến trường, đẩy ngân sách quốc gia vào tình trạng căng thẳng, khiến cho tài chính của Israel đang phải đối mặt với nhiều áp lực, nhất là các chi phí về phúc lợi xã hội và các vấn đề công cộng. Nếu mở rộng chiến trường với Hezbollah ở Lebanon thành cuộc xung đột thứ hai, Israel sẽ cần một sự hỗ trợ kinh tế mạnh mẽ từ Mỹ. Việc xâm nhập quân sự quy mô lớn vào Lebanon cũng sẽ khiến Israel bị cô lập hơn trong cộng đồng quốc tế. Do đó, Israel cần sự hỗ trợ ngoại giao từ Mỹ, đặc biệt là trong các diễn đàn đa phương như Hội đồng Bảo an Liên Hợp Quốc và Đại hội đồng Liên Hợp Quốc, để Mỹ có thể hỗ trợ Israel, tránh bị đẩy vào tình trạng bị động và cô lập.
Trước đó, việc cử Bộ trưởng Quốc phòng sang thăm Mỹ là để kêu gọi chính phủ Mỹ ủng hộ các hành động tiếp theo của Israel. Chỉ khi có được sự hỗ trợ và cam kết an ninh từ Mỹ, Israel mới có thể mạnh dạn hơn và “vung tay” với Hezbollah ở Lebanon. Tuy nhiên, trong cuộc tranh luận truyền hình đầu tiên của cuộc bầu cử Tổng thống Mỹ năm 2024 vừa kết thúc, chủ đề chính của Biden và Trump dường như không tập trung vào cuộc xung đột giữa Israel và Lebanon. Mặc dù cả hai ứng cử viên đều đã đề cập đến Israel, nhưng vấn đề trong nước rõ ràng khiến họ đau đầu hơn. Những vấn đề thu hút sự chú ý của công chúng không liên quan đến xung đột giữa Israel và Lebanon, mà là các vấn đề khác cùng với các cuộc tấn công cá nhân lẫn nhau giữa hai ứng viên.
Cần nhấn mạnh rằng trong lịch sử, các ví dụ về việc Israel tiến hành chiến tranh ngay cả khi Mỹ đã đưa ra ý kiến phản đối không hiếm. Tuy nhiên, nếu thiếu sự hỗ trợ từ Mỹ, cái giá phải trả cho việc Israel tự mình phát động chiến tranh sẽ rất lớn và không thể đảm bảo gánh vác các chi phí của “chiến tranh lâu dài”, đây là điều chắc chắn không thể nghi ngờ./.
Biên dịch: Nguyễn Phượng
Tác giả: Vương Tấn là Giám đốc Trung tâm nghiên cứu Israel tại Đại học Tây Bắc, Trung Quốc.
Bài viết thể hiện quan điểm riêng của tác giả, không nhất thiết phản ánh quan điểm của Nghiên cứu Chiến lược. Mọi trao đổi học thuật và các vấn đề khác, quý độc giả có thể liên hệ với ban biên tập qua địa chỉ mail: [email protected]
