*Tiêu đề bài viết do Ban Biên tập đặt
Quá trình tạo tâm lý “chống Trung Quốc” trên cơ sở vấn đề Đài Loan, được thực hiện bởi Washington kể từ đầu những năm 2000 và được củng cố dưới chính quyền dân chủ hiện nay của bà Thái Anh Văn, là điều đáng báo động. Thực chất, Hoa Kỳ đang thực hiện “kịch bản Ukraine” với việc hứa hẹn đảm bảo an ninh và hỗ trợ về mặt quân sự, cũng như thu hút một số đồng mình như Nhật Bản và các nước NATO - vào một số khu vực có khả năng xảy ra xung đột.
Đã không có xung đột nào xảy ra ở Đông Bắc Á trong vòng hơn 70 năm qua. Tuy nhiên, tình hình trong khu vực hiện nay đang trở nên khó lường do cường độ ngày càng gia tăng của cuộc đối đầu phức tạp giữa Trung Quốc và Hoa Kỳ, vốn cũng liên quan đến các đồng minh của Mỹ trong khu vực như Nhật Bản và Hàn Quốc. Việc xây dựng một kế hoạch hành động hiệu quả cho tất cả các bên tham gia, bao gồm cả Nga, đã trở nên phức tạp do những dự báo tiêu cực và một số thay đổi về tình hình chiến lược.
Những khó khăn trong giải quyết các tranh chấp lãnh thổ tại khu vực Đông Bắc Á
Các cuộc xung đột ở Đông Bắc Á hiện nay không thể gọi là tranh chấp lãnh thổ. Việc chiếm đóng một mảnh đất hoặc một vùng biển bị cản trở, đầu tiên là do không có khả năng đảm bảo ưu thế quân sự mang tính quyết định và giành được thắng lợi rõ ràng.
Do đó, những tuyên bố của Tokyo về chuỗi quần đảo Kuril (nhóm Habomai và đảo Shikotan) và hai hòn đảo ở phía nam quần đảo Kuril (Kunashir và Iturup) là hoàn toàn không thể thực hiện được trong bối cảnh Nga từ chối đàm phán về vấn đề này và đưa Nhật Bản vào nhóm “các nước không thân thiện”.
Thật khó để tưởng tượng một chiến dịch đổ bộ thành công của Nhật Bản chống lại một cường quốc hạt nhân như Nga, mặc dù những đề xuất như vậy giữa những kẻ nóng nảy vẫn xảy ra trong dư luận và thậm chí cả trong cộng đồng chuyên gia.
Hàn Quốc và CHDCND Triều Tiên có thể nhận thấy rằng, việc thành lập một nhà nước Triều Tiên thống nhất trong tương lai gần là không thể. Con đường hòa bình bị cản trở bởi việc cố tình loại bỏ kênh đàm phán ổn định và những quan điểm quá khác biệt về nguyên tắc thống nhất. Tiềm lực quân sự của mỗi bên không đủ để tự tin đánh bại kẻ thù. Hy vọng của Seoul về sự sụp đổ của chế độ Triều Tiên đã không thành hiện thực, cũng như việc Hàn Quốc rút khỏi ảnh hưởng của Mỹ vẫn chưa diễn ra. Vấn đề đường phân chia phía bắc ở Hoàng Hải trong bối cảnh không có bất cứ sự nhượng bộ nào chỉ mang tính hình thức và là sự tôn vinh truyền thống.
Với tâm lý ly khai đang nở rộ và chính sách tăng cường khả năng phòng thủ của chính quyền Đài Bắc hiện nay, việc thống nhất hòa bình giữa Trung Quốc đại lục và đảo Đài Loan là một nhiệm vụ gần như bất khả thi. Viễn cảnh khôi phục Trung Hoa Dân Quốc với Nam Kinh là thủ đô của nó là điều viển vông.
Tranh chấp chủ quyền ở quần đảo Senkaku/Điếu Ngư đã mất đi tính chất lãnh thổ. Đối với Bắc Kinh, vấn đề chính không phải là việc sở hữu thực sự quần đảo Điếu Ngư mà là gây khó khăn trong việc Tokyo thực hiện bất kỳ hành động nào trái với lợi ích cơ bản của Trung Quốc, chủ yếu mang tính chất quân sự. Do đó, việc phát triển phần biển Hoa Đông này đối với Nhật Bản là vô cùng khó khăn do sự hiện diện liên tục của tàu chiến và tàu cá Trung Quốc cũng như các cuộc tập trận và nhiệm vụ tuần tra của PLA.
Mâu thuẫn về lãnh thổ (các đảo Dokdo/Takeshima) hiện diện trong quan hệ Nhật Bản-Hàn Quốc, nhưng ngày nay nó không quyết định bản chất của mối quan hệ này, đồng thời các bên cũng đã tạm gác tranh chấp trong xu hướng cải thiện quan hệ thời Tổng Thống Yoon.
Giải pháp ngoại giao bế tắc
Hầu như không có cặp quan hệ nào ở Đông Bắc Á được thực hiện một cách tự chủ và theo logic riêng của mình. Trong đại dịch COVID-19, cường độ trao đổi của Trung Quốc với Nhật Bản và Hàn Quốc, cũng như qua eo biển Đài Loan, đã giảm đáng kể. Vì vậy, Washington có thể theo đuổi một chính sách có mục đích nhằm ngăn cách các bên hợp tác với nhau, làm gián đoạn các mối quan hệ đã thiết lập cũng như nuôi dưỡng sự thù địch lẫn nhau.
Quan hệ của Bắc Kinh với Seoul và Tokyo đang dần mất đi tính độc lập, chỉ giữ được quyền tự chủ hạn chế về các khía cạnh thương mại và kinh tế do khối lượng thương mại đáng kể lên tới 350 tỷ USD với mỗi nước.
Quan hệ của Nga với Hàn Quốc và Nhật Bản gần như hoàn toàn phụ thuộc vào logic đối đầu với thế giới phương Tây. Cơ hội đối thoại vẫn còn hạn chế trong lĩnh vực doanh nghiệp vừa và nhỏ và các mối quan hệ nhân đạo, nhưng hầu như không tồn tại lâu dài. Trên thực tế, việc phát triển đối thoại độc lập, đặc biệt là giữa Moscow với Seoul và Tokyo, là không thể nếu nằm ngoài bối cảnh quan hệ Nga-Mỹ. Đặc biệt, có thể thấy rõ những thay đổi trong tính chất và cường độ công việc của các cơ quan đại diện Nhật Bản và Hàn Quốc tại Nga.
Việc xích lại gần nhau giữa Nhật Bản và Hàn Quốc hiện nay là bắt buộc do chính sách của Washington nhằm tập hợp các đồng minh của mình để chống lại Trung Quốc, Nga và Triều Tiên. Vậy nên, việc vô hiệu hóa khả năng tự chủ chính trị của các quốc gia quan trọng trong khu vực như Nhật Bản và Hàn Quốc đã dẫn đến sự suy giảm đáng kể khả năng đàm phán, mất lòng tin và khó khăn trong việc trao đổi những quan điểm và chủ đích.
Một đặc điểm mới là sự gia tăng hoạt động của các đồng minh châu Âu NATO của Mỹ ở châu Á, bao gồm việc thành lập văn phòng tại Nhật Bản, tăng số lượng các cuộc tuần tra và tập trận chung, thảo luận về việc triển khai các thành phần của lực lượng vũ trang, hỗ trợ hậu cần lẫn nhau và trao đổi thông tin tình báo.
Liệu giải pháp răn đe có thực sự hiệu quả?
Theo sáng kiến của Washington, mọi vấn đề trong quan hệ với Triều Tiên đều chỉ liên quan đến chương trình tên lửa hạt nhân của Bình Nhưỡng. Các đề xuất của Nga và Trung Quốc nhằm tách các vấn đề quân sự ra khỏi khía cạnh kinh tế và nhân đạo của hợp tác để nới lỏng dần chế độ trừng phạt của Hội đồng Bảo an Liên Hợp quốc vẫn bị phớt lờ. Chính quyền Mỹ đã không ngần ngại sử dụng yếu tố đe dọa từ Triều Tiên làm lý do để tăng cường hoạt động quân sự và thay đổi bản chất sự hiện diện của mình, bao gồm cả việc triển khai đầy hứa hẹn INF và vũ khí siêu thanh ở Thái Bình Dương. Tuyên bố Trại David của Hoa Kỳ, Nhật Bản và Hàn Quốc vào tháng 8/2023 về khả năng đối thoại với Bình Nhưỡng mà không cần điều kiện tiên quyết được đưa ra nhằm mục đích tự biện minh hơn là nhằm đạt được sự hòa dịu thực sự.
Việc khơi dậy cảm giác nguy hiểm thường trực ở cấp độ lãnh đạo và người dân đã cho phép Hoa Kỳ thuyết phục được Tokyo, Seoul và Đài Bắc thực hiện một lộ trình hướng tới sự gia tăng đáng kể khả năng quân sự của chính họ. Ưu tiên phát triển vũ khí tên lửa tấn công trên mặt đất, trên biển và trên không cũng như các hệ thống phòng thủ chống tên lửa. Đồng thời, người Nhật đã ghi nhận quyền tiến hành các cuộc tấn công phủ đầu trong trường hợp có mối đe dọa.
Việc triển khai thực tế các cuộc thảo luận tại Nhật Bản, Hàn Quốc và đảo Đài Loan về triển vọng phát triển vũ khí hạt nhân của riêng họ hoặc thiết lập các sứ mệnh hạt nhân chung với Mỹ là cực kỳ nguy hiểm cho sự ổn định trong khu vực. Có khả năng áp dụng thêm kinh nghiệm của Australia trong việc mua tàu ngầm hạt nhân đa nhiệm, điều này sẽ ảnh hưởng xấu đến hiệp ước không phổ biến vũ khí hạt nhân.
Tư tưởng dân tộc chủ nghĩa càng khoét sâu mâu thuẫn
Kinh nghiệm lịch sử và đặc điểm của chế độ nhà nước trong thế kỷ XX ở Nhật Bản, Hàn Quốc và đảo Đài Loan đã xác định ảnh hưởng mạnh mẽ của tư tưởng dân tộc chủ nghĩa đối với giới chính trị cũng như đông đảo quần chúng nhân dân.
Trong giới truyền thông và dư luận, trách nhiệm đối với tất cả những khó khăn kinh tế và xã hội ảnh hưởng đến cuộc sống và sự thịnh vượng của người dân thường bị đổ cho Trung Quốc, Nga và CHDCND Triều Tiên. Đồng thời, quyền tiếp cận vào các thông tin khác bị ngăn chặn và khả năng thảo luận công khai, trao đổi khoa học và chuyên môn bị hạn chế nghiêm trọng. Việc huy động một bộ phận lớn dân chúng dưới các khẩu hiệu dân tộc chủ nghĩa rõ ràng cho phép các chính phủ tái phân bổ nguồn vốn ra khỏi các khu vực có ý nghĩa xã hội để đáp ứng nhu cầu quốc phòng, tình báo và các hoạt động lật đổ. Ví dụ về những lời sáo rỗng mang tính chất tuyên truyền như các thuật ngữ “Virus Trung Quốc” và “cuộc xâm lược của Putin”, được các nhà tư tưởng đưa ra như những nguyên nhân phổ biến gây ra mọi vấn đề của nhân loại.
Quá trình tạo ra tâm lý “chống Trung Quốc” dựa trên cơ sở vấn đề Đài Loan, được Washington thực hiện từ đầu những năm 2000 và cuối cùng được củng cố dưới chính quyền dân chủ hiện nay của bà Thái Anh Văn, là đáng báo động. Trên thực tế, Mỹ đang thực hiện “kịch bản Ukraine”, hứa hẹn đảm bảo an ninh và hỗ trợ quân sự, cũng như lôi kéo các đồng minh – Nhật Bản và một số nước NATO – vào khu vực xung đột tiềm tàng. Những ý tưởng về “chuyên môn” và một bản sắc mới đang được truyền bá tích cực thông qua Viện Hoa Kỳ và các tổ chức phi chính phủ.
Nhật Bản tích cực sử dụng câu chuyện này trong đường lối ngoại giao và hợp tác kinh tế thương mại để thu hút đối tác. Đúng là kinh nghiệm lịch sử đã nhắc nhở chúng ta một cách kiên quyết rằng sự tự tin của Tokyo vào sự độc quyền của chính mình luôn dẫn đến thảm họa.
Tăng cường khả năng phòng thủ trước những nguy cơ xung đột tiềm ẩn
Hiện tại, không có mối đe dọa nào đối với sự toàn vẹn lãnh thổ và chủ quyền quốc gia của Nga từ Đông Bắc Á. Hoặc sự lạc quan của tác giả là do nhận thức chưa đầy đủ.
Rõ ràng rằng, trong bối cảnh tuyên bố chủ quyền đối với một phần quần đảo Kuril, việc Nhật Bản tăng cường quân sự, kèm theo những luận điệu chống Nga trong các bài phát biểu và tài liệu, dường như tiềm ẩn nguy hiểm. Tokyo có được vũ khí tên lửa tấn công và đang tiếp tục hiện đại hóa Lực lượng phòng vệ sẽ thúc đẩy Nga tăng cường các nguồn lực để bảo vệ lợi ích quốc gia ở Viễn Đông. Việc thường xuyên thực hiện các nhiệm vụ tuần tra và tập trận chung với PLA đã được chứng minh là một công cụ cực kỳ hứa hẹn, đặc biệt là trong bối cảnh chính sách mới của Bắc Kinh ủng hộ lập trường của Moscow trên quần đảo Kuril.
Việc tăng cường tiềm lực quân sự của Hàn Quốc và Đài Loan không đe dọa trực tiếp đến an ninh quốc gia của Nga, vì Seoul và Đài Bắc không đưa ra yêu sách nào chống lại Moscow. Một cuộc xung đột dưới bất kỳ hình thức nào trên Bán đảo Triều Tiên hoặc eo biển Đài Loan không tạo điều kiện cho Nga can thiệp quân sự do không có cam kết chính thức giúp đỡ Trung Quốc hoặc Triều Tiên, nhưng nó sẽ yêu cầu các biện pháp tăng cường để bảo vệ biên giới của chính Nga.
Hơn nữa, việc Trung Quốc dồn toàn lực vào các cuộc đụng độ với bất kỳ kẻ thù nào sẽ tạo ra tình thế bất ổn cho Nga và cần phải lựa chọn hướng hành động hợp lý nhất.
Hành động của Mỹ ở Đông Bắc Á nhằm triển khai các lực lượng hạt nhân phi chiến lược và phòng thủ tên lửa bằng cách sử dụng tiềm năng và lãnh thổ của các đối tác nước ngoài gây nguy hiểm cho hệ thống răn đe chiến lược toàn cầu. Nga và Trung Quốc buộc phải tính đến khía cạnh này trong các biện pháp xây dựng quân sự và phòng thủ.
Chắc chắn rằng, người dân bình thường của Nhật Bản, Hàn Quốc và đảo Đài Loan không muốn chiến tranh dưới bất kỳ hình thức nào. Mặt khác, Bắc Kinh và Bình Nhưỡng xác định chính xác và công bằng các điều kiện sử dụng vũ lực. Tuy nhiên, chính Hoa Kỳ, thông qua ảnh hưởng của mình đối với các đối tác, đang thử thách sự kiên nhẫn và “ranh giới đỏ”. Liệu Washington có cung cấp hỗ trợ thực sự hay theo truyền thống, thích tự giới hạn mình trong một chiến lược ủy nhiệm hay không là một câu hỏi khá hoa mỹ.
Moscow và Bắc Kinh buộc phải đưa ra những phản ứng trước việc Mỹ tự quyết định toàn bộ chương trình nghị sự an ninh ở Đông Bắc Á và loại bỏ các cuộc đàm phán độc lập với Nhật Bản và Hàn Quốc về các vấn đề chính trị và quân sự. Vượt qua những hạn chế về chủ quyền bởi Washington có lợi đối với Seoul và Tokyo cũng như lợi ích của khu vực. Đồng thời, để tăng cường mức độ an ninh của chính họ, các biện pháp xây dựng lòng tin với các nước láng giềng gần nhất như: Nga, Trung Quốc và Triều Tiên là điều cần thiết./.
Biên dịch: Bạch Tuyết
Tác giả: Andrey Gubin / Valdai Discussion Club
Bài viết thể hiện quan điểm riêng của tác giả, không nhất thiết trùng với quan điểm của Nghiên cứu Chiến lược. Mọi trao đổi học thuật cũng như các vấn đề khác, quý độc giả có thể liên hệ qua địa chỉ mail: [email protected]
