Cùng với “Sáng kiến Phát triển Toàn cầu” và “Sáng kiến An ninh Toàn cầu”, bài phát biểu “Cùng nhau bước trên con đường hiện đại hóa” của Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình tại Đối thoại Cấp cao giữa Đảng Cộng sản Trung Quốc và các chính đảng trên thế giới còn đưa đến một sáng kiến đáng chú ý khác là “Sáng kiến Văn minh Toàn cầu”. Chính sáng kiến quan trọng này sẽ định hình sự khác biệt trong chiến lược mở rộng ảnh hưởng toàn cầu của Trung Quốc trong tương lai.
Nội hàm của Sáng kiến Văn minh Toàn cầu
Trong bài phát biểu, người đứng đầu Đảng Cộng sản Trung Quốc (CPC) nhận định rằng: “Trên khắp thế giới, các quốc gia và khu vực đã lựa chọn những con đường khác nhau bắt nguồn từ nền văn minh độc đáo và lâu đời của họ để tiến hành hiện đại hóa”. Ông cũng nhấn mạnh rằng: “Một bông hoa không làm nên mùa xuân, trong khi trăm bông hoa đua nở mang đến mùa xuân cho khu vườn”. Đây là một hình ảnh ẩn dụ khá thú vị, thể hiện sự tôn trọng từ phía Bắc Kinh đối với sự đa dạng về yếu tố văn minh, văn hóa cũng như dấu ấn của nó đối với lựa chọn phát triển của các quốc gia, khu vực trên thế giới.
Với cách nhìn nhận như vậy, Sáng kiến Văn minh Toàn cầu của ông Tập Cận Bình đã nhấn mạnh đến những nội dung cơ bản như sau [*]:
Thứ nhất, ủng hộ sự tôn trọng đối với sự đa dạng của các nền văn minh. Các quốc gia cần duy trì các nguyên tắc bình đẳng, học hỏi lẫn nhau, đối thoại và hòa nhập giữa các nền văn minh, đồng thời để trao đổi văn hóa vượt qua sự ghẻ lạnh, học hỏi lẫn nhau vượt qua xung đột và cùng tồn tại bất chấp sự chênh lệch về khoảng cách phát triển.
Thứ hai, ủng hộ các giá trị chung của nhân loại. Hòa bình, phát triển, công bằng, chính nghĩa, dân chủ và tự do là nguyện vọng chung của các dân tộc. Các quốc gia cần cởi mở trong việc đánh giá cao nhận thức về các giá trị của các nền văn minh khác nhau và không áp đặt các giá trị hoặc mô hình của riêng mình lên các nước khác và không gây ra sự đối đầu về ý thức hệ.
Thứ ba, ủng hộ tầm quan trọng của sự kế thừa và đổi mới của các nền văn minh. Các quốc gia cần khai thác triệt để tính phù hợp của lịch sử và văn hóa của họ với thời đại hiện nay, đồng thời thúc đẩy sự chuyển đổi sáng tạo và phát triển đổi mới những nét văn hóa truyền thống tốt đẹp của mình.
Thứ tư, ủng hộ giao lưu và hợp tác quốc tế mạnh mẽ giữa người với người. Các quốc gia cần nghiên cứu việc xây dựng một mạng lưới toàn cầu để đối thoại và hợp tác giữa các nền văn minh, làm phong phú thêm nội dung trao đổi, mở rộng các con đường hợp tác để thúc đẩy sự hiểu biết lẫn nhau và tình hữu nghị giữa nhân dân các nước, cùng nhau thúc đẩy sự tiến bộ của nền văn minh nhân loại.
Thứ năm, sẵn sàng hợp tác với cộng đồng quốc tế để mở ra một triển vọng mới về tăng cường giao lưu và hiểu biết giữa các dân tộc và sự giao lưu, hội nhập tốt hơn giữa các nền văn hóa đa dạng. Cùng nhau, các quốc gia, khu vực có thể làm cho khu vườn của các nền văn minh thế giới đầy màu sắc và rực rỡ.
Là bên đưa ra sáng kiến, ông Tập Cận Bình cũng đã chủ động đề xuất vai trò tiên phong của Đảng Cộng sản Trung Quốc trong “khu vườn mùa xuân” này.
Cách tiếp cận quốc tế hoàn toàn khác biệt của Bắc Kinh
Sáng kiến Văn minh Toàn cầu của Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình được đặt trong bối cảnh các chính đảng và các quốc gia trên thế giới có mối quan hệ mật thiết, nhiều tầng nấc với nhau. Do vậy, hoàn toàn có thể đánh giá sáng kiến này dưới góc nhìn của quá trình toàn cầu hóa.
Trong lịch sử, toàn cầu hóa đã được thúc đẩy từ thế kỷ XV, tương ứng với quá trình “viễn chinh” của các giá trị phương Tây (chủ yếu là các cường quốc châu Âu). Cho đến thế kỷ XX, toàn cầu hóa đã đi được nhiều chặng đường từ “toàn cầu hóa màu sắc Bồ Đào Nha, Tây Ban Nha, Hà Lan”, đến “toàn cầu hóa màu sắc Anh” và “toàn cầu hóa màu sắc Hoa Kỳ”. Một điểm chung của tiến trình kéo dài hàng thế kỷ là sự coi thường các nền văn minh, văn hóa bản địa của các cường quốc trung tâm này. Các nước lớn có xu hướng bỏ qua sự khác biệt để áp đặt cho các thuộc địa một giá trị chung của “mẫu quốc”. Và thực tế, với cách tiếp cận như vậy, các cường quốc, đế quốc vấp phải sự phản kháng mạnh từ các quốc gia, dân tộc phải chịu sự thống trị.
Đến đây, sự khác biệt của “Sáng kiến Văn minh Toàn cầu” đã được bộc lộ. Bắc Kinh đang cố gắng tiếp cận thế giới vẫn với tư cách của một nước lớn, giữ vai trò tiên phong thúc đẩy sự phát triển chung của toàn cầu. Nhưng họ không đi theo lối mòn của các cường quốc phương Tây trong quá khứ. Trung Quốc không cố gắng theo đuổi tham vọng “Hán hóa toàn cầu”, thay vào đó, yếu tố văn hóa, văn minh bản địa được bảo tồn thậm chí là đề cao bên cạnh vai trò tiên phong của các nền văn minh, văn hóa lớn.
Sự khác biệt lớn hay đó chỉ là “bình mới rượu cũ”?
Đây là một câu hỏi khó có thể được trả lời vào thời điểm hiện tại. Việc tôn trọng sự khác biệt về văn hóa, văn minh có thể chỉ là vỏ bọc công cụ để Bắc Kinh đạt được mục đích của họ. Và khi đã đạt được mục đích, mô hình áp đặt kiểu cũ có thể sẽ quay trở lại – tức vẫn là bình mới rượu cũ. Về mặt lý luận, rõ ràng cùng với những sáng kiến phát triển truyền thống về kinh tế và an ninh, “Sáng kiến Văn minh Toàn cầu” là một công cụ ngoại giao hoàn toàn mới và sẽ đóng vai trò quan trọng trong “chiến lược toàn cầu” (theo cách phương Tây thường dùng) của Trung Quốc. Nhưng các nhà nghiên cứu truyền thống khó có thể tin tưởng vào một viễn cảnh “khác lạ” theo chiều hướng tích cực như vậy.
Lịch sử đã trải qua một giai đoạn quá dài của mô hình thống trị kiểu cũ. Điều đó tất yếu tạo ra sự nghi ngờ đáng kể đối với dư luận cũng như các nhà nghiên cứu. Đã hơn 5 thế kỷ trôi qua, mô hình áp đặt cường quyền kiểu cũ vẫn còn ám ảnh đối với nhân loại. Một mô hình toàn cầu phát triển kiểu mới, hài hòa về kinh tế, an ninh và văn hóa, văn minh là điều khó có thể tưởng tượng. Bất cứ một niềm tin vào về mô hình như vậy dường như sẽ được cho là “ngây ngô” về chính trị.
Những nghi ngờ là điều không thể tránh khỏi và thế giới sẽ tiếp tục vận động với sự nghi ngờ đó, chỉ có thực tiễn mới có thể chứng minh đây có phải “bình mới rượu cũ” hay không./.
Tác giả: Hoàng Hải
Chú thích:
[*] 习近平, “习近平在中国共产党与世界政党高层对话会上的主旨讲话 (全文)”, 新華社, 15.3.2023.
