Chiến dịch quân sự đặc biệt do Nga triển khai tại Ukraine đã diễn ra hơn hai năm, tạo ra những tác động sâu sắc tới bản thân các nước tham chiến cũng như với khu vực và toàn cầu. Đối với nước Đức - quốc gia hàng đầu Châu Âu cũng không phải là trường hợp ngoại lệ. Điều đó khiến Berlin tìm cách điều chỉnh chiến lược phù hợp với tình hình thực tiễn. 

Vào ngày 24/2/2022, nước Nga dưới thời Tổng thống Vladimir Putin đã phát động chiến dịch quân sự đặc biệt tại Ukraine. Chiến dịch được xem là đỉnh điểm của cuộc xung đột giữa hai nước kể từ khủng hoảng Ukraine diễn ra từ năm 2014 (Long, 2022).

Kể từ khi chiến dịch quân sự được triển khai, kinh tế thế giới ngày vốn đã trì trệ khi vừa trải qua đại dịch Covid-19 lại xuất hiện thêm nhiều thách thức mới. Lạm phát toàn cầu dao động từ 4% đến 8% trong giai đoạn năm 2022 đến 2024 và được dự báo sẽ còn tiếp tục gia tăng trong thời gian tới (Biên tập Tạp chí Doanh nghiệp và Tự do hóa Thương mại) (Luyện, 2023). Đối với nước Đức, chính quyền Thủ tướng Olaf Scholz cũng không tránh khỏi tác động tiêu cực từ cuộc xung đột. Năm 2022, tốc độ tăng trưởng GDP nước Đức chỉ đạt 1,8%. Năm 2023, tăng trưởng GDP quốc gia này âm 0,5%. Trong khi đó, lạm phát ở quốc gia này luôn ở mức cao, từ 6 đến 8% (World Economic Outlook Database, n.d.). Xung đột Nga – Ukraine đã thúc đẩy sự thay đổi toàn diện chiến lược của nước Đức, thúc đẩy nước Đức dưới thời Thủ tướng Olaf Scholz hướng về khu vực Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương.

Nguyên nhân thúc đẩy Đức điều chỉnh chiến lược

Có thể nói, nước Đức đang trải qua thời kỳ khó khăn nhất từ sau Chiến tranh Lạnh. Cuộc cạnh tranh giữa Hoa Kỳ và Trung Quốc vẫn chưa có dấu hiệu hạ nhiệt khi chính quyền Tổng thống Biden ban hành nhiều chính sách để giảm phụ thuộc vào Trung Quốc trong lĩnh vực chất bán dẫn. Ngoài ra, sự kiện tập hợp lực lượng từ thời Donald Trump với Bộ Tứ đã được chính quyền ông Biden triển khai nhanh chóng với “Tinh thần Bộ Tứ” để ngăn chặn ảnh hưởng của Trung Quốc. Trong khi đó, thế giới vẫn chưa phục hồi hoàn toàn sau đại dịch Covid-19. Chiến dịch quân sự đặc biệt của Nga tại Ukraine bắt đầu có những dấu hiệu phức tạp và ảnh hưởng sâu rộng đối với kinh tế toàn cầu. Tuy nhiên, Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương vẫn trở thành một mối quan tâm mới của nước Đức.

Thứ nhất, định hướng hợp tác kinh tế của nước Đức hiện nay đang mở rộng và tăng cường sang khu vực Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương. Từ cuối thế kỷ XX, nhiều chuyên gia đã dự đoán thế kỷ XXI là thế kỷ của Châu Á – Thái Bình Dương. Khu vực Châu Á – Thái Bình Dương đang chứng kiến sự thay đổi lớn nhất từ trước đến nay. Kể từ khi Tổng thống Barack Obama nắm quyền, người đứng đầu Hoa Kỳ đã công bố chiến lược “Xoay trục sang Châu Á” và được tiếp tục triển khai, nâng cấp dưới thời Donald Trump và Joe Biden với chiến lược Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương có quy mô trải dài từ Châu Á đến vùng biển giáp Châu Phi. Mục tiêu của tầng lớp tinh hoa Hoa Kỳ là ngăn chặn sự phát triển và ảnh hưởng của Trung Quốc dưới thời Chủ tịch Tập Cận Bình với chính sách/chiến lược Vành đai, con đường.

Đối với nước Đức, quốc gia này có lợi ích sâu sắc ở trong khu vực. Trước khi Thủ tướng Angela Merkel rời nhiệm sở, bà đã công bố hướng dẫn chiến lược đối với Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương vào ngày 1/9/2020. Trong chiến lược đối với khu vực, bà Merkel nhận định khu vực này sẽ tái định hình trật tự toàn cầu trong thế kỷ 21. Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương chiếm đến 60% tăng trưởng kinh tế toàn cầu, hơn 90% giao thương của thế giới đều đi qua khu vực này và hơn 2000 tàu đi qua Biển Đông, Ấn Độ Dương mỗi ngày. Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương đóng góp 420 tỷ USD, hơn 20% sản lượng giao thương của nước Đức được tiến hành ở khu vực này và hàng triệu việc làm của người dân Đức phụ thuộc vào Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương. Tuy nhiên, theo bà Merkel, Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương đang tiềm ẩn nhiều nguy cơ dẫn đến xung đột diện rộng như khu vực này có nhiều quốc gia sở hữu vũ khí hạt nhân, các cường quốc hàng đầu thế giới hiện nay đều xuất phát từ khu vực này và những căng thẳng ở bán đảo Triều Tiên, vấn xung đột ở Biển Đông và Biển Hoa Đông hoàn toàn có thể tác động đến lợi ích của nước Đức trong khu vực (The Federal Government, 2021). Tuyên bố trong văn kiện cho thấy bà Merkel mong muốn người kế nhiệm nhìn nhận lợi ích lâu dài của nước Đức là ở Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương và đặt trọng tâm can dự vào khu vực này để bảo vệ lợi ích quốc gia.

Thứ hai, việc tài trợ cho Ukraine của chính phủ Đức đang không phát huy tác dụng. Xung đột đã gây thiệt hại 143 tỷ USD cho Ukraine, số người thương vong của quốc gia này tăng lên đến 30 nghìn người (RFE/RL’s Russian Service, 2023) (Johnson, 2024). Trong khi đó, số quân sĩ Nga thương vong ước tính 42 nghìn người (Current Time, 2024). Nước Đức dưới thời Thủ tướng Olaf Scholz hiểu rằng nếu không viện trợ cho Ukraine để quốc gia này có thể tiếp tục chiến đấu, các quốc gia còn lại đều sẽ bị tác động tiêu cực.

Ngày 28/11/2023, trong cuộc họp với Quốc hội, Thủ tướng Olaf Scholz tuyên bố rằng nước Đức sẽ tích cực hỗ trợ Ukraine vì chúng có vai trò quan trọng sống còn không chỉ với Ukraine mà còn với các nước Châu Âu (Phúc, 2023). Nước Đức dưới thời chính quyền Thủ tướng Olaf Scholz đã tài trợ khí tài quân sự sát thương và phi sát thương để nâng cao năng lực chiến đấu cho Ukraine lần lượt 2 tỷ Euro vào năm 2022 và 5,4 tỷ Euro vào năm 2023, ước tính những năm tiếp theo sẽ tài trợ 10,5 tỷ Euro (Biên tập của trang The Federal Government, 2024). Nhằm giúp Ukraine phục hồi kinh tế, tái thiết sau chiến tranh, chính quyền Thủ tướng Olaf Scholz đã tài trợ 32 tỷ Euro thông qua các Bộ ngành dưới nhiều hạng mục và hình thức khác nhau kể từ khi xung đột xảy ra (Biên tập của trang Presse – und Informationsamt der Bundesregierung, 2024). Sau khi cuộc chiến diễn ra, những viện trợ của chính phủ Đức không đạt được mục tiêu vì sự chênh lệch lớn về quân sự giữa Nga và Ukraine trên chiến trường đã dẫn đến những tác động tiêu cực đối với nước Đức và Nga hiện đang là nguồn cung năng lượng chủ yếu của các nước Châu Âu.

Thứ ba, việc can dự vào Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương sẽ giúp nước Đức có được sự ủng hộ từ Hoa Kỳ. Từ khi bước vào thế kỷ XXI, Hoa Kỳ đã suy yếu rõ rệt. Quốc gia này đã can dự nhiều cuộc chiến ở các châu lục, gây thiệt hại về kinh tế và hình ảnh quốc gia. Trong khi đó, đại dịch Covid-19 đã làm gián đoạn nền kinh tế đất nước và gây thiệt hại lớn về nguồn lực. Ngoài ra, nội bộ nước này đang trải qua những mâu thuẫn nội bộ sâu sắc, liên quan đến phân biệt chủng tộc, tôn giáo và xung đột đảng phái, điển hình là khi sự kiện bạo loạn ở Đồi Capitol đã làm suy yếu nội tại quốc gia này. Đặc biệt, sự trỗi dậy của Trung Quốc kể từ khi Chủ tịch Tập Cận Bình lên nắm quyền được xem là thách thức toàn cầu quan trọng đối với Hoa Kỳ dưới các thời Tổng thống, trong đó có Joe Biden (Duy, 2022).

Trên trang chủ chính thức của Bộ Ngoại giao, Hoa Kỳ dưới thời ông Biden cho rằng Đức là quốc gia đồng minh thân cận và quyền lực nhất Châu Âu. Về kinh tế, Đức là quốc gia có GDP cao nhất châu Âu, duy trì quanh mức 4,26 nghìn tỷ USD. Nước Đức cũng là thị trường tiêu thụ lớn nhất của nhiều quốc gia trong tổ chức. Ngoài ra, nước Đức cũng là quốc gia đóng góp ngân sách nhiều nhất cho Liên minh Châu Âu với 23,7 tỷ USD vào năm 2020 (Statista Research Department, 2023). Ngoài ra, chính quyền ông Biden cũng cho rằng an ninh và thịnh vượng của Hoa Kỳ phụ thuộc vào mối quan hệ với nước Đức (Bureau of European and Eurasian Affairs, 2021). Trước khi chiến dịch quân sự đặc biệt được triển khai, vào ngày 20/1/2022, Ngoại trưởng Hoa Kỳ Anthony Blinken đã chọn nước Đức làm nơi phát biểu phản đối nước Nga dưới thời Tổng thống Vladimir Putin động binh với Ukraine (Web Manager, 2022). Tuyên bố và động thái của chính quyền Hoa Kỳ dưới thời Tổng thống Joe Biden cho thấy tầng lớp tinh hoa nước này đánh giá cao năng lực giải quyết vấn đề và hỗ trợ của nước Đức trong khu vực và toàn cầu. Do đó, với ảnh hưởng của nước Đức, nếu chính quyền Thủ tướng Olaf Scholz tích cực hỗ trợ chính quyền Joe Biden các vấn đề toàn cầu sẽ giúp quốc gia Châu Âu đạt được những mục tiêu chiến lược đề ra, trong đó có vấn đề xung đột Nga – Ukraine. Những nguyên nhân kể trên là chất xúc tác cho sự dịch chuyển chiến lược của nước Đức dưới thời Thủ tướng Olaf Scholz.

Điều chỉnh chiến lược giữa xung đột Nga – Ukraine

Trước tình hình phức tạp do chiến dịch quân sự đặc biệt của Nga và tình hình thế giới, nước Đức dưới thời Thủ tướng Olaf Scholz bắt đầu chuyển dịch chiến lược về Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương. Tuy nhiên, nước Đức từ lâu đã không còn ảnh hưởng ở Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương kể từ thời Nhà Thanh (Trung Quốc) do quốc gia này không có lãnh thổ trực tiếp trong khu vực. Vì vậy, nước Đức đã chọn năng lượng tái tạo làm mũi nhọn để tiến hành can dự vào khu vực. Khi làn sóng sử dụng năng lượng sạch, năng lượng tái tạo bùng nổ trong khoảng 10 năm gần đây, đặc biệt là khi cuộc cách mạng khoa học – công nghệ 4.0 trở thành xu thế, cơ hội tiếp cận với khu vực của chính phủ Đức ngày càng rõ nét.

Vào tháng 4 và tháng 5/2022, Thủ tướng Olaf Scholz đã có các chuyến thăm lần lượt với Nhật Bản và Ấn Độ nhằm củng cố ảnh hưởng của quốc gia Châu Âu ở Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương. Ông cũng hợp tác với người đồng cấp Canada Justin Trudeau để thành lập Liên minh Hydro vào tháng 8/2022 (Kỳ, 2023). Đây là các hoạt động đầu tiên đánh dấu sự hiện diện của nước Đức trong khu vực.

Nhằm thay thế nguồn cung khí đốt của Nga trong ngắn hạn, chính phủ Thủ tướng Olaf Scholz đã hợp tác với Hoa Kỳ và Na Uy để giảm thiểu nguồn cung từ Nga. Cụ thể, ngày 29/11/2022, công ty ConocoPhillips (Hoa Kỳ) và QatarEnergy đã đạt thỏa thuận xuất khẩu khí hoá lỏng sang thị trường Châu Âu và cung cấp cho Đức 2 triệu tấn LNG/năm, bắt đầu từ năm 2026 và kéo dài trong 15 năm (Dahan, 2022). Trong khi đó, vào ngày 19/12/2023, nước Đức cũng đạt thỏa thuận với Na Uy về nguồn cung LNG trị giá 50 tỷ USD thông qua công ty năng lượng nhà nước Sefe (Đức) và Equinor (Na Uy), đưa Na Uy trở thành nhà cung cấp khí đốt hóa lỏng lớn nhất của Đức với 60% tổng nguồn tiêu thụ tại quốc gia này, thay thế tổng lượng khí đốt mà Nga đã từng cung cấp cho Đức (Eckert, Bousso, & Steitz, 2023). Ngoài ra, hai nước cũng ký kết thỏa thuận hợp tác triển khai năng lượng tái tạo, hướng đến việc cung cấp khí Hydro sạch vào năm 2030 (Buli & Wacket, 2023). Những cuộc gặp giữa Thủ tướng Đức và các quốc gia trong khu vực giữa lúc căng thẳng chưa chấm dứt đã cho thấy định hướng của quốc gia Châu Âu là loại bỏ ảnh hưởng của Nga trong lĩnh vực năng lượng vì Nga đang là nơi cung cấp khí đốt và năng lượng chủ yếu ở Châu Âu và nước Đức. Ngoài ra, việc hợp tác với Na Uy cũng hàm ý rằng nước Đức mặc dù có sự dịch chuyển chiến lược sang Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương nhưng Châu Âu vẫn là trọng tâm của quốc gia này dưới thời Thủ tướng Olaf Scholz.

Một sự điều chỉnh quan trọng đối với nước Đức khi can dự vào khu vực này là triển khai phối hợp trên phương diện tổ chức đa phương. Kể từ khi nước Anh rời Liên minh Châu Âu sau sự kiện BREXIT, EU cũng rơi vào chia rẽ sâu sắc vì vấn đề người tị nạn. Khi chiến tranh thương mại Hoa Kỳ – Trung Quốc diễn ra, đặc biệt là khi Hoa Kỳ dưới thời Donald Trump tập hợp lực lượng với tên gọi Tứ giác An ninh cùng Ấn Độ; Nhật Bản và Australia, các nước EU nói chung và nước Đức nói riêng đều bị động bất ngờ và đứng ngoài cuộc. Do đó, để có thể gia tăng ảnh hưởng và can dự rõ nét trong khu vực, chính phủ Đức dưới thời Thủ tướng O. Scholz sử dụng hình ảnh của EU và các tổ chức, diễn đàn đa phương làm tiền đề phát triển chiến lược trong khu vực.

Ngày 14/6/2023, chính phủ Thủ tướng Olaf Scholz thông qua Chiến lược An ninh quốc gia lần đầu tiên trong lịch sử quốc gia này. Trong đó, Thủ tướng O. Scholz nhìn nhận vai trò của nước Đức là quốc gia có nền kinh tế lớn nhất trong khu vực nói chung và EU nói riêng, do đó, nước này gánh vác trách nhiệm cực kỳ quan trọng đối với EU và thế giới. Thủ tướng Olaf Scholz cho rằng sự phát triển sâu rộng của Liên minh châu Âu cũng như việc củng cố và mở rộng các cấu trúc châu Âu – Đại Tây Dương là nền tảng cho chính sách đối ngoại và an ninh của Đức. Những tuyên bố trong chiến lược cho thấy sự nâng cấp mạnh mẽ về vai trò của nước Đức đối với các vấn đề khu vực và toàn cầu từ đứng ở vai trò bên ngoài đến can dự mạnh mẽ vì dưới thời Thủ tướng Angela Merkel, người tiền nhiệm của Thủ tướng O. Scholz chỉ dừng lại ở việc cổ vũ Liên minh Châu Âu triển khai chiến lược can dự vào Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương. Đây là điều chỉnh quan trọng trong bối cảnh tình hình thế giới cực kỳ phức tạp với nhiều điểm nóng có khả năng trở thành cuộc chiến quy mô toàn cầu. Ngoài ra, ông O. Scholz cũng có cách nhìn nhận mới đối với các vấn đề hiện nay khi cho biết chiến dịch quân sự đặc biệt của Nga tại Ukraine là mối đe dọa lớn đối với khu vực châu Âu – Đại Tây Dương nhưng Trung Quốc là mối đe dọa lâu dài với quốc gia này khi Trung Quốc vừa là đối tác, vừa là đối thủ mang tính hệ thống, cố gắng bằng nhiều cách để phá bỏ trật tự quốc tế dựa trên luật lệ hiện có, cố gắng khẳng định vị thế trên trường quốc tế và đặc biệt là đi ngược với lợi ích và giá trị quốc gia Đức. Mặc dù không đề cập nhiều về Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương, nhưng nước Đức dưới thời Thủ tướng Olaf Scholz đã chứng minh tầm quan trọng của khu vực thông qua những đoạn văn ngắn nhưng có hàm nghĩa sâu sắc. Nhằm củng cố hiện diện và bảo vệ lợi ích quốc gia, nước Đức dưới thời Thủ tướng Olaf Scholz đề ra 9 hành động xoay quanh các vấn đề về hòa bình; ổn định; thúc đẩy hoạt động hợp tác đa phương dựa trên luật pháp quốc tế; bảo vệ nước Đức, người dân và các nước EU và củng cố quan hệ Xuyên Đại Tây Dương với Hoa Kỳ (The Federal Government, 2023). Việc định hướng chiến lược có vai trò quyết định đối với việc dịch chuyển chiến lược dưới thời Thủ tướng Olaf Scholz nhưng đồng thời cũng cho thấy việc vươn ra bên ngoài của chính quyền Thủ tướng Đức dựa trên những nền tảng có sẵn, trong đó Liên minh Châu Âu và các nước phương Tây là nòng cốt.

Tháng 9/2022, nước Đức cùng với Australia, Nhật Bản, Vương quốc Anh, Canada, New Zealand, Hàn Quốc và Hoa Kỳ chính thức thành lập Đối tác ở Thái Bình Dương Xanh (PBP) để thúc đẩy hoạt động hợp tác kinh tế, đối ngoại với các quốc đảo Thái Bình Dương và củng cố chủ nghĩa khu vực trên toàn cầu (Renshaw, 2022). Ở Ấn Độ Dương, chính quyền Thủ tướng Olaf Scholz cũng đang can dự mạnh mẽ. Tại Nam Á, nước Đức hỗ trợ Sri Lanka và Tổ chức Vành đai Ấn Độ Dương (IORA) các vấn đề liên quan đến tự do hàng hải và thực thi Công ước về Luật Biển (UNCLOS). Ở khu vực giáp Ấn Độ Dương, nước Đức và Ấn Độ triển khai hợp tác khuôn khổ ba bên với Cameroon, Ghana và Malawi trong các lĩnh vực liên quan đến trồng trọt và sản xuất nông nghiệp trong Khuôn khổ Sáng kiến ​​Đối tác Toàn cầu (GPI) về Hợp tác Tam giác Hiệu quả (GPI) vì các mục tiêu bền vững toàn cầu để cùng giải quyết các thách thức xuyên biên giới trong tương lai (The Federal Government, 2023).

Đối với Hiệp hội các Quốc gia Đông Nam Á (ASEAN), đây là trọng tâm triển khai chiến lược Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương của nước Đức dưới thời Thủ tướng Olaf Scholz. Kể từ khi thành lập, tổ chức này từng bước có tiếng nói và sức ảnh hưởng trong các vấn đề khu vực và toàn cầu. Sau hai Hội nghị Thượng đỉnh giữa Hoa Kỳ và Triều Tiên ở Singapore và Việt Nam, tổ chức này đang cho thấy sự khéo léo trong quan hệ với các cường quốc. Khi cuộc chiến tranh thương mại Hoa Kỳ – Trung Quốc diễn ra, các nước trong tổ chức đang cho thấy sự điều phối quan trọng khi vừa là đối tác trong các tập hợp của Hoa Kỳ vừa là đối tác trong tập hợp của Trung Quốc (RCEP). Đặc biệt, ASEAN cũng đã công bố Tầm nhìn về Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương và Vai trò Trung tâm đã cho thấy ảnh hưởng của tổ chức này trong khu vực. Do đó, khi nước Đức hợp tác với các quốc gia trong ASEAN sẽ củng cố sự hiện diện của quốc gia này ở Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương.

Ngày 13/5/2023, Hội nghị Bộ trưởng Liên minh Châu Âu – Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương lần thứ hai được tổ chức. Tại hội nghị, các nước thành viên của hai tổ chức ở lục địa Á – Âu cùng ủng hộ chia sẻ các vấn đề về thịnh vượng, biến đổi khí hậu và an ninh. Hội nghị tạo cơ sở cho hợp tác giữa Đức và ASEAN. Trước đó, hai bên đã thông qua Hiệp định Vận tải Hàng không vào 17/10/2022 để tạo cơ hội giao lưu kinh tế giữa các quốc gia của hai tổ chức ở lục địa Á – Âu. Mục tiêu của hiệp định là nhằm giảm thiểu ảnh hưởng của xung đột Nga – Ukraine và tăng cường khả năng tiếp cận khu vực của nước Đức và ASEAN. Nhờ những hợp tác giữa EU và ASEAN, nước Đức có cơ hội tham gia vào khu vực một cách toàn diện. Ngày 14/11/2022, trong cuộc gặp với Thủ tướng Singapore Lý Hiển Long, Thủ tướng Olaf Scholz kêu gọi Liên minh Châu Âu nên có sự gắn kết với các nước ASEAN (Biên tập viên của DW.com, 2022). Ngày 14/12/2022, tại Hội nghị Thượng đỉnh EU – ASEAN, ông O. Scholz đánh giá EU và ASEAN có nhiều điểm chung vì vậy hai bên nên đoàn kết trong bối cảnh thế giới cực kỳ phức tạp (Biên tập của trang Press and Information Office of the Federal Government, 2022).

Thách thức trong việc điều chỉnh chiến lược

Sau hai năm kể từ khi chiến dịch quân sự đặc biệt của Nga tại Ukraine diễn ra, thế giới đang trải qua khủng hoảng trầm trọng nhất. Sự điều chỉnh chiến lược đối ngoại của các quốc gia, trong đó có nước Đức đang diễn ra nhanh chóng và cho thấy xu thế kết nối liên khu vực sẽ tiếp tục là mũi nhọn phát triển. Trong những năm tiếp theo, chiến lược đối ngoại của nước Đức sẽ tiếp tục hướng về khu vực Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương. Tuy nhiên, sẽ có những thách thức đối với chính quyền Thủ tướng Olaf Scholz trong tham vọng này.

Đầu tiên, nước Đức sẽ va chạm, xung đột về lợi ích đối với Hoa Kỳ. Nhiều năm gần đây, các nước đã dịch chuyển chiến lược về Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương. Trong đó, Hoa Kỳ là quốc gia đầu tiên triển khai dưới thời Barack Obama. Mặc dù Hoa Kỳ tạo điều kiện cho đồng minh phương Tây can dự vào khu vực với nhiều hình thức khác nhau nhưng siêu cường này luôn duy trì một khoảng cách nhất định để đồng minh không trở thành nhân tố dẫn dắt một tập hợp mới. Điều này đã được thể hiện thông qua nhiều giai đoạn khác nhau. Vào năm 1980, Nhật Bản trở thành cường quốc kinh tế thứ hai thế giới đã trở thành chủ đề bàn luận của nhiều tầng lớp ở Hoa Kỳ về việc Nhật Bản trở thành một đối trọng nguy hiểm cho an ninh siêu cường này. Năm 1987, Hoa Kỳ dưới thời Tổng thống Ronald Reagan đã phát động chiến tranh thương mại với Nhật Bản. Siêu cường này đã áp thuế 100% để ngăn lượng hàng hóa 300 triệu USD của Nhật Bản tiến vào thị trường Hoa Kỳ (Hoàng, 2019). Một trường hợp khác để chính quyền Thủ tướng Olaf Scholz xem xét là Pháp. Nước Pháp kể từ khi Tổng thống Emmanuel Macron đắc cử liên tục kêu gọi Liên minh Châu Âu có một quân đội độc lập trong Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO) (Quang, 2018). Việc kêu gọi của Tổng thống Macron đã xung đột lợi ích của Hoa Kỳ dưới thời chính quyền Tổng thống Biden. Năm 2021, chính quyền Tổng thống Biden đã đẩy Pháp khỏi hợp đồng tàu ngầm trị giá 66 tỷ USD với Australia năm 2016 (Khánh, 2021). Sự kiện cho thấy rõ nét việc Pháp xung đột lợi ích với Hoa Kỳ vì trật tự thế giới là vô chính phủ. Ngoài ra, khu vực đã được người tiền nhiệm Angela Merkel đề cập là có quy mô rộng lớn và phức tạp với nhiều thể chế chính trị, đa dạng văn hóa và xã hội. Do đó, việc xung đột lợi ích với Hoa Kỳ sẽ là thách thức tiềm ẩn với chính quyền Thủ tướng O. Scholz.

Thứ hai, thách thức dịch chuyển chiến lược đối với chính phủ Thủ tướng Olaf Scholz là tình hình phức tạp ở lục địa Châu Âu. Thách thức do chiến dịch quân sự của Nga tại Ukraine đã khiến tình hình phức tạp, khó lường. Bên cạnh đó, nội bộ Châu Âu vẫn còn những mâu thuẫn sâu sắc liên quan đến vấn đề người tị nạn. Sự kiện đã diễn ra từ năm 2015 nhưng vẫn tiếp tục cho thấy tác động tiêu cực đối với xã hội các nước thành viên. Khi một quốc gia muốn triển khai chính sách đối ngoại, đối nội quốc gia đó cần có sự ổn định. Ở nước Đức, xu thế cực hữu, trong đó có đảng Afd, đang từng bước phát triển và có tác động đối với việc hoạch định chính sách đối ngoại dưới thời Thủ tướng Olaf Scholz. Đảng Afd đã đưa ra nhiều khẩu hiệu để kêu gọi người dân phản đối chính sách liên quan đến người nhập cư. Khi chiến dịch quân sự đặc biệt diễn ra, đảng Afd kêu gọi người dân phản đối chính phủ Thủ tướng Olaf Scholz để dừng, hoặc làm chậm quá trình viện trợ tài chính và vũ khí cho Ukraine (Court, 2024).

Thứ ba, các nước Châu Âu nghi ngại sự trở lại của một nước Đức có tầm ảnh hưởng bao trùm khu vực. Ở Châu Âu, các quốc gia trong Liên minh Châu Âu, đặc biệt là các quốc gia ở Đông Âu luôn lo ngại về sự trở lại của một nước Đức như trong quá khứ. Các quốc gia Đông Âu, đặc biệt là Ba Lan đã từng bị nước Đức chiếm đóng trong hai cuộc Thế chiến. Ngày 23/8/1939, Ngoại trưởng Đức Joachim von Ribbentrop và người đồng cấp Liên Xô Vyacheslav Molotov ký Hiệp ước Molotov-Ribbentrop để phân vùng ảnh hưởng ở Trung và Đông Âu (Schmelter, 2023). Khi chiến dịch quân sự đặc biệt do Nga triển khai, các quốc gia Đông Âu đã yêu cầu nước Đức không can dự vào tình hình nội bộ các nước này (Herszenhorn, Barigazzi, Moens, & von der Burchard, 2022), đặc biệt khi quốc gia này là thị trường tiêu thụ xuất khẩu chủ chốt của hầu hết các quốc gia Đông Âu và nước Đức đã trở thành nền kinh tế lớn thứ ba thế giới, sau Hoa Kỳ và Trung Quốc.

Kết luận

Kể từ khi chiến dịch quân sự do Nga triển khai ở Ukraine vào năm 2022, thế giới đã chứng kiến sự dịch chuyển lớn về chiến lược từ trước đến nay. Nước Đức cũng đã tìm chiến lược và phương thức phù hợp nhằm giảm thiểu tác động của tình hình phức tạp trên thế giới để có thể đảm bảo lợi ích và an ninh quốc gia. Ngày 7/10/2023, xung đột Hamas – Israel bùng nổ. Cuộc chiến đang lan rộng và có dấu hiệu trầm trọng về nhân đạo. Mặc dù nước Đức có sự quan tâm sâu sắc đối với tình hình khi những người đứng đầu Chính phủ và Nhà nước Đức viếng thăm Israel và vận động các nước đồng minh EU, Hoa Kỳ ủng hộ nhưng về lâu dài nước Đức được dự báo sẽ tiếp tục hướng về khu vực Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương để tập trung giải quyết tình trạng khó khăn trong nước, trong đó vấn đề thương mại là ưu tiên hàng đầu dưới thời Thủ tướng Olaf Scholz (Deutsche Welle, 2024)./.

Tác giả: Bùi Gia Kỳ

Bài viết thể hiện quan điểm riêng của tác giả, không nhất thiết phản ánh quan điểm của Nghiên cứu Chiến lược. Mọi trao đổi học thuật và các vấn đề khác, quý độc giả có thể liên hệ với ban biên tập qua địa chỉ mail: [email protected]

Tài liệu tham khảo

1. Biên tập của trang Press and Information Office of the Federal Government. (2022). EU seeks closer collaboration with ASEAN countries. https://www.bundesregierung.de/breg-en/news/eu-asean-summit-2154274, truy cập ngày 3/3/2024.
2. Biên tập của trang Presse – und Informationsamt der Bundesregierung. (2024). Bilaterale Unterstützungsleistungen der Bundesregierung für die Ukraine und Menschen aus der Ukraine. https://www.bundesregierung.de/resource/blob/2008726/2201464/b97779008558ecb6a9aefb3dc8fa7cf9/2023-07-11-liste-ukr-bilaterale-hilfe-data.pdf?download=1, truy cập ngày 24/2/2024.
3. Biên tập của trang The Federal Government. (2024). The arms and military equipment Germany is sending to Ukraine. https://www.bundesregierung.de/breg-en/news/military-support-ukraine-2054992, truy cập ngày 24/2/2024.
4. Biên tập Tạp chí Doanh nghiệp và Tự do hóa Thương mại. (n.d.). Chiến sự Nga-Ukraine và tác động tới Kinh tế Thế giới. Doanh nghiệp và Tự do hóa Thương mại, 42-45. https://trungtamwto.vn/file/22607/15.-chien-su-nga-ukraine.pdf, truy cập ngày 23/2/2024.
5. Biên tập viên của DW.com. (2022). Germany’s Scholz urges closer EU ties with Southeast Asia. https://www.dw.com/en/germanys-scholz-urges-closer-eu-ties-with-southeast-asia/a-63745674, truy cập ngày 3/3/2024.
6. Buli, N., & Wacket, M. (2023). Norway and Germany cooperate to secure future green energy supply. https://www.reuters.com/article/idUSL8N33Q1RR/, truy cập ngày 29/2/2024.
7. Bureau of European and Eurasian Affairs. (2021). S. Relations With Germany. https://www.state.gov/u-s-relations-with-germany/, truy cập ngày 24/2/2024.
8. Court, E. (2024). Rise of Germany’s AfD signals growing support for pro-Russian policies. https://kyivindependent.com/what-the-rise-of-germanys-far-right-afd-party-means-for-ukraine, truy cập ngày 4/3/2024.
9. Current Time. (2024). More Than 42,000 Russian Troops Killed In Ukraine Since Launch Of Full-Scale Invasion. https://www.rferl.org/a/ukraine-russian-troops-death-toll/32784518.html, truy cập ngày 24/2/2024.
10. Dahan, M. E. (2022). Germany to get new Qatari LNG flows through QatarEnergy, ConocoPhillips deal. https://www.reuters.com/business/energy/qatarenergy-conocophillips-sign-lng-supply-deal-germany-2022-11-29/, truy cập ngày 29/2/2024.
11. Deutsche Welle. (2024). Germany strikes balancing act in Southeast Asia. https://indianexpress.com/article/world/germany-strikes-balancing-act-in-southeast-asia-9114277/, truy cập ngày 5/3/2024.
12. Duy, A. (2022). Mỹ xác định Trung Quốc là ‘thách thức địa chính trị lớn nhất’. https://congan.com.vn/quoc-te/my-xac-dinh-trung-quoc-la-thach-thuc-dia-chinh-tri-lon-nhat_138292.html, truy cập ngày 24/2/2024.
13. Eckert, V., Bousso, R., & Steitz, C. (2023). Germany swaps Russia for Norway in gas supply dependence. https://www.reuters.com/business/energy/germany-swaps-russia-norway-gas-supply-dependence-2023-12-21/#:~:text=Average%20monthly%20gas%20imports%20are,from%20Germany’s%20statistics%20office%20show., truy cập ngày 29/2/2024.
14. Herszenhorn, D., Barigazzi, J., Moens, B., & von der Burchard, H. (2022). Germany loses EU sway as Eastern Europe turns away over Russia. https://www.politico.eu/article/germany-loses-eu-sway-as-eastern-europe-turns-away-over-russia/, truy cập ngày 5/3/2024.
15. Hoàng, V. (2019). Cuộc chiến thương mại Mỹ áp đảo Nhật hơn 30 năm trước. https://vnexpress.net/cuoc-chien-thuong-mai-my-ap-dao-nhat-hon-30-nam-truoc-3929676.html, truy cập ngày 4/3/2024.
16. Johnson, H. (2024). How many people have died in the Russia-Ukraine war and what could happen next? https://www.channel4.com/news/factcheck/factcheck-how-many-people-have-died-in-the-russia-ukraine-war-and-what-could-happen-next, truy cập ngày 24/2/2024.
17. Khánh, T. (2021). Bỏ hợp đồng 66 tỷ USD với Pháp, Australia chọn tàu ngầm hạt nhân của Mỹ là đúng? https://vtcnews.vn/bo-hop-dong-66-ty-usd-voi-phap-australia-chon-tau-ngam-hat-nhan-cua-my-la-dung-ar637041.html, truy cập ngày 4/3/2024.
18. Kỳ, B. G. (2023). Nước Đức và Chiến lược Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương: Mục tiêu và Thách thức. Tạp chí Nghiên cứu Châu Âu số 2/2023, tr. 17-18.
19. Long, P. (2022). 30 năm dẫn đến xung đột Nga – Ukraine. https://tuoitre.vn/30-nam-dan-den-xung-dot-nga-ukraine-20220224170349538.htm, truy cập ngày 23/2/2024.
20. Luyện, M. (2023). Lạm phát – vấn đề mang tính toàn cầu trong tương lai. https://mof.gov.vn/webcenter/portal/vclvcstc/pages_r/l/chi-tiet-tin?dDocName=MOFUCM277762, truy cập ngày 23/2/2024.
21. Phúc, H. (2023). Sự hỗ trợ Ukraine có ‘tầm quan trọng sống còn’ đối với châu Âu. https://baoquocte.vn/su-ho-tro-ukraine-co-tam-quan-trong-song-con-doi-voi-chau-au-251809.html, truy cập ngày 28/2/2024.
22. Quang, H. (2018). Tổng thống Pháp kêu gọi châu Âu thành lập quân đội riêng chống lại Nga, Mỹ. https://vtv.vn/the-gioi/tong-thong-phap-keu-goi-chau-au-thanh-lap-quan-doi-rieng-chong-lai-nga-my-20181107182357483.htm, truy cập ngày 4/3/2024.
23. Renshaw, J. (2022). S., Japan, Australia, New Zealand and United Kingdom form Pacific group. Retrieved 3 1, 2024, from https://www.reuters.com/world/us-japan-australia-new-zealand-united-kingdom-form-pacific-group-2022-06-25/
24. RFE/RL’s Russian Service. (2023). Ukrainian Government Estimates Damages Caused By Russian Invasion At $143.8 Billion. https://www.rferl.org/a/ukraine-estimates-damage-russia-billions/32374000.html, truy cập ngày 24/2/2024.
25. Schmelter, L. P. (2023). How Germany Lost the Trust of Eastern Europe. https://ip-quarterly.com/en/how-germany-lost-trust-eastern-europe, truy cập ngày 5/3/2024.
26. Statista Research Department. (2023). Contributions to the budget of the European Union in 2020, by member state. https://www.statista.com/statistics/316691/eu-budget-contributions-by-country/, truy cập ngày 24/2/2024.
27. The Federal Government. (2021). Policy guidelines for the Indo-Pacific: Germany – Europe – Asia:Shaping the 21st Century together, truy cập ngày 24/2/2024.
28. The Federal Government. (2023). Progress report on the implementation of the Federal Government’s policy guidelines for the Indo-Pacific in 2023, tr. 3.
29. The Federal Government. (2023). National Security Strategy: Robust. Resilient. Sustainable – Integrated Security for Germany.
30. Web Manager. (2022). Secretary Anthony J. Blinken “The Stakes of Russian Aggression for Ukraine and Beyond”January 20, 2022 Berlin. https://de.usembassy.gov/secretary-blinken-speech-on-the-crisis-in-ukraine/, truy cập ngày 24/2/2024.
31. World Economic Outlook Database. (n.d.). https://www.imf.org/en/Publications/WEO/weo-database/2023/October/weo-report?