Các mô hình phát triển quân sự lưỡng dụng ở Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương cũng như sự phát triển của khoa học công nghệ quốc phòng đang đặt ra nhiều vấn đề mới về chiến thuật, chiến lược và pháp lý cho các cuộc xung đột tiềm tàng có thể xảy ra ở khu vực này. Làm thế nào các chỉ huy, nhân viên của họ và các cố vấn pháp lý có thể thích nghi với những quy tắc mới của xung đột ở khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương? Làm thế nào để các cường quốc, các tổ chức khu vực có thể thích nghi với những quy tắc này?
Xung đột tại Ukraine và bài học bất ngờ
Ukraine đã khiến thế giới (đặc biệt là Điện Kremlin) bất ngờ khi tiến hành một cuộc tấn công chớp nhoáng với hơn một trăm máy bay không người lái cảm tử, được vận chuyển bí mật vào Nga, nhắm vào các vị trí gần các căn cứ quân sự nhạy cảm. Theo tuyên bố của Kyiv, 34% các tàu sân bay mang tên lửa hành trình chiến lược của Nga đã bị vô hiệu hóa.
Hãy tưởng tượng một kịch bản tương tự xảy ra với Mỹ. Điều này không phải là không thể. Ví dụ, chúng ta biết rằng Trung Quốc sở hữu các container dân sự được cải tiến để chứa các loại tên lửa khác nhau. Những container này có thể được đưa vào bất kỳ cảng nào trên các tàu thương mại dân sự. Điều gì sẽ xảy ra nếu một cuộc xung đột với Trung Quốc bùng nổ, và hàng trăm tên lửa này phá hủy phần lớn hạm đội Mỹ tại các cảng ở bờ Đông, bờ Tây và Hawaii, tất cả được phóng từ các tàu do COSCO, một công ty vận tải biển dân sự Trung Quốc có liên hệ với Quân Giải phóng Nhân dân (PLA), vận hành? Điều đáng lo ngại hơn là các tàu của họ thường xuyên cập cảng chỉ cách các cơ sở hải quân Mỹ vài dặm. Mối đe dọa an ninh nội địa là có thật, và nguy cơ tương tự cũng áp dụng cho bất kỳ chiến dịch quân sự nào của Mỹ tại khu vực Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương, nơi phần lớn các tàu container hoạt động. Nếu Mỹ phải bảo vệ Đài Loan hoặc các đồng minh hiệp ước như Nhật Bản hay Hàn Quốc, mối đe dọa từ các tên lửa container trên tàu sẽ tạo ra một thách thức hàng hải mới và phức tạp.
Nếu tham gia vào cuộc chơi này, bạn phải hiểu rõ luật lệ. Làm thế nào để áp dụng các quy tắc nhắm mục tiêu và luật giao chiến trong tình huống như vậy? Đáng tiếc, các chỉ huy quân sự Mỹ được đào tạo rất hạn chế về vấn đề này, thậm chí là không.
Khi Lầu Năm góc chuyển hướng sang ngăn chặn xung đột hoặc giành chiến thắng trong một cuộc xung đột ở Tây Thái Bình Dương, việc nắm vững các khái niệm pháp lý cần thiết để hoàn thành nhiệm vụ vẫn còn tụt hậu.
Chiến tranh đa miền
Thách thức đối với Mỹ và hầu hết các đồng minh, đối tác của họ nằm ở chỗ các nguyên tắc pháp lý áp dụng trong chiến tranh trên bộ và các chiến dịch chống nổi dậy ở Iraq và Afghanistan khác biệt đáng kể so với những nguyên tắc điều chỉnh các trận chiến ở vùng ven biển để bảo vệ Đài Loan, Nhật Bản hoặc Philippines.
Sự khác biệt trong cách áp dụng luật nhắm mục tiêu trên bộ và trên biển ít được biết đến, vì các nguyên tắc phân biệt và tỷ lệ tương xứng mang tính đặc thù theo lĩnh vực. Lực lượng Mỹ không được đào tạo tốt trong lĩnh vực này. Giáo dục quân sự chuyên nghiệp chỉ cung cấp vài giờ về luật xung đột vũ trang – không đủ để hiểu các quy tắc cơ bản, huống chi nắm bắt những khác biệt tinh tế nhưng quan trọng giữa việc bảo vệ dân thường và tài sản dân sự trên bộ so với thủy thủ trên biển. Các chỉ huy và sĩ quan tuyến đầu chịu trách nhiệm đưa ra quyết định, trong khi các cố vấn pháp lý quân sự Hoa Kỳ có rất ít kinh nghiệm về luật tác chiến. Hầu hết những người có kinh nghiệm triển khai đã học được các bài học từ chống nổi dậy và chiến tranh không chính quy, những điều không thể áp dụng tốt trong môi trường đa lĩnh vực.
Sự chuyển dịch của quân đội Mỹ sang các hoạt động đa lĩnh vực ở Đông Á đòi hỏi sự thích nghi nhanh chóng với thực tế mới của chiến tranh hải quân, đặc biệt là khả năng Trung Quốc sử dụng các tàu container dân sự trang bị tên lửa. Nếu xung đột nổ ra, các chỉ huy và cố vấn pháp lý sẽ phải đối mặt với các vấn đề phức tạp về phân biệt và tỷ lệ tương xứng theo luật chiến tranh hải quân, từ đó định hình lại các thực tiễn tác chiến và ra quyết định chiến lược ở khu vực Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương. Quân đội Mỹ cần đào tạo sâu rộng cho các chỉ huy về các quy tắc cụ thể của chiến tranh hải quân, truyền đạt rõ ràng các chính sách nhắm mục tiêu tới các đồng minh khu vực và các thực thể vận tải biển thương mại, đồng thời tham gia tích cực vào các diễn đàn quốc tế để giải quyết mối đe dọa mới nổi này.
Quân đội Mỹ đang chuyển trọng tâm từ lập kế hoạch xung đột ở Nam Á sang Đông Á, với những tác động sâu sắc đến cấu trúc lực lượng và chiến lược khu vực. Những thay đổi này cũng liên quan đến luật xung đột vũ trang và đòi hỏi phải học luật chiến tranh hải quân. Thay vì chống nổi dậy và xây dựng quốc gia, các chiến lược chiến dịch mới của Bộ Tư lệnh Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương (INDOPACOM) của Lục quân và Thủy quân lục chiến Mỹ tập trung vào chiến đấu và giành chiến thắng ở các vùng ven biển của chuỗi đảo thứ nhất và thứ hai. Trung Quốc đe dọa thống trị khu vực rộng lớn này với một lực lượng khổng lồ gồm các tên lửa di động trên đất liền, cùng với một hải quân hiện đại hóa và đang mở rộng, vượt qua hạm đội Mỹ về quy mô, nếu không nói về năng lực. Các hệ thống di động trên đất liền của Bắc Kinh, như DF-21 và DF-26, được thiết kế để tiêu diệt các căn cứ không quân và tàu sân bay của Mỹ.
Để đối phó với mối đe dọa này, quân đội Mỹ đang tái cấu trúc để thực hiện các cuộc tấn công tầm xa. Lục quân, Thủy quân lục chiến và Không quân Mỹ đang thử nghiệm các khái niệm tác chiến và căn cứ mới để tấn công tàu bè ở Tây Thái Bình Dương. Những chiến lược tiến công này nhằm thu hẹp khoảng cách với đối phương, nhưng cũng đặt nhiều lực lượng hơn vào vùng nguy hiểm của vũ khí. Cả Mỹ và Trung Quốc đều đang tìm cách tăng cường khả năng sống sót và gây khó khăn cho việc nhắm mục tiêu của đối phương trong vùng giao tranh vũ khí. Một trong những chiến lược tốt nhất là phân tán lực lượng trên khắp khu vực hàng hải rộng lớn này để tránh “đặt tất cả trứng vào một rổ.” Trung Quốc đang dẫn đầu trong cách tiếp cận này, với lực lượng tên lửa tầm trung lớn nhất thế giới và hiện là hải quân lớn nhất thế giới. Bắc Kinh còn có một lợi thế bất đối xứng để tăng cường hỏa lực trong vùng giao tranh: các tàu thương mại dân sự. Lực lượng vũ trang Trung Quốc được bổ sung bởi một đội tàu dân sự và thương mại khổng lồ phân bố khắp khu vực, bao gồm tàu cá, phà và tàu container, hoạt động như các lực lượng hỗ trợ hải quân bất hợp pháp.
Lực lượng Dân quân Hàng hải Vũ trang Nhân dân đóng vai trò là “ngư dân gián điệp” của Bắc Kinh. Đã một thập kỷ kể từ khi Đại học Chiến tranh Hải quân Mỹ lần đầu tiên làm sáng tỏ lực lượng này và vai trò của nó trong việc hỗ trợ Hải quân Quân Giải phóng Nhân dân. Gần đây hơn, Đại học Chiến tranh Hải quân đã phơi bày các phà dân sự, sà lan đặc biệt và tàu hàng của Trung Quốc để hỗ trợ hậu cần lực lượng đổ bộ và vận chuyển nặng các lực lượng và thiết bị bọc thép của Trung Quốc xâm nhập Đài Loan.
Tuy nhiên, lợi thế lớn nhất của Trung Quốc với các tàu dân sự có thể nằm ở việc giấu tên lửa tầm khu vực trên tàu container. Hệ thống Chiến đấu Phòng thủ Biển kiểu Container của Trung Quốc tạo ra mối đe dọa phân tán mới và phức tạp. Những hệ thống này sử dụng các container vận chuyển liên phương thức tiêu chuẩn để chứa các vũ khí mạnh mẽ, cho phép chúng hòa lẫn vào giao thông hàng hải dân sự và ẩn nấp cho đến khi phóng. Hệ thống này được công bố tại Triển lãm Hàng không Chu Hải 2022 và chỉ cần bốn người vận hành. Nó tự cấp nguồn, không cần hỗ trợ bên ngoài và được cho là không có tín hiệu điện tử. Dữ liệu nhắm mục tiêu được tải xuống thụ động. Hệ thống mang theo tối đa bốn tên lửa, bao gồm tên lửa hành trình chống hạm siêu thanh YJ-12E, tên lửa hành trình chống hạm cận âm tầm trung YJ-83, tên lửa hành trình chống hạm cận âm tầm xa YJ-62, tên lửa hành trình chống bức xạ PL-16 và tên lửa hành trình chống hạm siêu thanh YJ-18E.
Những “con ngựa Trojan” này có thể hoạt động trên các tuyến thương mại quốc tế và cập cảng từ Long Beach, California đến Cao Hùng, Đài Loan. Cựu sĩ quan tình báo Hải quân Mỹ Jim Fanell cho biết: “Nếu khả năng này được xác nhận, nó sẽ đòi hỏi một chế độ kiểm tra hoàn toàn mới cho tất cả các tàu thương mại mang cờ Trung Quốc đến các cảng Mỹ.” Việc sử dụng các tàu dân sự theo cách này phân tán khả năng sát thương khắp khu vực, khiến chúng khó bị phát hiện và nhắm mục tiêu, đồng thời tạo ra những vấn đề pháp lý và chính trị cho Mỹ. Không chắc liệu các hệ thống tên lửa container sẽ được triển khai, nhưng Rick Fisher, nghiên cứu viên cao cấp tại Trung tâm Đánh giá và Chiến lược Quốc tế, cho rằng việc này “phù hợp với sở thích của Trung Quốc trong việc tìm kiếm các lợi thế bất đối xứng trước kẻ thù.” Trung Quốc có xu hướng ưu tiên “các hệ thống vũ khí có thể phủ nhận, khó xác định hoặc theo dõi,” Fisher nói.
Dân thường và tài sản dân sự trong xung đột vũ trang
Việc sử dụng tàu dân sự để tấn công kẻ thù và nhắm mục tiêu vào các tàu container mang tên lửa của đối phương đặt ra những vấn đề pháp lý phức tạp. Chỉ có hai cách để triển khai tên lửa trên các tàu dân sự, vốn là các tài sản dân sự được bảo vệ trong xung đột vũ trang và miễn bị tấn công. Thứ nhất, quốc gia treo cờ có thể chuyển đổi tàu container thành tàu chiến. Một quốc gia treo cờ có thể chuyển đổi bất kỳ tàu thương mại nào thành tàu chiến, đáp ứng các yêu cầu pháp lý cho phép nó được coi là một nền tảng chiến đấu, có được quyền miễn trừ chủ quyền và quyền tham chiến, nhưng cũng dễ bị tấn công. Thứ hai, các quốc gia có thể bí mật đặt tên lửa trên tàu container. Hành động này cấu thành hành vi lừa dối vì nó bất hợp pháp mời gọi sự tin tưởng của kẻ thù bằng cách lợi dụng trạng thái được bảo vệ của tàu thương mại theo luật quốc tế. Điều 37 của Nghị định thư Bổ sung I của Công ước Geneva định nghĩa lừa dối là “các hành vi mời gọi sự tin tưởng của đối phương để khiến họ tin rằng họ được hưởng, hoặc có nghĩa vụ phải cung cấp, sự bảo vệ theo các quy tắc của luật quốc tế áp dụng trong xung đột vũ trang, với ý định phản bội sự tin tưởng đó.”
Dù các tàu container trang bị tên lửa mới của Trung Quốc được thực hiện hợp pháp thông qua việc chuyển đổi thành tàu chiến hay bất hợp pháp thông qua lừa dối, các nhà hoạch định của INDOPACOM vẫn phải đối mặt với câu hỏi pháp lý về việc liệu hoặc khi nào các tàu container mang tên lửa có thể bị tấn công.
Nguyên tắc phân biệt
Nếu một phần tàu container của Trung Quốc được chuyển đổi thành tàu chiến, chúng được coi là mục tiêu quân sự và có thể bị tấn công bất kỳ lúc nào trong thời kỳ thù địch. Nếu Trung Quốc triển khai tên lửa trên tàu container, hành động này sẽ cấu thành lừa dối. Lừa dối vi phạm nguyên tắc pháp lý về phân biệt: nghĩa vụ của các bên trong xung đột phải phân biệt giữa các chiến binh và mục tiêu quân sự, như tàu chiến, với dân thường và tài sản dân sự, như tàu container. Nguyên tắc “cơ bản” và “không thể xâm phạm” về phân biệt trong luật nhắm mục tiêu được nêu trong các điểm 78 và 79 của ý kiến tư vấn của Tòa án Công lý Quốc tế về vũ khí hạt nhân. Nó yêu cầu các chiến binh phải luôn phân biệt giữa dân thường và tài sản dân sự với các chiến binh. Tòa án Công lý Quốc tế xác định “các quốc gia không bao giờ được biến dân thường thành mục tiêu tấn công và do đó không bao giờ được sử dụng vũ khí không thể phân biệt giữa dân thường và mục tiêu quân sự.”
Tuy nhiên, nếu một tàu container được sử dụng như một nền tảng vũ khí, dù chỉ chứa một tên lửa hành trình đe dọa kẻ thù, toàn bộ con tàu sẽ trở thành mục tiêu quân sự hợp pháp. Ví dụ, mục 8.6.2.2 của Sổ tay Chỉ huy về Luật Tác chiến Hải quân Hoa Kỳ năm 2022 nêu rằng các tàu dân sự của đối phương có thể bị tấn công và phá hủy, có hoặc không có cảnh báo, nếu chúng được trang bị các hệ thống vũ khí có khả năng gây hại cho đối phương và có lý do để tin rằng các vũ khí đó đã được sử dụng, hoặc dự định sử dụng, trong các hoạt động tấn công. Điều này loại trừ các vũ khí nhẹ dùng cho chống khủng bố hoặc bảo vệ lực lượng. Sổ tay Chỉ huy liệt kê các tiêu chí khác khiến tàu dân sự hoặc thương mại dễ bị tấn công, bao gồm từ chối dừng lại khi được yêu cầu hợp pháp, chống lại việc thăm và khám xét hoặc bắt giữ giải thưởng, và đi dưới sự hộ tống của tàu chiến hoặc máy bay quân sự của đối phương. Mục 8.8 của Sổ tay Chỉ huy kết luận rằng các tàu dân sự có thể bị tấn công nếu chúng được tích hợp vào, hoặc hỗ trợ theo bất kỳ cách nào, hệ thống tình báo của lực lượng vũ trang đối phương hoặc hoạt động với tư cách là lực lượng hỗ trợ hải quân cho lực lượng vũ trang của đối phương. Tóm lại, các tàu thương mại của đối phương thường là tài sản dân sự và không được tấn công, nhưng chúng mất đi sự bảo vệ đặc biệt nếu được tích hợp vào nỗ lực chiến đấu hoặc duy trì xung đột của đối phương. Khi điều này xảy ra, con tàu thương mại “tham gia trực tiếp” vào các hành động thù địch. Khi một chỉ huy đưa ra phán quyết này, nó không chỉ đáp ứng nguyên tắc phân biệt mà còn đặt ra một vấn đề khác với nguyên tắc tỷ lệ tương xứng.
Nguyên tắc tỷ lệ tương xứng
Mục 15.4 của Sổ tay Luật Chiến tranh của Bộ Quốc phòng Mỹ nhắc lại quy tắc thông lệ rằng dân thường trên bộ thường không thể bị nhắm mục tiêu trừ khi họ “tham gia trực tiếp vào các hành động thù địch.” Trong khi đó, mục 7.5.1 của Sổ tay Chỉ huy về Luật Tác chiến Hải quân nêu rằng các tàu dân sự không được nhắm mục tiêu trừ khi chúng “tham gia trực tiếp vào các hành động thù địch.” Các thuật ngữ được sử dụng trên bộ và trên biển gần như giống nhau, nhưng không hoàn toàn giống nhau, và sự khác biệt tinh tế này tiết lộ những tác động sâu sắc đối với việc nhắm mục tiêu theo nguyên tắc tỷ lệ tương xứng.
Nếu một tàu container mất trạng thái được bảo vệ và trở thành mục tiêu hợp pháp, các chỉ huy có nghĩa vụ đảm bảo rằng các cuộc tấn công vào nó là tỷ lệ tương xứng. Tỷ lệ tương xứng là một nguyên tắc cốt lõi của luật chiến tranh, như được nêu trong mục 5.5 của ấn bản thứ hai của Sổ tay Newport về Luật Chiến tranh Hải quân. Nó cấm các cuộc tấn công được dự kiến sẽ gây hại cho dân thường hoặc tài sản dân sự vượt quá so với lợi thế quân sự cụ thể và trực tiếp dự kiến.
Trong chiến tranh trên bộ, luật xung đột vũ trang nhấn mạnh việc bảo vệ từng cá nhân dân sự, và các chỉ huy cân nhắc tỷ lệ tương xứng dự kiến dựa trên số lượng dân thường thiệt mạng và tài sản dân sự bị tổn hại hoặc phá hủy. Chiến đấu trên bộ thường diễn ra ở hoặc gần các trung tâm dân cư, nơi những người không chiến đấu có thể dễ dàng lẫn lộn với các mục tiêu quân sự hợp pháp. Ở Afghanistan, Iraq, và xung đột ở Gaza hiện nay, việc phân biệt chiến binh với dân thường là một thách thức dai dẳng. Do đó, học thuật và học thuyết hiện đại về luật xung đột vũ trang thường tập trung vào việc giảm thiểu thiệt hại cho dân thường cá nhân. Mục tiêu giảm thiểu thiệt hại cho dân thường đã trở thành vấn đề gây tranh cãi ở Iraq và Afghanistan, nhưng vấn đề này ít được chú ý hơn trong luật chiến tranh hải quân, ngay cả đối với các tàu container dân sự mang tên lửa.
Trong chiến tranh hải quân, các tàu, tàu ngầm và máy bay của đối phương – chứ không phải các cá nhân trên tàu – là mục tiêu hợp pháp. Quan trọng là, nếu một tàu chiến (hoặc một tàu container mang tên lửa) là mục tiêu hợp pháp, thành phần thủy thủ đoàn của nó, dù một phần hay toàn bộ là thủy thủ dân sự, không được tính vào phân tích tỷ lệ tương xứng. Chỉ những dân thường ở gần nhưng không trên tàu, như những người trên một tàu dân sự bên cạnh tàu mục tiêu, mới được đưa vào phân tích tỷ lệ tương xứng. Về điểm này, Lassa Oppenheim, có lẽ là luật sư quốc tế vĩ đại nhất trong 150 năm qua, đã viết trong mục 202 của cuốn Treatise nổi tiếng của ông rằng những người không chiến đấu trên tàu chiến chịu cùng số phận với con tàu.
Cũng như lực lượng quân sự bao gồm chiến binh và không chiến binh, lực lượng hải quân của các bên tham chiến cũng vậy. Những người không chiến đấu, chẳng hạn như nhân viên lò hơi, bác sĩ hải quân, linh mục, nhân viên bệnh viện, và tương tự, những người không tham gia chiến đấu, không được tấn công trực tiếp và bị giết hoặc bị thương. Nhưng họ phải chịu mọi thương tích gián tiếp từ các cuộc tấn công vào hoặc bởi các tàu của họ; và họ chắc chắn có thể bị bắt làm tù binh chiến tranh, trừ khi họ là nhân viên tôn giáo, y tế và bệnh viện, những người được miễn xâm phạm…
Cách tiếp cận tập trung vào nền tảng này định hình đáng kể các quyết định nhắm mục tiêu trên biển. Việc ước tính thiệt hại phụ và phân tích tỷ lệ tương xứng tỉ mỉ mà nhiều chiến binh và cố vấn pháp lý áp dụng ở Tây Nam Á không được yêu cầu khi nhắm mục tiêu vào tàu chiến hoặc tàu dân sự được tích hợp vào lực lượng đối phương. Các cá nhân trên tàu chiến, bất kể tình trạng dân sự của họ, vẫn phải chịu thương tích hoặc tử vong nếu con tàu được sử dụng để phục vụ đối phương.
Sổ tay Newport về Luật Chiến tranh Hải quân (Ấn bản thứ hai 2025) phản ánh cách tiếp cận này trong mục 8.8.1. Tương tự, Ủy ban Chữ thập đỏ Quốc tế, vốn kiên định trong việc giảm thiểu tác động của xung đột đối với dân chúng, cũng đưa cách diễn giải này vào Bình luận của Nghị định thư Bổ sung I. Đoạn 1903 của Bình luận nêu rằng: “trên biển, dân thường trên tàu chiến phải chịu rủi ro mà các tàu này phải đối mặt. Nếu họ ở trên tàu thương mại của đối phương, số phận của họ sẽ phụ thuộc vào bản chất của các tàu này.”
Các cân nhắc tác chiến
Gian lận hàng hải không phải là điều mới, nhưng sự xuất hiện của các hệ thống vũ khí di động tiên tiến được giấu trong các container trông giống dân sự làm gia tăng đáng kể rủi ro. Với sự phức tạp của việc thay đổi quốc gia treo cờ, cấu trúc sở hữu mờ ám và thủy thủ đoàn đa quốc gia, việc đánh giá liệu một tàu container có thể bị nhắm mục tiêu dựa trên hành vi và khả năng của nó – không phải ý định hoặc danh tính giả định. Chẳng hạn, một con tàu có thể mang cờ Panama, thuộc sở hữu của một công ty Trung Quốc, và có thủy thủ đoàn từ Ấn Độ, Philippines và Ukraine với thuyền trưởng người Hàn Quốc. Điều phức tạp hơn là khả năng hoặc thậm chí là khả năng cao rằng thủy thủ đoàn của tàu không biết họ là một nền tảng di động cho hệ thống tên lửa container. Các chỉ huy sẽ phải đối mặt với các tàu có vẻ là tàu dân sự vì đăng ký, quốc tịch và tín hiệu điện tử, như hệ thống nhận dạng tự động, cho thấy chúng là tài sản dân sự được bảo vệ; tuy nhiên, trên thực tế, chúng gây ra mối đe dọa ngay lập tức.
Kết luận
Việc tấn công các tàu dân sự của đối phương hoặc trung lập – đặc biệt là với thủy thủ đoàn đa quốc gia trung lập – mang theo những rủi ro chính trị và có thể là chiến lược. Nếu xảy ra một cuộc tấn công nhầm hoặc nếu đối phương thành công trong việc miêu tả một cuộc tấn công hợp pháp là bất hợp pháp, hậu quả sẽ bao gồm phản ứng ngoại giao, sự suy giảm hỗ trợ quốc tế, hoặc thiệt hại cho tính hợp pháp được nhìn nhận của các hoạt động của Mỹ. Tệ hơn, các đối thủ có thể cố tình khiêu khích một phản ứng như vậy để tạo ra tuyên truyền chiến lược hoặc ngăn chặn các giao tranh trong tương lai. Nhưng học thuyết pháp lý rất rõ ràng: các tàu thương mại phục vụ đối phương là mục tiêu hợp pháp, và phân tích tỷ lệ tương xứng chỉ tính đến dân thường hoặc tài sản dân sự dự kiến ở gần con tàu có thể bị thương hoặc phá hủy, không phải các thành viên thủy thủ đoàn hoặc hành khách trên chính con tàu đó. Toàn bộ con tàu trở thành mục tiêu hợp pháp, và những người trên tàu, dù tự nguyện hay không, đều đứng trước nguy hiểm vì việc sử dụng sai mục đích của con tàu.
Làm thế nào các chỉ huy, nhân viên của họ và các cố vấn pháp lý có thể thích nghi với những quy tắc mới của xung đột ở khu vực Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương? Thứ nhất, chỉ vì một cuộc tấn công vào tàu thương mại dân sự là hợp pháp không có nghĩa là chỉ huy phải thực hiện. Có thể có những phương tiện chiến thuật khác để vô hiệu hóa mối đe dọa, như thuyết phục các cơ quan cảng của quốc gia trung lập ngăn chặn các tàu container thuộc sở hữu hoặc liên kết với Trung Quốc đáng ngờ rời cảng, từ đó giữ chúng ra khỏi khu vực xung đột. Thứ hai, các chỉ huy có thể thực hiện quyền tham chiến để thăm và khám xét các tàu thương mại của đối phương và trung lập. Tất cả các tàu của đối phương có thể bị tịch thu và chuyển đổi thành giải thưởng. Các tàu trung lập cũng có thể bị tịch thu nếu chúng chở hàng cấm hoặc được tích hợp vào lực lượng đối phương.
Những phản ứng chiến thuật này đòi hỏi đào tạo liên quân và liên hợp để giải quyết mối đe dọa mới và các tác động pháp lý liên quan.
Bộ Quốc phòng yêu cầu đào tạo về luật chiến tranh, nhưng nó chưa bắt kịp thời đại. Cả mức độ đào tạo hiện tại lẫn các chủ đề được đề cập đều không chuẩn bị đầy đủ cho các lực lượng triển khai ở INDOPACOM cho những quy tắc mới của xung đột. Các chỉ huy và nhân viên của họ cần được đào tạo lại không chỉ về luật chiến tranh mà còn về các luật chiến tranh hải quân chồng chéo và riêng biệt. Các nguyên tắc cũ trong luật chiến tranh, như phân biệt và tỷ lệ tương xứng, diễn ra khác nhau trên biển và hầu như không ai trong lực lượng vũ trang Mỹ hiểu rõ. Mọi sĩ quan triển khai đến một vị trí tác chiến ở INDOPACOM nên hiểu Sổ tay Chỉ huy về Luật Tác chiến Hải quân (2022) và Sổ tay Newport về Luật Chiến tranh Hải quân (Ấn bản thứ hai 2025). Mọi cố vấn pháp lý trong khu vực nên ghi nhớ các đường nét chính của các quy tắc. Những tài nguyên này sẽ giúp thông tin cho các nhà ra quyết định, những người sẽ phải thực hiện các phán xét rủi ro cao trong điều kiện bất định lớn. Các sĩ quan tuyến đầu và sĩ quan quan hệ công chúng nên có khả năng giải thích các quy tắc này cho các chính phủ đồng minh và truyền thông.
Việc đưa ra quyết định về các mối đe dọa tên lửa container đòi hỏi nhận thức tốt hơn về lĩnh vực hàng hải. Đầu tư vào các tài sản tình báo, giám sát và trinh sát là rất quan trọng, nhưng việc hiểu các đăng ký tàu dân sự, giao thức an ninh trên tàu và cơ sở cảng, và chứng nhận chuỗi cung ứng hàng hóa cũng quan trọng không kém. Trí tuệ nhân tạo có thể phân tích nhanh hơn dữ liệu vận tải dân sự, như sổ cái phân tán cho chứng nhận vận chuyển, giám sát vệ tinh dòng hàng hóa, phát hiện bất thường trong tín hiệu nhận dạng, và các hệ thống tổng hợp dữ liệu tự động theo dõi sự thay đổi trong hành vi hoặc quyền sở hữu tàu.
Cuối cùng, cần có các cuộc đối thoại thẳng thắn với Trung Quốc, các đồng minh khu vực và các đối tác chiến lược về các rủi ro đối với vận tải dân sự để họ đóng vai trò tích cực trong việc ngăn chặn hoặc xác định hành vi lừa dối, và chấp nhận tính hợp pháp của các cuộc tấn công của INDOPACOM vào những con tàu này nếu chúng bị sử dụng sai mục đích. Ví dụ, vào năm 2020, Tư lệnh Tác chiến Hải quân John Richards đã tuyên bố rằng các tàu cá dân quân hàng hải của Trung Quốc có thể bị tấn công nếu chúng hỗ trợ Hải quân Quân Giải phóng Nhân dân trong một xung đột vũ trang. Tương tự, các lãnh đạo cấp cao phải hiểu các quy tắc trước, sau đó tham gia vào khu vực và toàn cầu, để các quốc gia treo cờ, chủ tàu và nhà điều hành hiểu rằng tàu của họ có thể trở thành mục tiêu quân sự và có thể bị phá hủy trong trường hợp chúng tham gia vào hành vi lừa dối trong một cuộc chiến tranh hải quân. Các thủy thủ cũng nên hiểu các rủi ro để cả lao động và quản lý có lợi ích trong việc thực hiện thẩm định để ngăn chặn tàu của họ bị sử dụng sai mục đích. Các cuộc tiếp xúc song phương và đa phương ở INDOPACOM có thể là diễn đàn để điều chỉnh kỳ vọng về việc sử dụng hợp pháp các tàu thương mại dân sự và hậu quả của hành vi lừa dối. Ngoài ra, Mỹ và các đồng minh nên nêu các vấn đề này tại Tổ chức Hàng hải Quốc tế, cơ quan Liên Hợp Quốc về quy định vận tải biển, và Tổ chức Lao động Quốc tế, cơ quan Liên Hợp Quốc giám sát an toàn và phúc lợi của thủy thủ.
Cũng như các quốc gia NATO đang hướng tới đàm phán các thỏa thuận mới để giải quyết các mối đe dọa an ninh, các quốc gia Hiệp hội Các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN) cũng đang tìm kiếm sự đồng thuận. Tuy nhiên, khó có khả năng một công cụ khu vực sẽ xuất hiện để cung cấp sự rõ ràng và hướng dẫn lớn hơn, như yêu cầu khai báo một số loại tàu hàng trong các vùng xung đột, thúc đẩy kiểm tra quốc tế trên biển, hoặc thậm chí đàm phán các quy tắc mới xung quanh việc triển khai vũ khí container. Một thỏa thuận không thể hoàn thành và nếu được thông qua, Trung Quốc sẽ không tuân thủ. Ví dụ, ngay cả các thành viên ASEAN hiện cũng thừa nhận rằng nỗ lực 20 năm để đàm phán một bộ quy tắc ứng xử với Trung Quốc đã bị đình trệ. Dù có thời hạn năm 2026 đang đến gần, không quốc gia nào tự tin đạt được thỏa thuận. Mục đích của bộ quy tắc ứng xử? Để cung cấp sự rõ ràng hơn về việc tuân thủ các quy tắc của Công ước Liên Hợp Quốc về Luật Biển. Năm 2016, một tòa án quốc tế được thành lập theo Công ước Luật Biển đã nhất trí xác định Trung Quốc là vi phạm nghiêm trọng hiệp ước này./.
Biên dịch: Bùi Toàn
Các tác giả
James Kraska là giáo sư về luật quốc tế và chủ tịch Trung tâm Stockton về Luật Quốc tế tại Đại học Chiến tranh Hải quân Mỹ và là giảng viên tại Trường Luật Harvard. Ông là cựu cố vấn pháp lý Hải quân và là giám đốc đàm phán quốc tế trong Bộ Tổng Tham mưu Liên quân.
Gavin Logan là phó chủ tịch Trung tâm Stockton về Luật Quốc tế và là sĩ quan trong Thủy quân lục chiến Mỹ. Ông từng là cố vấn pháp lý, cũng từng là chỉ huy đại đội trong lực lượng gìn giữ hòa bình Liên Hợp Quốc.
Bài viết thể hiện quan điểm riêng của các tác giả, không nhất thiết phản ánh quan điểm của Nghiên cứu Chiến lược. Mọi trao đổi học thuật và các vấn đề khác, quý độc giả có thể liên hệ với ban biên tập qua địa chỉ mail: [email protected]
