Quân đội ngày càng hùng mạnh của Trung Quốc đã bao vây Đài Loan bằng các cuộc tập trận với sự đa dạng về mặt chiến thuật. Lực lượng không quân và hải quân của họ tiến hành các cuộc xâm nhập hàng ngày, và Bắc Kinh đã xóa bỏ ranh giới biển không chính thức giữa hai bên. Tuy nhiên, nhiều người Mỹ vẫn cảm thấy bối rối trước việc công chúng Đài Loan dường như thờ ơ, cam chịu hoặc thờ ơ trước những mối đe dọa này.
Một cựu quan chức cấp cao của Đài Loan đã than thở về việc thiếu vắng “ý chí chiến đấu” – yếu tố then chốt cho việc phòng thủ của hòn đảo. Chưa dừng lại ở đó, một Thứ trưởng Quốc phòng đã chỉ trích Đài Loan vì “tình trạng chậm chạp đáng báo động trong việc tăng cường đáng kể khả năng phòng thủ của hòn đảo”. Tại sao Mỹ phải bảo vệ Đài Loan nếu Đài Loan không tự lo được cho bản thân họ?
Nhưng nếu nhìn kỹ hơn, có thể nhận thấy vấn đề thực sự nằm ở sự phân cực chính trị, chứ không phải ý chí chiến đấu.
Hòn đảo đang quyết tâm hơn người ta nghĩ
Nhiều chỉ số chồng chéo nhau chứng minh rằng phần lớn – nếu không muốn nói là tuyệt đại đa số – người Đài Loan có động lực bảo vệ hòn đảo, khao khát tổ chức và lãnh đạo, và rất quan tâm đến các cơ hội đào tạo phòng thủ dân sự.
Các cuộc khảo sát liên tục cho thấy hơn hai phần ba người Đài Loan sẵn sàng chiến đấu nếu Trung Quốc tấn công. Tỷ lệ ủng hộ nghĩa vụ quân sự ở Đài Loan cao hơn ở Hàn Quốc, ngay cả trong nhóm tuổi nghĩa vụ quân sự.
Ngoài các cuộc thăm dò dư luận, các khóa đào tạo phòng thủ dân sự từ các nhóm như Học viện Kuma và Liên minh Tiến lên đã kín chỗ từ nhiều tháng trước. Các bác sĩ đã xếp hàng dài khắp khu phố để tham gia các lớp học về y học chấn thương và điều trị vết thương do súng bắn, những sự cố cực kỳ hiếm gặp ở Đài Loan, nhưng có thể phổ biến trong trường hợp khủng hoảng.
Sự nghiêm túc trong mục tiêu này cũng được phản ánh trong chính sách quốc phòng. Mặc dù vẫn còn nhiều việc phải làm, Đài Loan đã tăng ngân sách quân sự hơn 10% trong hai năm qua và 76,8% kể từ năm 2016. Chi tiêu quốc phòng chiếm 15% ngân sách chính quyền trung ương vào năm 2024 và 22% vào năm 2025 — cả hai đều chiếm tỷ lệ lớn hơn Mỹ. Đài Loan đang mở rộng ngành công nghiệp quốc phòng nội địa, vốn sản xuất nhiều tên lửa chống hạm hơn Mỹ hàng năm. Chính phủ Đài Loan cũng tuyên bố chi tiêu quốc phòng sẽ đạt 3,32% GDP vào năm 2026, với mức 3% đóng vai trò là mức sàn trong tương lai.
Hơn nữa, số tiền này không bao gồm chi tiêu cho “khả năng phục hồi của toàn xã hội ” – sự chuẩn bị chính thức cho khả năng phối hợp giữa dân sự, quân sự và chính phủ cho một cuộc chiến giả định. Điều mà nhiều người ở Mỹ coi là sự thờ ơ hoặc cam chịu của Đài Loan, trên thực tế, là thiếu định hướng, lãnh đạo và tổ chức. Nhưng đây là một nhiệm vụ to lớn: Ngay chính nước Mỹ cũng đã không có một cuộc tập trận phòng thủ dân sự được phối hợp trên toàn quốc kể từ khi Chiến tranh Lạnh kết thúc. Kế hoạch phòng thủ dân sự ở Mỹ bị phân mảnh giữa các tác nhân bên trong giới tư nhân và chính quyền địa phương, tiểu bang hay liên bang. Những nỗ lực hiện tại của Mỹ không chuẩn bị cho công chúng của họ đối phó với chiến tranh kéo dài hoặc các mối đe dọa đối với quê hương. Nếu không biết và thực hiện nhất quán một kế hoạch ứng phó mạch lạc đối với một mối đe dọa xa vời nhưng cấp bách, nhiều người có thể chỉ đơn giản là tiếp tục cuộc sống của họ.
Khả năng phục hồi toàn xã hội cung cấp kế hoạch ứng phó đó, chuẩn bị cho người Đài Loan tổ chức và vượt qua nguy cơ bị Trung Quốc tấn công hoặc phong tỏa. Chính quyền Đài Bắc đã tăng cường tính thực tế và toàn diện của cuộc tập trận Hán Quang thường niên. Qua thời gian, cuộc tập trận này đã tăng gấp đôi thời lượng, mô phỏng nhiều kịch bản tác chiến đô thị hơn, diễn ra không theo kịch bản sẵn có và huy động nhiều lực lượng dự bị hơn đáng kể. Cuộc tập trận cũng bổ sung các nội dung phòng thủ dân sự và bảo vệ cơ sở hạ tầng, bao gồm diễn tập sơ tán và vận chuyển quân đội và thiết bị qua hệ thống tàu điện ngầm Đài Bắc.
Cuộc tập trận đã được công bố rộng rãi trên báo chí và mạng xã hội, bao gồm cả các video do Cơ quan Thông tấn Quân sự Đài Loan sản xuất với phụ đề tiếng Anh. Điều này đã thu hút sự chú ý đáng kể của truyền thông địa phương và quốc tế, mang lại những lợi ích bổ sung. Đài Loan càng thể hiện năng lực phòng thủ và sự chuẩn bị của mình, Washington càng sẵn sàng hỗ trợ. Đài Loan càng tham gia nhiều vào các hoạt động chuẩn bị phòng thủ dân sự, những người còn đang lưỡng lự càng phải đối mặt với áp lực xã hội lớn hơn, thúc đẩy họ cũng tham gia.
Vấn đề nằm ở yếu tố chính trị
Rào cản thực sự là sự phân cực chính trị. Điều này xuất phát từ sự yếu kém trong các thể chế chính trị của Đài Loan, bất chấp sức mạnh tổng thể của chúng. Được che chắn trong các thành trì địa phương, các đảng phái có thể thu hút cử tri hạn hẹp và phớt lờ dư luận rộng lớn hơn. Từ nền tảng đó, các chính trị gia đã khơi dậy sự hoài nghi về sự hỗ trợ của Mỹ và tung ra những cáo buộc hiếu chiến chống lại các nỗ lực phòng thủ dân sự.
Các đảng đối lập Đài Loan đã công kích những nỗ lực cải cách quốc phòng của Đảng Dân chủ Tiến bộ cầm quyền. Quốc dân đảng cáo buộc nhà lãnh đạo Lại Thanh Đức kích động chiến tranh vì lợi ích chính trị cá nhân. Năm 2024, Bộ Giáo dục đã ban hành “Phiếu Đồng ý Nghĩa vụ Thanh niên” gây tranh cãi, dường như nhằm huy động học sinh trung học tham gia phòng vệ dân sự, gây hoang mang cho phụ huynh. Mặc dù mẫu đơn này đã bị ngừng gần như ngay lập tức, các thành viên đảng đối lập vẫn lên án Lại Thanh Đức và Đảng Dân chủ Tiến bộ vì đã chuẩn bị đưa trẻ em ra chiến trường.
Các nhà lập pháp đối lập chỉ trích cuộc tập trận Hán Quang năm nay — với nội dung phòng thủ dân sự quan trọng — là chính phủ đang cố gắng gieo rắc nỗi sợ hãi trong dân chúng về sự hủy diệt của hòn đảo sắp xảy ra. Họ cũng đề xuất sửa đổi Đạo luật Phòng thủ Dân sự và Đạo luật Huy động Quốc gia vào năm 2024. Những sửa đổi này sẽ ngăn chặn dân thường hỗ trợ các hoạt động quân sự phòng thủ.
Một báo cáo gần đây của RAND nhận thấy sự phân cực chính trị trong nội bộ Đài Loan làm suy giảm tính hiệu quả của việc huy động toàn xã hội. Nếu không có sự ủng hộ của các đảng phái đối với phòng thủ dân sự, kế hoạch huy động, các nỗ lực liên quan đến khả năng phục hồi và các chương trình gắn kết cộng đồng Đài Loan sẽ gặp phải những trở ngại đáng kể. Do các đảng đối lập nắm giữ đa số các vị trí lãnh đạo cấp quận và thành phố, việc tham gia ở cấp địa phương vào công tác phòng thủ toàn xã hội vẫn còn nhiều bấp bênh. Một số chính trị gia đã cáo buộc một nhóm phòng thủ dân sự trục lợi từ căng thẳng xuyên eo biển Đài Loan và hứa sẽ điều tra.
Vai trò của nước Mỹ được thể hiện đến đâu?
Vai trò của Mỹ không chỉ giới hạn ở việc cung cấp vũ khí. Washington còn có đòn bẩy đặc biệt để củng cố năng lực phòng thủ dân sự của Đài Loan, nơi mà ngay cả những tuyên bố khiêm tốn, nỗ lực hợp tác và thay đổi chính sách của Mỹ cũng có thể mang lại những hiệu quả vượt bậc.
Quan trọng nhất, chính phủ Mỹ có thể công khai ca ngợi những nỗ lực phục hồi của xã hội. Điều này sẽ xóa bỏ sự phân cực trong nội bộ Đài Loan, tạo động lực chính trị cho các cấp địa phương tham gia vào công tác chuẩn bị của chính quyền trung ương. Đây là một trường hợp hiếm hoi mà ngoại giao công chúng tự thân có thể giải quyết dứt điểm những trở ngại mang tính đảng phái đối với các nỗ lực phòng thủ nghiêm túc.
Lập trường của chính quyền Trump đối với Đài Loan vẫn chưa rõ ràng. Nhà Trắng đã áp thuế 20% lên hàng xuất khẩu của Đài Loan, khiến họ chịu bất lợi 5% so với các đối thủ cạnh tranh Nhật Bản và Hàn Quốc. Trong mùa hè, chính quyền Trump cũng đã chỉ thị cho chính quyền của ông Lại hủy bỏ các chuyến dừng chân đã lên kế hoạch tại Thành phố New York và Dallas nhằm duy trì tiến độ đàm phán thương mại và hội nghị thượng đỉnh có thể diễn ra vào mùa thu với Bắc Kinh.
Phòng thủ dân sự cuối cùng mang lại lợi ích cho Mỹ. Xã hội Đài Loan càng gắn kết và tổ chức chặt chẽ, họ càng có thể di chuyển và tiếp tế lực lượng tại các đầu cầu hiệu quả hơn — gây tổn thất hoặc thậm chí đánh bại các đơn vị quân đội Trung Quốc xâm nhập. Đài Loan càng tích trữ lương thực, nước uống và năng lượng, người dân càng có thể sống sót lâu hơn sau một cuộc phong tỏa. Đài Loan càng cầm cự được lâu, càng có nhiều không gian để Washington, Tokyo và các nước khác đưa ra quyết định ứng phó.
Trong một thế giới lý tưởng, Đài Loan sẽ phải đối mặt với sự đánh đổi giữa lợi ích cận biên của việc tăng cường khả năng phục hồi xã hội so với việc mua thêm vũ khí. Tuy nhiên, Đài Loan vẫn đang chờ nhận được lô vũ khí tồn đọng trị giá 21,54 tỷ đô la do Mỹ sản xuất mà họ đã trả tiền, nhưng các nhà thầu quốc phòng Mỹ đang gặp khó khăn trong việc sản xuất. Ngay cả khi những thiết bị đó xuất hiện trong kho vũ khí ngay ngày mai, việc phát triển và huấn luyện các khái niệm tác chiến hiệu quả có thể mất hàng tháng trời.
Việc tăng cường phòng thủ dân sự có thể đóng góp trực tiếp hơn vào an ninh tổng thể của Đài Loan, đồng thời giảm bớt áp lực lên năng lực sản xuất hoặc ngân sách của Mỹ. Các cơ quan liên bang và tiểu bang Mỹ có thể chia sẻ kinh nghiệm trong việc bảo vệ cơ sở hạ tầng quan trọng, duy trì chức năng của chính phủ trong thảm họa và thiết lập thông tin liên lạc an toàn. Trong trường hợp bị tấn công, việc phá hủy mạng lưới thông tin liên lạc sẽ cắt đứt các lực lượng phòng thủ dân sự khỏi chính quyền trung ương. Các nhà lãnh đạo quân sự, chính trị và doanh nghiệp Mỹ có thể đào tạo về ra quyết định trong khủng hoảng cho các nhà lãnh đạo cấp thấp của chính phủ, xã hội dân sự và quân đội Đài Loan.
Washington cũng có thể tạo điều kiện cho Đài Loan hợp tác với các quốc gia khác, những đối tác cũng đang đổi mới về phòng thủ dân sự. Ví dụ, Hiệp hội Huấn luyện Quốc phòng Phần Lan chuẩn hóa hướng dẫn cho các tổ chức phòng thủ dân sự, theo dõi việc huấn luyện theo từng cá nhân và tiến hành đánh giá mức độ sẵn sàng. Hiệp hội này cũng đóng vai trò là cầu nối giữa các nhóm thành viên và chính phủ quốc gia. Tương tự, Liên đoàn Phòng thủ Mạng của Estonia có thể là hình mẫu cho sự hợp tác an ninh mạng giữa chính phủ, các tổ chức phi lợi nhuận và doanh nghiệp tư nhân. Quân đoàn Tình nguyện Singapore mở ra cơ hội phòng thủ dân sự cho phụ nữ, cũng như xây dựng chương trình đào tạo y tế và an ninh mạng vượt ra ngoài chế độ nghĩa vụ quân sự thông thường.
Mặc dù còn một chặng đường dài phía trước, Đài Loan đang có những bước tiến vượt bậc trong việc chuẩn bị cho chính phủ, xã hội và quân đội để đối mặt với những thách thức đa chiều từ Trung Quốc. Washington đang có một cơ hội quan trọng để vượt qua sự phân cực và tăng cường các nỗ lực quốc phòng, không chỉ trong phạm vi quân đội, mà còn cho toàn thể xã hội Đài Loan./.
Biên dịch: Hoàng Hải
Các tác giả: Raymond Kuo là giám đốc Sáng kiến chính sách Đài Loan của RAND và là nhà khoa học chính trị cấp cao tại RAND; Catherine Kish là trợ lý nghiên cứu tại RAND.
Bài viết thể hiện quan điểm riêng của các tác giả, không nhất thiết phản ánh quan điểm của Nghiên cứu Chiến lược. Mọi trao đổi học thuật và các vấn đề khác, quý độc giả có thể liên hệ với ban biên tập qua địa chỉ mail: [email protected]
