Ngày 8/9/2025, khi các nhà lãnh đạo BRICS khẩn cấp triệu tập hội nghị trực tuyến để đối phó với loạt thuế quan và lệnh cấm thương mại dồn dập từ Hoa Kỳ, sự vắng mặt của Thủ tướng Ấn Độ Narendra Modi đã trở thành tâm điểm chú ý toàn cầu. Trong bối cảnh Tổng thống Mỹ Donald Trump áp thuế lên nhiều mặt hàng từ Brazil, Ấn Độ, Nam Phi và gia tăng áp lực lên Trung Quốc, Nga, BRICS kỳ vọng cuộc họp sẽ là bước đi quan trọng nhằm tìm giải pháp chung bảo vệ chủ nghĩa đa phương. Thế nhưng, quyết định “rút lui” của ông Modi, thay bằng sự hiện diện của Ngoại trưởng S. Jaishankar, đã gửi đi một tín hiệu ngoại giao phức tạp: Ấn Độ vừa khẳng định vai trò trong BRICS, vừa cố tránh đối đầu trực diện với Washington. Từ khoảnh khắc này, một chuỗi câu hỏi lớn được đặt ra: BRICS sẽ ứng phó thế nào trước sức ép kinh tế Mỹ? Chính sách thương mại của Washington liệu có thay đổi không? Xu thế thương mại toàn cầu sẽ rẽ sang hướng nào? Và Việt Nam, với vai trò một nền kinh tế mở gắn bó chặt chẽ với cả Mỹ lẫn BRICS, sẽ chịu tác động ra sao?
Bối cảnh cuộc họp khẩn cấp BRICS ngày 8/9/2025
Ngày 8/9/2025, lãnh đạo các nước BRICS đã tổ chức một hội nghị thượng đỉnh trực tuyến khẩn cấp theo sáng kiến của Tổng thống Brazil Luiz Inácio Lula da Silva. Mục tiêu chính của cuộc họp là thảo luận cách đối phó với các biện pháp thuế quan và cấm vận thương mại mà Hoa Kỳ áp đặt gần đây đối với một số nước BRICS, gây căng thẳng nghiêm trọng trong quan hệ thương mại toàn cầu. Cuộc họp diễn ra trong bối cảnh Tổng thống Mỹ Donald Trump leo thang “cuộc chiến thuế” nhằm vào các nền kinh tế mới nổi. Ông Trump đã cáo buộc BRICS theo đuổi các chính sách “chống Mỹ” và liên tiếp công bố những mức thuế trừng phạt cao kỷ lục đối với hàng hóa từ các nước trong nhóm này.
Cuộc họp trực tuyến do Brazil, quốc gia giữ chức chủ tịch luân phiên BRICS, triệu tập, diễn ra với sự tham gia của Tổng thống Vladimir Putin, Chủ tịch Tập Cận Bình, Tổng thống Nam Phi Cyril Ramaphosa cùng lãnh đạo một số quốc gia mới gia nhập hoặc đối tác của BRICS như Indonesia, Ai Cập, Iran, UAE và Ethiopia. Mục đích cuộc họp diễn ra được tuyên bố là để “bảo vệ chủ nghĩa đa phương” và bàn thảo về “việc tăng cường thương mại và đoàn kết giữa các nước BRICS” trong bối cảnh chủ nghĩa bảo hộ gia tăng.
Tuy nhiên, điều đáng chú ý là Thủ tướng Ấn Độ Narendra Modi, lãnh đạo của một trong năm nước sáng lập BRICS, đã không tham dự sự kiện quan trọng này. Thay vào đó, Ấn Độ cử Bộ trưởng Ngoại giao S. Jaishankar tham dự với tư cách đại diện cho Thủ tướng Modi. Việc ông Modi vắng mặt gây nhiều chú ý và suy đoán, bởi lẽ Trung Quốc và Nga đều có sự góp mặt của nguyên thủ quốc gia. Hơn nữa, Ấn Độ dự kiến sẽ đảm nhận vai trò chủ tịch luân phiên BRICS vào năm 2026.
Vì sao Thủ tướng Ấn Độ Narendra Modi vắng mặt?
Sự vắng mặt của Thủ tướng Modi được giới quan sát phân tích như một bước đi có tính toán nhằm cân bằng quan hệ đối ngoại của Ấn Độ trong tình huống nhạy cảm. Giới chuyên gia nhận định rằng Ấn Độ không muốn tỏ ra công khai đối đầu với Washington, đặc biệt khi bản thân New Delhi đang tìm cách xoa dịu căng thẳng thương mại với Mỹ. Thay vì đích thân tham dự hội nghị, một hành động vốn có thể bị diễn giải như một động thái “chống Mỹ”, ông Modi chọn giải pháp cử Bộ trưởng Ngoại giao Jaishankar tham gia, để thể hiện Ấn Độ vẫn coi trọng hợp tác BRICS nhưng đồng thời tránh chọc giận Washington. Tờ Financial Express của Ấn Độ bình luận rằng động thái cẩn trọng này cho thấy New Delhi “vẫn đánh giá cao BRICS, nhưng không muốn làm Washington phiền lòng”. Tương tự, tờ South China Morning Post cũng nhận định việc ông Modi không tham dự là “tín hiệu của một sự cân bằng thận trọng với Washington” trong bối cảnh Tổng thống Trump công khai nhắm vào BRICS.
Quyết định của ông Modi diễn ra ngay sau một loạt diễn biến ngoại giao phức tạp. Trước đó không lâu, Thủ tướng Ấn Độ đã tham dự Hội nghị thượng đỉnh Tổ chức Hợp tác Thượng Hải (SCO) tại Thiên Tân, Trung Quốc, nơi ông có các cuộc gặp bên lề đầy thiện chí với Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình và Tổng thống Nga Vladimir Putin. Hình ảnh ba nhà lãnh đạo Ấn Độ, Trung Quốc, Nga cùng nắm tay và cười đùa bên lề SCO được lan truyền rộng rãi. Tuy nhiên, với Mỹ, đây lại là một tín hiệu cho thấy Ấn Độ đang xích lại gần hơn với các đối thủ chiến lược của Mỹ. Thậm chí, ngay sau sự kiện đó, ông Trump đã viết trên mạng xã hội rằng “chúng ta đã để mất Ấn Độ và Nga vào tay Trung Quốc”, thể hiện mối lo ngại về sự dịch chuyển liên minh của New Delhi. Trong bối cảnh đó, việc ông Modi quyết định không dự họp BRICS có thể nhằm trấn an Washington rằng Ấn Độ chưa “ngả hẳn” về phía Trung – Nga, đồng thời giữ cho mình khoảng không linh hoạt để xoay xở trong cuộc cạnh tranh giữa các nước lớn.
Một yếu tố quan trọng khác là mối quan hệ kinh tế – thương mại song phương Ấn Độ – Hoa Kỳ. Ngay trước thềm cuộc họp khẩn của BRICS, đã có dấu hiệu “hạ nhiệt” trong mối quan hệ căng thẳng Mỹ – Ấn khi mà Tổng thống Trump bất ngờ phát biểu rằng không có gì phải lo ngại về quan hệ với Ấn Độ, ca ngợi ông Modi là “một thủ tướng tuyệt vời” và khẳng định hai nước có “mối quan hệ đặc biệt”. Đáp lại, ông Modi cũng đăng lời cảm ơn trên mạng xã hội X (Twitter), bày tỏ “sự trân trọng sâu sắc” với đánh giá tích cực của ông Trump về quan hệ song phương. Tuy nhiên, giới chức New Delhi tinh ý nhận ra rằng lần này Thủ tướng Modi không gọi ông Trump là “bạn tốt” như những dịp trước. Sự thận trọng trong lời lẽ của ông Modi cho thấy Ấn Độ vẫn dè dặt, chưa hoàn toàn tin tưởng rằng vài lời thân thiện từ Washington đồng nghĩa với việc chính sách thương mại của Mỹ sẽ thay đổi thực chất. Thực tế, phía Mỹ mới chỉ xuống giọng bằng lời nói, còn các quyết định tăng thuế với hàng hóa Ấn Độ thì vẫn giữ nguyên. Trong bối cảnh đó, có lẽ Thủ tướng Modi muốn “hoãn sự xuất đầu lộ diện” tại một diễn đàn dễ bị coi là chống Mỹ, chờ thêm tín hiệu rõ ràng hơn từ Washington trước khi điều chỉnh chiến lược.
Hơn nữa, Ấn Độ lâu nay có lập trường khá độc lập trong BRICS. New Delhi coi BRICS là một sân chơi quan trọng với các cường quốc mới nổi, nhưng đồng thời họ không tán thành mọi đề xuất có thể bị diễn giải là đối đầu Mỹ. Chẳng hạn, Ấn Độ đã giữ khoảng cách với sáng kiến “phi đô-la hóa” (de-dollarization) trong BRICS (tức giảm phụ thuộc vào đồng USD trong thanh toán quốc tế). Trong các hội nghị trước, Ấn Độ không ủng hộ việc BRICS ra tuyên bố chung chống lại vai trò đồng USD, bởi New Delhi không muốn thách thức trực diện hệ thống tài chính do phương Tây dẫn dắt. Điều này cho thấy Ấn Độ luôn “chọn lọc” trong hợp tác BRICS nhằm tránh vượt lằn ranh đỏ của Mỹ. Việc ông Modi vắng mặt lần này cũng nhất quán với đường lối đó, thể hiện sự tính toán nước đôi: vẫn tham gia thảo luận qua đại diện cấp bộ trưởng, nhưng không đưa chính mình ra tuyến đầu trong một sự kiện có thể bị xem là đối kháng Washington.
Tóm lại, quyết định của Thủ tướng Modi xuất phát từ nhu cầu cân bằng chiến lược: vừa phải duy trì vai trò tích cực trong BRICS, vừa phải bảo vệ quan hệ đối tác đang lên với Mỹ. “Ấn Độ đang điều chỉnh lại chiến lược và việc ông Modi vắng mặt giúp nước này có thêm không gian linh hoạt”, chuyên gia Mihaela Papa từ Trung tâm Nghiên cứu Quốc tế MIT nhận định. Đó là một nước cờ ngoại giao thận trọng để Ấn Độ không bị đẩy vào thế đối đầu trực tiếp trong cuộc cạnh tranh Mỹ – Trung – Nga, đồng thời giữ được lợi ích quốc gia trước sức ép từ nhiều phía.
Phản ứng và giải pháp của BRICS trước sức ép thuế quan của Mỹ
Mặc dù Ấn Độ giảm cấp độ hiện diện, hội nghị khẩn cấp của BRICS vẫn diễn ra với sự tham gia tích cực của các nhà lãnh đạo còn lại. Nội dung trọng tâm của cuộc họp là lên án chính sách thuế quan đơn phương của Mỹ và thảo luận các biện pháp hợp tác để ứng phó. Phát biểu khai mạc, Tổng thống Brazil Lula da Silva, người chủ trì hội nghị, đã chỉ trích gay gắt cái mà ông gọi là “chủ nghĩa tống tiền thuế quan”. Ông Lula cảnh báo rằng các mức thuế trừng phạt đang bị “bình thường hóa” như một công cụ nhằm “chinh phục thị trường và can thiệp vào công việc nội bộ” của các nước khác. Ông nhấn mạnh rằng nhiều thành viên BRICS hiện là “nạn nhân của những thực tiễn thương mại phi lý và bất hợp pháp”. Đây dường như là một lời ám chỉ rõ ràng tới các biện pháp áp thuế vô tội vạ của Washington.
Trên thực tế, trong nhóm BRICS, Brazil và Ấn Độ là hai nước chịu tác động nặng nề nhất từ đợt áp thuế mới của Tổng thống Trump. Mỹ đã tăng gấp đôi thuế suất đối với nhiều mặt hàng Ấn Độ, nâng mức thuế lên tới 50% chỉ trong vòng một tháng, với lý do là Ấn Độ tiếp tục nhập khẩu dầu từ Nga bất chấp lệnh trừng phạt. Còn với Brazil, Tổng thống Trump áp mức thuế 50% lên hầu hết hàng xuất khẩu của nước này sang Mỹ. Đây là mức cao chưa từng có và nó được coi như một hình phạt vì “cuộc săn phù thủy” tại Brazil chống lại đồng minh của ông và cựu Tổng thống Brazil Jair Bolsonaro, người đang bị xét xử vì cáo buộc âm mưu đảo chính. Ông Trump công khai cho rằng việc chính quyền Lula truy tố ông Bolsonaro về tội âm mưu đảo chính là “đàn áp chính trị” và dùng thuế quan 50% như một đòn nhắm vào nền kinh tế Brazil. Hệ quả tức thì là xuất khẩu của Brazil sang Mỹ trong tháng 8/2025 đã sụt giảm 18,5% so với cùng kỳ năm 2024 sau khi mức thuế “kịch trần” được áp đặt. Lula cho biết chính phủ ông đang cân nhắc các biện pháp đáp trả tương xứng và đã yêu cầu Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) can thiệp giải quyết tranh chấp này.
Tại hội nghị, lãnh đạo các nước BRICS đã lần lượt phát biểu bày tỏ lập trường trung rằng họ phản đối chủ nghĩa bảo hộ và kêu gọi củng cố hợp tác nội khối để giảm thiểu tác động từ bên ngoài. Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình kêu gọi cả nhóm “bảo vệ hệ thống thương mại đa phương với WTO làm trung tâm” và bác bỏ “mọi hình thức bảo hộ”. Ông Tập nhấn mạnh rằng bất chấp cục diện quốc tế có biến động ra sao, BRICS cần kiên định thúc đẩy một nền kinh tế thế giới mở, chia sẻ cơ hội bình đẳng, cùng có lợi thông qua hợp tác, thay vì dựng lên rào cản. Tổng thống Nam Phi Cyril Ramaphosa thì cảnh báo rằng “các biện pháp thuế quan đơn phương đang góp phần tạo nên môi trường bảo hộ ngày càng tăng, gây tổn hại lớn cho các nước Nam bán cầu”. Đáng chú ý, Nam Phi cũng nằm trong tầm ngắm của Washington khi mà ông Trump đã áp thuế 30% lên hàng hóa Nam Phi. Đây là mức cao nhất đối với khu vực hạ Sahara, sau khi cáo buộc (một cách vô căn cứ) rằng Nam Phi dung túng “diệt chủng người da trắng” và xích mích với Pretoria về nhiều vấn đề chính sách.
Đại diện cho Ấn Độ, Ngoại trưởng S. Jaishankar đã có bài phát biểu thẳng thắn nhưng đầy thận trọng. Ông truyền đạt thông điệp từ Thủ tướng Modi rằng “thế giới cần những cách tiếp cận xây dựng và hợp tác để thúc đẩy thương mại bền vững”, và cảnh báo “việc gia tăng rào cản cũng như phức tạp hóa giao dịch sẽ không có ích, việc gắn các biện pháp thương mại với vấn đề phi thương mại cũng vậy”. Đây được xem là lời chỉ trích khéo léo nhắm vào chiến thuật dùng thuế quan gây sức ép chính trị của Washington, đồng thời trùng khớp với quan điểm của Ấn Độ là phản đối “liên kết thương mại với chính trị”. Song song đó, ông Jaishankar cũng khéo léo lái sự chú ý đến nội bộ BRICS khi nhấn mạnh rằng chính BRICS cũng cần tự xem xét lại cán cân thương mại nội khối. Ông lưu ý Ấn Độ đang chịu thâm hụt thương mại rất lớn với một số đối tác BRICS (ám chỉ mức thâm hụt gần 100 tỷ USD với Trung Quốc) và kêu gọi các nước thành viên nhanh chóng tìm giải pháp cân bằng thương mại nội bộ. Điểm này cho thấy Ấn Độ tận dụng diễn đàn để vừa phê phán Mỹ, vừa nhắc khéo Trung Quốc về vấn đề nhập siêu của Ấn Độ. Nước đi này của Ấn Độ được đánh giá là một cách “phê phán cả hai chiều” khá tế nhị.
Về mặt giải pháp, tuy cuộc họp không đưa ra một tuyên bố chung chính thức nào sau phiên thảo luận kín, nhưng các nhà lãnh đạo BRICS đã nhất trí một số định hướng quan trọng. Trước hết là củng cố thương mại và đầu tư nội khối. Tổng thống Lula kêu gọi các thành viên BRICS “tăng cường giao thương với nhau” nhiều hơn, giảm phụ thuộc vào các thị trường phương Tây. Ông Lula lập luận rằng sự hội nhập thương mại – tài chính sâu hơn giữa các nền kinh tế BRICS sẽ giúp giảm thiểu tác động tiêu cực từ chủ nghĩa bảo hộ bên ngoài. Điều này có thể bao gồm việc tận dụng hơn nữa Ngân hàng Phát triển Mới (NDB) của BRICS để hỗ trợ tài chính cho thương mại nội khối, mở rộng sử dụng đồng tiền bản tệ trong thanh toán thương mại, mặc dù Ấn Độ còn e dè vấn đề này. Đồng thời, xúc tiến các hiệp định thương mại song phương giữa các nước thành viên. Thực tế, BRICS đã mở rộng thành viên, điều đó tạo ra một khối thị trường lớn hơn chiếm khoảng 40% GDP toàn cầu và gần một nửa dân số thế giới. Lợi thế thị trường này nếu được kết nối tốt có thể giúp các nước BRICS tăng khả năng tự chủ về kinh tế, bù đắp phần nào thiệt hại từ việc tiếp cận thị trường Mỹ bị hạn chế.
Hai là, BRICS nhất trí đấu tranh trên trường quốc tế chống lại các biện pháp thương mại đơn phương. Các nhà lãnh đạo tái khẳng định ủng hộ hệ thống thương mại đa phương dựa trên luật lệ, với WTO là trọng tâm. Brazil và Nam Phi đã đề nghị phối hợp tiếng nói tại các diễn đàn WTO, G20… để phản đối những mức thuế vượt quá quy tắc và đe dọa sẽ sử dụng cơ chế giải quyết tranh chấp của WTO để bảo vệ lợi ích. Mặc dù cơ chế WTO hiện gặp khó khăn (do Mỹ làm tê liệt cơ quan phúc thẩm), động thái này vẫn mang tính biểu tượng, thể hiện BRICS không chấp nhận “luật rừng” trong thương mại. Ngoài ra, khả năng áp dụng biện pháp trả đũa đồng loạt cũng được thảo luận. Chẳng hạn, Brazil tuyên bố sẵn sàng “đáp trả tương xứng” bằng cách áp thuế tương tự 50% lên hàng Mỹ nếu Washington không rút lại mức thuế trừng phạt . Trung Quốc thì đã có kinh nghiệm áp thuế trả đũa trong cuộc chiến thương mại Mỹ – Trung từ 2018, vậy nên tại cuộc họp, ông Tập cũng ngầm nhắc đến việc “một số quốc gia phát động chiến tranh thương mại, gây tổn hại nghiêm trọng kinh tế thế giới” và nhấn mạnh BRICS phải đoàn kết chống lại xu hướng này.
Thứ ba, BRICS bàn về việc tăng cường cơ chế phối hợp và tương trợ trong bối cảnh các nước thành viên bị Mỹ “đánh lẻ”. Theo thông cáo từ chính phủ Brazil, nhóm đã “thảo luận cách thức củng cố các cơ chế phối hợp giữa các quốc gia BRICS” nhằm đối phó với sự trỗi dậy của các biện pháp đơn phương. Điều này có thể hiểu là BRICS sẽ chia sẻ thông tin, tham vấn chặt chẽ hơn về chính sách thương mại, hỗ trợ lẫn nhau về thị trường. Ví dụ, nếu nông sản Brazil bị Mỹ áp thuế cao không vào được thị trường Mỹ, các nước BRICS khác có thể xem xét tăng nhập khẩu nông sản từ Brazil để giảm bớt thiệt hại. Hoặc Ấn Độ có thể tìm cách bán dầu Nga nhập khẩu (mà Ấn Độ mua rẻ từ Nga) sang các thành viên khác để né trừng phạt thứ cấp của Mỹ. Những hình thức “tương trợ” này đã được đề cập một cách kín đáo. Tổng thống Indonesia (một khách mời của hội nghị) thậm chí còn kêu gọi BRICS “hợp tác chặt chẽ hơn” và “tăng cường quan hệ trong bối cảnh bất ổn gia tăng”, nhấn mạnh rằng đây là thời điểm BRICS cần đoàn kết phát triển.
Kết lại, cuộc họp khẩn đã phát đi thông điệp mạnh mẽ phản đối “cuộc chiến thuế quan” do Mỹ khởi xướng, đồng thời cho thấy BRICS sẽ tìm cách tự bảo vệ mình thông qua tăng cường liên kết nội khối và sử dụng các diễn đàn đa phương để đấu tranh. Dù không ra tuyên bố chung chính thức, nhưng tinh thần chung của các bài phát biểu là thống nhất: đề cao thương mại mở và luật pháp quốc tế, coi các mức thuế trừng phạt vô cớ là mối đe dọa cho kinh tế toàn cầu. Thậm chí, vượt ra ngoài lĩnh vực thương mại, Tổng thống Lula còn tranh thủ lên án việc Mỹ tăng cường hiện diện quân sự ở vùng Caribe – như một ví dụ về sự “bắt nạt” khác của Washington trên trường quốc tế. Có thể thấy BRICS đang định hình một mặt trận chung, không chỉ trong thương mại mà cả địa chính trị, để đối phó với áp lực ngày càng tăng từ Hoa Kỳ.
Sự kiện này tác động đến chính sách của Mỹ và xu hướng thương mại toàn cầu
Phản ứng thống nhất của BRICS và đặc biệt là sự vắng mặt đầy ẩn ý của ông Modi chắc chắn không qua khỏi tầm mắt của Washington. Về ngắn hạn, chính quyền Tổng thống Trump có thể sẽ xem đây là lời thách thức và có khả năng gia tăng áp lực hơn nữa. Ngay từ tháng 7/2025, ông Trump đã đe dọa sẽ sớm áp mức thuế 10% bổ sung lên toàn bộ hàng nhập khẩu từ các nước BRICS. Một quan chức Mỹ thậm chí tiết lộ rằng Washington sẽ “không áp thuế ngay lập tức” nhưng giữ sẵn phương án 10% đó nếu bất kỳ nước nào “theo đuổi chính sách chống Mỹ” cùng BRICS. Giờ đây, việc BRICS tổ chức cuộc họp khẩn để chỉ trích chủ trương thuế quan của Mỹ có thể bị ông Trump coi là hành vi “chống Mỹ”. Do đó, không loại trừ khả năng ông sẽ thúc đẩy thực thi đe dọa áp thêm thuế 10% trên diện rộng hoặc các biện pháp trừng phạt kinh tế khác nhằm răn đe. Mục tiêu của ông Trump có lẽ là phá vỡ sự đoàn kết của BRICS bằng áp lực kinh tế trực tiếp, buộc từng nước phải ưu tiên quan hệ thương mại với Mỹ hơn là gắn bó với nhóm. Đây là chiến thuật “chia để trị” quen thuộc: phạt nặng để khiến đối phương phải nhượng bộ đơn lẻ.
Tuy nhiên, một số tín hiệu gần đây cho thấy chính sách của Mỹ không chỉ có sự trừng phạt mà bắt đầu đưa ra những đề nghị hấp dẫn để lôi kéo đồng minh quan trọng như Ấn Độ. Việc ông Trump bất ngờ bày tỏ thiện chí với ông Modi (gọi quan hệ Mỹ – Ấn là “đặc biệt” và ca ngợi cá nhân Thủ tướng Ấn) có thể xem là một bước “xuống thang” đầy tính chiến thuật. Theo tờ Financial Express, sự thay đổi giọng điệu này xuất phát trực tiếp từ việc ông Trump chứng kiến ông Modi xích lại gần Putin và Tập Cận Bình tại hội nghị SCO. Giới chức Mỹ lo ngại rằng nếu đẩy Ấn Độ đi quá xa bằng đòn thuế quan, nước này có thể ngả hẳn sang trục Trung – Nga. Chính cựu Cố vấn An ninh Quốc gia Mỹ Jake Sullivan cũng thừa nhận “nhiều đồng minh của Mỹ giờ xem Washington là một phần của vấn đề, trong khi Trung Quốc dần giành được lòng tin”. Ông cùng chiến lược gia Kurt Campbell cảnh báo trên tạp chí Foreign Affairs rằng chính sách cứng rắn quá mức của chính quyền Trump có nguy cơ đẩy Ấn Độ về phía các đối thủ của Mỹ. Những lời cảnh tỉnh này có thể đã góp phần khiến Nhà Trắng tính toán lại: vừa đánh (bằng thuế) vừa xoa ( bằng sự khen ngợi, hứa hẹn).
Trong nội bộ chính quyền Trump, quan điểm cứng rắn vẫn chiếm ưu thế. Các quan chức thương mại “diều hâu” như Bộ trưởng Thương mại Howard Lutnick hay cố vấn Peter Navarro liên tục chỉ trích Ấn Độ, cáo buộc New Delhi “hưởng lợi từ Mỹ nhưng lại bắt tay với Nga”. Ông Lutnick thậm chí tuyên bố thẳng rằng Ấn Độ phải “ủng hộ đồng đôla và Mỹ, hoặc sẵn sàng chịu thuế 50%”. Với tư duy này, chính sách của Mỹ có thể sẽ tiếp tục leo thang trừng phạt thương mại nếu các nước BRICS không lùi bước. Thực tế, ngay sau cuộc họp khẩn của BRICS, không có dấu hiệu nào cho thấy Washington sẽ dỡ bỏ các mức thuế đã áp. Ngược lại, còn có thông tin rằng Mỹ đang chuẩn bị lệnh cấm vận bổ sung đối với Nga liên quan đến xung đột Ukraine, sẽ ảnh hưởng gián tiếp tới các nước giao thương với Nga như Trung Quốc, Ấn Độ.
Mặt khác, phản ứng của BRICS, đặc biệt là sự thận trọng của Ấn Độ, cũng gửi đi thông điệp tới Washington rằng khối này không muốn đoạn tuyệt hoàn toàn với Mỹ. Việc Brazil khẳng định cuộc họp “không phải hội nghị chống Mỹ” và việc Ấn Độ hạ thấp cấp tham dự cho thấy BRICS đang đi dây: vừa bày tỏ quan điểm, vừa tránh kích động Mỹ quá mức. Điều này có thể mở ra cánh cửa thỏa hiệp phần nào. Ví dụ, Mỹ có thể đẩy nhanh đàm phán các thỏa thuận thương mại song phương với từng nước để “xoa dịu”. Thực tế, ngay sau khi áp thuế, ông Trump đã phát tín hiệu muốn đàm phán. Điển hình là việc các quan chức Mỹ – Ấn đồng ý nối lại đàm phán thương mại sau nhiều tuần căng thẳng thuế quan. Mức thuế 50% đe dọa dành cho Ấn Độ (do mua dầu Nga) có thể trở thành đòn bẩy để ép Ấn Độ nhượng bộ trong một thỏa thuận thương mại song phương có lợi cho Mỹ. Hội đồng Quan hệ Đối ngoại (CFR) phân tích rằng chính quyền Trump thực ra đang dùng thuế quan như con bài mặc cả, nhằm buộc Ấn Độ hạ rào cản nhập khẩu và thậm chí gây sức ép để Ấn Độ giảm quan hệ với Nga . Cựu Đại sứ Mỹ tại Ấn Độ Kenneth Juster nhận xét thuế cao kỷ lục áp lên một đối tác chiến lược như Ấn Độ là chưa từng có, nhưng mục đích có thể chỉ là chiến thuật nhằm sớm đạt một thỏa thuận rồi sau đó sẽ rút thuế lại. Do đó, một hệ quả đối với chính sách Mỹ là khả năng Washington sẽ phân hóa đối tác: cứng rắn công khai nhưng linh hoạt đàm phán riêng với từng nước BRICS sẵn sàng thỏa hiệp.
Ngoài ra, Mỹ có thể tăng cường củng cố liên minh kinh tế với các nước ngoài BRICS để cô lập nhóm này. Chính quyền Trump đã nhiều lần hối thúc các đồng minh phương Tây “chọn phe”, thậm chí kêu gọi EU áp thuế 100% lên hàng Trung Quốc và Ấn Độ. Mặc dù EU chưa làm theo, áp lực này cho thấy Mỹ muốn xây dựng một mặt trận thương mại chống BRICS. Trong dài hạn, điều này góp phần thúc đẩy xu thế phân mảng nền kinh tế thế giới thành hai khối: một bên là Mỹ và các đồng minh, một bên là Trung Quốc – Nga và các đối tác BRICS. Nếu Washington tiếp tục chính sách “nước Mỹ trên hết” bằng rào cản thương mại, các nước trung dung cũng buộc phải nghiêng về một phía để bảo vệ lợi ích. Nhiều nước đang phát triển có quan hệ tốt với cả Mỹ và Trung Quốc (như ở Đông Nam Á) sẽ đứng trước lựa chọn khó khăn. Cuộc ganh đua ảnh hưởng thông qua thương mại vì thế sẽ càng quyết liệt.
Hệ quả cho xu hướng thương mại toàn cầu có thể rất sâu rộng. Thứ nhất, nguy cơ phân tách chuỗi cung ứng theo địa chính trị sẽ gia tăng. Các công ty đa quốc gia vốn dĩ đã dịch chuyển sản xuất khỏi Trung Quốc từ thời kỳ chiến tranh thương mại 2018 – 2019, nay cùng với việc Ấn Độ, Brazil cũng bị đánh thuế, các doanh nghiệp có thể phải tái cấu trúc chuỗi cung ứng lần nữa. Xu hướng “Trung Quốc +1” (tìm thêm một nước khác ngoài Trung Quốc để sản xuất) có thể mở rộng thành “BRICS +1”, tức là chuyển một phần sản xuất từ các nước BRICS sang các quốc gia trung lập hơn để né rủi ro thuế quan. Ví dụ, nếu hàng dệt may Ấn Độ bị áp thuế 50% vào Mỹ, các công ty thời trang có thể tăng nhập khẩu từ Bangladesh hay Việt Nam thay thế. Nếu đậu nành Brazil bị hạn chế, Mỹ có thể mua thêm từ Argentina (nước chưa bị áp thuế). Như vậy, một số nước thứ ba có thể hưởng lợi trong ngắn hạn từ việc tranh thủ lấp chỗ trống mà các nước BRICS để lại trên thị trường Mỹ.
Tuy nhiên, viễn cảnh tổng thể của thương mại toàn cầu dưới ảnh hưởng của “cuộc chiến thuế” là tiêu cực. Việc áp thuế tràn lan sẽ làm suy giảm khối lượng thương mại do giá cả hàng hóa tăng lên và tính bất định cao khiến doanh nghiệp e ngại. Theo tính toán của một số tổ chức nghiên cứu, chỉ riêng mức thuế 10% bổ sung của Mỹ lên hàng BRICS (nếu áp dụng) cũng có thể khiến người tiêu dùng và doanh nghiệp Mỹ phải gánh thêm 35 – 56 tỷ USD chi phí mỗi năm . Điều này chẳng khác gì một “quả bom thuế” đánh vào sức mua và lợi nhuận, cuối cùng kìm hãm tăng trưởng kinh tế toàn cầu. Ngay cả trước khi có các biện pháp mới, Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) và Ngân hàng Thế giới đã cảnh báo rằng sự leo thang bảo hộ đang kéo giảm dự báo tăng trưởng thương mại thế giới năm 2025. JP Morgan gần đây cũng hạ dự báo tăng trưởng GDP thực của năm 2025 vì “bất định chính sách thương mại gia tăng” và tác động của các mức thuế hiện hữu.
Hơn nữa, đòn trả đũa từ các nước BRICS sẽ gây hiệu ứng ngược lại cho chính nước Mỹ. Thống kê cho thấy gần 20% lượng hàng xuất khẩu của Mỹ là bán sang các quốc gia thuộc khối hoặc liên quan BRICS . Nếu nhóm này áp thuế trả đũa tương ứng (ví dụ Trung Quốc tăng thuế hàng Mỹ, Brazil thực hiện lời đe dọa áp thuế 50% lên hàng Mỹ…), xuất khẩu Mỹ có thể sụt giảm hàng chục tỷ USD, ảnh hưởng đến doanh thu của nhiều ngành từ nông nghiệp, hàng không đến công nghệ . Thực tế, xuất khẩu của Mỹ sang Trung Quốc trong 4 tháng đầu 2025 đã giảm 17% so với cùng kỳ 2024, cho thấy doanh nghiệp Mỹ đang mất dần thị phần tại thị trường Trung Quốc do căng thẳng thương mại . Nếu kịch bản tương tự lan sang Ấn Độ, Brazil, Nam Phi, tổng thiệt hại cho hàng hóa Mỹ xuất khẩu có thể lên tới 5 – 20 tỷ USD mỗi năm chỉ vì mất cơ hội thị trường . Điều này đặt ra câu hỏi về tính hiệu quả của chiến lược thuế quan của ông Trump: liệu “gậy ông có đập lưng ông” hay không khi cả người tiêu dùng lẫn nhà xuất khẩu Mỹ đều chịu trận.
Về lâu dài, việc Mỹ lạm dụng sức mạnh kinh tế để ép buộc thông qua thuế quan có thể thúc đẩy những điều chỉnh cấu trúc trong trật tự kinh tế thế giới. Một mặt, nó khuyến khích các nước tìm cách giảm phụ thuộc vào đồng USD và hệ thống tài chính do Mỹ chi phối. Đúng như mục tiêu của một số thành viên BRICS, họ sẽ càng quyết tâm xây dựng các cơ chế thanh toán thay thế, dự trữ ngoại hối đa dạng hơn (tích lũy vàng, Nhân dân tệ…), phòng trường hợp Mỹ dùng đồng USD làm vũ khí (như đã khóa SWIFT với Nga) . Bản thân ông Trump từng thừa nhận nếu Mỹ “mất chuẩn đôla thì chẳng khác gì thua một cuộc đại chiến”. Thế nhưng, chính việc lạm quyền lực đôla qua trừng phạt và thuế quan lại củng cố lập luận của BRICS rằng cần “phi đôla hóa” để bảo vệ mình. Mặt khác, cục diện thương mại phân hóa còn có thể tạo ra các khối thương mại song song. BRICS mở rộng có thể hình thành một khối thị trường lớn trải từ châu Á, Trung Đông, châu Phi tới Nam Mỹ, giao thương ưu đãi lẫn nhau. Phương Tây cũng có thể củng cố các liên minh kinh tế riêng (như Mỹ thúc đẩy Khuôn khổ Kinh tế Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương với các đồng minh hay EU tìm đối tác khác thay thế chuỗi cung ứng Trung Quốc). Kết quả là toàn cầu hóa như chúng ta biết có thể nhường chỗ cho một kiểu “liên kết khu vực” chặt chẽ hơn, với ít tương tác xuyên khối hơn.
Tuy vậy, không phải mọi nước đều muốn hoặc có thể chọn phe dứt khoát. Nhiều nền kinh tế đang phát triển (trong đó có Việt Nam) sẽ cố gắng duy trì quan hệ linh hoạt với cả hai phía để tối đa hóa lợi ích. Tuy nhiên, điều này có thể dẫn đến thế “đi trên dây” đầy thách thức. Trong bối cảnh đó, các diễn đàn đa phương truyền thống như WTO, G20 càng trở nên quan trọng để giảm thiểu xung đột và tìm tiếng nói chung, nếu có thể. Đáng tiếc là hiện nay sự chia rẽ cũng làm các thể chế này suy yếu, như việc Hoa Kỳ cản trở chức năng của WTO hay việc Tổng thống Trump từ chối dự hội nghị thượng đỉnh G20 (dự kiến tại Nam Phi cuối năm 2025) do mâu thuẫn với nước chủ nhà và một số thành viên . Điều này đặt thương mại toàn cầu trước rủi ro chưa từng có kể từ sau Chiến tranh Lạnh.
Tóm lại, chính sách của Mỹ dưới thời ông Trump đang đối mặt với nhiều thử thách. Nếu tiếp tục leo thang áp thuế với BRICS, Washington có nguy cơ vừa làm tổn thương chính mình về kinh tế, vừa đẩy các nước xích lại gần nhau hơn để chống lại Mỹ. Ngược lại, nếu Mỹ chọn con đường đối thoại và thỏa hiệp (như tín hiệu nhỏ gửi đến Ấn Độ), có thể giảm bớt đà phân cực trong thương mại thế giới. Khuynh hướng nào thắng thế sẽ tùy thuộc vào tính toán chính trị nội bộ Mỹ và phản ứng của các nước liên quan trong thời gian tới. Hiện tại, những gì diễn ra cho thấy một trật tự thương mại toàn cầu mới đang manh nha, nhiều sự đối đầu hơn, kém ổn định hơn và các nước trung bình như Việt Nam phải rất linh hoạt để thích nghi.
Việt Nam chịu ảnh hưởng ra sao?
Việt Nam không phải thành viên BRICS, nhưng là một nền kinh tế mở và có quan hệ đối tác với cả Hoa Kỳ lẫn nhiều nước BRICS, do đó không tránh khỏi tác động từ cục diện trên. Trên thực tế, Việt Nam đã sớm cảm nhận được “sức nóng” của chính sách thuế quan Trump 2.0. Vào ngày 2/4/2025, Tổng thống Trump bất ngờ tuyên bố áp thuế 46% lên toàn bộ hàng hóa Việt Nam xuất khẩu sang Mỹ. Đây là mức cao thứ năm trong các nước bị nhắm đến khi đó . Mức thuế khổng lồ này nằm trong gói thuế “có đi có lại” (reciprocal tariff) mà ông Trump áp dụng lên hầu hết đối tác thương mại của Mỹ với lý do “cân bằng cán cân thương mại” và trừng phạt các “hành vi không công bằng”. Dù ngay sau đó, Washington tạm hoãn thi hành (cho Việt Nam một giai đoạn 90 ngày đàm phán), nhưng thông điệp rất rõ ràng: Việt Nam nằm trong tầm ngắm vì xuất siêu lớn sang Mỹ và bị nghi ngờ giúp Trung Quốc “né” thuế Mỹ.
Quả thực, Việt Nam những năm qua hưởng lợi không nhỏ từ việc các công ty Trung Quốc và nước khác đặt nhà máy lắp ráp tại Việt Nam để xuất khẩu đi Mỹ nhằm tránh thuế – như một hình thức “trung chuyển” hàng hóa. Chính quyền Trump cáo buộc một phần thặng dư thương mại khổng lồ của Việt Nam với Mỹ thực chất là hàng Trung Quốc “đội lốt” Việt Nam để vào Mỹ. Do đó, sau đe dọa thuế 46%, Washington yêu cầu Việt Nam đàm phán nhanh chóng một thỏa thuận thương mại song phương, trong đó Việt Nam phải cam kết giảm thuế về 0% cho hàng Mỹ và kiểm soát chặt việc trung chuyển. Kết quả, chỉ trong vài tháng, Việt Nam đã linh hoạt nhượng bộ để đạt được một thỏa thuận dàn xếp. Vào cuối tháng 7/2025, Tổng thống Trump thông báo Mỹ đồng ý giảm thuế áp lên hàng Việt Nam xuống 20%, thay vì 46% như ban đầu. Tuy vẫn cao gấp đôi mức 10% trước đó (trong giai đoạn tạm hoãn), nhưng 20% rõ ràng dễ thở hơn cho các doanh nghiệp xuất khẩu Việt Nam. Đổi lại, Việt Nam phải chấp nhận một cơ chế giám sát đặc biệt: bất kỳ mặt hàng nào mà Mỹ xác định là “trung chuyển qua Việt Nam” (tức có nguồn gốc nước khác, chủ yếu là Trung Quốc) sẽ chịu thuế tới 40%. Điều này nhằm ngăn chặn việc các công ty lợi dụng Việt Nam làm trạm trung chuyển hàng Trung Quốc sang Mỹ.
Trong quá trình thương lượng, Việt Nam đã cho thấy nỗ lực đáng kể để đáp ứng yêu cầu của Mỹ. Chính phủ mở các chiến dịch truy quét hàng giả, hàng nhái để xoa dịu lo ngại của Washington về bảo hộ sở hữu trí tuệ. Nhiều phái đoàn cấp bộ đã được cử sang Mỹ đàm phán, đồng thời Việt Nam cam kết mua thêm hàng tỷ USD hàng hóa Mỹ (từ nông sản, năng lượng đến máy bay) nhằm giảm thặng dư thương mại. Thậm chí có nguồn tin cho rằng Việt Nam xem xét mua cả máy bay chiến đấu F-16 của Mỹ. Đây được coi là điều hiếm có tiền lệ nhằm chiều lòng Washington. Đây là bước đi chưa từng có, bởi lâu nay Việt Nam tránh mua vũ khí Mỹ để không phụ thuộc vào một cường quốc và giữ cân bằng với Nga. Nhưng việc xuất hiện khả năng này cho thấy Hà Nội sẵn sàng linh hoạt tối đa vì mục tiêu chiến lược là giữ thị trường xuất khẩu Mỹ. Mặc dù các nhượng bộ (mua hàng, chống hàng giả…) thực chất chỉ làm giảm một phần nhỏ trong thặng dư thương mại 123 tỷ USD của Việt Nam với Mỹ (ước tính chỉ khoảng 10 tỷ USD), nhưng nó mang ý nghĩa tượng trưng và chính trị quan trọng. Ông Trump tuyên bố Việt Nam đã đồng ý xóa bỏ toàn bộ thuế quan với hàng Mỹ và phấn khởi nói rằng xe hơi SUV sản xuất tại Mỹ “sớm sẽ là bổ sung tuyệt vời cho các dòng sản phẩm tại Việt Nam”. Dù câu nói có phần cường điệu (vì đường sá Việt Nam nhỏ hẹp, ít phù hợp xe Mỹ cỡ lớn), nhưng nó cho thấy Nhà Trắng đã phần nào hài lòng và coi Việt Nam như một mẫu hình thành công khi dùng áp lực thuế để ép một nước đối tác nhượng bộ.
Về phía Việt Nam, việc nhanh chóng đạt thỏa thuận với Mỹ là bước đi cần thiết và khôn ngoan. Xuất khẩu sang Mỹ chiếm vai trò lớn trong nền kinh tế Việt Nam và những nhà lãnh đạo Việt Nam hiểu rằng kinh tế sẽ ảnh hưởng đến chính trị. Chính phủ đặt mục tiêu đưa Việt Nam thành nước thu nhập cao vào 2045, đòi hỏi mức tăng trưởng khoảng 8%/năm trong vòng 20 năm. Điều này không thể đạt được nếu Việt Nam mất đi thị trường Mỹ, nơi tiêu thụ hơn 30% hàng xuất khẩu của Việt Nam. Do đó, khi đứng trước lựa chọn hoặc bị áp thuế 46% (đồng nghĩa nhiều nhà máy sẽ đóng cửa, công nhân mất việc) hoặc nhượng bộ để được thuế 20% và có triển vọng dỡ bỏ trong tương lai, Việt Nam đã chọn nhượng bộ. Tốc độ thỏa hiệp của Việt Nam (trở thành nước thứ ba, chỉ sau Anh và Trung Quốc) cho thấy Hà Nội coi trọng quan hệ kinh tế với Mỹ đến nhường nào.
Liệu Việt Nam có bị “vạ lây” từ cuộc đối đầu giữa Mỹ và khối BRICS? Trực tiếp thì không, tuy nhiên, Việt Nam cũng phải cân bằng một cách hết sức tinh tế. Một mặt, Việt Nam hoan nghênh thương mại tự do và phản đối bảo hộ tương tự quan điểm BRICS. Mặt khác, Việt Nam không thể công khai đứng về phía BRICS để chỉ trích Mỹ, vì Việt Nam cũng rất cần quan hệ đối tác với Washington cho cả kinh tế lẫn chiến lược. Do đó, Việt Nam giữ thái độ tương đối im lặng trước cuộc họp khẩn lần này của BRICS. Và nước ta tiếp tục con đường riêng: hội nhập đa phương qua các hiệp định CPTPP, RCEP…, đồng thời tranh thủ ký kết các thỏa thuận song phương có lợi (như thỏa thuận thuế quan với Mỹ kể trên). Có thể nói, Việt Nam đang đi dây tương tự Ấn Độ nhưng ở quy mô nhỏ hơn và mức độ phụ thuộc vào Mỹ cao hơn. Nếu Ấn Độ dám “lơ” một hội nghị để tránh phật ý Mỹ, Việt Nam cũng sẵn sàng nhượng bộ sâu rộng để duy trì quan hệ với Mỹ nhưng cũng tránh không làm rạn nứt quan hệ với Trung Quốc.
Trong cuộc chiến thương mại Mỹ – BRICS, Việt Nam có thể hưởng một số lợi ích ngắn hạn. Chẳng hạn, nếu hàng hóa Trung Quốc, Ấn Độ bị hạn chế vào Mỹ, doanh nghiệp Việt Nam có cơ hội tăng thị phần tại Mỹ. Thực tế giai đoạn 2018 – 2019, khi Mỹ đánh thuế Trung Quốc, nhiều đơn hàng đã dịch chuyển sang các nhà máy Việt Nam. Hiện nay, với việc Ấn Độ và Brazil bị áp thuế cao, những mặt hàng như dệt may, giày dép, nông sản của họ có thể nhường cơ hội cho Việt Nam tiếp cận người tiêu dùng Mỹ (với điều kiện Việt Nam đáp ứng sản lượng và chất lượng). Hơn nữa, dòng vốn đầu tư có thể tiếp tục tìm đến Việt Nam như một “cứ điểm sản xuất thay thế”. Xu hướng này đã thấy rõ khi ngày càng nhiều công ty, kể cả doanh nghiệp Trung Quốc, mở nhà máy tại Việt Nam nhằm tránh rủi ro thuế quan Mỹ. Ba lợi thế vốn có (chi phí nhân công cạnh tranh, tham gia các FTA lớn, và vị trí gần chuỗi cung ứng châu Á) khiến Việt Nam hấp dẫn như một “công xưởng thay thế”. Chuyên gia Bill Hayton thuộc Viện Nghiên cứu Quốc tế Hoàng gia Anh cho rằng hiện tại, vai trò kinh tế lớn của Việt Nam toàn cầu là dây chuyền lắp ráp giữa nhà sản xuất Trung Quốc và thị trường phương Tây. Nghĩa là Việt Nam đang được hưởng lợi nhờ đứng giữa chuỗi cung ứng Trung – Mỹ và điều này sẽ còn tiếp diễn nếu thương chiến kéo dài.
Tuy vậy, Việt Nam cũng đối diện rủi ro không nhỏ. Thứ nhất, như đã thấy, Việt Nam suýt bị đánh thuế nặng và chỉ thoát khi chấp nhận điều kiện của Mỹ. Nếu sau này Mỹ cho rằng Việt Nam “nghiêng” về BRICS thì không loại trừ khả năng Việt Nam lại chịu sức ép kinh tế. Bài học nhãn tiền là Nam Phi bị ông Trump trừng phạt 30% thuế một phần vì bất đồng chính sách. Việt Nam cần giữ hình ảnh trung lập và tiếp tục chứng minh là đối tác “không gây hại” cho lợi ích Mỹ. Việc Việt Nam chủ động ký thỏa thuận thương mại, giảm thuế cho hàng Mỹ chính là nỗ lực theo hướng đó – động thái “kết thân” với Washington về kinh tế. Thứ hai, nếu thương mại toàn cầu suy giảm do cuộc chiến thuế, những nước sống nhờ xuất khẩu như Việt Nam sẽ thiếu đơn hàng, tăng trưởng chậm lại. Hiện Mỹ, Trung Quốc, EU là ba thị trường xuất khẩu lớn nhất của ta. Nếu cả ba đều đình trệ do căng thẳng thương mại, xuất khẩu Việt Nam sẽ bị ảnh hưởng nặng nề. Thứ ba, về địa chính trị, Việt Nam phải đối mặt áp lực lựa chọn. Dù Việt Nam cố không chọn phe, cả Mỹ và Trung Quốc đều muốn lôi kéo Việt Nam về phía mình.
Tổng kết lại, Việt Nam chịu ảnh hưởng gián tiếp khá rõ rệt từ cuộc đọ sức thương mại Mỹ – BRICS. Thách thức đặt ra cho Hà Nội là làm sao tận dụng cơ hội (thu hút đầu tư, giành thị phần xuất khẩu,…) mà giảm thiểu rủi ro (tránh bị vạ lây bởi thuế quan hay cấm vận). Cho đến nay, Việt Nam đã xử lý tương đối thành công khi vừa đạt thỏa thuận giúp giảm thuế với Mỹ, đồng thời vẫn giữ được quan hệ hữu hảo với Trung Quốc và Nga. Giới phân tích cũng đánh giá cao “sự cân bằng khéo léo” này của Việt Nam. Cuối cùng, với vai trò là một “đối tác khôn khéo”, Việt Nam sẽ tiếp tục phải mềm dẻo điều chỉnh để thích nghi với bối cảnh thương mại quốc tế nhiều biến động, tranh thủ cơ hội phát triển nhưng không để mình bị cuốn vào vòng xoáy đối đầu của các nước lớn.
Kết luận
Cuộc họp khẩn cấp BRICS vừa qua, cùng với sự vắng mặt đầy ẩn ý của Thủ tướng Modi, không chỉ là một sự kiện chính trị – kinh tế nhất thời, mà còn phản ánh rõ những đường rạn trong trật tự thương mại toàn cầu. BRICS đã cho thấy nỗ lực đoàn kết chống lại chủ nghĩa bảo hộ, song cũng bộc lộ giới hạn khi mỗi thành viên phải cân nhắc lợi ích riêng, đặc biệt là Ấn Độ. Về phía Mỹ, chính sách thuế quan cứng rắn của chính quyền Trump đang tạo ra hiệu ứng hai mặt: vừa áp lực, vừa thúc đẩy sự liên kết nhằm chống đối. Vì thế, thương mại quốc tế đang chuyển dịch từ toàn cầu hóa rộng mở sang những khối liên minh cạnh tranh, với nguy cơ phân mảnh ngày càng rõ nét. Đối với Việt Nam, bức tranh này vừa mở ra cơ hội ngắn hạn để gia tăng xuất khẩu, thu hút đầu tư, vừa tiềm ẩn rủi ro lớn từ sự phụ thuộc vào thị trường Mỹ và áp lực “chọn phe” trong dài hạn. Bài toán đặt ra cho Việt Nam là duy trì thế cân bằng khéo léo: tranh thủ cơ hội, chủ động hội nhập đa phương, song song với việc bảo đảm không bị cuốn vào vòng xoáy đối đầu giữa các cường quốc./.
Tác giả: Nguyễn Phương Ngân
Bài viết thể hiện quan điểm riêng của tác giả, không nhất thiết phản ánh quan điểm của Nghiên cứu Chiến lược. Mọi trao đổi học thuật và các vấn đề khác, quý độc giả có thể liên hệ với ban biên tập qua địa chỉ mail: [email protected]
Tài liệu tham khảo
ARAB NEWS. (2025, September 8). BRICS leaders denounce protectionism, tariff ‘blackmail’. ARAB NEWS. https://www.arabnews.com/node/2614602/world
Duy Nguyễn. (2025, September 10). Căng thẳng thương mại gia tăng: Chủ tịch BRICS mở họp khẩn, Thủ tướng Ấn Độ vắng mặt. SOHA. https://soha.vn/cang-thang-thuong-mai-gia-tang-chu-tich-brics-mo-hop-khan-thu-tuong-an-do-vang-mat-198250910113943677.htm
Hayton, B. (2025, July 10). Vietnam’s tariff deal with Trump reflects balancing act between US and China. Chatham House. Retrieved September 11, 2025, from https://www.chathamhouse.org/2025/07/vietnams-tariff-deal-trump-reflects-balancing-act-between-us-and-china
Huld, A. (2025, August 26). Impact of Tariffs by President Trump on Vietnamese Exports. Vietnam Briefing. Retrieved September 11, 2025, from https://www.vietnam-briefing.com/news/us-vietnam-trade-relations-trump-impact-tariff-vietnamese-exports.html/
Igor Patrick, & Khushboo Razdan. (2025, September 9). Brics virtual rally falters as members appear leery of exacerbating US trade war. South China Morning Post. https://www.scmp.com/news/china/article/3324806/brics-virtual-rally-falters-members-appear-leery-exacerbating-us-trade-war
Jacob Jensen. (2025, July 15). Breaking Down the BRICS Tariff – AAF. The American Action Forum. Retrieved September 11, 2025, from https://www.americanactionforum.org/research/breaking-down-the-brics-tariff/
Reuters. (2025, September 8). Brazil’s Lula calls for tighter trade ties for BRICS as tariffs bite. Reuters. Retrieved September 10, 2025, from https://www.reuters.com/world/china/brazils-lula-calls-tighter-trade-ties-brics-tariffs-bite-2025-09-08/
Sachin Parasherr. (2025, September 6). PM to skip Brics meet on Trum tariffs, Brazil’s Lula is hosting. The Times of India. https://timesofindia.indiatimes.com/india/pm-to-skip-brics-meet-on-trump-tariffs-brazils-lula-is-hosting/articleshow/123726272.cms
Sakshi Kuchroo. (2025, September 8). Why is Modi skipping BRICS virtual summit today? A calculated move as India softening stand on Trump. FINANCIAL EXPRESS. https://www.financialexpress.com/india-news/why-is-modi-skipping-brics-virtual-summit-today-a-calculated-move-as-india-softening-stand-on-trump/3970551/
Vaishnav, A., & Maizland, L. (2025, August 18). Will Trump’s India Tariffs Affect a Critical U.S. Partnership? Council on Foreign Relations. Retrieved September 11, 2025, from https://www.cfr.org/article/will-trumps-india-tariffs-affect-critical-us-partnership
