Quan hệ thương mại Mỹ – EU là trụ cột quan trọng của kinh tế toàn cầu, với kim ngạch hàng hóa năm 2024 đạt trên 970 tỷ USD. Năm 2024, Mỹ thâm hụt thương mại hàng hóa với EU khoảng 235,6 tỷ USD (tăng 12,9% so với 2023), nhưng xuất siêu khoảng 109 tỷ euro trong dịch vụ. Mất cân đối thương mại cùng khác biệt về thuế quan và tiêu chuẩn đã tạo căng thẳng kéo dài giữa hai bên.
Bước sang năm 2025, cục diện thay đổi khi ông Donald Trump quay trở lại Nhà Trắng sau chiến thắng tại cuộc bầu cử năm 2024. Chính quyền Trump ngay lập tức khơi lại lập trường cứng rắn với châu Âu về thương mại. Ngày 2/4/2025, Washington bất ngờ công bố chính sách thuế quan đối ứng quy mô lớn: áp mức thuế nhập khẩu cơ bản 10% lên tất cả hàng hóa từ các nước, nhưng cao hơn đối với những đối tác bị coi là gây thâm hụt. Cụ thể, hàng hóa từ EU cùng một số quốc gia như Nhật Bản, Ấn Độ, Hàn Quốc… bị áp thuế 20% từ đầu tháng 4. Ngoài ra, Mỹ vẫn duy trì mức thuế 25% với thép, nhôm và mở rộng áp thuế 25% lên ô tô và phụ tùng ô tô nhập khẩu từ châu Âu. Các mức thuế này bao phủ khoảng 70% kim ngạch xuất khẩu EU sang Mỹ. Đáp lại, EU ngay lập tức tuyên bố sẽ trả đũa tương xứng và bắt đầu soạn danh sách áp thuế bổ sung lên lượng hàng Mỹ trị giá khoảng 28 tỷ USD, từ chỉ nha khoa, kẹo cao su đến rượu whisky và kim cương, nhằm gây sức ép ngược lại. Đáng chú ý, EU dự kiến áp thuế tới 50% lên rượu whisky Mỹ, khiến ông Trump dọa trả đũa 200% lên rượu vang châu Âu. Bối cảnh đầu tháng 4/2025 là bầu không khí rất căng thẳng khiến thị trường tài chính toàn cầu chao đảo trước nguy cơ bùng nổ cuộc chiến thương mại mới, với chứng khoán châu Á và châu Âu giảm mạnh. Giới phân tích cảnh báo việc leo thang thuế quan có thể đẩy giá hàng hóa tăng vọt và đẩy kinh tế thế giới vào suy thoái.
Giữa tình thế đó, cả Washington và Brussels đều để ngỏ khả năng đàm phán nhằm tháo ngòi nổ xung đột. Tổng thống Trump đồng ý tạm hạ thuế đối ứng xuống 10% trong thời hạn 90 ngày kể từ 9/4 để “mở đường cho đàm phán”. Điều này đồng nghĩa từ giữa tháng 4, đa số hàng EU nhập khẩu vào Mỹ quay lại mức thuế 10% (mức cơ bản bằng các nước khác) thay vì 20%, trong khi thuế 25% đối với thép, nhôm và ô tô vẫn giữ nguyên. Về phía EU, khối này hoãn kích hoạt gói trả đũa dự kiến có hiệu lực từ 15/4 nhằm tạo “thời gian và không gian” cho đối thoại. Ủy ban châu Âu tuyên bố tạm ngừng đáp trả “để nhường chỗ cho đàm phán EU – Mỹ” nhưng cảnh báo nếu thương lượng không đạt kết quả thỏa đáng, EU sẽ thực thi ngay các biện pháp trả đũa đã lên kế hoạch. Theo kế hoạch “treo” của EU, khoảng 400 mặt hàng Mỹ, trong đó có các sản phẩm quan trọng như đậu tương, xe mô-tô Harley-Davidson, sẽ bị áp thuế bổ sung từ giữa tháng 7 và thêm khoảng 1.300 mặt hàng khác có thể chịu thuế vào các giai đoạn kế tiếp. EU cũng khẳng định một số quy định cốt lõi của mình sẽ không đem ra đàm phán, ngụ ý sẽ không nhượng bộ về các tiêu chuẩn an toàn, môi trường hay trợ cấp nội khối. Với những bước đi thận trọng từ hai phía, một khoảng lặng mong manh hình thành, giúp các nhà đàm phán Mỹ – EU bắt đầu ngồi lại bàn thương thuyết từ giữa tháng 4/2025.
Ngày 23/5/2025, Tổng thống Mỹ Donald Trump thông báo trên mạng xã hội Truth Social đề xuất áp thuế nhập khẩu 50% lên toàn bộ hàng hóa từ Liên minh châu Âu (EU), bắt đầu từ 1/6, với lý do EU đang gây khó khăn trong đàm phán thương mại, khiến Mỹ thâm hụt hơn 250 tỷ USD mỗi năm. Ông Trump cáo buộc EU lợi dụng Mỹ thông qua các rào cản thương mại, thuế VAT cao, các án phạt vô lý và nhiều biện pháp phi thuế quan khác. Trước đó 30 phút, ông cũng cảnh báo sẽ áp thuế ít nhất 25% với Apple nếu hãng này không chuyển hoạt động sản xuất iPhone về Mỹ. Vấn đề thuế ô tô vẫn là trở ngại lớn trong đàm phán Mỹ – EU. Phía Mỹ đang do dự việc bỏ mức thuế 25% hiện hành đối với ô tô châu Âu. EU bày tỏ muốn đạt thỏa thuận có lợi hơn thỏa thuận thương mại Mỹ – Anh hiện tại, vốn vẫn duy trì thuế lên nhiều hàng hóa Anh. Theo tờ Financial Times hôm 22/5/2025, ông Trump đang yêu cầu EU đơn phương hạ thuế để đẩy nhanh tiến trình đàm phán. Đại diện thương mại hai bên, Maroš Šefčovič (EU) và Jamieson Greer (Mỹ), dự kiến trao đổi trực tuyến chiều ngày 23/5 (giờ Mỹ) để EU trình bày các đề xuất mới.
Chiều ngày 23/5/2025, Cao ủy Thương mại EU Maroš Šefčovič đã có cuộc gọi với Đại diện Thương mại Mỹ Jamieson Greer để trình bày các đề xuất mới từ phía EU. Tuy nhiên, nguồn tin từ Financial Times cho biết phía Mỹ đánh giá những đề xuất này chưa đủ để đáp ứng kỳ vọng của Washington. Tổng thống Trump tiếp tục yêu cầu EU đơn phương giảm thuế với hàng hóa Mỹ nhằm tránh việc áp thêm mức thuế bổ sung 20%. Theo đại diện EU, khối này đã gửi Mỹ một đề xuất cụ thể và mang lại lợi ích chung, tập trung vào việc tăng cường nhập khẩu từ Mỹ, hợp tác chiến lược về năng lượng, phát triển mạng 5G và 6G, cũng như các lĩnh vực thép, nhôm, ô tô và bán dẫn, những ngành trước đây bị Mỹ áp thuế. EU đề xuất cả hai bên áp mức thuế 0% cho tất cả hàng công nghiệp, nhưng từ chối mức thuế cơ bản 10% như trong thỏa thuận Mỹ – Anh. Hiện Mỹ vẫn duy trì thuế quan 25% lên ô tô, thép, nhôm từ EU và 10% với các hàng hóa khác (tạm giảm từ 20% đến ngày 8/7 để có thời gian đàm phán). EU cũng tạm dừng kế hoạch trả đũa thương mại để mở đường đàm phán. CEO của LVMH Bernard Arnault hôm 21/5 kêu gọi EU có thái độ linh hoạt hơn trong đàm phán với Mỹ và cảnh báo hai bên cần nhượng bộ lẫn nhau để đạt kết quả thực chất. Ông Šefčovič sẽ gặp trực tiếp ông Greer tại Paris vào đầu tháng 6 để tiếp tục thương lượng.
Kết quả đàm phán (tính đến 24/5/2025)
Đến ngày 24/5/2025, cuộc đàm phán diễn ra với mục tiêu đạt một thỏa thuận. Kênh đàm phán chủ yếu là giữa Ủy viên Thương mại EU Maroš Šefčovič, đặc phái viên thương mại hàng đầu của Brussels và Đại diện Thương mại Mỹ (USTR) Jamieson Greer. Các cuộc gặp gỡ diễn ra dưới hình thức họp trực tuyến liên chính phủ. Mặc dù cả hai phía đều tuyên bố thiện chí, kết quả cụ thể đạt được đến thời điểm 24/5 còn hạn chế, chủ yếu dừng ở việc trao đổi đề xuất và làm rõ lập trường.
Phía EU đã chủ động đưa ra một gói nhượng bộ đáng kể nhằm đáp ứng phần nào yêu cầu của Washington. Trọng tâm đề xuất của EU là gói thỏa thuận trị giá khoảng 50 tỷ euro, bao gồm việc EU cam kết mua thêm khí tự nhiên hóa lỏng (LNG) và đậu tương của Mỹ để giảm thâm hụt song phương, xóa bỏ thuế nhập khẩu đối với ô tô và một số hàng công nghiệp của Mỹ, cũng như tăng cường hợp tác chiến lược về năng lượng, trí tuệ nhân tạo và hạ tầng số (mạng 5G). Ngoài ra, EU sẵn sàng đưa ra các cam kết cao về lao động, môi trường và an ninh kinh tế, đây là những lĩnh vực mà cả hai bên cùng quan tâm. Gói nhượng bộ này được Brussels xây dựng dựa trên mô hình những thỏa thuận mà Mỹ từng đạt được với Trung Quốc (Thỏa thuận thương mại Giai đoạn 1 năm 2020) và với Anh (các thỏa thuận song phương hậu Brexit).
Tuy nhiên, phản ứng từ Washington cho thấy đề xuất của EU chưa đáp ứng kỳ vọng. Sau nhiều vòng trao đổi, chính quyền Trump tỏ dấu hiệu thất vọng với tiến độ đàm phán, cho rằng EU “vẫn chưa đưa ra thứ gì có giá trị tương xứng” với yêu sách của Mỹ. Trên thực tế, yêu cầu cụ thể của phía Mỹ vẫn chưa rõ ràng, ngoài việc liên tục đòi hỏi EU giảm thuế nhập khẩu sâu hơn một cách đơn phương. Các chuyên gia lưu ý rằng khác với thỏa thuận với Trung Quốc, quốc gia mà Mỹ yêu cầu mua lượng hàng hóa khổng lồ và với Anh, đối tác sẵn sàng tự do hóa nhiều lĩnh vực thì với EU, Mỹ dường như muốn nhiều hơn nhưng không nêu rõ là gì. Điều này khiến quá trình thương thảo gặp khó khăn do thiếu một “danh sách điều kiện” cụ thể từ phía Washington.
Trong bối cảnh đàm phán đình trệ, Tổng thống Trump bất ngờ gia tăng áp lực. Ngày 23/5/2025, chỉ vài giờ trước cuộc điện đàm dự kiến giữa ông Šefčovič và USTR Greer, ông Trump đăng tải thông điệp cứng rắn trên mạng xã hội Truth Social: “Các cuộc thảo luận với EU đang chẳng đi đến đâu” và tuyên bố sẽ “khuyến nghị” áp thuế 50% lên toàn bộ hàng hóa EU từ ngày 1/6. Mức thuế 50% này cao gấp 2,5 lần mức “thuế đối ứng” 20% mà Mỹ áp lên hàng EU hồi đầu tháng 4. Đây là tối hậu thư mang tính chất leo thang cực đại: nếu có hiệu lực, hầu như mọi sản phẩm châu Âu vào thị trường Mỹ đều chịu mức thuế rất cao, đe dọa làm tê liệt dòng chảy thương mại trị giá hàng trăm tỷ USD giữa hai bờ Đại Tây Dương. Ông Trump lý giải động thái này do EU “rất khó đàm phán” và Mỹ đã “đặt sẵn một thỏa thuận ở mức 50%”, nó cũng hàm ý rằng Washington sẽ không nhượng bộ thêm. Tổng thống Mỹ còn nhấn mạnh “tôi không tìm kiếm thỏa thuận”, trừ phi châu Âu có động thái mang tính “thay đổi cuộc chơi”.
Tuyên bố trên ngay lập tức phủ bóng đen lên cuộc đàm phán. Ngày 24/5/2025, Šefčovič đã có cuộc điện đàm với Greer và Bộ trưởng Lutnick như dự kiến, nhưng không đạt bước đột phá nào rõ rệt. Ngay sau cuộc trao đổi, phía EU tỏ thái độ kiên định nhưng mềm mỏng: ông Šefčovič đăng thông điệp trên mạng X (Twitter) khẳng định EU “hoàn toàn tham gia, cam kết đạt một thỏa thuận có lợi cho cả hai bên”, đồng thời nhấn mạnh thương mại EU – Mỹ “phải được dẫn dắt bằng tôn trọng lẫn nhau, chứ không bằng đe dọa”. Ông tuyên bố Ủy ban châu Âu sẵn sàng đàm phán “trong thiện chí” và bảo vệ lợi ích EU nếu cần. Đây được coi như lời đáp trực diện tới Nhà Trắng rằng Brussels không chấp nhận cách tiếp cận ép buộc. Các nhà lãnh đạo châu Âu khác cũng nhanh chóng lên tiếng: Bộ trưởng Kinh tế Đức Katherina Reiche cảnh báo cần làm mọi cách để EU đạt được giải pháp đàm phán với Mỹ, trong khi Ngoại trưởng Pháp Laurent Saint-Martin chỉ trích lời đe dọa thuế quan của Trump “không giúp ích gì cho đàm phán”. Ông Saint-Martin tái khẳng định lập trường EU là “giảm leo thang, nhưng sẵn sàng đáp trả” nếu Mỹ tăng thuế. Tương tự, Thủ tướng Hà Lan Dick Schoof cho biết EU nhiều khả năng xem tuyên bố thuế 50% của Trump như một phần chiến thuật đàm phán, lưu ý rằng “thuế quan có thể tăng rồi giảm trong đàm phán với Mỹ”, điều này hàm ý EU sẽ bình tĩnh ứng phó thay vì rút lui vội vàng. Tại Ireland, Thủ tướng Micheál Martin bày tỏ thất vọng sâu sắc, cảnh báo mức thuế 50% sẽ đẩy giá cả tăng vọt và “gây tổn hại nghiêm trọng” đến mối quan hệ thương mại năng động hàng đầu thế giới, đồng thời làm gián đoạn thương mại toàn cầu. Ông kêu gọi: “Chúng ta không cần đi vào vết xe này. Đàm phán là cách tốt nhất và duy nhất để tiến tới bền vững”.
Về phía Mỹ, Tổng thống Trump tỏ dấu hiệu sẵn sàng đổi giọng nếu đạt mục đích khác. Cũng trong ngày 24/5, ông nói với báo giới rằng ông có thể trì hoãn việc áp thuế 50% nếu chứng kiến “một khoản đầu tư lớn vào Mỹ từ một công ty châu Âu”. Lời nói này được hiểu là một “gợi ý” để các tập đoàn châu Âu (đặc biệt trong ngành ô tô hoặc công nghệ) công bố dự án tạo việc làm tại Mỹ nhằm xoa dịu Nhà Trắng. Dù vậy, cho đến cuối ngày 24/5, chưa có thỏa thuận nào đạt được. Hai bên kết thúc vòng đàm phán với việc tái khẳng định quan điểm: Mỹ tỏ ý sẽ tiến hành tăng thuế vào ngày 1/6 nếu không có “đột phá”, EU tuyên bố sẽ bảo vệ lợi ích chính đáng và kêu gọi Mỹ quay lại bàn đàm phán trên tinh thần xây dựng.
Một kết quả cụ thể của tiến trình đàm phán đến nay là EU đã chuẩn bị sẵn các biện pháp đáp trả mạnh mẽ, phòng khi kịch bản xấu xảy ra. Ủy ban châu Âu thông báo sẵn sàng khởi kiện Mỹ lên Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) về việc lạm dụng thuế quan. Song song, Brussels cũng đã hoàn tất danh sách mở rộng các mặt hàng của Mỹ trị giá 95 tỷ euro tương đương khoảng 107 tỷ USD sẽ bị đánh thuế 25% nếu đàm phán đổ vỡ hoàn toàn. Danh sách này, được giữ kín, dự kiến bao gồm nhiều nông sản, công nghiệp phẩm và hàng tiêu dùng. EU thậm chí cân nhắc các biện pháp phi thuế quan như hạn chế xuất khẩu một số nguyên liệu chiến lược sang Mỹ nhằm gây áp lực lên ngành sản xuất Mỹ. Những động thái này cho thấy EU đã chuẩn bị tư thế sẵn sàng cho kịch bản “ăn miếng trả miếng” tương tự cuộc chiến thương mại Mỹ – Trung trước đây, dù vẫn ưu tiên giải pháp hòa hoãn.
Mặc dù, cuộc đàm phán thương mại Mỹ – EU chưa đạt thỏa thuận cụ thể nào, nhưng hai bên đã đưa ra đề xuất và tối hậu thư đáng chú ý. EU đề nghị một gói nhân nhượng lớn về mua sắm và thuế quan, trong khi Mỹ bày tỏ sự không hài lòng và dùng đe dọa thuế 50% làm sức ép. Các cuộc thảo luận rơi vào bế tắc khi thời hạn do Washington đặt ra đang cận kề. Dẫu vậy, hai bên vẫn giữ liên lạc ngoại giao và để ngỏ cánh cửa thương lượng vào phút chót. Nhiều khả năng sẽ có các cuộc tiếp xúc khẩn cấp trong tuần cuối tháng 5 hoặc đầu tháng 6 nhằm cứu vãn tình hình.
Đánh giá về cuộc đàm phán
Cuộc đàm phán thương mại Mỹ – EU lần này diễn ra trong bối cảnh đặc biệt căng thẳng, phản ánh sự khác biệt căn bản về lợi ích và cách tiếp cận giữa hai bờ Đại Tây Dương.
Có thể thấy rằng động lực chính thúc đẩy phía Mỹ là mức thâm hụt hàng hóa khổng lồ với EU (235,6 tỷ USD năm 2024). Chính quyền Trump coi đây là dấu hiệu cho thấy các thỏa thuận hiện tại “không công bằng”, lập luận rằng EU bán sang Mỹ nhiều hơn rất nhiều so với mua về, hàm ý châu Âu đang “lợi dụng” thị trường Mỹ. Phía Washington ít nhắc đến thực tế rằng Mỹ lại xuất siêu hàng trăm tỷ USD dịch vụ sang EU. Trong khi đó, EU nhìn nhận thâm hụt hàng hóa phần lớn do cấu trúc kinh tế (Mỹ chuộng hàng xa xỉ, xe sang châu Âu; EU nhập nhiều dịch vụ tài chính, công nghệ từ Mỹ) hơn là do rào cản. Do khác biệt này, Mỹ yêu cầu “sửa chữa” cán cân bằng các cam kết định lượng (mua thêm hàng Mỹ), còn EU thiên về cách tiếp cận cân bằng lợi ích tổng thể dài hạn thay vì chạy theo các con số ngắn hạn.
Bên cạnh đó, mức thuế nhập khẩu trung bình của Mỹ và EU thực tế khá tương đương. Tuy nhiên, mỗi bên bảo hộ một số ngành nhất định, dẫn tới chênh lệch thuế quan gây bất bình. Ví dụ điển hình chính là ô tô, EU đánh thuế 10% lên xe hơi nhập khẩu từ Mỹ, trong khi Mỹ chỉ áp 2,5% lên ô tô chở khách từ EU. Ngược lại, Mỹ áp thuế tới 25% lên xe tải nhẹ (pickup truck) so với mức 10% của EU. Chính quyền Trump tập trung chỉ trích mức thuế ô tô 10% của EU, coi đó là biểu tượng của sự “bất cân xứng” cần xóa bỏ. Đây là lý do EU đã đề xuất miễn thuế hoàn toàn cho ô tô trong gói nhượng bộ 50 tỷ euro. Tuy nhiên, phía EU cũng kỳ vọng Mỹ giảm hoặc bỏ thuế 25% hiện hành đối với thép, nhôm và xe tải của châu Âu. Sự khác biệt lợi ích giữa các ngành (EU bảo vệ nông nghiệp, Mỹ bảo vệ công nghiệp nặng) khiến hai bên phải mặc cả theo ngành rất phức tạp để đạt cân bằng “zero-for-zero” (miễn thuế song phương), điều mà đến nay vẫn khó tìm được mẫu số chung.
Một điểm nghẽn lớn nữa là các quy định kỹ thuật, tiêu chuẩn an toàn và chính sách công nghiệp, hay thường được gọi là rào cản phi thuế quan. Tổng thống Trump nhiều lần cáo buộc châu Âu dựng lên “các hàng rào thương mại khổng lồ”, từ thuế giá trị gia tăng cao, các quy định môi trường khắt khe đến các án phạt chống độc quyền “vô lý” nhắm vào doanh nghiệp Mỹ. EU cấm nhiều sản phẩm nông nghiệp công nghệ sinh học và có quy định nghiêm ngặt về dược phẩm, ô tô (tiêu chuẩn khí thải), đây là điều mà doanh nghiệp Mỹ cho là cản trở tiếp cận thị trường. EU thì phản bác rằng các chuẩn mực ấy áp dụng cho mọi bên, không phải phân biệt đối xử riêng Mỹ. Một số đòi hỏi của Mỹ, chẳng hạn EU phải nới lỏng quy định về thực phẩm biến đổi gen hay dữ liệu số, bị EU xem là xâm phạm chủ quyền chính sách và đã được tuyên bố sẽ không đem ra bàn. Do đó, phạm vi đàm phán bị thu hẹp phần nào, chủ yếu xoay quanh thuế quan và mua sắm, còn các vấn đề thể chế sâu hơn rất khó dung hòa.
Cùng với đó, sự khác biệt rõ nét trong phong cách đàm phán cũng ảnh hưởng tới cục diện. Phía Mỹ, Tổng thống Trump áp dụng chiến thuật cứng rắn, đánh thuế trước, đe dọa leo thang, tạo tình huống bên kia phải nhượng bộ để tránh tổn thất nghiêm trọng. Tuyên bố đòi thuế 50% toàn diện là ví dụ điển hình của chiến thuật “đe dọa để đạt thỏa thuận”. Ông Trump thậm chí công khai nói “không tìm kiếm thỏa thuận” và “chúng ta đã định sẵn thỏa thuận ở mức 50%”, nhằm buộc EU phải chủ động xuống thang. Cách tiếp cận cứng rắn này gây ra cú sốc và chia rẽ trong nội bộ EU. Ban đầu, một số quốc gia EU (như Hungary, Ý) tỏ ý muốn nhượng bộ nhiều hơn để tránh chiến tranh thương mại. Tuy nhiên, theo giới phân tích, sức ép cực đoan từ Trump vô hình trung lại giúp củng cố đoàn kết nội bộ EU. “Những lời lẽ tiêu cực của ông Trump thậm chí có lợi cho Brussels khi họ cố gắng đạt đồng thuận phản ứng”, theo chuyên gia Claudia Schmucker, người đứng đầu Trung tâm Địa chính trị, Địa kinh tế và Công nghệ tại Hội đồng Quan hệ Đối ngoại Đức, nhận định. Thật vậy, đối mặt với mức thuế 50% mang tính trừng phạt, các nước thành viên EU hiểu rằng nếu không đứng chung chiến tuyến, họ sẽ bị thiệt hại nặng nề hơn. Kết quả là EU thống nhất trao cho Ủy ban châu Âu (EC) toàn quyền đại diện đàm phán và chuẩn bị sẵn đòn trả đũa chung thay vì mỗi nước tự lo. Tinh thần này được Thủ tướng Hà Lan mô tả: “Mặc dù một số nước không hoàn toàn ủng hộ lập trường cứng rắn, nhưng đe dọa của Trump đã đủ để thúc đẩy sự thống nhất”. Ngược lại, chiến thuật của EU là “phòng thủ có tính toán”: đề nghị đối thoại, tạm hoãn trả đũa để chứng tỏ thiện chí, song song đó âm thầm chuẩn bị đòn đáp trả lớn làm “của để dành”. EU cũng tích cực vận động sự ủng hộ trên trường quốc tế, nhấn mạnh thông điệp rằng họ muốn đàm phán “dựa trên tôn trọng” chứ không chấp nhận bị ép buộc. Trong mắt các đồng minh truyền thống của Mỹ, lập trường của EU tỏ ra hợp lý, qua đó tạo chút áp lực dư luận lên Washington.
Mỹ và EU đều là những “đấu thủ hạng nặng” với vũ khí thương mại trong tay. Mỹ có lợi thế thị trường tiêu thụ khổng lồ mà các hãng EU khó thay thế trong ngắn hạn (đặc biệt là ô tô cao cấp, máy bay, thiết bị công nghiệp). Ngược lại, EU cũng là thị trường xuất khẩu lớn thứ hai của Mỹ; nếu khối này hành động thống nhất, họ có sức nặng tương đương Trung Quốc trong cuộc chơi thương mại. Chuyên gia Miguel Otero (Viện Elcano, Tây Ban Nha) chỉ ra rằng Mỹ “có rất nhiều thứ để mất” nếu chiến tranh thương mại với EU nổ ra, bởi EU là thị trường không thể để mất của các công ty Mỹ, nhất là trong các lĩnh vực Mỹ xuất siêu lớn như dịch vụ tài chính, công nghệ số, giải trí. EU đã cho thấy họ có thể nhắm vào những ngành nhạy cảm của Mỹ như đánh thuế rượu bourbon, xe mô-tô Harley-Davidson, nông sản chủ chốt, những sản phẩm đến từ các bang có ảnh hưởng chính trị như Kentucky, Wisconsin…. Đòn trả đũa trị giá 95 tỷ euro mà EU chuẩn bị chắc chắn sẽ gây đau đớn cho nhiều doanh nghiệp và lao động Mỹ. Điều này giải thích vì sao cả Mỹ lẫn EU đều tỏ ra thận trọng: Mỹ dù mạnh tay nhưng vẫn chừa cửa đàm phán 90 ngày; EU dù trả đũa nhưng cũng trì hoãn thực thi ngay lập tức.
Tổng hợp các yếu tố trên, có thể thấy đàm phán Mỹ – EU đang ở thế giai đoạn giằng co quyết liệt, phản ánh lợi ích cốt lõi của mỗi bên khó dung hòa trong ngắn hạn. Phía Mỹ đặt ưu tiên cao nhất là giảm thâm hụt hàng hóa và mở cửa thị trường EU cho hàng hóa, đầu tư Mỹ (đặc biệt là ô tô, nông sản, công nghệ), đồng thời hạn chế các chính sách EU mà họ cho là bất lợi cho doanh nghiệp Mỹ. Phía EU thì ưu tiên bảo vệ mô hình kinh tế – xã hội của mình (tiêu chuẩn cao về thực phẩm, môi trường, văn hóa…), duy trì quyền tiếp cận thị trường Mỹ cho các ngành xuất khẩu chủ lực (ô tô, máy móc, dược phẩm) và tránh bị ép buộc nhượng bộ quá mức làm phương hại đến sự đoàn kết khối. Đến nay, sự thiếu tin tưởng lẫn nhau là rào cản lớn: Mỹ hoài nghi EU muốn câu giờ mà không thay đổi thực chất, còn EU lo ngại Mỹ không tuân thủ luật chơi đa phương. Tuy nhiên, cả hai hiểu rằng xung đột leo thang sẽ là kịch bản cùng mất, nên đều để ngỏ cánh cửa thỏa hiệp. Điều này tạo hy vọng rằng với áp lực kinh tế và chính trị, hai bên có thể tìm được điểm chung để tiến tới giải pháp tạm thời, thay vì lao vào cuộc chiến hao tổn kéo dài.
Dự báo tương lai
Cuộc đàm phán thương mại Mỹ – EU đứng trước một ngã rẽ hệ trọng, với những kịch bản tương lai khác nhau tùy thuộc vào quyết định của hai bên trong vài tuần tới. Dưới đây là một số kịch bản chính và dự báo tương ứng:
1. Kịch bản đạt thỏa thuận phút chót (Thỏa thuận “đình chiến” tạm thời): Đây là kịch bản lạc quan, trong đó hai bên đạt được một thỏa thuận cơ bản ngay trước hoặc vào ngày 1/6/2025 để ngăn thuế 50% có hiệu lực. Thỏa thuận này nhiều khả năng mang tính “giữ nguyên hiện trạng và một số nhượng bộ có giới hạn”. Về bản chất, kịch bản này giống mô hình thỏa thuận Mỹ – Trung “Giai đoạn 1 năm 2020”: Mỹ ngừng leo thang thuế, EU tăng mua hàng và nhượng bộ một phần, đôi bên cùng tuyên bố thắng lợi. Dù chỉ là giải pháp tạm thời, kịch bản này giúp tránh được cú sốc kinh tế ngắn hạn, trấn an thị trường tài chính và tạo không gian cho một hiệp định lớn hơn trong tương lai. Khả năng xảy ra kịch bản này phụ thuộc vào thiện chí nhượng bộ thêm của EU và toan tính chính trị của ông Trump, người có thể sẽ cân nhắc lợi ích kinh tế trong nước để chấp nhận một chiến thắng vừa đủ thay vì leo thang tiếp.
2. Trong trường hợp xấu, đến hạn chót hai bên không đạt được thỏa thuận nào và Mỹ thực sự áp thuế 50% từ ngày 1/6/2025. EU chắc chắn sẽ phản ứng mạnh mẽ bằng cách kích hoạt ngay gói trả đũa 95 tỷ euro đã chuẩn bị, áp thuế 25% hoặc cao hơn lên hàng nghìn mặt hàng của Mỹ, từ nông nghiệp tới công nghiệp. Những điều đó sẽ dẫn tới cuộc chiến thương mại Mỹ – EU sẽ bùng nổ, có thể sánh với cuộc chiến Mỹ – Trung 2018 – 2019 về quy mô thiệt hại. Khi đó, thương mại song phương sẽ suy giảm mạnh; chuỗi cung ứng xuyên Đại Tây Dương cũng sẽ bị gián đoạn, đẩy nhiều doanh nghiệp vào cảnh khó khăn. Hậu quả kinh tế sẽ nặng nề cho cả hai: EU có nguy cơ rơi vào suy thoái do xuất khẩu giảm và niềm tin kinh doanh lao dốc; Mỹ cũng chịu lạm phát tăng và tăng trưởng giảm, đặc biệt các ngành sử dụng đầu vào châu Âu (xe hơi, hóa chất) chi phí sẽ đội lên. Đồng thời, môi trường chính trị trở nên độc hại: ông Trump có thể tăng cường luận điệu chỉ trích EU “lợi dụng”, còn EU sẽ siết quan hệ với các đối tác khác để cô lập Mỹ. Trên trường quốc tế, WTO khả năng cao bị cuốn vào vòng xoáy kiện tụng khi EU chính thức đâm đơn kiện Mỹ và Mỹ có thể đáp trả bằng phủ quyết hệ thống giải quyết tranh chấp. Các nước thứ ba cũng bị vạ lây do thương mại toàn cầu suy giảm và phải chọn phe. Nhìn chung, đây là kịch bản tệ nhất.
3. Kịch bản đàm phán kéo dài: Cũng có khả năng rằng Mỹ tạm thời đình chỉ việc áp thuế 50% mà không có thỏa thuận cụ thể, còn EU thì tăng cường đàm phán và có thể nhượng bộ nhỏ giọt theo từng giai đoạn. Trong thời gian đó, các nhóm đàm phán sẽ miệt mài tìm kiếm thỏa thuận một phần, có thể là một Hiệp định thương mại giới hạn chỉ bao gồm một số lĩnh vực dễ đồng thuận. Những thỏa thuận nhỏ lẻ có thể sẽ không giải quyết toàn bộ bất đồng nhưng giúp xây dựng lòng tin và chứng tỏ tiến triển, từ đó tránh được leo thang. Kịch bản này kéo dài trạng thái đàm phán “lưng chừng”: chưa có FTA toàn diện, nhưng cũng chưa rơi vào chiến tranh thương mại. Nó phản ánh thực tế rằng cả Washington lẫn Brussels có thể muốn tránh quyết định đau đớn ngay lập tức, thay vào đó “câu giờ” hy vọng tình thế thuận lợi hơn. Tuy nhiên, bất lợi là tính bất định kéo dài khiến doanh nghiệp khó lên kế hoạch đầu tư, thị trường vẫn trong tình trạng lo âu và mối quan hệ đồng minh có phần sứt mẻ vì thiếu một giải pháp dứt điểm.
Đánh giá triển vọng, nhiều chuyên gia tin tưởng vào khả năng hai bên sẽ tránh được kịch bản tồi tệ nhất. EU đã phát tín hiệu rất rõ ràng về thiện chí đàm phán và cũng chuẩn bị sẵn sàng cho mọi tình huống. Áp lực từ các nước thành viên lớn như Đức, Pháp, nơi hàng triệu việc làm phụ thuộc xuất khẩu sang Mỹ, sẽ thúc đẩy Brussels linh hoạt tìm giải pháp. Về phía Mỹ, Tổng thống Trump dù giương cao thông điệp bảo hộ cũng hiểu rằng một cú sốc thuế quan 50% có thể phản tác dụng về kinh tế và chính trị trong nước bởi nguy cơ lạm phát và thị trường chứng khoán lao dốc. Lời ám chỉ của ông về việc hoãn thuế nếu có đầu tư châu Âu cho thấy ông để cửa cho một thỏa thuận mang tính tượng trưng nhằm “ghi điểm” trong mắt cử tri. Kịch bản hợp lý có thể là một thỏa thuận khung vào phút chót, trong đó EU nhượng bộ vừa đủ để ông Trump tuyên bố chiến thắng, đổi lại Mỹ ngừng leo thang. Thỏa thuận này nhiều khả năng không giải quyết triệt để mọi khác biệt, nhưng giúp đình chiến để hai bên tập trung vào các thách thức toàn cầu khác.
Về dài hạn, quan hệ thương mại Mỹ – EU vẫn đứng trước câu hỏi lớn: Liệu hai bên có thể đạt một hiệp định thương mại toàn diện, cân bằng mới hay không? Nếu vượt qua được khủng hoảng hiện tại, triển vọng tái khởi động đàm phán một FTA do cả hai nhận ra cần một khung pháp lý ổn định cho quan hệ kinh tế là có thể. Mặt khác, nếu xung đột kéo dài, sự ngăn cách kinh tế giữa Mỹ và EU sẽ lớn dần, có thể dẫn tới tái định hình chuỗi cung ứng và suy yếu quan hệ đối tác xuyên Đại Tây Dương vốn là trụ cột của trật tự thế giới phương Tây. Một điểm trớ trêu là khi Mỹ và EU đối đầu nhau, Trung Quốc có thể hưởng lợi khi trở thành đối tác thay thế cho cả hai hoặc ít nhất tránh được áp lực tập trung từ Mỹ. Điều này chắc chắn không phải mục tiêu mà Washington mong muốn. Do đó, xét trên bình diện chiến lược, nhiều khả năng Mỹ và EU cuối cùng sẽ tìm được tiếng nói chung vì lợi ích cao hơn là duy trì mặt trận thống nhất giữa các nền dân chủ thị trường. Những phát biểu gần đây từ cả hai phía như tuyên bố của Nghị viện châu Âu sẵn sàng “khách quan tái khởi động đàm phán” hay thông điệp của ông Sefcovic về “thiện chí và tôn trọng lẫn nhau” đều cho thấy cánh cửa thỏa hiệp vẫn rộng mở.
Khuyến nghị chính sách cho Việt Nam
Trong bối cảnh đàm phán Mỹ – EU đầy biến động như hiện nay, Việt Nam cần chuẩn bị các bước đi chính sách phù hợp để bảo vệ và thúc đẩy lợi ích quốc gia trong quan hệ thương mại với hai đối tác lớn này, cũng như thích ứng với cục diện thương mại quốc tế mới. Dưới đây là một số khuyến nghị chính sách cụ thể:
(1) Chủ động theo dõi và ứng phó linh hoạt: Chính phủ cần theo dõi sát sao diễn biến đàm phán Mỹ – EU và xây dựng các kịch bản ứng phó tương ứng. Bộ Công Thương, Bộ Ngoại giao nên thường xuyên cập nhật thông tin, đánh giá tác động đối với các ngành hàng xuất nhập khẩu chủ lực. Từ đó, sẵn sàng phương án điều chỉnh thị trường. Tinh thần là linh hoạt, không để bị động trước mọi kịch bản.
(2) Đẩy mạnh đa dạng hóa thị trường và mặt hàng: Bài học từ chiến tranh thương mại Mỹ – Trung là nước nào phụ thuộc quá nhiều một thị trường sẽ dễ tổn thương. Hiện Mỹ và EU chiếm gần 50% xuất khẩu của Việt Nam, do đó, Việt Nam nên đa dạng hóa thị trường xuất khẩu hơn nữa thông qua tận dụng các FTA đã có. Đồng thời, đa dạng hóa mặt hàng xuất khẩu, tránh dồn vào một số ngành dễ bị tác động (dệt may, điện tử đang chiếm tỷ trọng lớn). Chính sách khuyến khích phát triển sản phẩm mới sẽ giúp mở rộng cánh cửa thị trường khác. Ngoài ra, nâng cao chất lượng và giá trị hàng xuất khẩu để cạnh tranh bằng chất lượng thay vì giá rẻ đơn thuần, khi đó chịu thuế thêm vẫn bán được do khác biệt.
(3) Thúc đẩy hợp tác thương mại song phương với Mỹ: Việt Nam hiện chưa có FTA với Mỹ, đây là điểm bất lợi khi so với nhiều nước. Trong bối cảnh Mỹ đang tái cấu trúc quan hệ thương mại, Việt Nam cần tận dụng đà quan hệ tốt đẹp để đẩy mạnh đàm phán các khuôn khổ thương mại với Mỹ. Một FTA toàn diện có thể chưa khả thi ngay, nhưng có thể nhắm tới ký các hiệp định thương mại ở quy mô nhỏ hơn. Hiện Việt Nam đã tham gia Khuôn khổ kinh tế Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương (IPEF), cần tích cực đóng góp xây dựng các tiêu chuẩn trong đó (về kinh tế số, chuỗi cung ứng, năng lượng sạch…) để vừa nâng cao năng lực trong nước vừa được hưởng lợi từ ưu đãi (IPEF dù không giảm thuế nhưng có thể hỗ trợ kỹ thuật, đầu tư). Có thể rút kinh nghiệm từ năm 2020, Việt Nam đã chủ động đàm phán để Mỹ không áp thuế dù từng bị cáo buộc thao túng tiền tệ, điều đó đã cho thấy sự tích cực có hiệu quả.
(4) Thực hiện đầy đủ và tận dụng EVFTA: Đối với thị trường EU, Việt Nam đã có EVFTA (có hiệu lực từ năm 2020), đây là lợi thế lớn mà doanh nghiệp cần tận dụng tối đa. Chính phủ cần tiếp tục triển khai hiệu quả EVFTA, hỗ trợ doanh nghiệp đáp ứng quy tắc xuất xứ, tiêu chuẩn kỹ thuật để được hưởng thuế suất ưu đãi. Hàng Việt phải nâng sức cạnh tranh thông qua việc đẩy nhanh các chương trình nâng cao chất lượng nông sản, đào tạo doanh nghiệp về các tiêu chuẩn châu Âu (như chống khai thác thủy sản bất hợp pháp IUU, tiêu chuẩn an toàn thực phẩm SPS). Đồng thời, Việt Nam nên chủ động đối thoại với EU về những vướng mắc trong EVFTA. Ngoài ra, Việt Nam có thể đàm phán thêm các hiệp định bổ sung với EU: chẳng hạn Hiệp định Bảo hộ đầu tư (EVIPA) sớm phê chuẩn để thu hút FDI EU nhiều hơn. Tóm lại, bám sát EVFTA nhưng đồng thời linh hoạt mở rộng hợp tác trong khuôn khổ song phương.
(5) Nâng cao tiêu chuẩn chất lượng và đáp ứng yêu cầu cao về lao động, môi trường: Xu hướng thương mại hiện nay thiên về các yêu cầu phi thuế quan như lao động, môi trường, cacbon. Mỹ và EU dù mâu thuẫn nhưng đều ngày càng chú trọng các tiêu chí ESG (Environment, Social, Governance). Để hàng hóa Việt Nam giữ vững thị phần, Chính phủ cần hỗ trợ doanh nghiệp chuyển đổi xanh và tuân thủ chuẩn mực lao động quốc tế. Về lao động, cần tiếp tục cải thiện quyền lợi người lao động, xóa bỏ lao động trẻ em, cưỡng bức… Các bộ ngành nên phối hợp phổ biến cho doanh nghiệp về các quy định mới như Đạo luật chống lao động cưỡng bức của Mỹ (UFLPA) hay Luật chuỗi cung ứng của EU sắp có hiệu lực, để doanh nghiệp chuẩn bị tuân thủ. Đây là nhiệm vụ không dễ, nhưng bắt buộc nếu Việt Nam muốn nằm trong chuỗi cung ứng “sạch” mà Mỹ – EU đang xây dựng để đối phó đối thủ.
(6) Tích cực tham gia và đề xuất trong các diễn đàn đa phương: Việt Nam nên tiếp tục đóng vai trò xây dựng tại WTO và các diễn đàn đa phương để cùng các nước bảo vệ hệ thống thương mại dựa trên luật lệ. Khi Mỹ – EU đang thảo luận cải tổ WTO, Việt Nam (cùng ASEAN) có thể đưa ra quan điểm dung hòa: ủng hộ cập nhật quy tắc (về trợ cấp công nghiệp, thương mại điện tử) nhưng cũng bảo vệ lợi ích nước nhỏ, giữ nguyên tắc đối xử đặc biệt cho nước đang phát triển. Bên cạnh WTO, Việt Nam nên tận dụng vai trò tại các cơ chế như ASEAN, APEC. Năm 2023, Việt Nam đề xuất sáng kiến kinh tế số và xanh trong ASEAN, cần tiếp tục phát huy. Nếu Mỹ – EU thấy ASEAN đoàn kết và có tiếng nói chung, họ sẽ coi trọng hợp tác với ASEAN hơn. Với APEC, Việt Nam có thể thúc đẩy các sáng kiến thuận lợi thương mại, chống bảo hộ, điều này gián tiếp gây áp lực để Mỹ – EU giải quyết mâu thuẫn theo hướng hợp tác hơn.
Tóm lại, về phần Việt Nam, việc phải làm là chủ động, linh hoạt và nâng cao nội lực. Chủ động nắm thông tin và đàm phán với các bên, đồng thời linh hoạt điều chỉnh chiến lược thị trường, sản phẩm và quan trọng nhất là nâng cao năng lực cạnh tranh, chất lượng phát triển của nền kinh tế. Có nội lực mạnh, Việt Nam mới giảm thiểu tác động xấu và tận dụng được cơ hội từ cục diện thương mại biến động. Trong quan hệ với Mỹ và EU, Việt Nam cần tiếp tục phương sách cân bằng, đa phương hóa đa dạng hóa, không đứng hẳn về bên nào trong tranh chấp của họ, thay vào đó giữ vai trò bạn hàng tin cậy của cả hai. Lịch sử cho thấy Việt Nam đã hưởng lợi nhiều từ toàn cầu hóa và thương mại tự do, do đó, Việt Nam nên cùng cộng đồng quốc tế ủng hộ những nỗ lực hàn gắn và củng cố hệ thống thương mại, đồng thời chuẩn bị cho tình huống xấu nhất để luôn bảo vệ được lợi ích dân tộc. Với sự chuẩn bị kỹ lưỡng và chính sách đúng đắn, Việt Nam có thể biến thách thức thành cơ hội, tiếp tục phát huy vị thế là một mắt xích quan trọng trong chuỗi cung ứng khu vực và đối tác thương mại năng động của cả Mỹ lẫn Liên minh châu Âu.
Có thể thấy rằng cuộc đàm phán thương mại Mỹ – EU là một trận đấu cam go về ý chí và lợi ích. Dù trước mắt triển vọng thỏa thuận còn mịt mờ, cả hai bên đều hiểu rõ hậu quả nghiêm trọng của thất bại. Với tính chất đan xen lợi ích sâu rộng, kịch bản nhiều khả năng nhất là một giải pháp hòa hoãn tạm thời giúp tránh leo thang, sau đó tiếp tục thương lượng để hướng tới một thỏa thuận dài hạn công bằng hơn cho cả hai. Các nhà hoạch định chính sách và giới phân tích quốc tế sẽ dõi sát những bước đi tiếp theo trong những ngày tới, mỗi tuyên bố hay động thái đều có thể xoay chuyển cục diện. Thương mại xuyên Đại Tây Dương đã trải qua nhiều thăng trầm và lần này cũng vậy. Mọi khả năng đều có thể xảy ra, từ đạt được thỏa thuận đến leo thang thêm nữa. Điều chắc chắn là kết cục của cuộc đàm phán này sẽ có ảnh hưởng sâu rộng không chỉ với kinh tế Mỹ – EU, mà còn định hình cục diện thương mại và địa chính trị toàn cầu trong những năm sắp tới.
Tác giả: Nguyễn Phương Ngân
Bài viết thể hiện quan điểm riêng của tác giả, không nhất thiết phản ánh quan điểm của Nghiên cứu Chiến lược. Mọi trao đổi học thuật và các vấn đề khác, quý độc giả có thể liên hệ với ban biên tập qua địa chỉ mail: [email protected]
Tài liệu tham khảo
1. ASIAONE. (2025, May 24). EU and US authorities take down malware network. ASIAONE. Retrieved May 25, 2025, from https://www.asiaone.com/world/eu-and-us-authorities-take-down-malware-network
2. Doloresz Katanich. (2025, May 24). EU urges ‘respect’ after Trump threatens 50% tariffs. euronews. https://www.msn.com/en-gb/politics/government/eu-urges-respect-after-trump-threatens-50-tariffs/ar-AA1FlFhT
3. Hà Thu. (2025, May 24). EU khuyên Mỹ không nên dọa áp thuế. VnExpress. https://vnexpress.net/nguon-con-loi-doa-ap-thue-50-hang-eu-cua-ong-trump-4890113.html
4. Peggy Corlin. (2025, May 24). Half time in EU/US trade bout – what’s the score 45 days in? euronews. https://www.euronews.com/my-europe/2025/05/24/half-time-in-euus-trade-bout-whats-the-score-45-days-in
5. Phiên An. (2025, May 23). Ông Trump giục EU đơn phương giảm thêm thuế. VnExpress. https://vnexpress.net/ong-trump-giuc-eu-don-phuong-giam-them-thue-4889800.html
6. Phiên An. (2025, May 25). Nguồn cơn lời dọa áp thuế 50% hàng EU của ông Trump. VnExpress. https://vnexpress.net/nguon-con-loi-doa-ap-thue-50-hang-eu-cua-ong-trump-4890113.html
7. Philip Blenkinsop, David Lawder, & Stephanie van den Berg. (2025, May 24). Trump threatens new tariffs on European Union and Apple, reigniting trade fears. Reuters. Retrieved May 25, 2025, from https://www.reuters.com/business/apple-pay-25-tariff-if-phones-not-made-us-trump-says-2025-05-23/
8. TASS. (2025, May 24). EU may propose cutting Russian oil price ceiling to $45, banning Nord Stream — Bloomberg. TASS – RUSSIAN NEWS AGENCY. Retrieved May 25, 2025, from https://tass.com/economy/1962941
9. Việt An. (2025, May 25). Lý do ông Trump dọa áp thuế khủng với EU, Mỹ có nhiều thứ để mất, khối 27 thành viên sở hữu đòn bẩy như Trung Quốc. Báo Thế giớ i& Việt Nam. https://baoquocte.vn/ly-do-ong-trump-doa-ap-thue-khung-voi-eu-my-co-nhieu-thu-de-mat-khoi-27-thanh-vien-so-huu-don-bay-nhu-trung-quoc-315429.html
