Trong bài phát biểu nhậm chức vào tháng 1 năm 2025, Tổng thống Mỹ Donald Trump đã đưa ra một tuyên bố gây sốc khi khẳng định rằng Trung Quốc đang “vận hành” kênh đào Panama và cam kết rằng Mỹ sẽ “lấy lại” nó. Những lời đe dọa về việc sử dụng áp lực kinh tế, thậm chí là sức mạnh quân sự, đã làm dấy lên lo ngại trên toàn cầu. Dù Panama cuối cùng đã rút khỏi Sáng kiến Vành đai và Con đường của Trung Quốc và đồng ý bán quyền vận hành cảng tại hai đầu kênh đào cho một nhóm nhà đầu tư do Black Rock của Mỹ dẫn đầu, động thái này không phải là dấu hiệu của sự thắng thế hoàn toàn của Washington. Thay vào đó, nó cho thấy một chiến lược mới, mang tính cưỡng ép hơn, từ phía Mỹ: buộc các quốc gia phải chọn giữa việc đứng về phía Mỹ hoặc đối mặt với hậu quả nghiêm trọng.
Chiến lược này không chỉ giới hạn ở kênh đào Panama mà còn lan rộng sang các khu vực khác, đặc biệt là châu Á – nơi các quốc gia từ lâu đã theo đuổi chính sách cân bằng giữa Mỹ và Trung Quốc. Việc Trump áp dụng các biện pháp cứng rắn, từ áp đặt thuế quan, yêu cầu các đồng minh từ bỏ các sáng kiến giảm phụ thuộc vào đồng USD, đến việc thiết lập các chương trình đầu tư “nhanh” với điều kiện không hợp tác với “các đối thủ nước ngoài”, đang đặt các nước châu Á vào tình thế tiến thoái lưỡng nan. Nếu Mỹ tiếp tục duy trì cách tiếp cận này, khu vực châu Á có thể sẽ phải đối mặt với những lựa chọn chiến lược khó khăn, và kết quả có thể không như ý muốn của Washington. Thay vì củng cố vị thế của mình, sự cưỡng ép của Trump có nguy cơ đẩy các quốc gia châu Á về phía Trung Quốc – một đối thủ địa chính trị với lợi thế về vị trí địa lý, quan hệ kinh tế sâu rộng và khả năng biến hợp tác kinh tế thành lợi thế chiến lược.
Từ găng tay nhung đến nắm đấm sắt: Sự thay đổi trong chính sách của Mỹ
Trong nhiều thập kỷ, Mỹ đã đóng vai trò là một nhân tố quan trọng trong việc duy trì hòa bình và thịnh vượng ở châu Á. Các đồng minh như Nhật Bản, Hàn Quốc và Philippines đã dựa vào sự hiện diện quân sự của Mỹ để ngăn chặn các mối đe dọa từ bên ngoài, trong khi các quốc gia Đông Nam Á đánh giá cao sự đóng góp của Mỹ trong việc thúc đẩy thương mại và đầu tư. Tuy nhiên, cách tiếp cận của Washington đối với khu vực thường được mô tả là “găng tay nhung” – nhấn mạnh vào hợp tác, thuyết phục và tôn trọng quyền tự chủ của các quốc gia châu Á trong việc duy trì quan hệ với cả Mỹ và Trung Quốc.
Tuy nhiên, dưới thời chính quyền Trump, cách tiếp cận này dường như đang chuyển sang “nắm đấm sắt”. Thay vì khuyến khích hợp tác đa phương hoặc thuyết phục các quốc gia châu Á tự nguyện đứng về phía mình, Trump đã áp dụng một loạt các biện pháp cưỡng ép. Đáng chú ý nhất là việc áp đặt thuế quan trên diện rộng đối với cả đồng minh và đối tác, bao gồm Nhật Bản (24%), Hàn Quốc (22%), Đài Loan (32%), Philippines (17%), và Việt Nam (46%). Những biện pháp này không chỉ nhắm vào Trung Quốc mà còn ảnh hưởng đến các nền kinh tế phụ thuộc nhiều vào thương mại với Mỹ, làm dấy lên lo ngại về sự thiếu phân biệt giữa đồng minh và đối thủ trong chính sách kinh tế của Trump.
Bên cạnh thuế quan, Trump còn sử dụng các công cụ khác để gây áp lực. Ví dụ, ông đã yêu cầu Ấn Độ từ bỏ nỗ lực giảm sự thống trị của đồng USD trong thương mại toàn cầu và thúc đẩy Ukraine chấp nhận một thỏa thuận hòa bình với Nga bằng cách đe dọa rút hỗ trợ quân sự. Trong khu vực châu Á, chương trình đầu tư “nhanh” của Trump yêu cầu các quốc gia tham gia phải cam kết không hợp tác với Trung Quốc trong các lĩnh vực chiến lược – một điều kiện mà nhiều nước châu Á khó có thể đáp ứng, do mối quan hệ kinh tế sâu sắc với Bắc Kinh.
Sự thay đổi này đánh dấu một bước ngoặt quan trọng trong chính sách đối ngoại của Mỹ. Thay vì duy trì vai trò của một đối tác đáng tin cậy, Washington đang trở thành một bên áp đặt, yêu cầu các quốc gia châu Á phải đưa ra những lựa chọn đau đớn giữa lợi ích kinh tế và an ninh. Điều này đặt ra câu hỏi: liệu chiến lược cưỡng ép này có thể mang lại kết quả như mong đợi, hay nó sẽ vô tình củng cố vị thế của Trung Quốc trong khu vực?
Đông Bắc Á: Đồng minh thân cận nhưng không dễ bị ép buộc
Đông Bắc Á – bao gồm Nhật Bản, Hàn Quốc và Đài Loan – là khu vực mà Mỹ có ảnh hưởng sâu rộng nhất ở châu Á, nhờ vào các hiệp ước đồng minh và quan hệ đối tác chiến lược lâu dài. Tuy nhiên, ngay cả ở đây, chiến lược cưỡng ép của Trump cũng đang gặp phải những thách thức đáng kể.
Nhật Bản: Đồng minh trung thành nhưng lo ngại về độ tin cậy
Nhật Bản từ lâu đã là một trong những đồng minh thân cận nhất của Mỹ ở châu Á. Tokyo coi Trung Quốc là mối đe dọa trực tiếp đối với an ninh quốc gia, đặc biệt là trong các tranh chấp lãnh thổ ở Biển Hoa Đông. Trong những năm gần đây, Nhật Bản đã tăng cường chi tiêu quốc phòng, phê duyệt ngân sách quốc phòng kỷ lục vào năm 2025 và triển khai các khả năng tấn công tầm xa phối hợp với Mỹ. Những động thái này cho thấy Tokyo sẵn sàng hợp tác chặt chẽ với Washington để đối phó với Trung Quốc.
Tuy nhiên, sự cưỡng ép của Trump đang làm xói mòn niềm tin của Nhật Bản vào Mỹ. Chỉ vài tuần sau chuyến thăm được coi là thành công của Thủ tướng Nhật Bản Shigeru Ishiba tới Washington vào tháng 3 năm 2025, Trump đã công khai chỉ trích hiệp ước an ninh Mỹ-Nhật, gọi đó là “không công bằng”. Những phát ngôn như vậy khiến Nhật Bản lo ngại rằng sự hỗ trợ của Mỹ có thể không bền vững, đặc biệt trong bối cảnh Trung Quốc là đối tác thương mại lớn nhất của Tokyo. Việc yêu cầu Nhật Bản cắt đứt hoàn toàn quan hệ kinh tế với Trung Quốc là điều không khả thi, do sự phụ thuộc lẫn nhau sâu sắc giữa hai nền kinh tế.
Hàn Quốc: Cân bằng giữa Mỹ và Trung Quốc
Hàn Quốc có một lập trường phức tạp hơn so với Nhật Bản. Trong chiến lược Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương năm 2022, Seoul gọi Trung Quốc là “một đối tác then chốt vì hòa bình và thịnh vượng”, nhưng đồng thời cũng tham gia vào các sáng kiến an ninh ba bên với Mỹ và Nhật Bản để đối phó với các mối đe dọa trong khu vực, bao gồm cả Trung Quốc. Tuy nhiên, giống như Nhật Bản, Hàn Quốc phụ thuộc lớn vào Trung Quốc về thương mại, với Bắc Kinh là đối tác thương mại lớn nhất của Seoul.
Những lời chỉ trích của Trump về sự hỗ trợ quân sự của Mỹ dành cho Hàn Quốc, cùng với việc áp đặt thuế quan cao, đang làm gia tăng sự bất an ở Seoul. Mặc dù Hàn Quốc đã đồng ý tăng 14% chi phí duy trì quân đội Mỹ trên lãnh thổ vào cuối năm 2024 – mức tăng lớn nhất trong gần hai thập kỷ – Trump vẫn tiếp tục đặt câu hỏi về giá trị của liên minh này. Điều này khiến Hàn Quốc phải cân nhắc liệu có nên duy trì quan hệ kinh tế với Trung Quốc như một biện pháp phòng ngừa trong trường hợp Mỹ rút hỗ trợ.
Đài Loan: Sự phụ thuộc chiến lược vào Mỹ
Đài Loan có lẽ là nơi chịu ảnh hưởng nặng nề nhất từ chiến lược cưỡng ép của Trump, do sự phụ thuộc gần như hoàn toàn vào Mỹ về mặt an ninh. Trong những năm gần đây, Đài Bắc đã tăng cường hợp tác quân sự với Washington, bao gồm việc gửi quân đến Mỹ để huấn luyện chung và nhận các gói hỗ trợ vũ khí trị giá hàng tỷ USD. Tuy nhiên, những lời chỉ trích của Trump về việc Đài Loan “đánh cắp” ngành công nghiệp chip của Mỹ, cùng với sự bất ổn trong chính sách đối ngoại của ông, đang khiến Đài Bắc lo ngại về độ tin cậy của Washington.
Hơn nữa, việc yêu cầu Đài Loan cắt đứt quan hệ kinh tế với Trung Quốc là một thách thức lớn, vì Bắc Kinh vẫn là đối tác thương mại lớn nhất của Đài Loan. Một động thái quá mạnh tay từ phía Mỹ có thể đẩy Đài Loan vào thế khó, khi họ vừa phải đối mặt với áp lực từ Trung Quốc, vừa phải đáp ứng các yêu cầu không thực tế từ Washington.
Mặc dù Nhật Bản, Hàn Quốc và Đài Loan đều có mối quan hệ chiến lược chặt chẽ với Mỹ, nhưng chiến lược cưỡng ép của Trump đang làm suy yếu niềm tin của họ vào Washington. Việc yêu cầu các quốc gia này cắt đứt quan hệ kinh tế với Trung Quốc là điều gần như bất khả thi, và sự không nhất quán trong chính sách của Trump khiến họ lo ngại về việc bị bỏ rơi trong một cuộc khủng hoảng. Kết quả là, ngay cả các đồng minh thân cận nhất của Mỹ cũng có thể bắt đầu tìm cách đa dạng hóa các mối quan hệ chiến lược, trong đó Trung Quốc có thể trở thành một lựa chọn hấp dẫn hơn.
Đông Nam Á: Cân bằng giữa hai gã khổng lồ
Nếu Đông Bắc Á là khu vực mà Mỹ có lợi thế chiến lược rõ ràng, thì Đông Nam Á lại là nơi mà sự cưỡng ép của Trump có nguy cơ phản tác dụng nghiêm trọng nhất. Với lịch sử lâu đời của việc cân bằng giữa các cường quốc, các quốc gia Đông Nam Á luôn tìm cách tránh bị kéo vào các cuộc đối đầu giữa Mỹ và Trung Quốc. Tuy nhiên, chiến lược mới của Trump đang đẩy khu vực này vào tình thế khó khăn.
ASEAN và chính sách trung lập
Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN) được thành lập vào năm 1967 với mục tiêu bảo vệ khu vực khỏi sự can thiệp của các cường quốc bên ngoài. Trong bối cảnh Chiến tranh Lạnh, ASEAN đã giúp các quốc gia thành viên tránh bị lôi kéo vào các cuộc xung đột giữa Mỹ và Liên Xô. Ngày nay, ASEAN tiếp tục đóng vai trò là một nền tảng để các quốc gia Đông Nam Á duy trì quyền tự chủ chiến lược, cân bằng giữa Mỹ và Trung Quốc.
Tuy nhiên, chiến lược cưỡng ép của Trump đang đe dọa sự cân bằng này. Các yêu cầu từ phía Mỹ, chẳng hạn như hạn chế đầu tư của Trung Quốc hoặc coi Bắc Kinh là mối đe dọa chiến lược, đang làm giảm không gian hoạt động của các quốc gia ASEAN. Trong khi Mỹ vẫn là nguồn đầu tư trực tiếp nước ngoài lớn nhất của khu vực (chủ yếu tập trung ở Singapore), Trung Quốc lại là đối tác thương mại lớn nhất, với các dự án cơ sở hạ tầng quy mô lớn như Sáng kiến Vành đai và Con đường. Sự phụ thuộc kinh tế vào Trung Quốc khiến nhiều quốc gia ASEAN miễn cưỡng đáp ứng các yêu cầu của Mỹ, đặc biệt khi Washington không đưa ra được các lựa chọn thay thế hấp dẫn.
Philippines: Đồng minh thận trọng
Philippines là một trong những đồng minh hiệp ước lâu đời nhất của Mỹ ở châu Á, với Hiệp ước Phòng thủ chung Mỹ-Philippines đảm bảo sự hỗ trợ của Washington trong trường hợp Manila bị tấn công. Trong những năm gần đây, Philippines đã tăng cường hợp tác quân sự với Mỹ, bao gồm việc cấp quyền tiếp cận thêm bốn căn cứ quân sự vào năm 2023, trong đó ba căn cứ đối diện Đài Loan và một căn cứ hướng ra Biển Đông.
Tuy nhiên, quan hệ giữa Philippines và Trung Quốc đang trở nên căng thẳng do các vụ đụng độ trên Biển Đông, đặc biệt là quanh Bãi Cỏ Mây (Second Thomas Shoal). Mặc dù Manila đánh giá cao sự hỗ trợ của Mỹ, họ cũng lo ngại về việc bị kéo vào một cuộc xung đột lớn hơn với Trung Quốc. Các căn cứ mới theo Thỏa thuận Hợp tác Quốc phòng Tăng cường (EDCA) được thiết kế chủ yếu cho mục đích nhân đạo và cứu trợ thiên tai, và Philippines đã từ chối các đề nghị hỗ trợ trực tiếp của Mỹ trong các vụ đụng độ với Trung Quốc. Điều này cho thấy Manila muốn duy trì sự cân bằng, tránh phụ thuộc quá mức vào Washington.
Hơn nữa, những tuyên bố không nhất quán của Trump về cam kết của Mỹ đối với Philippines đang làm gia tăng sự bất an. Mặc dù Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Pete Hegseth đã tái khẳng định mối quan hệ an ninh với Manila trong chuyến thăm vào cuối tháng 3 năm 2025, nhưng những cảnh báo từ Đại sứ Philippines tại Mỹ về khả năng liên minh không giữ vững trong một cuộc khủng hoảng vẫn khiến các nhà lãnh đạo Philippines lo lắng.
Thái Lan: Đồng minh xa cách
Thái Lan, một đồng minh hiệp ước khác của Mỹ, đã chứng kiến mối quan hệ với Washington suy giảm trong những thập kỷ gần đây. Sau cuộc khủng hoảng tài chính châu Á năm 1997 và các cuộc đảo chính quân sự vào năm 2006 và 2014, Mỹ đã giảm hợp tác quân sự với Bangkok, tạo cơ hội cho Trung Quốc lấp đầy khoảng trống. Bắc Kinh hiện là nhà cung cấp vũ khí lớn nhất của Thái Lan và đang mở rộng hợp tác kinh tế thông qua các dự án như tuyến đường sắt cao tốc Trung-Thái và Khu công nghiệp Thái-Trung tại Rayong.
Mặc dù Thái Lan vẫn tham gia các cuộc tập trận đa phương với Mỹ, nhưng sự phụ thuộc ngày càng tăng vào Trung Quốc về kinh tế và quốc phòng khiến Bangkok khó có khả năng đáp ứng các yêu cầu cưỡng ép của Trump. Nếu bị buộc phải chọn phe, Thái Lan có thể nghiêng về phía Trung Quốc – không phải vì sự trung thành, mà vì lợi ích thực tế.
Singapore: Đối tác chiến lược nhưng lo ngại về Đài Loan
Singapore, mặc dù không phải là đồng minh hiệp ước, là một trong những đối tác chiến lược quan trọng nhất của Mỹ ở Đông Nam Á. Quốc gia này đã cung cấp quyền tiếp cận các cơ sở không quân và hải quân cho Mỹ, bao gồm cả Căn cứ Hải quân Changi được thiết kế để chứa các tàu sân bay. Singapore cũng là trung tâm kinh tế khu vực của Mỹ, với gần 6.000 công ty Mỹ đặt trụ sở tại đây.
Tuy nhiên, Singapore lo ngại về việc bị kéo vào một cuộc xung đột tiềm tàng giữa Mỹ và Trung Quốc, đặc biệt là liên quan đến Đài Loan. Một nhà ngoại giao cấp cao của Singapore đã mô tả viễn cảnh Mỹ yêu cầu sử dụng các lực lượng tại Singapore để chống lại Trung Quốc là một “kịch bản ác mộng”. Các nhà lãnh đạo Singapore cũng lo sợ rằng việc buộc các quốc gia ASEAN phải chọn phe sẽ làm suy yếu sự đoàn kết của khối, từ đó giảm khả năng đối phó với áp lực từ các cường quốc bên ngoài.
Việt Nam: Chính sách “Bốn Không”
Việt Nam từ lâu đã nổi bật như một quốc gia khéo léo trong việc cân bằng quan hệ với các cường quốc, đặc biệt là Trung Quốc và Mỹ. Với vị trí địa lý chiến lược ở Đông Nam Á, giáp Trung Quốc và có bờ biển dài trên Biển Đông, Việt Nam không chỉ là một nhân tố quan trọng trong khu vực mà còn là tâm điểm của sự cạnh tranh giữa Bắc Kinh và Washington. Trong bối cảnh chính quyền Trump áp dụng chiến lược cưỡng ép, buộc các quốc gia phải chọn phe, và Trung Quốc tiếp tục gia tăng ảnh hưởng kinh tế, Việt Nam đang đối mặt với những áp lực ngày càng lớn từ cả hai phía.
Dưới thời Tổng thống Donald Trump, Mỹ đã chuyển sang một cách tiếp cận cứng rắn hơn đối với các đối tác và đồng minh ở châu Á, bao gồm cả Việt Nam. Một trong những biểu hiện rõ ràng nhất là các biện pháp thuế quan được áp đặt vào tháng 4/2025, với mức thuế 46% áp lên hàng hóa Việt Nam – một trong những mức cao nhất trong khu vực. Điều này gây ra mối đe dọa trực tiếp đến nền kinh tế xuất khẩu của Việt Nam, vốn phụ thuộc lớn vào thị trường Mỹ. Với thặng dư thương mại 123 tỷ USD với Mỹ – lớn thứ hai ở châu Á sau Trung Quốc – Việt Nam dễ bị tổn thương trước các biện pháp trừng phạt kinh tế của Washington.
Ngoài thuế quan, Mỹ cũng đang gây áp lực để Việt Nam giảm quan hệ kinh tế với Trung Quốc, đặc biệt trong các lĩnh vực chiến lược như công nghệ và cơ sở hạ tầng. Chính quyền Trump đã thiết lập một chương trình đầu tư “nhanh” cho các “đồng minh và đối tác được chỉ định”, nhưng với điều kiện họ phải hạn chế hợp tác với “các đối thủ nước ngoài” như Trung Quốc. Đối với Việt Nam, việc đáp ứng yêu cầu này là một thách thức lớn, vì Trung Quốc không chỉ là đối tác thương mại lớn mà còn là nguồn cung cấp nguyên liệu và đầu tư quan trọng.
Hơn nữa, sự không nhất quán trong chính sách của Trump khiến Việt Nam lo ngại về độ tin cậy của Mỹ. Mặc dù quan hệ Việt-Mỹ đã được nâng cấp lên mức “đối tác chiến lược toàn diện” vào năm 2023, những tuyên bố của Trump về việc xem xét lại các cam kết an ninh với các đồng minh như Nhật Bản và Hàn Quốc làm dấy lên câu hỏi liệu Washington có thực sự đứng về phía Việt Nam trong một cuộc khủng hoảng
Việt Nam là một trường hợp đặc biệt, với lịch sử căng thẳng với Trung Quốc nhưng cũng duy trì chính sách cân bằng giữa các cường quốc. Chiến lược quốc phòng năm 2019 của Việt Nam nhấn mạnh “Bốn Không”: không liên minh quân sự, không đứng về phía nước này chống lại nước khác, không cho phép căn cứ quân sự nước ngoài, và không sử dụng vũ lực hoặc đe dọa sử dụng vũ lực trong quan hệ quốc tế. Năm 2023, Việt Nam nâng cấp quan hệ với Mỹ lên mức “đối tác chiến lược toàn diện”, ngang bằng với Trung Quốc, nhưng Hà Nội vẫn thận trọng trong việc tránh bị kéo vào cuộc đối đầu giữa hai siêu cường.
Thặng dư thương mại 123 tỷ USD của Việt Nam với Mỹ – lớn thứ hai ở châu Á sau Trung Quốc – khiến nước này dễ bị ảnh hưởng bởi các biện pháp thuế quan của Trump. Đồng thời, việc các công ty Trung Quốc chuyển hoạt động sang Việt Nam để tránh thuế quan Mỹ làm tăng nguy cơ Việt Nam bị trừng phạt. Trong bối cảnh này, Hà Nội có thể ưu tiên duy trì quan hệ với Trung Quốc để đảm bảo sự ổn định của chế độ, đặc biệt là thông qua mối quan hệ chặt chẽ giữa hai đảng cộng sản.
Đông Nam Á là khu vực mà sự cưỡng ép của Trump có nguy cơ phản tác dụng cao nhất. Với truyền thống cân bằng giữa các cường quốc và sự phụ thuộc kinh tế vào Trung Quốc, các quốc gia ASEAN khó có thể đáp ứng các yêu cầu của Mỹ mà không gây tổn hại đến lợi ích quốc gia. Nếu Washington tiếp tục áp đặt các biện pháp cứng rắn, họ có thể vô tình đẩy các nước Đông Nam Á – bao gồm cả những đồng minh như Philippines và Thái Lan – về phía Bắc Kinh.
Rủi ro của sự cưỡng ép: Khi Trung Quốc hưởng lợi
Chiến lược cưỡng ép của Trump không chỉ đe dọa làm suy yếu vị thế của Mỹ ở châu Á mà còn tạo cơ hội cho Trung Quốc củng cố ảnh hưởng của mình. Với lợi thế về địa lý, quan hệ kinh tế sâu rộng và khả năng biến hợp tác kinh tế thành ảnh hưởng chiến lược, Trung Quốc đang ở vị trí thuận lợi để thu hút các quốc gia châu Á bị đẩy ra khỏi quỹ đạo của Mỹ.
Lợi thế kinh tế của Trung Quốc
Trong khi Mỹ áp đặt thuế quan và hạn chế đầu tư, Trung Quốc tiếp tục mở rộng ảnh hưởng kinh tế thông qua Sáng kiến Vành đai và Con đường. Các dự án như tuyến đường sắt cao tốc Jakarta-Bandung ở Indonesia và đường sắt Boten-Vientiane ở Lào đã mang lại kết quả cụ thể, củng cố vị thế của Trung Quốc như một đối tác kinh tế đáng tin cậy. Ngược lại, các sáng kiến của Mỹ, chẳng hạn như BUILD Act hay Quan hệ đối tác vì Cơ sở hạ tầng và Đầu tư Toàn cầu, vẫn chưa mang lại kết quả đáng kể.
Khảo sát năm 2025 của Viện ISEAS-Yusof Ishak cho thấy 56% người được hỏi coi Trung Quốc là cường quốc kinh tế có ảnh hưởng nhất ở Đông Nam Á, so với chỉ 15% chọn Mỹ. Trong một khu vực mà kinh tế và an ninh gắn bó chặt chẽ, sự thống trị kinh tế của Trung Quốc mang lại cho Bắc Kinh một lợi thế chiến lược đáng kể.
Khả năng ngoại giao của Trung Quốc
Trung Quốc cũng đã chứng tỏ khả năng ngoại giao linh hoạt trong việc khai thác các sai lầm của Mỹ. Khi Trump áp đặt thuế quan đối với các đồng minh như Nhật Bản, Hàn Quốc và Việt Nam, các quan chức Trung Quốc đã lặng lẽ cảnh báo các nước Đông Nam Á rằng họ có thể phải đối mặt với sự đối xử tương tự. Những lời cảnh báo này nhằm làm suy yếu niềm tin vào Mỹ, đồng thời nhấn mạnh rằng Trung Quốc là một đối tác ổn định hơn, ít áp đặt hơn.
Nguy cơ bị bỏ rơi
Ngoài sự cưỡng ép, còn có một kịch bản khác khiến các quốc gia châu Á lo ngại: Mỹ có thể từ bỏ khu vực để đạt được một “thỏa thuận lớn” với Trung Quốc. Dù khả năng này hiện tại dường như không cao, do các biện pháp thuế quan qua lại giữa hai bên đã đẩy căng thẳng thương mại lên mức chưa từng thấy, nhưng Trump đã nhiều lần bày tỏ sự cởi mở với các cuộc đàm phán với Bắc Kinh. Một thỏa thuận như vậy có thể bao gồm việc phân chia các khu vực ảnh hưởng, trong đó Mỹ nhượng bộ các lợi ích của Trung Quốc ở Biển Đông, Đài Loan hoặc Biển Hoa Đông.
Nếu điều này xảy ra, các quốc gia châu Á sẽ mất đi sự hiện diện của Mỹ như một đối trọng với Trung Quốc, khiến quyền tự chủ chiến lược của họ bị thu hẹp đáng kể. Một số nước có thể tìm cách tăng cường hợp tác an ninh khu vực thông qua ASEAN hoặc các nhóm nhỏ hơn, nhưng hiệu quả của các sáng kiến này sẽ bị hạn chế nếu thiếu sự hỗ trợ của Mỹ.
Lựa chọn nào cho Mỹ?
Để tránh phản tác dụng, Mỹ cần xem xét lại chiến lược của mình ở châu Á. Thay vì cưỡng ép hoặc đe dọa, Washington nên tập trung vào việc xây dựng lòng tin, tăng cường hợp tác kinh tế và tôn trọng quyền tự chủ của các quốc gia trong khu vực.
Tôn trọng quyền tự chủ: Các quốc gia châu Á, đặc biệt là ở Đông Nam Á, đánh giá cao khả năng duy trì sự trung lập và cân bằng giữa các cường quốc. Thay vì yêu cầu họ chọn phe, Mỹ nên khuyến khích các mối quan hệ đa phương và hỗ trợ các sáng kiến khu vực như ASEAN. Điều này sẽ giúp Washington duy trì ảnh hưởng mà không làm mất lòng các đối tác tiềm năng.
Tăng cường hợp tác kinh tế: Một trong những điểm yếu lớn nhất của Mỹ ở châu Á là sự thiếu vắng các sáng kiến kinh tế cạnh tranh với Trung Quốc. Việc rút khỏi Hiệp định Đối tác Xuyên Thái Bình Dương (TPP) vào năm 2017 và sự chậm trễ trong việc triển khai các sáng kiến thay thế như Khuôn khổ Kinh tế Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương đã làm giảm niềm tin của khu vực vào Mỹ. Washington cần đầu tư mạnh mẽ hơn vào cơ sở hạ tầng, thương mại và công nghệ để mang lại giá trị thực tế cho các quốc gia châu Á.
Duy trì cam kết an ninh: Để trấn an các đồng minh và đối tác, Mỹ cần tái khẳng định các cam kết an ninh của mình thông qua các hành động cụ thể, chẳng hạn như tăng cường các cuộc tập trận chung, cung cấp hỗ trợ quân sự và duy trì sự hiện diện hải quân ở Biển Đông. Đồng thời, Washington nên tránh những tuyên bố gây tranh cãi hoặc không nhất quán làm suy yếu niềm tin của các đồng minh.
Hợp tác với các đối tác bên ngoài: Ngoài các quốc gia châu Á, Mỹ cũng nên hợp tác với các cường quốc khác như Liên minh châu Âu, Úc và Ấn Độ để xây dựng một liên minh rộng lớn hơn nhằm đối phó với Trung Quốc. Cách tiếp cận đa phương như vậy không chỉ giúp chia sẻ gánh nặng chiến lược với các đối tác cùng chí hướng mà còn tạo điều kiện cho việc duy trì ổn định khu vực thông qua đối thoại, hợp tác và tôn trọng lẫn nhau trong giải quyết những xung đột về lợi ích với Trung Quốc.
Một lựa chọn khôn ngoan hơn
Chiến lược cưỡng ép của Trump có thể mang lại một số lợi ích ngắn hạn, chẳng hạn như ép buộc một số quốc gia nhượng bộ trước các yêu cầu của Mỹ. Tuy nhiên, về lâu dài, cách tiếp cận này có nguy cơ làm suy yếu vị thế của Mỹ ở châu Á, đẩy các quốc gia trong khu vực về phía Trung Quốc và làm xói mòn mạng lưới đồng minh và đối tác mà Washington đã xây dựng trong nhiều thập kỷ.
Thay vì buộc các quốc gia châu Á phải chọn phe, Mỹ nên tập trung vào việc củng cố các mối quan hệ thông qua hợp tác, đầu tư và tôn trọng quyền tự chủ. Chỉ bằng cách này, Washington mới có thể duy trì vai trò lãnh đạo của mình ở châu Á và trên toàn cầu, đồng thời ngăn chặn sự trỗi dậy của Trung Quốc mà không gây ra những hậu quả không mong muốn. Như Oscar Wilde từng nói, một cường quốc chỉ biết “giá cả của mọi thứ nhưng không biết giá trị của bất cứ điều gì” sẽ không thể dẫn dắt thế giới. Mỹ cần phải khôn ngoan hơn – vì lợi ích của chính mình và của cả khu vực châu Á./.
Biên dịch: Bùi Toàn
Tác giả Lynn Kuok hiện là Chủ tịch Viện Nghiên cứu Đông Nam Á Lee Kuan Yew tại Viện Brookings.
Bài viết thể hiện quan điểm riêng của tác giả, không nhất thiết phản ánh quan điểm của Nghiên cứu Chiến lược. Mọi trao đổi học thuật và các vấn đề khác, quý độc giả có thể liên hệ với ban biên tập qua địa chỉ mail: [email protected]
