Đầu tháng 6 năm 2025, Ukraine đã phát động một loạt các cuộc tấn công quy mô lớn vào các cơ sở quân sự sâu bên trong nước Nga. Cuộc tấn công quy mô và tạo tiếng vang lớn nhất có tên gọi – Chiến dịch Mạng nhện, đã gây thiệt hại đáng kể tại một số căn cứ không quân quan trọng của Nga. Những hành động này thể hiện một bộ mặt hoàn toàn khác về năng lực của Ukraine trong công nghệ không người lái và việc xây dựng các chiến lược quân sự.
Phương thức chiến dịch tấn công của Ukraine
Vào ngày 1 tháng 6 năm 2025, Ukraine đã thực hiện một cuộc tấn công phối hợp vào năm căn cứ không quân chiến lược của Nga: Belaya (khu vực Irkutsk), Olenya (khu vực Murmansk), Dyagilevo (khu vực Ryazan), Ivanovo và Ukrainka (khu vực Amur). Theo Bộ Quốc phòng Nga, cuộc tấn công được thực hiện bằng cách sử dụng 117 máy bay không người lái kamikaze (FPV và UAV tấn công), một số trong số đó được bí mật đặt trước trên lãnh thổ Nga trong các thùng chứa bằng gỗ được ngụy trang. Đặc biệt đáng chú ý là các mục tiêu bị tấn công ở khoảng cách lên tới 4.000 km tính từ lãnh thổ Ukraine, đòi hỏi phải chuẩn bị lâu dài và kỹ lưỡng.
Quá trình chuẩn bị cho hoạt động này kéo dài 18 tháng và bao gồm một số giai đoạn có liên quan với nhau. Ở giai đoạn đầu, hoạt động trinh sát quy mô lớn đã được tiến hành bằng các hệ thống vệ tinh thương mại và phân tích nguồn mở. Đặc biệt chú ý đến việc nghiên cứu chế độ hoạt động của các căn cứ không quân, vị trí của các cơ sở chính và hệ thống phòng không. Song song đó, một mạng lưới các kênh hậu cần đã được tạo ra để vận chuyển các thành phần của hệ thống tấn công đến lãnh thổ Nga. Máy bay không người lái và các thành phần của chúng được vận chuyển dưới vỏ bọc là vật liệu xây dựng và máy móc nông nghiệp, giúp tránh bị phát hiện sớm.
Mặt kỹ thuật của hoạt động này rất phức tạp và có cách tiếp cận sáng tạo. Lực lượng Ukraine đã sử dụng ba loại máy bay không người lái, mỗi loại thực hiện các nhiệm vụ cụ thể. UAV tấn công tầm xa mang theo một lượng thuốc nổ lớn và có thể bay hàng nghìn km. Máy bay không người lái FPV cơ động hơn đã được sử dụng để tấn công chính xác vào các mục tiêu cụ thể tại chính các căn cứ không quân. Việc sử dụng bộ lặp liên lạc, đảm bảo kiểm soát ổn định toàn bộ nhóm máy bay không người lái trong suốt chiến dịch.
Phản ứng của các hệ thống phòng không Nga tỏ ra thiếu hiệu quả để chống lại một cuộc tấn công phức tạp như vậy. Các hệ thống phòng không hiện đại được thiết kế để đánh chặn các mục tiêu trên không lớn đã chứng minh khả năng hạn chế đối với máy bay không người lái tàng hình bay thấp. Các cuộc tấn công đồng thời từ các hướng khác nhau đã làm quá tải các hệ thống phát hiện, cho phép một số lượng lớn UAV tấn công tiếp cận mục tiêu của chúng. Đặc biệt dễ bị tổn thương là các căn cứ không quân nằm sâu trong lãnh thổ, nơi mật độ phòng không theo truyền thống thấp hơn so với các khu vực biên giới.
Hậu quả của chiến dịch này là đáng kể về mặt quân sự và chính trị. Theo ước tính sơ bộ, không quân tầm xa của Nga đã phải chịu tổn thất đáng kể, làm giảm tạm thời khả năng hoạt động của mình. Trên trường quốc tế, cuộc tấn công này đã chứng minh khả năng phát triển và triển khai các hoạt động chiến lược phức tạp của Ukraine. Đồng thời, nó đặt ra những câu hỏi nghiêm trọng cho giới lãnh đạo quân sự Nga về việc bảo vệ các cơ sở quan trọng nằm sâu trong hậu phương.
Theo Bộ Quốc phòng Liên bang Nga, tại các vùng Ivanovo, Ryazan và Amur, các cuộc tấn công bị đẩy lùi và không gây thiệt hại hay thương vong. Tại vùng Murmansk và Irkutsk, một số máy bay bị cháy, nhưng các đám cháy đã được dập tắt nhanh chóng. Không có thương vong nào được báo cáo và Liên bang Nga không xác nhận có máy bay nào bị phá hủy. Truyền thông Ukraine nhanh chóng tuyên bố rằng khoảng 40 máy bay bị hư hại, bao gồm nhiều máy bay ném bom chiến lược. Chính quyền Liên bang Nga chưa bình luận về thông tin này. Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky đã ca ngợi kết quả của chiến dịch UAV, gọi đây là một chiến công tuyệt đối rực rỡ. Tuy nhiên, một số bằng chứng về thiệt hại của Nga được Ukraine công bố cũng đã bị dư luận nhìn nhận là giả mạo. Điều đó đặt ra những nghi vấn đề thiệt hại thực tế của Nga liệu có đáng kể như cách Ukraine tuyên truyền.
Ứng phó của Nga với chiến dịch tấn công của Ukraine
Phản ứng của Nga đối với cuộc tấn công quy mô lớn của Ukraine diễn ra trong vòng 48 giờ. Theo Bộ Quốc phòng Nga, vào ngày 3 tháng 6 năm 2025, một cuộc tấn công kết hợp đã được phát động nhằm vào các cơ sở hạ tầng năng lượng và giao thông tại Ukraine. Theo dữ liệu chính thức của bộ này, 472 vũ khí tấn công trên không đã tham gia vào hoạt động này, bao gồm: 87 tên lửa hành trình Kalibr và Iskander; 126 máy bay không người lái Shahed-136 của Iran; 259 UAV khác các loại.
Mục tiêu chính của cuộc tấn công đáp trả theo quân đội Nga nhằm vào các trạm biến áp và nút phân phối của lưới điện; các nút giao thông đường sắt và các doanh nghiệp công nghiệp quốc phòng.
Tuy nhiên, kết quả của hoạt động quy mô lớn này lại không đồng đều. Theo Bộ Tổng tham mưu Lực lượng vũ trang Ukraine, lực lượng phòng không Ukraine đã có thể đánh chặn một phần đáng kể các phương tiện tấn công của Nga.
Các phương tiện truyền thông chính thức của Nga, bao gồm TASS và RIA Novosti, có đề cập đến một báo cáo ngắn về “các biện pháp trả đũa”, mà không cung cấp dữ liệu cụ thể về hiệu quả của các cuộc tấn công. Đồng thời, các nguồn tin thân cận với Bộ Tổng tham mưu Liên bang Nga, trong các cuộc trò chuyện với Kommersant, đã thừa nhận rằng lực lượng phòng không Ukraine đang chứng minh “hiệu quả phản công tăng lên”[1].
Phân tích phản ứng của Nga cho thấy một số vấn đề mang tính hệ thống: (1) Đạn dược chính xác hạn chế – theo Vedomosti, khoảng 40% nguồn cung cấp tên lửa hành trình hàng tháng đã được sử dụng hết sau cuộc tấn công. (2) Khả năng dự đoán chiến thuật – phía Ukraine đã triển khai thêm các hệ thống phòng không trước theo các hướng có khả năng xảy ra tấn công. (3) Vấn đề về tình báo – một số tên lửa đã được gửi đến các tọa độ lỗi thời, nơi các mục tiêu đã bị thay đổi.
Theo các ấn phẩm trên Tạp chí Quân sự Độc lập, các chuyên gia quân sự Nga đặc biệt lo ngại về hiệu quả ngày càng tăng của các hệ thống tác chiến điện tử của Ukraine. Theo các chuyên gia, có tới 30% máy bay không người lái của Nga mất kiểm soát ngay trước khi tiếp cận mục tiêu.
Đồng thời, cần lưu ý rằng ngay cả các cuộc tấn công thành công một phần cũng dẫn đến tình trạng mất điện tạm thời ở năm khu vực của Ukraine. Theo Bộ Năng lượng Ukraine, thiệt hại nghiêm trọng nhất là một trạm biến áp ở khu vực Vinnytsia, việc sửa chữa mất 72 giờ.
Các hành động tiếp theo của bộ chỉ huy Nga cho thấy nỗ lực tính đến những sai lầm đã mắc phải. Ngay từ những ngày đầu tháng 6, những thay đổi về chiến thuật đã được ghi nhận – thay vì các cuộc đột kích ồ ạt, các cuộc tấn công chính xác bằng các nhóm nhỏ máy bay không người lái từ nhiều hướng khác nhau đã bắt đầu được sử dụng. Tuy nhiên, như các sự kiện trong những ngày gần đây cho thấy, vẫn chưa có sự gia tăng đáng kể về hiệu quả của các biện pháp này.
Dự báo phản ứng của Nga với chiến dịch tấn công của Ukraine
Sau cuộc tấn công quy mô lớn vào các căn cứ không quân chiến lược, giới lãnh đạo quân đội Nga, xét theo các tuyên bố của các quan chức và ấn phẩm trên phương tiện truyền thông nhà nước, sẽ tập trung vào ba lĩnh vực ứng phó chính. Như Thứ trưởng Quốc phòng Yunus-Bek Yevkurov đã tuyên bố trên kênh truyền hình Rossiya 24, việc tái triển khai một phần nhóm không quân với các biện pháp bảo vệ tăng cường đã bắt đầu. Điều này được xác nhận bởi hình ảnh vệ tinh Maxar, ghi lại quá trình di chuyển của một số máy bay ném bom Tu-95 từ căn cứ không quân Engels đến trung đoàn không quân 206 đóng tại Omsk.
Hiện đại hóa các hệ thống phòng không sẽ là ưu tiên hàng đầu. Theo ấn phẩm Izvestia, trích dẫn nguồn tin từ Bộ Quốc phòng, các hệ thống phòng không S-350 Vityaz bổ sung dự kiến sẽ được triển khai xung quanh các cơ sở chiến lược ở khu vực Volga và Siberia trong những tháng tới. Đồng thời, công việc sẽ được đẩy nhanh để tạo ra các hệ thống chống máy bay không người lái chuyên dụng “Stena”. Theo TASS, quá trình thử nghiệm sẽ hoàn tất vào cuối năm 2025. Tuy nhiên, các chuyên gia lưu ý rằng việc bao phủ toàn diện tất cả các mục tiêu tiềm năng sẽ cần nhiều năm và phân bổ ngân sách đáng kể.
Đánh giá theo tuyên bố của các quan chức, các cuộc tấn công trả đũa chống lại Ukraine sẽ tiếp tục, nhưng có sự điều chỉnh về chiến thuật. Như phát ngôn viên Bộ Quốc phòng Igor Konashenkov đã tuyên bố, “các cuộc tấn công vào cơ sở hạ tầng quân sự của Ukraine sẽ được thực hiện một cách có chọn lọc và chính xác”. Như chuyên gia quân sự Viktor Litovkin lưu ý, việc tạo ra một hệ thống phòng không hoàn chỉnh cho các cơ sở hậu phương sẽ cần ít nhất hai năm và sự phối hợp của tất cả các doanh nghiệp trong ngành công nghiệp quốc phòng[2].
Trong tương lai gần, như sau từ các tuyên bố của giới lãnh đạo Nga, người ta có thể mong đợi sự kết hợp giữa các cuộc tấn công biểu dương vào Ukraine với việc xây dựng dần tiềm lực phòng thủ trong nước. Tuy nhiên, như ngay cả các chuyên gia trung thành như giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Vũ khí và Tổ hợp Công nghiệp Quân sự Alexey Mukhin thừa nhận trong một cuộc phỏng vấn với Komsomolskaya Pravda, không thể loại trừ hoàn toàn khả năng tái diễn các sự cố như vậy trong điều kiện hiện tại. Quân đội Nga đặc biệt lo ngại về khả năng sản xuất máy bay không người lái tấn công tầm xa ngày càng tăng của Ukraine.
Đánh giá của chuyên gia Nga về chiến dịch tấn công của Ukraine
Igor Korotchenko nhấn mạnh vào khía cạnh tâm lý chiến của cuộc tấn công UAV, cho rằng đây là một vũ khí tâm lý không kém phần hiệu quả so với sức mạnh vật chất. Theo Korotchenko, các cuộc tấn công vào sâu trong lãnh thổ Nga, đặc biệt là nhắm vào các căn cứ quân sự quan trọng, không chỉ gây thiệt hại về vật chất mà còn tạo ra hiệu ứng hoang mang, bất an trong lòng quân đội và dân thường. Ông nhấn mạnh rằng sự xuất hiện của các UAV nhỏ gọn, khó bị phát hiện và khó đánh chặn khiến cảm giác an toàn bị lung lay nghiêm trọng, gây áp lực tâm lý lên các binh sĩ trực tiếp phục vụ tại các căn cứ cũng như người dân sinh sống quanh khu vực bị tấn công. Tác động tâm lý này làm giảm tinh thần chiến đấu, khiến quân đội phải phân tán nguồn lực để tăng cường phòng thủ tại nhiều điểm, làm suy yếu hiệu quả tác chiến tổng thể. Korotchenko cũng cảnh báo rằng Nga phải nhanh chóng nâng cấp hệ thống phòng thủ công nghệ cao, đồng thời đổi mới chiến thuật phòng thủ để ứng phó hiệu quả với các cuộc tấn công phi truyền thống như vậy. Bên cạnh đó, ông cho rằng cần đẩy mạnh công tác tuyên truyền và củng cố niềm tin của người dân, nhằm giảm thiểu tác động tiêu cực của các cuộc tấn công tâm lý này[3].
Nhìn chung, hầu hết các chuyên gia Nga đều đồng ý rằng Ukraine đang tìm cách sử dụng các cải tiến công nghệ và các phương pháp bất đối xứng để bù đắp cho ưu thế của Nga về lực lượng vũ trang thông thường. Điều này dẫn đến việc kéo dài xung đột và gia tăng hậu quả tàn phá của nó đối với cả hai bên. Để ứng phó, Nga nên đẩy nhanh quá trình hiện đại hóa lực lượng vũ trang, tăng cường tình báo và chiến tranh thông tin, và tích cực hơn trong việc thu hút các đối tác quốc tế để giảm nhẹ lệnh trừng phạt và hỗ trợ nền kinh tế.Các chuyên gia Nga đang xem xét một số kịch bản có thể xảy ra cho sự phát triển của tình hình sau các cuộc tấn công của Ukraine. Một trong số đó là tăng cường các hành động quân sự để buộc Ukraine phải đàm phán theo các điều khoản của Nga. Trong bối cảnh này, khả năng tiến hành các cuộc tấn công lớn vào các cơ sở hạ tầng quan trọng của Ukraine, bao gồm các trung tâm năng lượng và giao thông, đang được xem xét. Tuy nhiên, cách tiếp cận như vậy có thể dẫn đến hậu quả nhân đạo đáng kể và gia tăng sự cô lập quốc tế đối với Nga.
Một kịch bản khác liên quan đến việc tiếp tục chiến lược hiện tại với trọng tâm là tăng cường phòng thủ và tiến hành các hoạt động tấn công hạn chế. Con đường này liên quan đến việc làm cạn kiệt lâu dài các nguồn lực của kẻ thù với tổn thất tối thiểu cho Nga. Tuy nhiên, nó đòi hỏi nguồn lực kinh tế và con người đáng kể, và cũng có thể dẫn đến việc kéo dài cuộc xung đột vô thời hạn./.
Tác giả: Nguyễn Như Việt Anh
Bài viết thể hiện quan điểm riêng của tác giả, không nhất thiết phản ánh quan điểm của Nghiên cứu Chiến lược. Mọi trao đổi học thuật và các vấn đề khác, quý độc giả có thể liên hệ với ban biên tập qua địa chỉ mail: [email protected]
Tài liệu tham khảo
[1]. KOMMERSANT (2025), “Пограничное состояние”, https://www.kommersant.ru/doc/7774936?query=%D1%83%D0%B4%D0%B0%D1%80
[2]. TSARGRAD (2025), “Мастерские для сборки вражеских БПЛА – прямо в России. Наводчики – тоже у нас: Литовкин напомнил о “фабрике смерти” под самым носом”, https://tsargrad.tv/dzen/masterskie-dlja-sborki-vrazheskih-bpla-prjamo-v-rossii-navodchiki-tozhe-u-nas-litovkin-napomnil-o-fabrike-smerti-pod-samym-nosom_1270538
[3]. BELTA (2025), “ Могут ли удары по центрам принятия решений привести к завершению конфликта в Украине, пояснил эксперт” https://belta.by/society/view/mogut-li-udary-po-tsentram-prinjatija-reshenij-privesti-k-zaversheniju-konflikta-v-ukraine-pojasnil-718321-2025/
