Lần đầu tiên một vị vua đương nhiệm của Thái Lan tới thăm Trung Quốc kể từ khi thành lập triều đại Chakri. Hơn nữa, Hoàng gia Thái Lan vẫn đang trong thời gian quốc tang sau khi Thái hậu Sirikit vừa qua đời, nhưng chuyến thăm Trung Quốc của nhà vua “Maha” Vajiralongkorn vẫn diễn ra theo đúng lịch trình. Điều đó càng cho thấy tính chất quan trọng của sự kiện này.
Cả truyền thông Trung Quốc và Thái Lan đều theo dõi sát sao chuyến thăm Trung Quốc của Quốc vương Thái Lan. Tuy nhiên, do vấn đề pháp lý, Thái Lan chỉ có thể đưa ra thông cáo báo chí. Trong khi đó, phần lớn truyền thông Trung Quốc đều nhận định: “Tình hữu nghị Trung Quốc-Thái Lan rất bền chặt, chuyến thăm của Quốc vương càng thúc đẩy thêm tình hữu nghị giữa hai nước”.
Tại sao các đời Quốc vương Thái Lan không đến thăm Trung Quốc từ nhiều thế kỷ trước đó? Tại sao vua “Maha” Vajiralongkorn lại đến lần này? Và ông ấy sẽ làm gì ở Trung Quốc? Quan hệ Trung Quốc – Thái Lan sẽ như thế nào trong tương lai?
Tại sao các đời Quốc vương Thái Lan không đến thăm Trung Quốc trong hàng trăm năm?
Trên thực tế, việc các quốc vương nước ngoài đến thăm Trung Quốc không phải là điều bất thường, nhưng họ đã không đến Trung Quốc trong suốt nhiều thế kỷ.
Trung Quốc và Thái Lan có “lịch sử giao lưu ngàn năm”, một số thậm chí còn có từ thời Tây Hán, nhưng điều này có vẻ không đúng. Cho đến khi Vương quốc Ayutthaya được xây dựng, quan hệ triều cống với các triều đại phong kiến ở Trung Hoa mới phát triển. Nhưng mối quan hệ chính trị giữa hai bên vẫn cực kỳ lỏng lẻo và tùy tiện. Vào thời đó, “các nguyên thủ quốc gia đến thăm lẫn nhau” là điều không phổ biến.
Đến cuối đời Thanh, Trung Quốc suy yếu, Xiêm không còn nhu cầu nhập khẩu hàng hóa từ nhà Thanh. Vì vậy, Xiêm đã chủ động chấm dứt quan hệ triều cống. Trong một thời gian dài sau đó, Trung Quốc và Thái Lan không thiết lập quan hệ ngoại giao. Một mặt, Xiêm không mấy coi trọng Trung Quốc vào cuối triều đại nhà Thanh và thời kỳ Trung Hoa Dân Quốc. Mặt khác, chịu ảnh hưởng của chủ nghĩa dân tộc phương Tây, hoàng gia và tầng lớp thượng lưu Xiêm luôn e ngại Trung Quốc và người Hoa trong nước, lo sợ một ngày nào đó họ có thể bị những “người Do Thái phương Đông” này thôn tính. Do đó, họ không muốn thiết lập quan hệ ngoại giao chính thức với Trung Quốc.
Vào cuối những năm 1930, chủ nghĩa dân tộc Thái Lan đã khiến mối quan hệ với Trung Quốc xấu đi, thậm chí coi nhau như kẻ thù. Mãi đến năm 1946, không lâu sau khi chủ nghĩa quân phiệt Nhật Bản bị đánh bại ở Trung Quốc, Thái Lan mới chính thức thiết lập quan hệ ngoại giao với chính quyền Tưởng Giới Thạch lúc bấy giờ. Không lâu sau, Tưởng Giới Thạch chạy sang đảo Đài Loan, Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa được thành lập, và Thái Lan, vốn được coi là tiền tuyến của thế giới phương Tây trong Chiến tranh Lạnh, đã hạn chế tiếp xúc với Trung Quốc, chỉ hợp tác với đảo Đài Loan. Đến thập niên 1970, quan hệ giữa Mỹ và Trung Quốc bắt đầu tiến trình bình thường hoá. Trong bối cảnh đó, Thái Lan và Trung Quốc đại lục đã tái thiết lập quan hệ ngoại giao.
Tuy nhiên, Vua Bhumibol Adulyadej (Rama IX), người đang trị vì vào thời điểm đó, lớn lên ở phương Tây và cũng chịu ảnh hưởng của cái bóng tâm lý “Thái Lan đang bị ảnh hưởng bởi Trung Quốc” vốn đã tồn tại trong hoàng gia Thái Lan qua nhiều thế hệ. Vì vậy, ông chưa bao giờ đến thăm Trung Quốc.
Vào thời điểm đó, Chiến tranh Lạnh vẫn đang tiếp diễn, và Đảng Cộng sản Thái Lan, được Trung Quốc hậu thuẫn, đang hoạt động mạnh mẽ trong nước. Sinh viên đại học cánh tả theo chủ nghĩa cộng sản và quân đội cánh hữu có xu hướng chống cộng, theo chế độ quân chủ thường xuyên đụng độ trên đường phố. Hơn nữa, quân đội cứ vài năm lại tổ chức đảo chính. Trong bối cảnh phức tạp và nhạy cảm đó, bất kỳ chuyến công du nước ngoài nào của Nhà vua, đặc biệt là với Trung Quốc, đều có thể tạo ra những hậu quả tiềm ẩn không thể kiểm soát và khó quản lý từ mọi phía. Về sau, khi Nhà vua về già, ông gần như không còn thực hiện các chuyến công du nước ngoài, và do đó, Vua Rama IX chưa bao giờ đến thăm Trung Quốc trong suốt cuộc đời mình.
Tuy nhiên, với tư cách là bậc thầy trong chính sách cân bằng, Thái Lan, mặc dù Quốc vương chưa từng đến thăm Trung Quốc, đã giao phó nhiệm vụ ngoại giao này cho Hoàng hậu, các hoàng tử và công chúa để thể hiện sự “cân bằng” của Thái Lan trong ngoại giao với tất cả các nước. Hoàng hậu Sirikit đã từng đại diện Quốc vương thăm Trung Quốc, và Thái tử (hiện là Quốc vương thứ mười) đã đến thăm Trung Quốc nhiều lần, thậm chí còn đi thị sát các tỉnh biên giới như Tân Cương và Tây Tạng.
Ví dụ điển hình nhất chính là “người bạn cũ của Trung Quốc” – Công chúa Sirindhorn. Nhờ sự vun đắp của Nhà vua và sự lựa chọn độc lập của chính mình, Công chúa Sirindhorn, con gái thứ hai của Vua Rama IX, đã trở thành một nhân vật có xu hướng thân Trung Quốc. Bà đều đặn đến thăm Trung Quốc vào tháng Tư hàng năm. Công chúa Sirindhorn có uy tín cao trong lòng người dân Thái Lan và nắm giữ quyền lực to lớn trong hoàng gia. Do đó, sự tồn tại của bà phản ánh nghệ thuật duy trì sự cân bằng đã có từ hàng thế kỷ của Thái Lan.
Năm 2016, vị vua thứ chín băng hà và nhà vua thứ mười lên ngôi, mở ra một trang mới trong lịch sử Thái Lan. Vua Vajiralongkorn (lưu ý rằng “Maha” chỉ là một tiền tố tượng trưng có nghĩa là “vĩ đại”), như mọi người đều biết, là một người khá cá tính. Thời trẻ, ông đã sang phương Tây học quân sự và từng là phi công chiến đấu. Ông được đánh giá là một trong những hoàng tử dũng cảm và cứng rắn, thậm chí từng được nhận định là “hiếu chiến”.
Ông có tính cách khá độc đáo, thờ ơ với dư luận xã hội và thế tục, ít quan tâm đến chính trị, và chủ yếu sống ở Bavaria, Đức, hiếm khi trở về Thái Lan. Trong bối cảnh chính trị Thái Lan hỗn loạn và hoàng gia được người cha tận tụy và người chị tài giỏi ủng hộ, ông dường như không mấy mặn mà với việc trở thành thái tử.
Phải rất lâu sau khi lên ngôi, ông mới dần dần học cách làm vua, bắt đầu tham gia các sự kiện công cộng, quyên góp cho các khu vực thiên tai và tổ chức từ thiện, tổ chức lại hậu cung và các cơ quan hoàng gia – tất nhiên, sâu thẳm bên trong, ông vẫn là chính mình, vẫn ít quan tâm đến thế tục.
Vajiralongkorn hiếm khi công du nước ngoài. Ngoại trừ một chuyến đi đến Bhutan (hoàng gia Bhutan và hoàng gia Thái Lan là những người bạn tri kỷ). Chuyến thăm Trung Quốc lần này thực sự là chuyến công du nghiêm túc đầu tiên của ông đến một cường quốc, điều đó đủ cho thấy mức độ ưu tiên của Thái Lan đối với Trung Quốc trong bối cảnh hiện nay.
Tại sao nhà vua Thái Lan lại chọn Trung Quốc?
Xét về nguyên nhân trực tiếp, năm 2025 đánh dấu kỷ niệm 50 năm thiết lập quan hệ ngoại giao giữa Trung Quốc và Thái Lan. Đây là điều Trung Quốc và Thái Lan đã thống nhất từ lâu, chứ không phải là quyết định nhất thời. Đúng hơn, đây là đỉnh điểm của toàn bộ chuỗi hoạt động kỷ niệm ngày thiết lập quan hệ ngoại giao giữa hai nước.
Tuy nhiên, bỏ qua nghi thức xã giao, vị vua Thái Lan này khá đặc biệt. Việc ông thực sự đến khi được mời đã là một điều đáng chú ý. Không những vậy, việc ông vẫn đến bất chấp sự ra đi của Hoàng Thái hậu Sirikit đã cho thấy vẫn còn một động lực to lớn đằng sau việc này.
Động lực thúc đẩy là các yếu tố chính trị nội bộ và các yếu tố kinh tế bên ngoài tại Thái Lan:
Đầu tiên, ảnh hưởng của hoàng gia Thái Lan ở trong nước đã xuất hiện vấn đề. Trên thực tế, Thái Lan không phải là một chế độ quân chủ thực sự, mà là một chế độ quân chủ với quốc vương chỉ đóng vai trò lãnh đạo mang tính biểu tượng. Từ đầu thế kỷ 20, vua Thái Lan gần như không có thực quyền; quyền lực thực sự nằm trong tay giới quý tộc và tướng lĩnh quân đội. Rama VII và VIII không có nhiều ảnh hưởng, trong khi quyền lực của Rama IX tăng lên đáng kể, do nhu cầu chính trị của các nhà lãnh đạo quân sự. Tuy nhiên, ông không hề có quyền lực tuyệt đối; nhiều nhất, ông chỉ là một nhân vật có ảnh hưởng trong chính trường Thái Lan.
Vào thời Vua Rama X, phong cách cá nhân của ông, cùng với sự can thiệp quá mức của quân đội Thái Lan và các lực lượng bảo thủ đối với chế độ quân chủ, đã dẫn đến sự suy giảm nhận thức của công chúng về nhà vua, đặc biệt là trong thế hệ trẻ. Việc “tôn trọng nhà vua” hay không không còn là sự đồng thuận trên toàn quốc ở Thái Lan, mà trở thành tâm điểm tranh luận gay gắt giữa các quan điểm và thế hệ khác nhau. Trước đây, khi quốc ca được xướng lên, người Thái sẽ ngay lập tức đứng dậy để tỏ lòng thành kính với Vua Rama IX. Giờ đây, rất ít người đứng dậy; mặc dù vẫn còn nhiều người Thái kiên quyết ủng hộ chế độ quân chủ, nhưng họ không còn là xu hướng chủ đạo của dư luận nữa.
Xã hội Thái Lan hiện đang bị chia rẽ sâu sắc. Thế hệ trẻ – những người thân phương Tây, phản truyền thống và khao khát dân chủ hóa – cùng với đảng đối lập chính, Đảng Nhân dân, về cơ bản không tôn trọng chế độ quân chủ. Họ tìm cách làm suy yếu và kiểm soát quyền lực của chế độ. Trong khi đó, “cộng đồng giai cấp thống trị” rộng lớn hơn – bao gồm giới quý tộc, các nhà tư bản lão thành, các chính trị gia bảo thủ và quân đội – lại đoàn kết vững chắc dưới ngọn cờ của chế độ quân chủ, gán cho tất cả các lực lượng đối lập là “những kẻ phản loạn chống lại chế độ quân chủ” và lợi dụng quyền lực của chế độ quân chủ để đàn áp các đối thủ chính trị đến mức cực đoan. Kết quả là, rạn nứt giữa hai bên ngày càng lớn, và lập trường của chế độ quân chủ ngày càng trở nên không thể dung hòa.
Năm 1970, “sinh viên đỏ” trên đường phố Thái Lan là những người phản đối chế độ quân chủ, trong khi Mỹ là bên ủng hộ. Giờ đây, tình thế đã thay đổi, và những “đồng chí thân Mỹ” trên đường phố đã trở thành những người phản đối chế độ quân chủ, trong khi những chính trị gia xúc phạm chế độ quân chủ lại thường xuyên đến thăm các đại sứ quán phương Tây. Như vậy, những người theo chủ nghĩa quân chủ truyền thống của Thái Lan đã hoàn toàn chuyển từ thân Mỹ và chống Trung Quốc 50 năm trước sang thân Trung Quốc và chống Mỹ. Mọi thứ đã đảo ngược.
Do đó, mặc dù nhiều người không muốn thừa nhận hoặc chưa nhận ra, nhưng thực tế là Mỹ không còn, hoặc không muốn tiếp tục, đóng vai trò là người bảo vệ chế độ quân chủ hiện tại của Thái Lan, mà đã trở thành trụ cột tinh thần của phe đối lập Thái Lan. Đảng Dân chủ Mỹ ủng hộ những nhân vật như Pita, còn Trump thì không quan tâm đến Thái Lan, chỉ muốn áp đặt thêm thuế quan. Liên minh Mỹ-Thái Lan đã tan rã từ lâu.
Còn hoàng gia Thái Lan và toàn bộ giới thượng lưu thì sao? Câu trả lời đã quá rõ ràng. Giới cầm quyền Thái Lan từ lâu đã coi Trung Quốc là chiếc neo giữ cho thể chế hiện hành của Thái Lan tồn tại, coi quan hệ Trung-Thái là phương tiện để Thái Lan đối phó với thế giới phương Tây đang dần tan rã và hỗn loạn, đối phó với sự nổi loạn chính trị ngày càng gia tăng trong nước. Do đó, chuyến thăm cấp cao của Quốc vương Thái Lan tới Trung Quốc trở thành một sự kiện tự nhiên hợp lý. Quan hệ Trung-Thái đã trải qua một chặng đường dài và quanh co, cuối cùng trở lại mô hình quan hệ Xiêm La – Thanh trước năm 1890.
Vua Vajiralongkorn của Thái Lan ( Ảnh tư liệu: Bloomberg)
Ngoài ra còn có vấn đề về kinh tế. Thái Lan đang phải đối mặt với bất ổn chính trị, nền kinh tế trì trệ và quá trình nâng cấp công nghiệp chậm chạp. Nước này cũng chịu ảnh hưởng nặng nề từ ba đòn giáng của đại dịch, thuế quan của Trump và sự sụt giảm lượng khách du lịch Trung Quốc. Cuộc sống của người dân gặp nhiều khó khăn, và cả nước sống trong nỗi lo sợ sẽ thua Việt Nam nếu không nỗ lực hơn nữa. Để phát triển kinh tế, Thái Lan chỉ có thể dựa vào hợp tác với Trung Quốc, thu hút vốn và công nghệ Trung Quốc, và mở cửa thị trường Trung Quốc.
Vấn đề là ngành sản xuất của Trung Quốc quá mạnh. Lợi thế công nghệ mạnh mẽ, giá thành thấp, tiếp thị tiên tiến và sự hỗ trợ của các nền tảng thương mại điện tử Trung Quốc đã cho phép sản phẩm Trung Quốc áp đảo thị trường Thái Lan, khiến nhiều doanh nghiệp vừa và nhỏ trong nước phá sản và các khoản đầu tư của Nhật Bản, Hàn Quốc thất bại. Ngay cả đầu tư của Trung Quốc vào Thái Lan cũng đã tác động đến hệ thống kinh tế hiện tại của Thái Lan, vốn đã phát triển dựa trên các công ty Nhật Bản và Hàn Quốc.
Các chủ doanh nghiệp vừa và nhỏ của Thái Lan, không thể đối phó, đã liên kết với phe đối lập chính trị, hàng ngày đưa ra những luận điệu dân túy như “Nền kinh tế Thái Lan sẽ bị Trung Quốc nuốt chửng” và “Thái Lan đã trở thành một tỉnh của Trung Quốc”. Tuy nhiên, lập luận của họ không hoàn toàn vô căn cứ – nếu toàn bộ Thái Lan đều sử dụng sản phẩm “Made in China”, người dân Thái Lan sẽ ra sao?
Do đó, đối với Thái Lan, thách thức và mâu thuẫn quan trọng nhất hiện nay là làm sao để dựa vào Trung Quốc để phát triển kinh tế mà không bị nền kinh tế hùng mạnh của Trung Quốc nuốt chửng hoàn toàn; và làm sao để kiểm soát ảnh hưởng của nền kinh tế Trung Quốc một cách lịch sự và phù hợp mà không khiến Trung Quốc cảm thấy khó chịu.
Tư duy thực sự của Thái Lan đối với Trung Quốc là hướng về Trung Quốc nhưng không hoàn toàn bị Trung Quốc kiểm soát, và muốn có tâm lý “không thể hoàn toàn dựa vào Trung Quốc” để tránh làm mất lòng Trung Quốc.
Thật sự không dễ để có thể giữ vững trạng thái cân bằng này.
Do đó, chuyến thăm Trung Quốc của Quốc vương Thái Lan cùng Thủ tướng Anutin (một người có sắc tộc tương đối cao) nhằm hai mục đích: thứ nhất, lấy lòng Trung Quốc về mặt chính trị và củng cố quan hệ hữu nghị Trung-Thái; và thứ hai, tăng cường việc đưa công nghệ tiên tiến và các ngành công nghiệp có lợi thế của Trung Quốc vào Thái Lan. Đồng thời, ông cũng sẽ trấn an Trung Quốc bằng cách cung cấp các giải thích và thông tin trước về các hạn chế tiềm tàng đối với thuế nhập khẩu, thị thực nhập cảnh và đầu tư doanh nghiệp.
Trung Quốc và Thái Lan sẽ hoà hợp với nhau như thế nào?
Cuối cùng, hãy cùng giải quyết một số quan niệm sai lầm phổ biến trên mạng:
Vấn đề nguồn gốc của hoàng gia Thái Lan không nên bị xem nhẹ. Hoàng gia Thái Lan có thể có mối liên hệ với Trung Quốc, nhưng bản thân hoàng gia chắc chắn không phải là người Trung Quốc và chưa bao giờ công khai thừa nhận mình mang họ Trung Quốc.
Việc khẳng định “nguồn gốc Trung Quốc của Hoàng gia Thái Lan” chỉ là một chiêu trò ngoại giao của Trung Quốc vào thời điểm đó, và phần lớn là do các thương nhân Trung Quốc bịa đặt. Hoàng gia Thái Lan sẽ không bao giờ thừa nhận điều này. Vì hai nước đã có vị thế ngang hàng, và chế độ triều cống đã bị bãi bỏ từ lâu, nên việc liên tục nhắc đến ” nguồn gốc Trung Quốc của Hoàng gia Thái Lan” là không cần thiết. Thậm chí, điều này có thể tạo cơ sở cho phe đối lập Thái Lan chỉ trích, và có thể được dùng làm bằng chứng cho thấy “Trung Quốc đang thâu tóm Thái Lan”.
Thứ hai, về “vấn đề du lịch Thái Lan an toàn”. Sự thật là, bản thân Thái Lan không thực sự nguy hiểm; chỉ là du khách Trung Quốc đến thăm khu công nghiệp Myanmar đã sử dụng nơi này như một điểm trung chuyển thuận tiện. Vậy nên, bất cứ khi nào có chuyện gì xảy ra, người ta lại đổ lỗi cho nhau là “Người thân tôi mất tích ở Thái Lan”, trong khi thực tế họ chỉ đang lợi dụng Thái Lan làm bàn đạp, đổ lỗi cho Thái Lan. Vấn đề này có thể sẽ là một chủ đề thảo luận chính trong chuyến thăm Trung Quốc của Quốc vương Thái Lan. Mọi người có thể vẫn chưa tin, nhưng không sao, thời gian sẽ trả lời.
Nhìn chung, Thái Lan được xem là một đất nước hiền hòa, một đất nước thực dụng, một đất nước đang điều hướng sự phức tạp của quyền lực nhưng vẫn khao khát kiểm soát vận mệnh của chính mình.
Quy mô của một quốc gia quyết định chiến lược sinh tồn của nó. Thái Lan sẽ không hoàn toàn liên kết với bất kỳ quốc gia nào, cũng không dễ dàng trở thành kẻ thù của bất kỳ quốc gia nào. Bản chất lỏng lẻo trong logic chính trị nội bộ đồng nghĩa với việc đất nước này thiếu một kế hoạch phát triển rõ ràng và nhất quán; tuy nhiên, về những vấn đề sống còn, giới tinh hoa và công chúng nói chung có thể dễ dàng đạt được sự đồng thuận rất thực tế.
Cần nhắc lại rằng, Quốc vương Thái Lan không phải là thế lực quyết định cuối cùng trong mọi khía cạnh của đời sống Thái Lan. Thái Lan không quá thân thiết nhưng cũng không thù địch với Trung Quốc. Sẽ luôn có những tiếng nói bất đồng trong nội bộ Thái Lan về mối quan hệ với Trung Quốc. Tuy nhiên, những tiếng nói bất đồng này thực chất là sự phản ánh tự nhiên của thực tế to lớn rằng Thái Lan đang ngày càng hội nhập sâu rộng vào sáng kiến ”Vành đai và Con đường” của Trung Quốc, không nên bỏ qua hoặc quá coi trọng những tiếng nói này.
Chuyến thăm Trung Quốc của Quốc vương Thái Lan là một bước tiến tự nhiên và là biểu hiện rõ ràng cho thấy quan hệ Trung-Thái đang trở lại đúng hướng. Trong một thời gian dài sắp tới, Thái Lan, mặc dù vẫn duy trì nền độc lập (cả về chính trị lẫn kinh tế), sẽ bước vào một giai đoạn lịch sử lâu dài, không thể đảo ngược, dần dần rời xa phương Tây và hướng về Trung Quốc.
Đối với Thái Lan, Trung Quốc không cần bất kỳ kế hoạch chiến lược vĩ đại nào; họ chỉ cần tiếp tục duy trì tốc độ hiện tại. Trong khi tôn trọng nền độc lập của Thái Lan và thấu hiểu các chiến lược sinh tồn của nước này, Trung Quốc sẽ cần kiên trì thúc đẩy hợp tác Trung-Thái, đồng thời điều chỉnh phù hợp để giải quyết những phản ứng dữ dội không thể tránh khỏi có thể phát sinh. Trong việc xây dựng một cộng đồng Trung-Thái chung tương lai, việc đảm bảo việc làm và thu nhập cho người dân Thái Lan là đủ.
Thời gian đang đứng về phía Trung Quốc, và về phía tình hữu nghị Trung-Thái. Không bên nào cần phải nôn nóng, và cũng không cần phải lầm tưởng rằng sẽ có vấn đề lớn nào đó trong quan hệ Trung-Thái chỉ vì một vài sự kiện ngẫu nhiên tưởng chừng nghiêm trọng. Trước xu thế chung, mọi rào cản từ bên trong lẫn bên ngoài đều không đáng kể, chỉ là biểu hiện của bánh xe lịch sử đang lăn.
Biên dịch: Hoàng Hải
Bài viết được đăng trên trang mạng Quan sát viên (Trung Quốc), thể hiện quan điểm từ phía các học giả Trung Quốc, hoàn toàn không phản ánh quan điểm của Nghiên cứu Chiến lược. Mọi trao đổi học thuật và các vấn đề khác, quý độc giả có thể liên hệ với ban biên tập qua địa chỉ mail: [email protected]
