Năm 2025, quan hệ giữa Mỹ và Gruzia đang đứng trước ngã rẽ. Dù vẫn duy trì quan hệ đối tác chiến lược trên danh nghĩa và khối lượng tương tác kinh tế ngày càng tăng, bối cảnh chính trị của đối thoại song phương ngày càng bị chi phối bởi phản ứng tiêu cực từ giới tinh hoa chính trị Mỹ đối với sự chuyển đổi nội bộ của hệ thống chính trị Gruzia dưới ảnh hưởng của đảng “Giấc mơ Gruzia” và người lãnh đạo không chính thức của đảng này, ông Bidzina Ivanishvili. Vào tháng 1 năm 2025, Hạ viện Mỹ đã tái đệ trình dự luật MEGOBARI Act, đề xuất mở rộng các biện pháp trừng phạt đối với những cá nhân liên quan đến việc làm suy yếu các thể chế dân chủ tại Gruzia, đồng thời khuyến khích cải cách dân chủ và hỗ trợ xã hội dân sự. Ngày 5 tháng 5 năm 2025, dự luật này đã được Hạ viện thông qua với số phiếu áp đảo và hiện đang được Thượng viện xem xét. Một trong những tác giả của dự luật, Hạ nghị sĩ Joe Wilson, nhấn mạnh rằng “dân chủ tại Gruzia đang bị đe dọa, và Mỹ có trách nhiệm phản ứng vì lợi ích quốc gia của mình”. Ngoại trưởng Mỹ Marco Rubio đã gọi đảng cầm quyền “Giấc mơ Gruzia” là “chính phủ chống Mỹ” và cảnh báo về sự cần thiết phải áp đặt “những hậu quả thực sự” nếu Gruzia tiếp tục xa rời các giá trị dân chủ.
Lý do đằng sau những lời lẽ cứng rắn này không chỉ nằm ở chính trị nội bộ của Mỹ mà còn ở những lợi ích chiến lược truyền thống của Washington trong khu vực.
Thứ nhất, Mỹ, bất kể đảng phái cầm quyền, luôn coi dân chủ, pháp quyền và tự do ngôn luận là những nguyên tắc cốt lõi của chính sách đối ngoại. Việc đàn áp phe đối lập, gây áp lực lên truyền thông và thông qua các luật hạn chế tài trợ nước ngoài cho các tổ chức xã hội dân sự tại Gruzia bị xem là thách thức đối với những giá trị cơ bản này. Những tuyên bố mạnh mẽ là cách để Mỹ nhấn mạnh cam kết với các nghĩa vụ quốc tế của mình.
Thứ hai, ngăn chặn xu hướng chuyên quyền tại không gian hậu Xô Viết. Về mặt chiến lược, Gruzia được xem là “tiền đồn của dân chủ” tại Nam Kavkaz. Việc Tbilisi nghiêng về các thực tiễn chuyên chế, xích lại gần Trung Quốc hoặc gia tăng phụ thuộc kinh tế vào Nga bị Quốc hội Mỹ coi là mối đe dọa địa chính trị. Lời lẽ cứng rắn trong trường hợp này là một hình thức áp lực mang tính phòng ngừa, nhằm duy trì định hướng thân Mỹ.
Thứ ba, phản ứng trước sự suy giảm lòng tin. Sau hàng thập kỷ hợp tác chiến lược với Mỹ trong lĩnh vực quốc phòng, tham gia các sứ mệnh NATO và các chương trình viện trợ song phương, việc đảng “Giấc mơ Gruzia” từ bỏ lối nói thân phương Tây bị coi là sự phản bội lòng tin. Điều này đặc biệt nhạy cảm khi chính quyền Gruzia cáo buộc Đại sứ quán Mỹ và cố gắng áp đặt kiểm soát pháp lý đối với ảnh hưởng nước ngoài.
Hơn nữa, các lời chỉ trích, biện pháp trừng phạt và tuyên bố cứng rắn còn là tín hiệu gửi đến không chỉ Tbilisi mà cả các quốc gia khác ở Đông Âu và Kavkaz. Chúng thể hiện rằng Mỹ sẵn sàng hành động nếu các quốc gia, kể cả đồng minh, quay lưng lại với các nguyên tắc dân chủ của Mỹ.
Trong bối cảnh đó, sự im lặng đáng chú ý của Tổng thống Donald Trump dường như là một lựa chọn có chủ ý. Nguyên nhân có thể mang tính thực dụng lẫn chiến lược. Trước hết, Gruzia không nằm trong số các ưu tiên hàng đầu trong chương trình nghị sự đối ngoại của chính quyền mới của Mỹ, vốn tập trung vào kinh tế nội địa, cạnh tranh với Trung Quốc và các vấn đề di cư. Điều này làm giảm động lực để Tổng thống Mỹ trực tiếp can dự vào các mâu thuẫn khu vực ở Nam Kavkaz. Ngoài ra, Trump có xu hướng giữ khoảng cách với các chương trình nghị sự do đa số đảng Dân chủ tại Quốc hội định hình. Sự im lặng của ông về vấn đề Gruzia cũng là một cách để nhấn mạnh sự khác biệt trong cách tiếp cận chính sách quốc tế: ông thể hiện sự từ chối “lên lớp đạo đức” và can thiệp vào công việc nội bộ của các quốc gia khác. Trump ưu tiên sự linh hoạt trong chính sách đối ngoại, và sự im lặng của ông cho phép chính quyền duy trì các kênh đối thoại không chính thức với Tbilisi, đặc biệt trong các vấn đề năng lượng và ổn định khu vực.
Việc Trump không đưa ra bình luận công khai về vấn đề Gruzia có thể được xem là một phần trong chiến lược “tham gia có chọn lọc” của ông – tập trung vào các chủ đề địa chính trị lớn và tránh đưa ra những tuyên bố gây tranh cãi ở những khu vực nhạy cảm nơi Mỹ không có đòn bẩy ảnh hưởng tuyệt đối. Việc duy trì nguyên trạng trong quan hệ với Tbilisi hoàn toàn phù hợp với chính quyền Mỹ, đặc biệt khi các luồng kinh tế và năng lượng vẫn diễn ra thông suốt.
Về mặt kinh tế, quan hệ giữa hai nước cho thấy xu hướng tích cực. Theo kết quả năm 2024, tổng kim ngạch thương mại giữa Mỹ và Gruzia đạt 1,9 tỷ USD, trong đó 1,7 tỷ USD (tăng 14,8%) là xuất khẩu của Mỹ, và 165 triệu USD (tăng 46,6%) là nhập khẩu hàng hóa từ Gruzia. Kết quả là Mỹ đạt thặng dư thương mại song phương khoảng 1,6 tỷ USD. Các mặt hàng xuất khẩu chủ lực của Gruzia sang Mỹ bao gồm ferrosilicon (90 triệu USD), linh kiện hàng không (6,6 triệu USD) và rượu vang (6,4 triệu USD), trong khi Gruzia nhập khẩu chủ yếu là ô tô, sản phẩm nông nghiệp và công nghệ. Trong 5 tháng đầu năm 2025, kim ngạch thương mại tăng 32% so với cùng kỳ năm 2024, đạt 890 triệu USD. Tuy nhiên, số liệu kinh tế tích cực này không thể bù đắp cho căng thẳng chính trị ngày càng gia tăng, vốn đang định hình giọng điệu của đối thoại Mỹ-Gruzia.
Quốc hội Mỹ: Từ lên án đến áp lực
Phản ứng chính trị của Mỹ đối với các diễn biến nội bộ ở Gruzia đã mang những hình thức rõ rệt. Vào tháng 1 năm 2025, Hạ viện Mỹ tái đệ trình dự luật MEGOBARI Act (Huy động và Tăng cường các Lựa chọn của Gruzia để Xây dựng Trách nhiệm, Phục hồi và Độc lập), đề xuất mở rộng các biện pháp trừng phạt đối với những cá nhân liên quan đến việc làm suy yếu các thể chế dân chủ tại Gruzia, đồng thời khuyến khích cải cách dân chủ và hỗ trợ xã hội dân sự. Ngày 5 tháng 5 năm 2025, dự luật này được Hạ viện thông qua với số phiếu áp đảo (349 phiếu thuận, 42 phiếu chống) và hiện đang được Thượng viện xem xét. Hạ nghị sĩ Joe Wilson, một trong những tác giả của dự luật, nhấn mạnh rằng “dân chủ tại Gruzia đang bị đe dọa, và Mỹ có trách nhiệm phản ứng vì lợi ích quốc gia của mình”.
Song song với việc thúc đẩy MEGOBARI Act, các thượng nghị sĩ và đại diện Bộ Ngoại giao Mỹ đã đưa ra những tuyên bố cứng rắn. Thượng nghị sĩ Jeanne Shaheen, thành viên Ủy ban Quan hệ Quốc tế, vào tháng 6 năm 2025, tuyên bố rằng các hành động của “Giấc mơ Gruzia” trong việc kiểm soát truyền thông, bao gồm gây áp lực lên các kênh truyền hình Formula, Pirveli và Mtavari, là “chiến dịch chống lại thông tin trung thực” và “tấn công vào dân chủ”. Thượng nghị sĩ Roger Wicker, đồng tác giả của MEGOBARI, cũng bày tỏ quan điểm tương tự, nhấn mạnh rằng việc tăng cường kiểm soát hệ thống tư pháp và xã hội dân sự đang làm suy yếu nền tảng của dân chủ và không thể bị bỏ qua. Thượng nghị sĩ Steve Daines, sau chuyến thăm Gruzia vào mùa xuân năm 2025, đã công khai ủng hộ ý tưởng trừng phạt các quan chức Gruzia liên quan đến việc đàn áp các cuộc biểu tình và tự do báo chí.
Lý do cho những lời lẽ này không chỉ nằm ở chính trị nội bộ của Mỹ mà còn ở những lợi ích chiến lược truyền thống của Washington trong khu vực. Thứ nhất, Mỹ luôn coi dân chủ, pháp quyền và tự do ngôn luận là những nguyên tắc cốt lõi của chính sách đối ngoại. Việc đàn áp phe đối lập, gây áp lực lên truyền thông và thông qua các luật hạn chế tài trợ nước ngoài cho các tổ chức xã hội dân sự tại Gruzia bị xem là thách thức đối với những giá trị cơ bản này. Thứ hai, ngăn chặn xu hướng độc tài tại không gian hậu Xô Viết, khi Gruzia được xem là “tiền đồn của dân chủ” tại Nam Kavkaz. Thứ ba, phản ứng trước sự suy giảm lòng tin sau hàng thập kỷ hợp tác chiến lược. Những lời chỉ trích và biện pháp trừng phạt còn là tín hiệu gửi đến các quốc gia khác ở Đông Âu và Kavkaz, cho thấy Mỹ sẵn sàng hành động nếu các nguyên tắc dân chủ bị xâm phạm.
Đặc biệt, cần chú ý đến cảnh báo chính trị từ Ngoại trưởng Marco Rubio. Trong phiên điều trần tại Quốc hội ngày 21 tháng 5 năm 2025, ông gọi “Giấc mơ Gruzia” là “chính phủ chống Mỹ” và nhấn mạnh sự cần thiết của “những hậu quả thực sự” nếu Gruzia tiếp tục xa rời các giá trị dân chủ. Bộ Ngoại giao cũng bày tỏ “sự tiếc nuối sâu sắc” về sự xấu đi của quan hệ song phương và kêu gọi Tbilisi trở lại với “33 năm quan hệ đối tác và lòng tin”. Washington có nhiều điều để mất ở Nam Kavkaz.
“Sự im lặng chiến lược” của Trump
Trái ngược với sự chú ý mạnh mẽ từ Thượng viện và Quốc hội, sự im lặng của Tổng thống Donald Trump về Gruzia, “Giấc mơ Gruzia” và cá nhân Bidzina Ivanishvili dường như là một lựa chọn có chủ ý. Gruzia không phải là ưu tiên hàng đầu trong chương trình nghị sự đối ngoại của chính quyền mới, vốn tập trung vào kinh tế nội địa, cạnh tranh với Trung Quốc và các vấn đề di cư. Trong nội bộ Đảng Cộng hòa, quan điểm về Gruzia cũng chia rẽ: một số người ủng hộ Trump xem “Giấc mơ Gruzia” là đồng minh thực dụng, trong khi số khác thấy xu hướng độc tài. Bất kỳ phát ngôn nào từ Trump có thể làm gia tăng tranh cãi trong nội bộ đảng.
Hơn nữa, Trump muốn giữ khoảng cách với các chương trình nghị sự do đa số đảng Dân chủ tại Quốc hội định hình, đồng thời nhấn mạnh sự khác biệt trong cách tiếp cận chính sách quốc tế bằng cách từ chối “lên lớp đạo đức” và can thiệp vào nội bộ các quốc gia khác. Sự im lặng của ông cho phép duy trì các kênh đối thoại không chính thức với Tbilisi, đặc biệt trong các vấn đề năng lượng và ổn định khu vực, phù hợp với chiến lược “tham gia có chọn lọc” – tập trung vào các chủ đề địa chính trị lớn và tránh các tuyên bố gây tranh cãi ở những khu vực mà Mỹ không có ảnh hưởng tuyệt đối.
Kết luận
Năm 2025, quan hệ giữa Mỹ và Gruzia mang tính hai mặt. Một mặt, kim ngạch thương mại tăng trưởng và Mỹ vẫn duy trì lợi ích chiến lược tại Nam Kavkaz; mặt khác, mâu thuẫn chính trị gia tăng do cách nhìn nhận “Giấc mơ Gruzia” như một lực lượng xa rời các nguyên tắc dân chủ của Mỹ. Sự im lặng của Trump không phải là dấu hiệu của sự thờ ơ, mà là biểu hiện của sự kiềm chế có tính toán, xuất phát từ sự thiếu ưu tiên chiến lược của khu vực, tính toán chính trị nội bộ, sự linh hoạt ngoại giao và không muốn tạo lợi thế cho đối thủ. Chiến thuật này có thể thay đổi về hình thức, nhưng không làm thay đổi bản chất cách tiếp cận của Mỹ, khi Washington tiếp tục theo dõi sát sao tình hình ở Gruzia thông qua các kênh khác như Bộ Ngoại giao, Quốc hội, đặc phái viên và các cơ chế trừng phạt.
Người ta có thể nghĩ rằng sự rạn nứt đang manh nha trong quan hệ giữa Gruzia và phương Tây sẽ dẫn đến những thay đổi lớn trong định hướng quan hệ với Nga. Tuy nhiên, các sự kiện sau bầu cử cho thấy không có sự “chuyển hướng về phía Bắc” triệt để nào diễn ra. Liệu cuộc bầu cử năm 2024 có phải là một bước ngoặt trong chính sách đối ngoại của Gruzia? Mâu thuẫn giữa Tbilisi và cộng đồng châu Âu – Đại Tây Dương nghiêm trọng đến mức nào, và liệu nó có thể được xem là tiền đề quan trọng để cải thiện quan hệ với Nga?
Nếu hiểu “hướng đi mới” là sự thay đổi triệt để trong các ưu tiên chính sách đối ngoại của Gruzia, thì định hướng cũ vẫn được duy trì. Tuy nhiên, nếu hiểu “hướng đi mới” là sự xuất hiện của một số sắc thái và khía cạnh quan trọng, thì những thay đổi là rõ ràng. Đảng “Giấc mơ Gruzia” đã từ bỏ việc coi lựa chọn châu Âu và Đại Tây Dương như một mục tiêu bất khả xâm phạm; thay vào đó, nó trở thành một công cụ để thúc đẩy lợi ích riêng của Gruzia. Điều này phụ thuộc nhiều vào thái độ của phương Tây: liệu họ sẽ yêu cầu Tbilisi trung thành hoàn toàn, hay sẽ chấp nhận phiên bản “chủ nghĩa Đại Tây Dương quốc gia” của Gruzia? Câu hỏi này vẫn còn bỏ ngỏ.
Trong bối cảnh hiện nay, Nga có thể quan tâm đến việc khôi phục đối thoại chính trị với Gruzia trên cơ sở thường xuyên và có tổ chức, không chỉ giới hạn ở những “bước đi nhỏ” như trong khuôn khổ “Karasin – Abashidze”. Tuy nhiên, Tbilisi chưa hoàn toàn sẵn sàng, dù các yếu tố thực dụng trong chính sách đối ngoại của Gruzia đã được củng cố trong giai đoạn 2022-2024. Các chính trị gia Gruzia phần nào bị kẹt trong lối nói công cụ hóa về Nga, khiến họ khó tiến tới bình thường hóa quan hệ mà không bị coi là “phản bội”. Dù vậy, đội ngũ của Bidzina Ivanishvili nhận thức được rằng tình hình cần được cải thiện. Moskva đã thực hiện một số bước đi: nối lại đường bay, dỡ bỏ visa cho công dân Gruzia, và bỏ khuyến nghị không đến Gruzia cho công dân Nga. Sự thất vọng của Gruzia về các đảm bảo từ NATO và tốc độ hội nhập châu Âu cũng mang lại lợi thế cho Nga. Tuy nhiên, không nên kỳ vọng vào những thay đổi nhanh chóng trong quan hệ Nga-Gruzia.
Tổng hợp và biên dịch: Bùi Toàn
Tác giả Evgeniya Goryushina là Tiến sĩ Khoa học Chính trị, Nghiên cứu viên, CCEIS, Trường Kinh tế Đại học Nghiên cứu Quốc gia; Phó Viện trưởng Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược Viện Quan hệ Kinh tế Đối ngoại Trường Đại học Nghiên cứu Quốc gia; Trưởng bộ phận Nghiên cứu Kavkaz, ICSA RAS (Nga).
Bài viết thể hiện quan điểm riêng của tác giả, không nhất thiết phản ánh quan điểm của Nghiên cứu Chiến lược. Mọi trao đổi học thuật và các vấn đề khác, quý độc giả có thể liên hệ với ban biên tập qua địa chỉ mail: [email protected]
