Khi cán cân quyền lực giữa Trung Quốc và Mỹ cân bằng, Mỹ đã xác định chắc chắn rằng Trung Quốc là đối thủ lớn nhất của mình và sẽ khó có thể xoa dịu mâu thuẫn giữa Trung Quốc và Mỹ trong ngắn hạn và trung hạn. Bản chất của chính trị cường quốc là cạnh tranh không ngừng xung quanh quyền lực, kinh tế và công nghệ. Tuy nhiên, những mâu thuẫn và xung đột giữa Trung Quốc và Mỹ phải được kiểm soát kịp thời và giảm nhẹ một cách hợp lý. Mục tiêu cơ bản là tránh sự leo thang và xấu đi không thể kiểm soát. Để đạt được điều này, điều quan trọng nhất là hai bên tránh vượt qua lằn ranh đỏ của nhau, đồng thời giảm bớt những định hướng sai lầm. Đồng thời, hai bên phải duy trì trao đổi chính trị, kinh tế, xã hội, văn hóa giữa Trung Quốc và Mỹ. Vì lý do này, “hiệu ứng xạ hương” trong phiên bản Trump 2.0 đáng được quan tâm.
Trong cuộc bầu cử tổng thống Mỹ năm 2024, ứng cử viên tổng thống của Đảng Cộng hòa Trump đã giành được 312 phiếu đại cử tri, đánh bại ứng cử viên Đảng Dân chủ Harris, người chỉ nhận được 226 phiếu đại cử tri với tỷ số cách biệt và được bầu làm Tổng thống Mỹ lần thứ hai. Trump không chỉ giành được số phiếu đại cử tri ở cả 7 bang chiến địa mà còn dẫn trước Harris 5 triệu phiếu trong cuộc bỏ phiếu phổ thông toàn quốc. Đồng thời, Đảng Cộng hòa cũng đánh bại Đảng Dân chủ để chiếm thế đa số trong cuộc tái tranh cử ở Hạ viện và Thượng viện Mỹ. Kể từ cuộc bầu cử tổng thống Mỹ năm 2004, một ứng cử viên tổng thống của Đảng Cộng hòa chưa bao giờ đạt được lợi thế bầu cử đáng kể như vậy. Trump chắc chắn đã trở thành “ông chủ khó tính” của phe Cộng hòa.
Kinh tế vẫn trở thành tâm điểm của cạnh tranh chiến lược Mỹ – Trung
Trump phiên bản 2.0 sẽ mang lại những thay đổi lớn cho các vấn đề đối nội và đối ngoại của Mỹ. Điều này không chỉ dựa trên đề xuất chính sách của các lực lượng chính trị bảo thủ cực hữu của Đảng Cộng hòa mà Trump luôn kiên quyết duy trì; quan trọng hơn, Trump, dưới ánh sáng chiến thắng của ông trong cuộc bầu cử tổng thống năm nay, dường như đã có đủ niềm tin và ý chí mạnh mẽ để biến đổi nước Mỹ, biến đổi thế giới.
Đầu tiên, Trump sẽ củng cố quyền lực tổng thống và sử dụng đội ngũ điều hành cũng như các ý tưởng điều hành của riêng mình để cố gắng kiểm soát các hoạt động của “nhà nước ngầm” lâu đời trong hệ thống hành chính Mỹ, bao gồm cả việc bổ nhiệm một công tố viên đặc biệt để truy xét lại Biden và gia đình ông ta. Thứ hai, Trump sẽ thay đổi toàn diện chính sách nhập cư của chính quyền Biden, kiểm soát chặt chẽ việc nhập cư, tăng cường xây dựng hàng rào bảo vệ dọc biên giới Mỹ-Mexico và trục xuất những người nhập cư bất hợp pháp trên quy mô lớn. Thứ ba, Mỹ tăng thuế hàng hóa trên diện rộng, với thuế suất nhập khẩu nhìn chung tăng 10% và đe dọa phát động cuộc chiến thương mại lần thứ hai với Trung Quốc, tăng thuế nhập khẩu đối với hàng hóa Trung Quốc lên 60% đến 100%. Thứ tư, Mỹ sẽ dốc toàn lực để phát triển dầu khí và xây dựng các nhà máy điện hạt nhân mới, đồng thời có thể một lần nữa tuyên bố rút khỏi Thỏa thuận Khí hậu Paris. Thứ năm, thực hiện chiến lược và đề xuất chính sách đầu tiên của Mỹ, yêu cầu các đồng minh tăng chi tiêu quốc phòng, đồng thời làm suy yếu các cơ chế quản trị toàn cầu và các quy tắc quốc tế. Điều chắc chắn khiến cộng đồng quốc tế sắp phải đối mặt với một nước Mỹ được kiểm soát bởi chủ nghĩa dân túy và tư duy ưu tiên lợi ích Mỹ. Kỷ nguyên toàn cầu hóa về cơ bản sẽ kết thúc. Điều đáng lo ngại là sau khi Trump trở lại nắm quyền, nước Mỹ bước vào kỷ nguyên chính trị cường quyền. Điều này có thể gây ra một phiên bản mới của cuộc đối đầu giữa những kẻ mạnh trong nền chính trị thế giới.
Trump sẽ khó có thể mang lại những điều chỉnh và thay đổi đáng kể trong chính sách của Mỹ với Trung Quốc. Việc xác định Trung Quốc là đối thủ cạnh tranh chiến lược lớn nhất bắt đầu vào năm 2017 trong nhiệm kỳ đầu tiên của ông. Chính quyền Biden đã nắm quyền được gần 4 năm và chính sách Trung Quốc của Mỹ trên thực tế không có nhiều thay đổi, vẫn là “Chủ nghĩa Trump nhưng không có Trump”. Chính sách Trung Quốc của Mỹ trong kỷ nguyên Trump 2.0 sẽ tiếp tục tìm cách đàn áp và ngăn chặn Trung Quốc. Kìm hãm khả năng cạnh tranh chiến lược của Trung Quốc và khơi lại khoảng cách trong cán cân quyền lực giữa hai nước sẽ là chiến lược về Trung Quốc mà chính quyền Trump sẽ tiếp tục áp dụng trong nhiệm kỳ thứ hai. Trong khi giảm bớt sự phụ thuộc của Mỹ vào chuỗi cung ứng của Trung Quốc, rất có thể nước này sẽ phát động làn sóng chiến tranh thương mại thứ hai nhằm vào Trung Quốc, chủ nghĩa bảo hộ thương mại bá quyền sẽ xuất hiện trở lại.
Trong bài phát biểu tranh cử, Trump không chỉ tuyên bố cường điệu rằng ông sẽ áp thuế 60% đối với hàng xuất khẩu của Trung Quốc sang Mỹ mà còn đề xuất hủy bỏ quy chế thương mại tối huệ quốc mà chính quyền Clinton cấp cho Trung Quốc vào năm 1994. Đối xử thương mại tối huệ quốc không phải là đối xử đặc biệt mà là mối quan hệ thương mại bình thường được Mỹ thực hiện với hầu hết các quốc gia. Nếu Trump áp dụng các chính sách hạn chế thương mại đầy kiêu ngạo chống lại Trung Quốc sau khi nhậm chức lần thứ hai tại Nhà Trắng, có thể khó tránh khỏi quan hệ kinh tế và thương mại Trung-Mỹ sẽ gặp phải một bước thụt lùi lớn.
Mọi người từ Biden đến Trump đều chủ trương giảm sự phụ thuộc vào chuỗi cung ứng của Trung Quốc, nhưng thực tế Mỹ khó có thể “tách rời” khỏi Trung Quốc. Tính đến tháng 10 năm 2024, Trung Quốc vẫn là nguồn nhập khẩu hàng hóa lớn thứ tư của Mỹ và nhu cầu của Trung Quốc đối với hàng hóa nhập khẩu từ Mỹ vẫn còn cao. Cuộc chiến chip và cuộc chiến công nghệ do chính quyền Biden phát động chống lại Trung Quốc đã làm giảm đáng kể hoạt động xuất khẩu chip của các công ty bán dẫn cao cấp của Mỹ sang Trung Quốc, dẫn đến thu nhập của các công ty như Nvidia sụt giảm đáng kể trong quý 3 năm nay. Sau khi chính quyền Trump nhậm chức, sẽ không có thay đổi đáng kể nào trong cuộc chiến thương mại, chiến tranh công nghệ và các biện pháp đàn áp khác của Mỹ chống lại Trung Quốc. Vào ngày 15 tháng 1 năm 2020, Phó Thủ tướng Trung Quốc lúc đó là Lưu Hạc và Trump đã ký “Thỏa thuận thương mại giai đoạn một” tại Nhà Trắng. Tuy nhiên, đại dịch Covid-19 sau đó đã trở thành một vấn đề lớn. Ngay cả khi Trump áp đặt thuế quan thương mại đối với Trung Quốc, hai bên thực tế vẫn có thể đạt được các giải pháp
Không có khả năng vấn đề Đài Loan sẽ vượt khỏi tầm kiểm soát
Xu hướng của vấn đề Đài Loan sẽ là một điểm nhấn khác trong quan hệ Trung-Mỹ sau khi Trump nhậm chức. Nguyên nhân cơ bản khiến tình hình ở eo biển Đài Loan tiếp tục căng thẳng là do chính sách của Mỹ đối với Trung Quốc đã thay đổi và chính sách của Mỹ đối với Đài Loan cũng đã thay đổi. Trung Quốc và Mỹ chính thức thiết lập quan hệ ngoại giao vào tháng 1 năm 1979. Chính quyền Carter hoàn toàn đồng ý rằng chỉ có một Trung Quốc trên thế giới, cả hai bên eo biển Đài Loan đều thuộc về Trung Quốc và Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa là quốc gia hợp pháp duy nhất của Trung Quốc. Khi đó, Mỹ về cơ bản chấp nhận đề xuất của Trung Quốc về vấn đề Đài Loan nhằm “đoàn kết với Trung Quốc và chống Liên Xô”. Nhưng ngày nay, Mỹ đã coi Trung Quốc là đối thủ chiến lược lớn nhất của mình, và vấn đề Đài Loan đã trở thành “con bài thương lượng” được Mỹ sử dụng để khiêu khích, chọc giận và làm khó Trung Quốc. Trump phiên bản 2.0 sẽ tiếp tục gây rắc rối về vấn đề Đài Loan. Tuy nhiên, cả Trung Quốc và Mỹ đều biết rất rõ điểm mấu chốt của vấn đề Đài Loan nằm ở đâu và không có khả năng vấn đề Đài Loan sẽ vượt khỏi tầm kiểm soát trong thời gian tới.
Những nỗ lực của Trump 2.0 nhằm mang lại lệnh ngừng bắn cho cuộc chiến ở Ukraine có thể trở thành điểm hợp tác trong mối quan hệ địa chính trị giữa Trung Quốc và Mỹ. Một khi Trump quyết định cắt giảm ồ ạt vũ khí và hỗ trợ tài chính cho Ukraine, điều đó sẽ tạo ra những điều kiện quan trọng để thúc đẩy lệnh ngừng bắn trong cuộc chiến Ukraine. Trung Quốc muốn thấy các bên liên quan tới cuộc chiến ở Ukraine bắt đầu đàm phán hòa bình. Việc cải thiện quan hệ giữa Mỹ và Nga cũng sẽ giúp thay đổi tình thế nguy hiểm khi Triều Tiên gửi quân sang hỗ trợ Nga chiến đấu. Việc kéo dài, mở rộng và tăng cường chiến tranh ở Ukraine là cuộc đối đầu quyền lực lớn nguy hiểm nhất trong nền chính trị thế giới hiện nay. Việc Nga tăng cường hợp tác quân sự với Triều Tiên là kết quả của việc Mỹ tăng cường hợp tác quân sự với Nga và không sẵn lòng cắt giảm viện trợ quân sự quy mô lớn cho Kiev, thậm chí cho phép Ukraine sử dụng tên lửa tầm xa do Mỹ và châu Âu hỗ trợ để tấn công Nga.
Nhưng Trung Quốc sẽ không tham gia thỏa thuận hợp tác an ninh và quân sự toàn diện mới giữa Nga và Triều Tiên. Trung Quốc sẽ không “quay lại năm 1950”. Bất kỳ hình thức chia rẽ địa chính trị và đối đầu phe phái nào ở Đông Á đều không có lợi cho Trung Quốc. Kể từ khi chính quyền Biden nhậm chức, Mỹ, Nhật Bản và Hàn Quốc đã tăng cường hợp tác quân sự và an ninh, nối lại các cuộc tập trận quân sự chung ba bên liên quan đến Triều Tiên, đồng thời tăng cường hợp tác tình báo và mạng lưới, nhưng điều này không thể làm giảm căng thẳng trên Bán đảo Triều Tiên.
Khi cán cân quyền lực giữa Trung Quốc và Mỹ cân bằng, Mỹ đã xác định chắc chắn rằng Trung Quốc là đối thủ lớn nhất của mình và sẽ khó có thể xoa dịu đáng kể mâu thuẫn giữa Trung Quốc và Mỹ trong ngắn hạn và trung hạn. Bản chất của chính trị cường quốc là cạnh tranh không ngừng xung quanh quyền lực, kinh tế và công nghệ. Tuy nhiên, những mâu thuẫn và xung đột giữa Trung Quốc và Mỹ phải được kiểm soát kịp thời và giảm nhẹ một cách hợp lý. Mục tiêu cơ bản là tránh sự leo thang và xấu đi không thể kiểm soát của xung đột. Để đạt được điều này, điều quan trọng nhất là hai bên tránh vượt qua lằn ranh đỏ của nhau, đồng thời giảm bớt sự định hướng sai lầm.
Trung Quốc không muốn bước vào một cuộc Chiến tranh Lạnh mới và không rơi vào bẫy đối đầu giữa các phe phái địa chính trị do Mỹ tạo ra ở Đông Á. Họ vẫn muốn một mô hình hợp tác đôi bên cùng có lợi, nhấn mạnh dù là chiến tranh thương mại, chiến tranh công nghệ hay các điểm nóng căng thẳng khác, việc tham vấn kịp thời để kiểm soát tình hình là điều cần thiết. Đồng thời, các bên phải duy trì trao đổi chính trị, kinh tế, xã hội và văn hóa. Vì lý do này, “hiệu ứng xạ hương” trong phiên bản Trump 2.0 đáng được quan tâm./.
Biên dịch: Hoàng Hải
Tác giả Chu Phong là Giáo sư của Trường Quan hệ Quốc tế thuộc Đại học Nam Kinh.
Bài viết thể hiện quan điểm riêng của tác giả, không nhất thiết phản ánh quan điểm của Nghiên cứu Chiến lược. Mọi trao đổi học thuật và các vấn đề khác, quý độc giả có thể liên hệ với ban biên tập qua địa chỉ mail: [email protected]
