Campuchia đang là một quốc gia đang phát triển với định hướng hội nhập kinh tế và thu hút đầu tư. Tuy nhiên, nước này đã nhanh chóng trở thành điểm nóng của các hoạt động lừa đảo quốc tế và tội phạm mạng xuyên quốc gia. Quá trình toàn cầu hóa và chuyển đổi số mang lại cơ hội phát triển kinh tế nhưng đồng thời phơi bày những lỗ hổng nghiêm trọng trong năng lực quản trị và khung pháp lý quốc gia. Dưới tác động của dòng đầu tư nước ngoài, Campuchia trở thành địa bàn thuận lợi cho các mạng lưới tội phạm công nghệ cao lợi dụng, núp bóng trong các khu kinh tế đặc biệt như Sihanoukville để vận hành các trại lừa đảo quy mô toàn cầu. Sự phát triển của trí tuệ nhân tạo, mạng xã hội và các nền tảng tài chính trực tuyến đã khiến tội phạm mạng trở nên phi lãnh thổ, tinh vi và khó kiểm soát hơn, trong khi năng lực điều tra số và hợp tác quốc tế của Campuchia còn hạn chế. Hiện tượng này phản ánh mặt trái của toàn cầu hóa công nghệ khi các quốc gia yếu về thể chế dễ bị cuốn vào chuỗi giá trị tội phạm toàn cầu. Trường hợp Campuchia vì vậy không chỉ là một vấn đề hình sự mà còn là thách thức an ninh phi truyền thống mang tính khu vực để đặt ra yêu cầu cấp thiết về hợp tác an ninh mạng cũng như tăng cường năng lực quản trị số và bảo vệ chủ quyền quốc gia trong kỷ nguyên toàn cầu hóa.
Toàn cầu hóa kinh tế và sự dịch chuyển của mạng lưới tội phạm xuyên quốc gia sang các quốc gia có năng lực quản trị yếu kém .
Toàn cầu hóa kinh tế đặt các quốc gia đang phát triển vào một vị thế đầy mâu thuẫn, vừa tiếp cận nhiều cơ hội phát triển và vừa trở thành đối tượng dễ bị tổn thương trước các mối đe dọa an ninh phi truyền thống. Một trong những hiện tượng điển hình là sự dịch chuyển chiến lược của các mạng lưới tội phạm xuyên quốc gia sang những quốc gia có khung thể chế và năng lực quản trị yếu kém. Campuchia, trong hai thập kỷ qua, nổi lên như một ví dụ điển hình của quá trình này khi dần trở thành địa bàn hoạt động trung tâm cho các tổ chức lừa đảo công nghệ cao.
Ở cấp độ cấu trúc, toàn cầu hóa mở rộng tự do lưu chuyển vốn, công nghệ, dịch vụ và con người. Đây là nền tảng để các quốc gia đang phát triển thu hút đầu tư trực tiếp nước ngoài nhằm thúc đẩy tăng trưởng kinh tế. Tuy nhiên, chính những dòng vốn và công nghệ xuyên biên giới này lại trở thành lá chắn che phủ cho các tổ chức tội phạm quốc tế. Khi pháp luật về kinh tế và công nghệ không theo kịp quyền lực thị trường, những khoảng trống trong quản lý trở thành môi trường thuận lợi để tội phạm hợp thức hóa và mở rộng hoạt động.
Bên cạnh góc nhìn bình diện khu vực, sự phát triển của hạ tầng giao thông và công nghệ liên lạc nhờ toàn cầu hóa giúp các mạng lưới tội phạm vận hành xuyên biên giới với tính linh hoạt cao. Chúng có thể tổ chức lừa đảo hướng đến nạn nhân tại nhiều quốc gia nhưng đặt cơ sở hạ tầng tại Campuchia để giảm rủi ro pháp lý. Cơ chế phân tán hoạt động theo dạng “mạng lưới” này khiến việc truy vết, dẫn độ và truy cứu trách nhiệm trở nên phức tạp, vượt ngoài khả năng của một quốc gia đơn lẻ.
Ở một diễn biến khác trong quan hệ quốc tế, hiện tượng Campuchia cho thấy quyền lực của các chủ thể phi nhà nước, cụ thể là các tổ chức tội phạm toàn cầu đang thách thức chủ quyền và năng lực quản trị của quốc gia. Nhà nước không còn giữ độc quyền kiểm soát các hoạt động xuyên biên giới nhất là trong lĩnh vực kinh tế – công nghệ. Khi mạng lưới tội phạm tận dụng lợi ích của toàn cầu hóa hiệu quả hơn nhà nước, trật tự an ninh trở nên bất cân xứng và nghiêng về phía các yếu tố kinh tế phi pháp.
Bên cạnh đó, một thực thể phổ biến trong các nước đang phát triển là nỗ lực theo đuổi hội nhập kinh tế thường đi kèm với sự thỏa hiệp trong quản trị, đặc biệt trong việc giám sát hoạt động doanh nghiệp nước ngoài. Campuchia đã cho phép hình thành các khu vực kinh tế và đặc khu mang tính khép kín nơi các hoạt động được trao nhiều ưu đãi nhưng thiếu minh bạch. Điều này tạo ra một không gian mà trong đó các doanh nghiệp bình phong, do tội phạm quốc tế kiểm soát, có thể hoạt động gần như công khai và điều hành các trung tâm lừa đảo trực tuyến, đánh bạc qua mạng hay môi giới lao động phi pháp.
Do đó, có thể khẳng định rằng việc Campuchia trở thành trung tâm của tội phạm lừa đảo quốc tế không phải là hiện tượng biệt lập hay ngẫu nhiên, mà là hệ quả của một quá trình cấu trúc: toàn cầu hóa đã mở rộng khả năng vận động của tội phạm, trong khi những giới hạn của năng lực quản trị ở các quốc gia đang phát triển như Campuchia lại không theo kịp. Điều này đặt ra yêu cầu cấp thiết về tăng cường minh bạch thể chế, cải thiện năng lực quản trị kinh tế – công nghệ và mở rộng hợp tác đa phương để xử lý các thách thức an ninh phi truyền thống trong kỷ nguyên số.
Cách mạng công nghệ số tạo ra không gian phạm tội mới vượt ngoài phạm vi kiểm soát truyền thống của nhà nước Campuchia
Sự phát triển nhanh chóng của công nghệ số và Internet trong bối cảnh Cách mạng công nghiệp 4.0 đã tạo nên một cấu trúc quyền lực mới vượt khỏi phạm vi vật lý truyền thống của các quốc gia. Đối với Campuchia, nơi năng lực quản trị nhà nước chưa theo kịp tốc độ số hóa, điều này đã mở ra một không gian phạm tội mới nơi mà pháp luật, cơ chế giám sát và công cụ thực thi bị bóp méo, vô hiệu hoặc bỏ ngỏ. Các mạng lưới tội phạm xuyên quốc gia đã nhanh chóng chiếm lĩnh vùng xám này và biến Campuchia thành trung tâm điều hành hoạt động lừa đảo trực tuyến trên quy mô khu vực và quốc tế.
Thứ nhất, công nghệ số đã làm thay đổi bản chất của hoạt động tội phạm. Nếu trước đây hành vi phạm pháp thường gắn với không gian vật lý và dễ bị giám sát thì nay tội phạm có thể ẩn danh trên không gian mạng, vận hành xuyên biên giới và tiếp cận nạn nhân ở bất kỳ nơi đâu. Đặc biệt, các công cụ công nghệ như giả mạo giọng nói, mô phỏng danh tính số và AI trong tự động hóa kịch bản lừa đảo giúp tội phạm tối ưu hóa hiệu quả lừa đảo đồng thời hạn chế rủi ro bị lần dấu. Điều này tạo ra bước nhảy từ mô hình lừa đảo cá nhân sang nhà máy lừa đảo thì vận hành theo tính chất công nghiệp hóa.
Thứ hai, sự phát triển của hạ tầng tài chính số đặc biệt là tiền mã hóa và ví điện tử cung cấp một phương tiện rửa tiền và chuyển tiền ẩn danh hiệu quả hơn nhiều so với hệ thống ngân hàng truyền thống. Trong bối cảnh Campuchia chưa có hệ thống kiểm soát giao dịch tài chính kỹ thuật số chặt chẽ trong các giao dịch liên quan đến tội phạm được lưu chuyển qua biên giới dễ dàng mà không để lại dấu vết đáng kể. Điều này khiến khả năng truy nguyên dòng tiền phạm pháp gần như bất khả thi đối với lực lượng chức năng trong nước.
Thứ ba, các trung tâm lừa đảo trực tuyến tại Campuchia đã tận dụng sự thiếu hụt khung pháp lý an ninh mạng. Campuchia mới chỉ bắt đầu xây dựng các đạo luật liên quan đến quản trị Internet trong vài năm gần đây, trong khi đó mạng lưới tội phạm đã phát triển và nâng cấp công nghệ từ trước đó nhiều năm. Khoảng cách giữa tốc độ vận động của công nghệ và độ trễ của chính sách đã tạo ra một lỗ hổng quản lý lớn, khiến không gian mạng trở thành nơi tội phạm hoạt động mà không bị ràng buộc bởi kiểm soát quốc gia.
Cuối cùng, hệ thống thực thi pháp luật truyền thống vốn dựa trên chủ quyền lãnh thổ không còn phù hợp với môi trường tội phạm mạng xuyên biên giới. Những đường dây điều hành từ Campuchia có thể lừa đảo nạn nhân tại Việt Nam, Trung Quốc hay châu Âu, khiến cơ quan chức năng Campuchia gặp khó khăn trong việc khởi tố hay dẫn độ do xung đột quyền tài phán giữa các quốc gia. Sự thiếu hợp tác quốc tế hiệu quả làm kéo dài hoặc bế tắc tiến trình điều tra tạo thêm lợi thế cấu trúc cho tội phạm.
Bên cạnh đó, trong góc nhìn Quan hệ quốc tế, sự biến đổi này cho thấy quyền lực số đang ngày càng thoát khỏi quyền kiểm soát của nhà nước, trao nhiều ưu thế hơn cho các chủ thể phi nhà nước có động cơ phạm tội. Không gian mạng trở thành nơi quyền lực pháp lý quốc gia bị hạn chế, dẫn đến sự xuất hiện các thực thể có khả năng thao túng kinh tế và xã hội xuyên biên giới bao gồm cả các tổ chức tội phạm.
Nhìn chung, chính sự bùng nổ của công nghệ số đã làm mờ ranh giới giữa an ninh truyền thống và phi truyền thống, đồng thời vượt quá khả năng kiểm soát của nhà nước Campuchia. Tội phạm mạng tại quốc gia Campuchia không còn là hiện tượng tự phát mà là sản phẩm của một hệ sinh thái số hóa không có cơ chế giám sát đầy đủ. Điều này đặt ra yêu cầu cấp bách đối với Campuchia và các quốc gia trong khu vực về việc xây dựng khung pháp lý an ninh mạng hiện đại nhằm tăng cường năng lực điều tra số và thúc đẩy hợp tác quốc tế nhằm kiểm soát hiệu quả không gian phạm tội mới đang ngày càng mở rộng.
Các yếu tố nội tại của Campuchia thúc đẩy sự dung dưỡng của kinh tế tội phạm và công nghiệp lừa đảo.
Bên cạnh tác động từ toàn cầu hóa và cách mạng công nghệ, sự trỗi dậy của các mô hình lừa đảo xuyên quốc gia tại Campuchia còn bắt nguồn sâu xa từ những yếu tố nội tại trong cấu trúc chính trị, kinh tế và xã hội của quốc gia này. Chính sự kết hợp giữa thể chế yếu kém, tham nhũng có hệ thống, phụ thuộc đầu tư nước ngoài cùng với thị trường lao động dễ bị tổn thương đã hình thành môi trường dung dưỡng hoàn hảo cho sự phát triển của một nền kinh tế tội phạm và một nền kinh tế song song dựa trên hoạt động phi pháp nhưng len lỏi trong hệ thống hợp pháp của nhà nước.
Trước hết, thể chế chính trị và năng lực quản trị yếu trong việc gắn kết ba tiến trình tưởng như tách biệt toàn cầu hóa, chuyển đổi công nghệ và năng lực quản trị nhà nước trong một phân tích tổng thể. Thay vì tiếp cận Campuchia đơn thuần như một nạn nhân của toàn cầu hóa, chính sự kết hợp giữa cơ hội toàn cầu hóa và điểm yếu thể chế nội tại đã biến Campuchia từ quốc gia đang phát triển thành nút thắt trong mạng lưới tội phạm xuyên quốc gia. Điều này khiến tội phạm không chỉ là vấn đề kinh tế hay công nghệ mà còn trở thành vấn đề nhân quyền và an ninh con người làm xói mòn nền tảng đạo đức xã hội và tính chính danh của nhà nước.
Thứ hai, sự bùng phát của các hoạt động lừa đảo, buôn người và tội phạm mạng tại Campuchia trong giai đoạn 2023 – 2025. Theo các báo cáo gần đây của Liên Hợp Quốc và Interpol, hàng nghìn người nước ngoài, trong đó có công dân Việt Nam, Thái Lan và Malaysia, bị cưỡng ép lao động trong các khu phức hợp lừa đảo tại Sihanoukville và Bavet. Hiện tượng này không chỉ là vấn đề nội bộ Campuchia, mà còn trở thành khủng hoảng khu vực, trong khi ASEAN buộc phải đưa tội phạm mạng và buôn người lên hàng ưu tiên trong Chương trình nghị sự An ninh (2024 – 2025). Việc một quốc gia nhỏ như Campuchia trở thành trung tâm lừa đảo quốc tế cho thấy sự mở rộng không gian phạm tội trong kỷ nguyên số một vấn đề đang làm thay đổi bản chất của an ninh khu vực Đông Nam Á.
Thứ ba, trong bối cảnh các học giả Quan hệ quốc tế đang chuyển hướng sang phân tích quyền lực số và chủ quyền mạng. Với Campuchia, lấy đặc trưng thể chế yếu nhưng mức độ kết nối toàn cầu cao là ví dụ sinh động cho quá trình nhà nước mất dần khả năng kiểm soát không gian mạng trước các chủ thể phi nhà nước có sức mạnh công nghệ và tài chính vượt trội. Việc phân tích trường hợp Campuchia không chỉ giúp hiểu rõ hơn về giới hạn quyền lực nhà nước trong thời đại số mà còn đóng góp vào diễn ngôn học thuật về an ninh phi truyền thống và quản trị toàn cầu trong kỷ nguyên công nghệ.
Thứ tư, về tác động chính trị – xã hội tức thời. Các vụ phanh phui trại lừa đảo Campuchia được truyền thông quốc tế đưa tin dày đặc, gây sức ép ngoại giao giữa Campuchia và các nước láng giềng. Cùng lúc đó, Liên minh châu Âu và Hoa Kỳ đang xem xét các biện pháp hỗ trợ kỹ thuật về an ninh mạng, về phía Trung Quốc nhà đầu tư lớn nhất của Campuchia cũng buộc phải hợp tác trong truy quét các băng nhóm người Trung Quốc hoạt động lừa đảo tại đây. Điều này cho thấy đề tài không chỉ mang giá trị học thuật mà còn có ý nghĩa chính sách và thực tiễn phản ánh được sự dịch chuyển ưu tiên của an ninh quốc tế từ lĩnh vực quân sự sang lĩnh vực số.
Nhìn từ góc độ Quan hệ quốc tế, hiện tượng này thể hiện sự phi nhà nước hóa của quyền lực trong không gian quốc gia nơi các nhóm lợi ích phi pháp có thể chi phối cả chính sách và năng lực cưỡng chế. Campuchia không chỉ đối mặt với khủng hoảng quản trị nội bộ, mà còn trở thành mắt xích trong chuỗi giá trị tội phạm toàn cầu, nơi kinh tế hợp pháp và phi pháp hòa trộn. Vì vậy, khắc phục vấn đề không thể chỉ dựa trên biện pháp trấn áp, mà cần một chiến lược cải cách thể chế sâu rộng nhằm tăng cường minh bạch, củng cố pháp quyền, trong tái cấu trúc quan hệ giữa nhà nước thị trường và xã hội dân sự.
Tóm lại, chính các yếu tố nội tại của Campuchia từ thể chế chính trị, cấu trúc kinh tế, đến đặc điểm xã hội đã tạo ra môi trường thuận lợi cho sự hình thành và phát triển của công nghiệp lừa đảo. Khi tội phạm mạng không còn là hiện tượng ngoại lai mà trở thành một phần của nền kinh tế phi chính thức, cuộc chiến chống lại nó đòi hỏi không chỉ nỗ lực quốc gia mà còn sự phối hợp khu vực và quốc tế để nhằm ngăn chặn sự hợp pháp hóa ngầm của nền kinh tế tội phạm trong bối cảnh toàn cầu hóa và số hóa ngày càng sâu rộng.
Hệ quả an ninh phi truyền thống: Gia tăng buôn người, xâm hại quyền con người và yêu cầu cấp thiết của hợp tác đa phương
Trong bối cảnh toàn cầu hóa và chuyển đổi số diễn ra mạnh mẽ, Campuchia nổi lên như một hiện tượng mới của khu vực Đông Nam Á. Từ quốc gia đang phát triển trở thành điểm nóng của các hoạt động lừa đảo và tội phạm mạng xuyên quốc gia. Diễn biến này phản ánh mặt trái của hội nhập kinh tế và công nghệ khi những quốc gia có năng lực quản trị yếu dễ bị biến thành vùng trũng an ninh nơi tội phạm quốc tế tận dụng kẽ hở pháp luật và cơ cấu xã hội để hoạt động.
Sự kết hợp giữa công nghệ số, dòng vốn toàn cầu và tội phạm phi truyền thống tạo nên một mô hình kinh tế ngầm có quy mô khu vực. Trong khi đó, ở tình trạng gia tăng buôn người, cưỡng bức lao động và xâm hại nhân quyền trong các khu phức hợp lừa đảo tại Campuchia là vấn đề đang thu hút sự quan tâm của ASEAN, Liên Hợp Quốc và nhiều chính phủ trong khu vực.
Những diễn biến này cho thấy an ninh quốc gia không còn giới hạn trong biên giới lãnh thổ, mà mở rộng sang không gian mạng, lao động và con người. Đây chính là tiền đề để xem xét hệ quả an ninh phi truyền thống khi tội phạm mạng không chỉ gây thiệt hại kinh tế mà còn đe dọa trực tiếp đến quyền con người và ổn định khu vực./.
Tác giả: Nam Minh
Bài viết thể hiện quan điểm riêng của tác giả, không nhất thiết phản ánh quan điểm của Nghiên cứu Chiến lược. Mọi trao đổi học thuật và các vấn đề khác, quý độc giả có thể liên hệ với ban biên tập qua địa chỉ mail: [email protected]
Tài liệu tham khảo
1. Billion dollar cyberscam industry spreading globally, UN says. https://www.reuters.com/world/china/cancer-billion-dollar-cyberscam-industry-spreading-globally-un-2025-04-21/
2. Chan, C. (10 – 11 – 2024). Cambodia is home to world’s most powerful criminal network: report. South China Morning Post. https://www.scmp.com/week-asia/politics/article/3311602/cambodia-home-worlds-most-powerful-criminal-network-report
3. Open Development Cambodia. (2024). Online scam operations and trafficking into forced criminality in Southeast Asia: Recommendations for a human rights response. https://data.opendevelopmentcambodia.net/library_record/online-scam-operations-and-trafficking-into-forced-criminality-in-southeast-asia-recommendations-fo
4. The Phnom Penh Post. (3 – 9 – 2024). Officials: Tech gaps hamper fight against online fraud and trafficking. https://www.phnompenhpost.com/national/officials-tech-gaps-hamper-fight-against-online-fraud-and-trafficking
5. Geopolitical Monitor. (12 – 10 – 2024). Cambodia emerges as transnational crime hub. https://www.geopoliticalmonitor.com/cambodia-emerging-as-a-transnational-crime-hub/
6. CamboJA News. (14 – 7 – 2022). Investment fraud and online scams lead to financial losses for Cambodian victims. https://cambojanews.com/investment-fraud-and-online-scams-lead-to-financial-losses-for-cambodian-victims/
7. Lin, T., & Wang, J. (2025). Pig butchering: The rise of transnational online romance and investment scams in Southeast Asia. arXiv preprint arXiv:2503.20821. https://arxiv.org/abs/2503.20821
