Sự xuất hiện của các hệ thống trí tuệ nhân tạo (AI) đã đánh dấu một bước ngoặt công nghệ quan trọng, tạo ra đột phá cả trong lĩnh vực quân sự. Các tiềm năng mà AI mang lại hoàn toàn có thể sánh bằng những gì các quốc gia sở hữu vũ khí hạt nhân đang có. Tuy nhiên, ở thời điểm hiện tại, các hệ thống AI vẫn chưa tạo ra mối đe dọa tương đương với thảm họa hạt nhân.
Khác với nhiều công nghệ từng được chuyển từ chiến trường sang đời sống dân sự, AI lại phát triển theo chiều hướng ngược lại. Mặc dù cơn sốt AI hiện nay phần lớn được thúc đẩy bởi các khoản đầu tư và nghiên cứu của khu vực thương mại, các cấu trúc quân sự đã nhanh chóng nhận định được tiềm năng của nó. Khả năng thích nghi cao và khả năng phân tích nhanh các khối lượng dữ liệu lớn trong thời gian thực đã thu hút sự chú ý của các lực lượng quân đội.
Ngày nay, có thể liệt kê một số hướng tích hợp AI vào các hệ thống quân sự như sau:
1. Hệ thống chiến đấu tự động và robot. Phát triển và hoàn thiện các máy bay không người lái, robot mặt đất, drone biển và các nền tảng khác, có khả năng thực hiện các nhiệm vụ từ trinh sát đến triển khai hỏa lực với mức độ tự chủ cao, giảm thiểu sự tham gia trực tiếp của con người.
2. Trinh sát, quan sát, thu thập thông tin và phân tích dữ liệu. AI được điều chỉnh để xử lý dữ liệu đa phương thức (ảnh vệ tinh, thông tin trinh sát, tin tức truyền thông, v.v.). Các thuật toán có thể phát hiện các quy luật ẩn, xác định mục tiêu và đối tượng, đồng thời thực hiện việc thu thập thông tin địa hình, cung cấp cho chỉ huy một bức tranh hoạt động kịp thời.
3. Hỗ trợ quyết định và lập kế hoạch hoạt động. Dựa trên phân tích dữ liệu tổng hợp, các hệ thống AI có thể dự báo diễn biến trên chiến trường, mô phỏng hậu quả của các quyết định khác nhau.
4. Chiến tranh mạng và các chiến dịch thông tin. AI được áp dụng để tự động hoá cả các hoạt động phòng thủ (tìm lỗ hổng và đẩy lùi các cuộc tấn công mạng) và tấn công mạng. Ngoài ra, công nghệ deepfake được sử dụng trong chiến tranh thông tin nhằm ảnh hưởng tới đối phương.
Bài viết này trình bày phân tích so sánh kinh nghiệm áp dụng công nghệ AI trong các lực lượng vũ trang của Israel, Mỹ và Trung Quốc. Lựa chọn các quốc gia dựa trên các yếu tố sau: Israel, do các cuộc xung đột kéo dài ở Trung Đông, đã có kinh nghiệm thực tiễn trong việc triển khai và áp dụng AI trên chiến trường; Mỹ duy trì vị thế thống trị trong lĩnh vực công nghệ thông tin, phần lớn nhờ các công ty công nghệ ở Thung lũng Silicon (điều này được khẳng định bằng vị trí số một của Mỹ trong Global AI Index, một bảng xếp hạng dựa trên các chỉ số như mức độ nghiên cứu và phát triển, cơ sở hạ tầng, số lượng chuyên gia, đầu tư, chiến lược quốc gia và ứng dụng thương mại); Trung Quốc, theo dữ liệu của Bank of America, năm 2025 đã đầu tư từ 84‑98 tỷ USD vào phát triển AI, không chỉ cạnh tranh với Mỹ ở cấp độ chiến lược mà còn là ví dụ tiêu biểu của mô hình do nhà nước quản lý thành công trong lĩnh vực này.
Israel: hiệu quả hoạt động trong bối cảnh các mối đe dọa bất đối xứng
Israel đang chủ động theo đuổi chính sách tích hợp các hệ thống AI vào lực lượng vũ trang, nhằm bù đắp cho sự chênh lệch giữa khối lượng dữ liệu trinh sát ngày càng tăng và nguồn nhân lực hạn chế để phân tích kịp thời. Trong danh sách các hướng tích hợp AI đã nêu ở trên, Israel tập trung vào việc phát triển các hệ thống AI hỗ trợ quyết định và lập kế hoạch hoạt động. Logic phát triển công nghệ quân sự dựa trên AI của Israel cho thấy mục tiêu chính là nâng cao chất lượng vòng quyết định của chỉ huy. Các phương pháp phân tích trước “kỷ nguyên AI” không còn đáp ứng được lưu lượng dữ liệu, gây nguy cơ chậm trễ trong phản ứng với thông tin quan trọng. Do đó, Israel sử dụng AI để rút ngắn thời gian từ khi nhận dữ liệu, xác định mục tiêu đến khi thực hiện đòn đánh.
Vai trò then chốt trong quá trình phát triển và triển khai các hệ thống AI cho lực lượng vũ trang Israel do đơn vị 8200, thành lập năm 1952, thuộc Cục Tình báo Quân sự Quân đội Phòng thủ Israel (IDF), đảm nhận. Đơn vị này không tham gia trực tiếp vào các trận chiến trên mặt đất, mà chủ yếu thực hiện các hoạt động chiến tranh mạng.
Sự phối hợp chung trong lĩnh vực công nghệ cao (bao gồm AI) lịch sử thuộc quyền quản lý của Cục An ninh mạng Quốc gia Israel. Các dự án được thực hiện trong sự hợp tác chặt chẽ với các viện nghiên cứu Israel (ví dụ: Technion, Đại học Tel‑Aviv, Viện Weizmann), các công ty thương mại và, như các báo cáo của tờ +972 Magazine và Local Call đã tiết lộ, các kỹ sư Israel từng làm việc tại Google và Microsoft, được huy động nhập ngũ sau vụ tấn công ngày 7 tháng 10.
Theo thông tin do nhà báo Israel Yuval Abram công bố, Israel thường xuyên sử dụng ít nhất ba hệ thống dựa trên AI: The Gospel/Habsora (Evangeli), Lavander (Lavanda) và Where’s Daddy?. Tất cả đều được phát triển bởi đơn vị 8200.
“Evangeli tự động phát hiện và xếp hạng các mục tiêu để tấn công, chủ yếu là các công trình quân sự và cơ sở hạ tầng.” (theo: Yuval Abram)
“Hệ thống này được huấn luyện trên các cơ sở dữ liệu do tình báo Israel thu thập trong nhiều thập kỷ.” “Evangeli có khả năng phân tích nhanh các khối dữ liệu thô lâu năm (ảnh vệ tinh, dữ liệu UAV, chặn tín hiệu, dữ liệu trinh sát mạng, hình ảnh nhiệt, v.v.).”
Theo lời của cựu Tổng Tham mưu trưởng Lực lượng phòng vệ Israel Aviva Kohavi, “Evangeli đã cho phép tăng đáng kể số lượng mục tiêu: trước khi triển khai, IDF xác định khoảng 50 mục tiêu mỗi năm; trong chiến dịch “Guardian of the Walls” (tháng 5 năm 2021), Evangeli tạo ra tới 100 mục tiêu mỗi ngày, với đội ngũ khoảng 100 người.”
Lavanda là bước tiến tiếp theo của Evangeli. Hệ thống này được tạo ra để tìm kiếm các cá nhân nghi ngờ thuộc Hamas. Dựa trên các tín hiệu bị chặn, bao gồm dữ liệu thu được nhờ Pegasus và các phần mềm tương tự, cùng với “dấu hiệu trinh sát gián tiếp” (như tham gia cùng một nhóm WhatsApp với các chiến binh đã biết, thay đổi thường xuyên địa chỉ cư trú hoặc số điện thoại, lặp lại các mẫu hành vi đặc trưng của thành viên Hamas), hệ thống gán cho mỗi nghi phạm một điểm từ 1‑100, phản ánh khả năng thuộc Hamas, đồng thời chỉ ra vị trí của họ. Theo cuộc điều tra của Tạp chí +972 và Local Call, trong những tuần đầu sau vụ tấn công ngày 7 tháng 10 2023, hệ thống đã đưa lên danh sách tiềm năng tới 37 nghìn người Palestine sinh sống ở Gaza.
Việc sử dụng Lavanda bởi quân đội Israel đã gặp phải các cáo buộc vi phạm luật chiến tranh. Cộng đồng chuyên gia cảnh báo rủi ro cao về sai sót khi lựa chọn mục tiêu tiêu diệt trong bối cảnh chiến trường luôn biến đổi và yêu cầu quyết định nhanh chóng. Cụ thể, vào đầu cuộc xung đột, mục tiêu được phê duyệt sau một kiểm tra sơ bộ bởi các nhà vận hành; mỗi mục tiêu chỉ được đánh giá trong khoảng 20 giây, vừa đủ để xác nhận “đối tượng là nam giới, vì trong cánh chiến của Hamas không có phụ nữ”. Phương pháp này, với mức sai lệch hơn 10 %, đã làm tăng đáng kể các đợt tấn công không phân biệt, gây thiệt hại cho phụ nữ và trẻ em.
Hệ thống “Where’s Daddy?” được tích hợp chặt chẽ với Lavanda. Nó được thiết kế để theo dõi vị trí địa lý của mục tiêu đã được Lavanda xác định, tính toán thời điểm mục tiêu trở về nhà và xác định “cửa sổ” thời gian để thực hiện đòn đánh. Các nhà báo xác nhận có nhiều trường hợp đòn đánh nhắm vào nhà dân, khiến không chỉ các chiến binh mà cả toàn bộ thành viên gia đình họ thiệt mạng.
Chiến dịch ‘Iron Swords’ đánh dấu bước chuyển căn bản trong việc ứng dụng AI trên chiến trường. Quyết định chính trị đã công nhận mọi thành viên của cánh chiến Hamas là mục tiêu tiêu diệt, bất kể vị trí trong hệ thống chỉ huy. Số lượng mục tiêu tăng lên gấp bội, khiến việc kiểm tra lại bằng con người trở nên không khả thi.
Các sáng chế của đơn vị 8200 là một trong những chương trình quân sự tiên tiến nhất, đồng thời cũng là những chương trình gây tranh cãi nhất về mặt pháp lý và đạo đức trên thế giới. Luật Nhân đạo Quốc tế dựa trên các nguyên tắc phân biệt, tỷ lệ và thận trọng trong chiến đấu. Các hệ thống như Lavanda và “Where’s Daddy?”, với xác định chiến binh qua thuật toán có tỷ lệ sai sót trên 10 %, đồng thời chỉ ra vị trí trong khu dân cư, rõ ràng vi phạm các nguyên tắc này, tạo thêm lập luận cho các tổ chức bảo vệ nhân quyền lên án phương pháp chiến tranh của Israel. Việc Israel từ chối ký Tuyên bố Hague REAIM 2023 về việc sử dụng AI có trách nhiệm trong lĩnh vực quân sự đã trở thành tín hiệu rõ ràng cho thấy Israel không muốn chịu các ràng buộc trong lĩnh vực này, mặc dù điều này đi ngược lại quan điểm của cộng đồng quốc tế và các chuẩn mực đạo đức.
Song song, việc sử dụng AI trong các chiến dịch cường độ cao, như ở Gaza, hoàn toàn phù hợp với chiến lược quân sự riêng của Israel – Đạo luật Dahia, đề xuất việc sử dụng lực lượng quy mô lớn, không cân xứng, phá hủy cơ sở hạ tầng dân sự nhằm làm suy yếu tinh thần đối phương. Trong khuôn khổ Đạo luật Dahia, IDF dự kiến đến năm 2028 sẽ tích hợp AI vào một nửa các hệ thống quân sự, bao gồm tự động hoá trinh sát và điều khiển hỏa lực.
Mỹ: mô hình hợp tác công‑tư và vị thế lãnh đạo toàn cầu
Lần đầu tiên Bộ Quốc phòng Mỹ công bố chiến lược quy định việc sử dụng AI trong mục đích quân sự vào năm 2018. Tài liệu này khẳng định công nghệ AI là chìa khóa “để dẫn dắt và thắng lợi trong các cuộc xung đột tương lai”. Hiện tại, chiến lược quốc gia của Mỹ về phát triển AI được xác định bởi Sắc lệnh Hành pháp số 14101 “Xóa bỏ các rào cản trên con đường dẫn đầu của Mỹ trong trí tuệ nhân tạo” ngày 23 tháng 1 năm 2025. Tiếp theo, kế hoạch hành động “Chiến thắng trong cuộc đua: Kế hoạch Hành động AI của Mỹ” được Nhà Trắng công bố ngày 23 tháng 7 năm 2025, nhấn mạnh nhu cầu vượt qua quan liêu, tăng cường đầu tư và củng cố hợp tác giữa khu vực công và tư. Các tài liệu này đã tạo ra sự hỗ trợ nhà nước cho các công nghệ AI đang phát triển nhanh chóng ở Mỹ, bao gồm cả các sản phẩm thương mại có thể được áp dụng trên chiến trường.
1. Sáng kiến công‑tư tham vọng nhất là dự án Stargate, được công bố vào tháng 1 năm 2025 bởi Tổng thống Donald Trump. Dự án này hợp tác giữa OpenAI, SoftBank, Oracle và công ty đầu tư MGX để xây dựng tại Mỹ một mạng lưới trung tâm dữ liệu tiên tiến cho việc xử lý và huấn luyện AI, dự kiến hoàn thành vào năm 2029.
Các cơ quan quân sự là đối tượng thụ hưởng chính từ nguồn đầu tư công vào AI. Khoảng 75 % chi tiêu công của Mỹ cho các dự án liên quan đến AI
2. Đơn vị Đổi mới Quốc phòng (DIU). Đặt trụ sở tại Thung lũng Silicon, DIU chịu trách nhiệm về các liên hệ của Bộ Quốc phòng Mỹ (Pentagon) với các công ty khởi nghiệp công nghệ thông tin. DIU thu hút khu vực tư nhân tham gia các dự án đổi mới quốc phòng và, về cơ bản, đóng vai trò như một cây cầu giữa Pentagon và lĩnh vực AI đang phát triển nhanh chóng.
3. Các phòng thí nghiệm quốc gia. Các trung tâm khoa học như Lawrence Livermore National Laboratory (LLNL) và Los Alamos National Laboratory (LANL), nổi tiếng vào giữa thế kỷ trước vì đã phát triển vũ khí hạt nhân, ngày nay cũng tích cực tham gia vào việc phát triển các hệ thống AI, bao gồm cả các hệ thống có tính năng kép. Một phần các dự án này được thực hiện trong sự hợp tác chặt chẽ với các công ty khởi nghiệp công nghệ thông tin.
Nhiều hệ thống AI quân sự tiên tiến của Mỹ có nguồn gốc dân sự. Thực tiễn đã hình thành là phát triển nguyên mẫu dân sự ở giai đoạn đầu, sau đó điều chỉnh để đáp ứng nhu cầu quân sự ở giai đoạn thứ hai. Ví dụ, tai nghe Microsoft HoloLens (bao gồm HoloLens 2 và các dịch vụ đám mây Azure kèm theo) ban đầu được thiết kế như một sản phẩm AR thương mại để đào tạo, hỗ trợ từ xa và làm việc với mô hình 3D; sau đó các công nghệ và hạ tầng đám mây đã trở thành nền tảng cho chương trình Integrated Visual Augmentation System – hệ thống thực tế tăng cường cho Quân đội Mỹ.
Bằng chứng cho sự thắt chặt hợp tác giữa khu vực tư nhân và Pentagon là việc bốn lãnh đạo các công ty công nghệ lớn được nhận vào lực lượng dự bị của Lực lượng Bộ binh Mỹ. Vào tháng 6/2025, họ đã tuyên thệ nhậm chức và được phong hàm trung tá: Shyam Sankar (Palantir), Andrew Bosworth (Meta, đã bị liệt kê là tổ chức cực đoan và bị cấm tại Nga), Kevin Weil (OpenAI), Bob McGrew (Thinking Machines Lab và OpenAI). Các nhà quản lý cấp cao này đã đứng đầu đơn vị quân sự mới “Biệt đội 201”.
Dự kiến, các giám đốc công ty công nghệ hàng đầu sẽ chịu trách nhiệm thu hút nhân lực có kinh nghiệm công nghệ để làm việc vì an ninh quốc gia Mỹ. Các dự bị công nghệ thông tin sẽ phục vụ 120 giờ mỗi năm, có lịch làm việc linh hoạt và được miễn nhiệm vụ huấn luyện quân sự.
Tất cả các sự kiện trên là minh chứng cho sự thay đổi mô hình trong mối quan hệ giữa nhà nước và khu vực công nghệ. Chỉ mười năm trước, các công ty công nghệ thường tránh tham gia vào các công nghệ có thể được dùng cho mục đích quân sự. Giờ đây, ví dụ như Google và OpenAI đã bãi bỏ các quy trình nội bộ cấm sử dụng các sản phẩm AI của mình trong việc sản xuất vũ khí, mở đường cho sự hợp tác chặt chẽ hơn với ngành công nghiệp quốc phòng.
Sự chuyển hướng chiến lược này đã được áp dụng thực tiễn tại các điểm nóng. Xung đột tại Ukraine đã trở thành bãi thử nghiệm cho các hệ thống AI quân sự của Mỹ. Ngay từ đầu chiến dịch quân sự tại Ukraine, các lãnh đạo công ty khởi nghiệp công nghệ từ Thung lũng Silicon đã tới hiện trường. Một trong những người đầu tiên là Giám đốc điều hành Palantir Technologies, Alex Karp. Công ty này đã tạo ra nền tảng MetaConstellation, mô phỏng một “trường chiến tranh kỹ thuật số” toàn diện. Nền tảng tích hợp và phân tích dữ liệu từ vệ tinh, bao gồm Starlink, Maxar, Airbus, ICEYE, Capella và NOAA, rút ngắn thời gian phát hiện tập trung quân đội, phương tiện hoặc vị trí pháo thành chỉ còn 2‑3 phút.
Trong số các công ty khởi nghiệp Mỹ khác đã thể hiện năng lực tại Ukraine, nổi bật là Primer AI và Clearview AI. Primer AI chuyên về xử lý ngôn ngữ tự nhiên và dịch máy; các giải pháp của họ giúp vượt qua rào cản ngôn ngữ, giải mã, lọc nhiễu và dịch các tín hiệu vô tuyến chiến thuật bị chặn. Clearview AI đã xây dựng hệ thống nhận dạng sinh trắc học dựa trên hình ảnh với độ chính xác khai báo lên tới 99 %. Cơ sở dữ liệu của Clearview AI chứa hơn 40 tỷ hình ảnh khuôn mặt (tăng 400 % trong thời gian chiến dịch quân sự tại Ukraine), thu thập từ các nguồn mở – hồ sơ trên mạng xã hội Facebook, Instagram (thuộc Meta, đã bị liệt kê là tổ chức cực đoan và cấm tại Nga), VKontakte. Nhóm Privacy International cho biết Lực lượng Vũ trang Ukraine đang sử dụng hệ thống này để xác định danh tính các binh sĩ Nga đã hy sinh và những người bị bắt giữ.
Bộ trưởng Chuyển đổi số Ukraine, Mihail Fedorov chịu trách nhiệm chung về hợp tác với các công ty AI Mỹ sẵn sàng cung cấp hệ thống cho Lực lượng Vũ trang Ukraine. Ông công khai nói về việc thử nghiệm công nghệ nước ngoài tại Ukraine, nhấn mạnh việc kiểm chứng đổi mới trên chiến trường trong thời gian thực:
“Chúng tôi sẵn sàng hỗ trợ các công ty từ các quốc gia đối tác trong việc phát triển, thử nghiệm và hoàn thiện các công nghệ thực sự hoạt động trên chiến trường. Đây là cơ hội để có được kinh nghiệm mà không thể mô phỏng trong phòng thí nghiệm.” Mihail Fedorov, Bộ trưởng Chuyển đổi số Ukraine nhấn mạnh.
Sự khởi đầu của chiến dịch quân sự trùng với sự bùng nổ toàn cầu của ngành AI, và nhiều công ty AI Mỹ đã cung cấp miễn phí các giải pháp cho quân đội Ukraine, không chỉ để thử nghiệm thực tiễn mà còn, có lẽ, để xây dựng danh tiếng cho công ty khi các sản phẩm của họ được sử dụng trong các hành động quân sự.
Lầu Năm góc cũng đang tích cực đầu tư vào các hệ thống tự động và “Agentic AI” (AI tác nhân – một thế hệ AI mới), tập trung vào các giải pháp có thể thực hiện nhiệm vụ với sự can thiệp tối thiểu của con người. Các hướng đi nổi bật bao gồm:
– Máy bay không người lái tự động. Kể từ năm 2023, chương trình Replicator đang được triển khai, dự kiến sẽ đưa ra hàng ngàn máy bay không người lái tự động vào năm 2026. Để thực hiện chương trình này, Pentagon đã ký hợp đồng với Shield AI (167 triệu USD) và Anduril để nâng cao thuật toán điều khiển bầy đàn.
– Máy bay chiến đấu hiệp đồng. Không quân Mỹ đang dần đưa vào sử dụng các máy bay không người lái dẫn đường, hoạt động đồng thời với các máy bay chiến đấu có người lái F‑35.
Nỗ lực của Mỹ trong việc đưa AI vào lực lượng vũ trang được thúc đẩy bởi nhu cầu vượt lên trước Trung Quốc, nước mà Mỹ xem là đối thủ chính trên mọi cấp độ. Ủy ban An ninh Quốc gia Mỹ về AI, thành lập năm 2021, dự báo trong vòng mười năm tới Trung Quốc có thể trở thành nhà lãnh đạo trong lĩnh vực AI.
Lo ngại này dựa trên thực tế rằng Trung Quốc đang đầu tư vào các dự án AI quân sự nhiều hơn Mỹ. Mặc dù các số liệu chi tiêu quân sự của Trung Quốc cho AI được giữ bí mật, nghiên cứu của Trung tâm An ninh và Công nghệ Mới (CSET) của Mỹ, dựa trên các hợp đồng công khai của Quân đội Nhân dân Trung Quốc (НОАК), ước tính mức tối thiểu chi tiêu của Trung Quốc cho các hệ thống có yếu tố AI là 1,6 tỷ USD mỗi năm; thực tế có thể cao hơn đáng kể.
Trung Quốc: tích hợp do nhà nước quản lý và trí tuệ hoá toàn diện
Trung Quốc, nhận thức tiềm năng chuyển đổi mạnh mẽ của AI, đặt cược vào việc xây dựng một lực lượng vũ trang trí tuệ hoá. Cách tiếp cận của nước này cũng dựa trên chính sách tích hợp quân dân, nhưng kiểm soát nhà nước đối với phát triển các hệ thống AI quân sự còn chặt chẽ hơn hẳn so với Mỹ. Ở Trung Quốc, việc phát triển AI phục vụ quốc phòng được Nhà nước trực tiếp điều phối thông qua chính sách tích hợp quân – dân, khuyến khích các công ty tư nhân hợp tác với quân đội, và qua kế hoạch 5 năm tập trung. Ví dụ, Kế hoạch 5 năm thứ 14 (2021‑2025) trực tiếp yêu cầu Quân Giải phóng Nhân dân Trung Quốc (PLA) “tăng tốc phát triển đồng bộ cơ giới hoá, tin học hoá và trí tuệ hoá” các hệ thống AI. Trong khi ở Mỹ các công ty như Google vẫn giữ được mức độ tự chủ đáng kể và có thể phản đối các hợp đồng quân sự dưới áp lực xã hội, các công ty Trung Quốc phải tuân thủ các chỉ thị của Đảng. Thêm vào đó, Luật An ninh Dữ liệu của Trung Quốc cho phép nhà nước truy cập trực tiếp vào dữ liệu của các công ty. Trong khi ở Mỹ, thông lệ tương tự bị hạn chế bởi sự giám sát của tư pháp và công chúng.
Việc phát triển các hệ thống AI lưỡng dụng bắt đầu vào khoảng những năm 1980, khi Kế hoạch 863 được khởi động, bao gồm nhiều dự án về robot thông minh. Ngày nay, điều này do Chương trình Nghiên cứu và Phát triển Trọng điểm Quốc gia đảm nhiệm, tài trợ cho các dự án trong lĩnh vực học máy. Việc thực hiện chiến lược AI quân sự của Trung Quốc được đảm bảo thông qua sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan quân sự và dân sự, bao gồm
1. Học viện Khoa học Quân sự PLA.
2. Các tập đoàn quốc phòng nhà nước.
Ví dụ, Nornico (Tập đoàn Công nghiệp Phương Bắc Trung Quốc) thiết kế các hệ thống tự hành, đặc biệt là Hệ thống Tấn công Chính xác Thông minh (một tổ hợp để điều chỉnh bầy đàn máy bay không người lái và mô phỏng chiến trường), và Tập đoàn Công nghệ Điện tử Trung Quốc tham gia vào việc phát triển các hệ thống AI cho tác chiến điện tử, thông tin liên lạc, chặn và xử lý tín hiệu.
3. Các công ty công nghệ tư nhân, được thu hút trong khuôn khổ định hướng tích hợp quân-dân sự. Baidu sản xuất công nghệ lái xe tự hành và điện toán đám mây. iFLYTEK chuyên về nhận dạng giọng nói và xử lý ngôn ngữ tự nhiên. Các sản phẩm được PLA sử dụng để tự động hóa việc nghe lén và chặn liên lạc. PIESAT bán dữ liệu không gian địa lý, thu được nhờ nhận dạng đối tượng thông qua AI, được sử dụng để lập bản đồ vị trí theo thời gian thực, đồng thời cung cấp các dịch vụ giám sát vệ tinh và phân tích dữ liệu để quan sát và trinh sát.
PLA đang triển khai AI trong nhiều ứng dụng quân sự:
Thứ nhất, hệ thống tự hành và không người lái. Trung Quốc đang phát triển các UAV tấn công tự hành cao (“Thanh Kiếm Bóng Đêm”, “Bóng Sao”, “Kiếm Sắc”) với khả năng bay tự hành, nhận dạng mục tiêu và sử dụng vũ khí. Công việc đang được tiến hành trên công nghệ bầy đàn UAV. Ngoài các hệ thống tự hành trên không, Trung Quốc còn đang nghiên cứu các máy bay không người lái trên bộ và trên biển. Một trong những robot mặt đất hoạt động đầu tiên đã được trình diễn tại các cuộc diễn tập ở Campuchia vào năm 2021. “Chó robot” đã chứng minh khả năng mang và sử dụng vũ khí tự động. Trong số các hệ thống hàng hải, nổi bật là các tàu không người lái, chẳng hạn như Jinghai, để tuần tra vùng nước tự hành và các tàu hộ tống không người lái D3000 với chức năng chiến đấu trên mặt nước.
Thứ hai, chỉ huy, thông tin liên lạc, tình báo và thực hiện các hoạt động mạng. Lực lượng Hỗ trợ Chiến lược của PLA sử dụng AI để bảo vệ mạng, bao gồm nhận dạng mẫu để bảo vệ khỏi các cuộc tấn công và phát hiện xâm nhập mạng. Ngoài ra, công việc tích cực đang được tiến hành để tạo ra các hệ thống AI nhằm thu thập dữ liệu từ nhiều nguồn khác nhau và tăng tốc độ ra quyết định. Mục tiêu chính được tuyên bố là tạo ra một “mạng lưới nhận thức tình huống đa chiều, mọi điều kiện”. Cần lưu ý rằng song song với Trung Quốc, Mỹ đang thiết kế một mạng lưới tương tự, kết hợp các nền tảng và lĩnh vực khác nhau, trong khuôn khổ khái niệm “chỉ huy và kiểm soát liên cơ quan chung” (JADC2).
Thứ ba, mô phỏng và diễn tập. Trung Quốc thiết kế các bản sao kỹ thuật số và mô phỏng thông minh để đào tạo và huấn luyện. Ví dụ, vào tháng 5 năm 2024, một hệ thống AI “Chỉ huy Ảo” đã được giới thiệu trên tạp chí Common Control & Simulation, mô phỏng phong cách ra quyết định của các chỉ huy PLA trong mô phỏng chiến đấu trên máy tính. Trong quá trình này, nó thể hiện khả năng không chỉ phân tích tình hình kịp thời mà còn tạo ra các lựa chọn hành động, đánh giá hiệu quả của chúng.
Với sự phát triển tích cực của AI, Trung Quốc ủng hộ việc sử dụng AI quân sự một cách có trách nhiệm và được điều chỉnh. Năm 2021, Trung Quốc đã đưa ra một tài liệu tại Liên Hợp Quốc về “Điều chỉnh việc áp dụng quân sự của Trí tuệ Nhân tạo”, và vào năm 2023, đã đề xuất Sáng kiến Toàn cầu về Quản lý Trí tuệ Nhân tạo, không được Mỹ và Israel công khai ủng hộ, nhưng đã được nhiều quốc gia ở Phương Nam toàn cầu chấp thuận. Trong các tài liệu này, Trung Quốc đề xuất các điều khoản sau, kết hợp phát triển công nghệ và các chuẩn mực đạo đức: duy trì sự kiểm soát của con người, tuân thủ luật nhân đạo quốc tế trong việc phát triển và áp dụng AI trong lĩnh vực quân sự, ngăn chặn chạy đua vũ trang trong lĩnh vực AI.
Phân tích so sánh
Phân tích đã thực hiện cho phép xác định ba hướng quân sự hóa AI. Israel đã chọn một mô hình tập trung hẹp, hướng đến việc giải quyết các nhiệm vụ cụ thể với cái giá là bỏ qua các chuẩn mực luật pháp quốc tế. Mỹ thực hiện mô hình đổi mới mở, dựa vào sức mạnh của khu vực tư nhân. Trung Quốc vẫn là người ủng hộ nền kinh tế thị trường xã hội chủ nghĩa, nơi nhà nước định hướng nỗ lực của tất cả các khu vực vào việc triển khai công nghệ cao trong lực lượng vũ trang, đồng thời phát triển các tiêu chuẩn quốc gia.
Kinh nghiệm của Israel, Mỹ và Trung Quốc cho thấy việc đưa các hệ thống AI vào lực lượng vũ trang đi kèm với những khó khăn quy mô lớn. Trong quá trình phân tích so sánh, các vấn đề sau đã được xác định, mà các nhà phát triển AI trên toàn thế giới đều gặp phải:
1. Thiếu hoặc không tiếp cận được dữ liệu liên quan.
Khó khăn chính là sự thiếu hụt dữ liệu đủ số lượng và trực tiếp liên quan đến các hoạt động quân sự. Nhiều dữ liệu quan trọng cho việc huấn luyện hệ thống AI không được thu thập dưới dạng số hoá (ví dụ, vẫn được ghi trên giấy) hoặc đã bị phân loại bí mật.
Ngoài ra, vấn đề đảo thông tin – tức là sự tách rời dữ liệu giữa các loại binh chủng – còn làm cho việc trao đổi thông tin trở nên vô cùng khó khăn, cản trở việc xây dựng một cơ sở dữ liệu huấn luyện thống nhất.
2. Tính dễ bị tổn thương của các hệ thống AI non trẻ.
Nhiều chuyên gia thừa nhận rằng các hệ thống AI hiện nay dễ bị tổn thương trước các cuộc tấn công mạng có chủ đích và các hành vi phá hoại. Kẻ xấu có thể thao túng dữ liệu và thuật toán trong giai đoạn huấn luyện, chẳng hạn độc hoá dữ liệu huấn luyện bằng cách chèn các sai lệch ẩn, dẫn đến lỗi hệ thống có nguồn gốc sâu trong thuật toán. Khối lượng dữ liệu lớn khiến việc bảo vệ chúng trở nên khó khăn, và các chuyên gia lưu ý rằng không thể đảm bảo phát hiện được việc xâm nhập của đối phương vào mạng nội bộ.
3. Hạn chế của mạng truyền thông.
Trường chiến hiện đại tạo ra một lượng thông tin khổng lồ: hình ảnh, video từ drone, v.v. Các kênh truyền thông hiện có không luôn đáp ứng được việc truyền tải dữ liệu trong thời gian thực. Ngay cả khi băng thông đủ, độ trễ trong truyền dữ liệu vẫn làm giảm tính kịp thời của phản hồi.
Đặc thù môi trường không khí và dưới nước tạo ra những khó khăn riêng. Ví dụ, việc xây dựng một mạng lưới tin cậy cho đàn UAV (đòi hỏi trao đổi thông tin liên tục giữa nhiều “nút”) phức tạp hơn so với việc điều khiển một drone đơn lẻ qua kênh P2P. Liên lạc dưới nước còn bị hạn chế nghiêm trọng do hấp thụ tín hiệu. Thêm vào đó, cả UAV và các phương tiện tự hành dưới nước thường phụ thuộc vào các trạm phát lại trên mặt đất hoặc trên không, những trạm này dễ bị tấn công bằng tên lửa.
4. Khó khăn trong thử nghiệm và đánh giá.
Để xây dựng niềm tin vào các hệ thống AI, đặc biệt là những hệ thống có mục đích quân sự, cần phải tiến hành thử nghiệm toàn diện nhằm chứng minh hiệu quả chiến đấu của chúng. Tuy nhiên, việc kiểm tra các hệ thống vũ khí tự động trong mọi kịch bản xung đột thực tế là về cơ bản không thể. Việc mô phỏng đòi hỏi nguồn lực thời gian và tài chính lớn, và dù vậy vẫn không thể bao quát hết. Quá trình thử nghiệm các hệ thống tự động, nhất là trong môi trường gần giống chiến đấu, còn tiềm ẩn rủi ro an ninh.
Nhìn chung, bất chấp những khác biệt đáng kể trong chiến lược, kinh nghiệm của Israel, Mỹ và Trung Quốc trong việc áp dụng AI vào lực lượng vũ trang bộc lộ một loạt các hướng công nghệ và vận hành chung, mang tính toàn cầu và định hình các xu hướng phát triển của ngành quân sự.
Đầu tiên, tập trung vào xây dựng các hệ thống hỗ trợ quyết định tích hợp. Các dự án của Israel “Evangile” và “Lavanda”, chương trình của Mỹ như MetaConstellation của Palantir, và dự án của Trung Quốc về “mạng đa chiều thời tiết toàn diện” đều thể hiện một mô hình chung: chuyển từ nhà phân tích con người sang người vận hành giám sát thuật toán.
Thứ hai, phát triển các hệ thống chiến đấu tự động và dạng bầy đàn. Xu hướng này phản ánh nỗ lực toàn cầu giảm bớt hạn chế về nhân lực bằng cách ủy thác các chức năng chiến thuật cho các hệ thống tự động.
Thứ ba, xuất hiện các hình thức tích hợp quân dân phát triển. Mỹ đã thành lập các “cầu nối” thể chế (DIU, “Đội 201”) để thu hút các startup dân sự; Trung Quốc chỉ đạo tích hợp các công ty tư nhân vào các chương trình quốc phòng; Israel khai thác nguồn dự trữ các nhà phát triển từ các tập đoàn công nghệ. Dù phương pháp khác nhau, nhưng không quốc gia nào có thể phát triển AI quân sự mà không có sự hợp tác chặt chẽ với khu vực công nghệ dân sự, tạo ra các mô hình hợp tác mới giữa các công ty IT tư nhân và quân đội.
Ba hướng này định hình các véc tơ phát triển của chính sách quân sự‑kỹ thuật hiện đại: số hoá toàn diện thông tin tình báo, ủy thác chức năng cho AI đồng thời duy trì kiểm soát của con người, và kết nối thể chế giữa các cơ quan quốc phòng và ngành IT. Kinh nghiệm của Israel, Mỹ và Trung Quốc cho thấy ưu thế quân sự trong tương lai sẽ phụ thuộc vào khả năng triển khai nhanh chóng ba trụ cột thay đổi mang tính liên kết., chứ không chỉ tập trung vào các công nghệ đột phá riêng lẻ./.
Biên dịch: Bùi Toàn
Tác giả: Ekaterina Ivanova là chuyên gia độc lập của Hội đồng Các vấn đề quốc tế Nga (RIAC)
Bài viết thể hiện quan điểm riêng của tác giả, không nhất thiết phản ánh quan điểm của Nghiên cứu Chiến lược. Mọi trao đổi học thuật và các vấn đề khác, quý độc giả có thể liên hệ với ban biên tập qua địa chỉ mail: [email protected]
Tài liệu tham khảo
– Аль‑Сахель С., Смирнов А. Технологии искусственного интеллекта в палестино‑израильском конфликте // Международная жизнь. URL: https://interaffairs.ru/news/show/43910?ysclid=mf40auuxx8983458641
– Изюмов Д.Б., Кондратюк Е.Л. Анализ различий в подходах США и Китая к применению искусственного интеллекта в системах вооружения // Инноватика и экспертиза. 2022. Вып. 2 (34). С. 228–239.
– Пашенцев Е.Н., Козюлин В.Б. Искусственный интеллект и геополитика: доклад / ДА МИД России. М., 2024. 72 с.
– Помозова Н.Б., Литвак Н.В. Военный искусственный интеллект в США и КНР: сотрудничать нельзя воевать // Полис. Политические исследования. 2025. № 3. С. 7–24. DOI: 10.17976/jpps/2025.03.02.
– Селянин Я.В. Приоритеты госфинансирования и перспективы развития отрасли искусственного интеллекта в США. Анализ и прогноз // Журнал ИМЭМО РАН. 2021. № 3. С. 65–93. DOI: 10.20542/afij-2021-3-65-93.
– Цешковская Ю.В. Стартапы на поле боя: как частный сектор открывает эру «алгоритмических войн» // РСМД. URL: https://russiancouncil.ru/analytics-and-comments/analytics/startapy-na-pole-boya-kak-chastnyy-sektor-otkryvaet-eru-algoritmicheskikh-voyn/#1
– Чугунов В., Доронин А. Боевое применение ИИ‑систем Израилем в секторе Газа: этические проблемы // РСМД. URL: https://russiancouncil.ru/analytics-and-comments/columns/cybercolumn/boevoe-primenenie-ii-sistem-izrailem-v-sektore-gaza-eticheskie-problemy/#2
– Шейкин А.Г. Правовое регулирование искусственного интеллекта в Китайской Народной Республике: состояние, перспективы, сравнительный анализ законопроектных предложений (часть 1) // Пролог: журнал о праве. 2025. № 1. С. 38–54.
– Ak G. “Crime of the Century”: Israel’s State Terrorism and International Law Violations in Gaza Strip // Journal of Humanity, Peace and Justice. 2024. Vol. 1, No. 1. P. 65–95.
– Amoroso D., Tamburrini G. Autonomous Weapons Systems and Meaningful Human Control: Ethical and Legal Issues // Current Robotics Reports. 2020. Vol. 1. P. 187–194.
– Fedasiuk R., Melot J., Murphy B. Harnessed Lightning: How the Chinese Military is Adopting Artificial Intelligence / Center for Security and Emerging Technology. 72 p.
– Fravel M.T. China’s New Military Strategy: “Winning Informationized Local Wars” // China Brief. 2015. Vol. 15, No. 13. P. 3–7.
– Outline of the People’s Republic of China 14th Five‑Year Plan for National Economic and Social Development and Long‑Range Objectives for 2035 = 中华人民共和国国民经济和社会发展第十四个五年规划和 2035 年远景目标纲要. URL: http://www.gov.cn/xinwen/2021-03/13/content_5592681.htm
– Summary of the 2018 Department of Defence Artificial Intelligence Strategy: тех. отч. / United States DoD. 2019. 17 p.
