Tóm tắt: Trung Quốc đang chứng minh ảnh hưởng ngày càng sâu rộng trong trật tự toàn cầu. Quốc gia Đông Bắc Á đã thành công triển khai trên 1000 dự án thông qua Sáng kiến Vành đai, con đường ở trên 140 quốc gia và vùng lãnh thổ. Tại Đông Nam Á, ảnh hưởng của Trung Quốc là cực kỳ rõ nét và sự hiện diện của Bắc Kinh tại Campuchia đã phản ánh đúng chiến lược mà quốc gia tỷ dân triển khai trong khu vực.
…Sân bay quốc tế thứ hai được Trung Quốc đầu tư là Siem Reap-Angkor. Sân bay có diện tích 700 hecta, cách Angkor Wat 40km và Siem Reap 50km về phía Đông. Dự án được giới thiệu lần đầu vào năm 2010 với mục tiêu xây dựng thay thế sân bay Siem Reap cũ bị quá tải. Dự án Siem Reap-Angkor ước tính trị giá lên đến 1.1 tỷ USD, được ngân hàng Phát triển Trung Quốc (CDB), Ngân hàng nhà nước Trung Quốc hỗ trợ vốn 660 triệu USD (China Development Bank, 2021). Dự án được chính phủ Campuchia giao cho công ty Trung Quốc có tên Yunnan Investment Holdings Limited để làm chủ đầu tư dự án vào tháng 12/2016. Dự án ở giai đoạn 1 ước tính tiếp đón 7 triệu lượt khách, giai đoạn 2 tiếp đón 12 triệu lượt khách vào năm 2030 và giai đoạn 3 vào năm 2050 tiếp đón 20 triệu lượt khách/năm (Sothear, 2024). Năng lực tải trọng hàng hóa ước tính từ 10.000 – 60.000 tấn. Tính đến năm 2024, sân bay Siem Reap-Angkor đã tiếp đón 1.3 triệu khách sau một năm đi vào hoạt động. Mao Havannall, Bộ trưởng phụ trách Cục Hàng không Dân dụng Campuchia cho biết sân bay Siem Reap-Angkor đã thúc đẩy du lịch, thương mại và đầu tư ở tỉnh Siem Reap và các tỉnh thành lân cận. Ông Liu Minglin, Phó Chủ tịch Yunnan Investment Holdings Limited cho biết sân bay là kết quả hợp tác mang tính bước ngoặt trong Sáng kiến Vành đai, con đường giữa hai nước Campuchia và Trung Quốc (Khmer Times, 2024). Tập đoàn này đang tiếp tục tìm hiểu các cơ hội đầu tư mới ở Campuchia. Yunnan Investment Holdings Limited là doanh nghiệp nhà nước, có trụ sở tại tỉnh Vân Nam, Trung Quốc, được thành lập vào năm 1997 và là công ty nhà nước được thành lập sớm nhất tại tỉnh Vân Nam, đầu tư trải dài trên nhiều lĩnh vực (Baidu, n.d.). Có thể thấy, các doanh nghiệp nhà nước Trung Quốc đang được sự hậu thuẫn từ chính phủ Trung Quốc để triển khai các hạng mục quan trọng nhằm tăng cường ảnh hưởng ở Campuchia.
Ngày 17/10/2023, chính phủ Campuchia với đại diện là Phó Thủ tướng Sun Chanthol dẫn đầu đã ký kết thỏa thuận khung với Tổng Công ty cầu đường Trung Quốc về dự thảo khung xây dựng một kênh đào có công suất lớn, phục vụ nhu cầu di chuyển hàng hóa, kết nối hai con sông Mekong và Bassac với vịnh Thái Lan. Tại phiên họp Quốc hội Campuchia vào ngày 19/5/2023, thống nhất đổi tên dự án ban đầu “Hệ thống Logistics và Điều hướng Tonle Bassac” thành “Kênh đào Phù Nam”. Dự án có độ sâu lên đến 5.4m, dài 180km. Dự án cũng bao gồm 3 đập thủy điện, 11 cây cầu và vỉa hè dài 208km. Dự án có tổng trị giá lên đến 1.7 tỷ USD và được khởi công vào ngày 5/8/2024, dự kiến dự án sẽ cần 4 năm hoàn thành (Nguyễn Thành Trung, 2023). Dự án sẽ do các ngân hàng nhà nước Trung Quốc cấp vốn đầu tư. Mục tiêu của dự án nhằm tăng cường tính kết nối cho các cảng đã và đang xây dựng ở Campuchia, thúc đẩy thương mại và tạo việc làm cho 5 triệu người, đồng thời giảm thiểu lên đến 30% chi phí mà các doanh nghiệp Campuchia cần trả khi đi qua cảng Cái Mép và cảng Cát Lái thuộc chủ quyền Việt Nam.
Sau khi thông tin được công bố, nhiều chuyên gia quốc tế đã lên tiếng về tính khả thi của dự án vì khả năng hồi vốn thấp và tính logic dự án. Đại diện các nước trong khu vực và trên thế giới đã bày tỏ quan ngại về khả năng kênh đào Phù Nam làm lệch hướng dòng chảy sông Mekong với lượng nước từ sông Mekong về Đồng bằng Sông Cửu Long sẽ giảm đến 50%, gây khô hạn, thiếu nước trầm trọng và dẫn đến các thời tiết cực đoan, ảnh hưởng đến hàng chục triệu người dân dọc sông Mekong, trong đó có 1.6 triệu người dân Campuchia và tác động sâu sắc đến an ninh lương thực toàn cầu (Pham Phan Long, 2024). Những quốc gia trong Ủy hội sông Mekong (MRC) đã nhiều lần kêu gọi Campuchia cung cấp thêm thông tin dự án để có những đánh giá khách quan sau khi chính phủ Campuchia không thông qua tham vấn các nước thành viên, đơn phương trình lên MRC, cho biết dự án chỉ có tác động đối với môi trường và tiếng ồn do xây dựng công trình (Trần Phương, 2024). Ngoài ra, việc xây dựng kênh đào Phù Nam được nhiều nhận định rằng sẽ tăng thêm 500km khi đi từ kênh đào đến cảng Kampot và đi ngang qua mũi Cà Mau, thay vì giảm 30% chi phí đi lại của doanh nghiệp như chính phủ Campuchia tuyên bố (An Bình – Hoàng Nam, 2024). Vấn đề tài chính để xây dựng kênh đào cũng được cho là mơ hồ và không khả thi và việc thay đổi chủ đầu tư dự án trong vòng 1 năm do các công ty Campuchia nắm tỷ trọng lớn cho thấy dự án mang tính chất mơ hồ và khả năng Trung Quốc dừng rót vốn vào dự án sau khi làm lễ khởi công dự án (Buckley & Stanhope, 2024). Nhiều ý kiến chuyên gia cũng cho biết việc xây dựng kênh đào Phù Nam nhằm phục vụ cho công tác điều động lực lượng quân sự vì kênh đào có thể chứa sà lan container tải trọng lên đến 1.000 tấn và cao nhất lên đến 5.000 tấn, dự án cũng ở gần với căn cứ hải quân Ream. Thủ tướng Hun Manet cũng lên tiếng phủ nhận và khẳng định không cho bất kỳ quốc gia nào sử dụng cơ sở hạ tầng Campuchia phục vụ mục đích quân sự riêng và Campuchia hoàn toàn có quyền quyết định đối với các dự án trong nước, không phải nước ngoài. (Nguyễn Hồng Quân, 2024) (Thu Nguyễn, 2024)
Bên cạnh các dự án lưỡng dụng kể trên, chính phủ Trung Quốc cũng gia tăng ảnh hưởng thông qua việc tài trợ nâng cấp căn cứ hải quân Ream. Căn cứ hải quân Ream nằm ở ngoài khơi vịnh Thái Lan, thuộc tỉnh Sihanoukville và cách cảng Sihanoukville 30km. Thêm vào đó, căn cứ hải quân Ream là cửa ngõ duy nhất của hải quân Campuchia để đi ra biển. Đặc biệt, căn cứ này gần eo biển Malacca, nơi có yếu tố địa chính trị quan trọng khi 2/3 lượng hàng xuất khẩu có nguồn gốc từ Trung Quốc trong tổng lượng hàng trị giá 3.5 nghìn tỷ USD đi qua eo biển này mỗi năm và eo biển Malacca đang diễn ra cuộc cạnh tranh gay gắt giữa Hoa Kỳ và Trung Quốc (Dent, 2023). Do đó, việc can thiệp vào cảng quân sự này sẽ giúp Trung Quốc xác lập, củng cố vị thế và ảnh hưởng ở nước này và trong khu vực.
Ngày 22/12/2016, Tập đoàn Luyện kim Số Một Trung Quốc, một công ty nhà nước trực thuộc Tập đoàn Luyện kim Trung Quốc đã ký kết thỏa thuận khung Dự án mở rộng cảng hải quân Ream với Bộ Quốc phòng Campuchia. Đến tháng 6/2022, dự án mới bắt đầu được khởi công xây dựng và hoàn thành vào tháng 9/2022 (Wooley, Zhang, Fedorochko, & Patterson, 2023). Dự án cũng đang triển khai giai đoạn 2 và 3 nhằm phục vụ công việc sản xuất, tiếp nhận tàu chiến và các cơ sở hạ tầng phục vụ mục tiêu quân sự (Yaacob, 2024). Kể từ khi ký kết, các nhà hoạch định chính sách Hoa Kỳ đã nhiều lần cáo buộc Campuchia cho phép Trung Quốc sử dụng cảng quân sự Ream sau khi tạp chí Wall Street Journal đăng tải thông tin vào tháng 7/2019. Năm 2021, Tùy viên Quốc phòng Bộ Ngoại giao Hoa Kỳ bị chính phủ Campuchia từ chối quyền tiếp cận căn cứ hải quân, khiến nước này có cơ sở nghi ngờ về sự đồn trú của hải quân Trung Quốc (Reuters, 2021). Chính phủ Campuchia đã nhiều lần phủ nhận. Sau thông tin từ Wall Street Journal, Thủ tướng Campuchia Hun Sen thời điểm đó cho biết: “Đây [việc chính phủ Campuchia được cho ký hợp tác mờ ám với Trung Quốc về hiện diện tại cảng quân sự Ream] là tin tức sai sự thật nghiêm trọng nhất chống lại Campuchia”. Tuy nhiên, tháng 6/2021, Bộ trưởng Quốc phòng Campuchia, Tea Banh xác nhận với truyền thông rằng Trung Quốc đang hỗ trợ Campuchia nâng cấp căn cứ hải quân Ream và “không có điều khoản ràng buộc” (Davidson, 2022). Có thể thấy, việc Trung Quốc đồn trú quân sự tại cảng quân sự Ream hoàn toàn có khả năng xảy ra.
Bên cạnh dự án kể trên, Tập đoàn Luyện kim Trung Quốc thông qua công ty chi nhánh tại Singapore cùng với Công ty TNHH Đầu tư và Xây dựng nước ngoài Tứ Xuyên Huashi, một công ty con trực thuộc Tập đoàn nhà nước Sichuan Huashi và Tổng Công ty Đường sắt Trung Quốc trở thành nhà thầu chính của dự án rộng 360 km2, trị giá 3.8 tỷ USD. Dự án có tên Khu thí điểm đầu tư và phát triển toàn diện Campuchia–Trung Quốc & Khu nghỉ dưỡng bờ biển Dara Sakor. Dự án tọa lạc ở tỉnh Koh Kong, bờ biển Dara Sakor do Union Development Group (UDG), công ty con của Tập đoàn Phát triển Ưu Liên Thiên Tân, tập đoàn nhà nước làm chủ đầu tư. Dự án đặt mục tiêu thu hút hơn 6.8 triệu lượt khách du lịch mỗi năm và dự án sẽ thu hút dân số hơn 1.3 triệu người. Dự án cũng có một sân bay quốc tế riêng. Tuy nhiên, chủ đầu tư dự án đã bị chính quyền Hoa Kỳ, cụ thể là Bộ Tài chính vào ngày 15/9/2020 dưới thời chính phủ Tổng thống Donald Trump, cáo buộc xây dựng khu tổ hợp này nhằm mục đích hỗ trợ tăng cường hiện diện quân sự của Trung Quốc tại Campuchia do vị trí dự án nằm ở bờ biển và lo ngại tuyên bố của Người Phát ngôn chính phủ Campuchia rằng (dự án/bờ biển) Dara Sakor hoàn toàn có thể chuyển đổi thành căn cứ quân sự (Thu Thủy, 2020).
Tác động đối với Việt Nam
Các dự án do Trung Quốc đầu tư đã tạo ra nguồn kinh tế lớn và tạo việc làm cho hàng triệu người dân ở các tỉnh thành của Campuchia, tăng tính liên kết vùng, góp phần thúc đẩy chuyển đổi kinh tế – xã hội ở quốc gia này và tăng cường hình ảnh, vị thế tích cực của Campuchia trong khu vực và trên thế giới. Bên cạnh những ảnh hưởng tích cực, các dự án cũng đem lại những tác động tiêu cực đối với Campuchia.
Tác động đầu tiên là vấn đề ô nhiễm môi trường nghiêm trọng. Như đề cập, các dự án do Trung Quốc đầu tư vào Campuchia xoay quanh cơ sở hạ tầng, nhà máy sản xuất điện sử dụng năng nhiên liệu hóa thạch, cơ sở sản xuất may mặc truyền thống và các loại hình khác. Những hoạt động từ các dự án và sản xuất do Trung Quốc đầu tư được cho là nguyên nhân chính dẫn đến sự ô nhiễm môi trường ngày càng nghiêm trọng ở Campuchia. Bên cạnh đó, vấn đề sản xuất điện phục vụ cho các đặc khu kinh tế và các dự án hạ tầng cũng được cho là nguyên nhân góp phần dẫn đến ô nhiễm. Hiện nay, sản lượng điện Campuchia phụ thuộc lên đến 75% nguồn đầu vào từ nhiên liệu hóa thạch sau quá trình chuyển đổi từ thủy điện do biến đổi khí hậu trầm trọng ở quốc gia này, góp phần dẫn đến ô nhiễm môi trường nghiêm trọng ở Campuchia (Zafirah Mohamed Zein, 2020).
Tác động thứ hai là sự phụ thuộc vào Trung Quốc ngày càng sâu sắc của chính phủ Campuchia. Trong quan hệ quốc tế, các hoạt động liên kết với quốc gia khác nhằm cân bằng ảnh hưởng của quốc gia còn lại diễn ra thường xuyên. Tuy nhiên, việc không cân bằng hợp lý sẽ dễ dàng dẫn đến sự phụ thuộc vào quốc gia đối tác mà chính quốc tìm đến. Đối với Campuchia, quốc gia này mong muốn Trung Quốc trở thành đối trọng khi Hoa Kỳ và Thái Lan gây sức ép. Trong khi đó, như đề cập, Việt Nam được cho là có tác động đáng kể đối với quốc gia này do những hiểu lầm về lịch sử và giới lãnh đạo Campuchia mong muốn giảm thiểu ảnh hưởng của Việt Nam. Tuy nhiên, việc tìm kiếm đến Trung Quốc, một quốc gia vượt trội về khả năng kinh tế – chính trị – quân sự, sẽ giúp Campuchia vượt qua những thách thức trong khu vực nhưng sự phụ thuộc vào Trung Quốc ngày càng sâu sắc là không thể tránh khỏi.
Trung Quốc đã trở thành điểm đến lý tưởng của ngành dệt may vốn chiếm tỷ trọng đến 40% GDP của đất nước Campuchia, nhằm giảm phụ thuộc vào các nước lân cận. Theo số liệu năm 2022, ngành dệt may của Campuchia có tổng trị giá lên đến 9 tỷ USD. Có thể thấy, đây là một sản phẩm xuất khẩu chủ lực của Campuchia. Tuy nhiên, đến 90% các nhà máy gia công sản phẩm dệt may ở Campuchia đều có nguồn gốc đến từ Trung Quốc (Research and Markets, 2023). Điều này đồng nghĩa với việc các sản phẩm dệt may do các doanh nghiệp Trung Quốc sản xuất có trị giá 8.1 tỷ USD. Sự phụ thuộc vào Trung Quốc của chính phủ Campuchia cũng Tính đến tháng 9/2024, tổng nợ của Campuchia đối với Trung Quốc là hơn 4 tỷ USD trong tổng số hơn 10 tỷ USD mà chính phủ Campuchia vay của nước ngoài, chưa bao gồm các khoản vay từ những nhân tố nước ngoài có nguồn gốc đến từ Trung Quốc (Sangeetha Amarthalingam, 2024). Trong khi đó, như đề cập, tổng nguồn FDI gần 7 tỷ USD thông qua các dự án chủ yếu là cơ sở hạ tầng, đặc khu kinh tế và dự án phụ trợ của Trung Quốc đã tạo lập sự ảnh hưởng lên Campuchia và khiến nước này từng bước phụ thuộc vào quốc gia Đông Bắc Á.
Tác động thứ ba là các hoạt động phạm pháp diễn ra ở Campuchia có yếu tố Trung Quốc diễn ra liên tục tại quốc gia Đông Nam Á này. Nhờ những ưu đãi về thuế quan và các đạo luật được cho là cởi mở và khép kín, những đặc khu kinh tế do Trung Quốc đầu tư, đặc biệt là Sihanoukville đã trở thành tụ điểm của những hoạt động lừa đảo công nghệ cao, các hoạt động ở những đặc khu này chủ yếu là các sòng bạc và các hoạt động làm bất ổn an ninh như buôn người, lừa đảo, rửa tiền… ngày càng nghiêm trọng (Asia Financial, 2024). Trong năm 2023, theo Intepol, hơn 100.000 người bị bán vào các đường dây lừa đảo trực tuyến ở Campuchia (Trung Hưng, 2024). Những hoạt động bất hợp pháp diễn ra trong nhiều năm đã khiến tình hình ở Campuchia trở nên nghiêm trọng và ảnh hưởng tiêu cực đến hình ảnh của Campuchia đối với cộng đồng quốc tế. Thêm vào đó, các hoạt động bất hợp pháp cũng khiến chính phủ nước này thiệt hại đáng kể về nguồn lực và nhân lực xử lý vấn đề.
Đối với Việt Nam, những dự án do Trung Quốc đầu tư ở Campuchia có những tác động sâu sắc và đáng kể đến an ninh và lợi ích quốc gia của Việt Nam. Trong bối cảnh toàn cầu hóa, các quốc gia liên kết chặt chẽ với nhau về kinh tế và những đường biên giới chỉ còn là hình thức. Vì vậy, những dự án do Trung Quốc đầu tư tác động trực tiếp đến Việt Nam là có khả năng xảy ra.
Đầu tiên, những dự án do Trung Quốc đầu tư vào Campuchia sẽ gây áp lực lên Việt Nam về địa chính trị, địa chiến lược. Những hoạt động xây dựng cơ sở hạ tầng, bên cạnh những yếu tố tích cực, như thúc đẩy phát triển kinh tế; du lịch và liên kết vùng, giảm chi phí vận chuyển, còn là các hoạt động triển khai quân sự trong trường hợp xảy ra xung đột, chiến tranh. Trên bình diện khu vực, Trung Quốc đã triển khai các hệ thống cơ sở hạ tầng dưới nhiều hình thức nhằm kết nối Trung Quốc với các quốc gia Đông Nam Á. Những dự án cơ sở hạ tầng được tài trợ, đầu tư theo hình thức tỷ trọng nghiêng về Trung Quốc, vì vậy quốc gia này có quyền triển khai theo tính toán chiến lược. Nhiều dự án do Trung Quốc đầu tư đều ở gần các địa điểm quan trọng với Việt Nam như các cảng biển, kênh đào Phù Nam và căn cứ quân sự Ream. Năm 2022, Lực lượng vũ trang Campuchia (RCAF) đã mua hệ thống tên lửa đất đối không KS-1C do Trung Quốc sản xuất với tầm bắn lên tới 50km (Global Defense News, 2023). Có thể thấy, các dự án do Trung Quốc đầu tư hoàn toàn có khả năng tiếp cận các hạng mục quan trọng trong trường hợp tiêu cực
Thứ hai, những vấn đề về an sinh xã hội ở Campuchia cũng sẽ tác động trực tiếp đến Việt Nam. Trong bối cảnh công nghệ cao, các hoạt động lừa đảo ở Campuchia đã có những tác động trực tiếp đối với người dân Việt Nam. Nhiều người Việt Nam đã bị những đối tượng lừa đảo bắt và bán sang Campuchia. Chỉ riêng trong tháng 12/2024, hơn 500 người Việt Nam đã được Bộ Công an Việt Nam và Campuchia phối hợp giải cứu (ANTV, 2024). Trong đầu năm 2025, 60 đối tượng người Việt Nam đã bị công an Việt Nam bắt giam vì liên quan đến đường dây lừa đảo ở Campuchia. Theo thông tin từ Bộ Công an, đường dây này đã lừa đảo hơn 1.800 tỷ của hơn 13.000 người dân Việt Nam ở nhiều tỉnh thành trên cả nước (Võ Nam, 2025). Sự kiện cho thấy tình trạng lừa đảo xuyên biên giới ở Campuchia hướng vào Việt Nam đang có chiều hướng ngày càng phức tạp. Những sự kiện kể trên cần dành nhiều thời gian giải quyết và sẽ tiêu hao nguồn lực và vật lực cực kỳ lớn.
Có thể thấy, những tác động của các dự án của Trung Quốc ở Campuchia đối với Việt Nam là cực kỳ to lớn. Vì vậy, chính phủ Việt Nam cần có nhiều chiến lược nhằm thay đổi tình hình.
Đầu tiên, chính phủ Việt Nam cần cam kết ủng hộ Campuchia trong các vấn đề quốc tế và khu vực. Bất kỳ quốc gia khi tham gia vào các cơ chế đa phương, đều mong muốn nhận được sự hỗ trợ tích cực từ cộng đồng quốc tế. Trong giai đoạn sau chiến tranh, Việt Nam cũng đã nhận được sự hỗ trợ nhiệt thành từ các quốc gia để tái thiết kinh tế – xã hội. Trong bức thư gửi Quốc vương Campuchia Norodom Sihanouk vào ngày 23/6/1967, Chủ tịch Hồ Chí Minh cho biết việc thiết lập quan hệ ngoại giao hai nước là “biểu tượng rực rỡ của mối tình hữu nghị thân thiết đoàn kết chiến đấu”, “nhân tố tích cực trong việc gìn giữ hòa bình ở Đông Dương và Đông Nam Á”. Có thể thấy, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã đánh giá cao tầm quan trọng của việc gìn giữ và phát triển mối quan hệ hai nước. Chủ tịch Hồ Chí Minh trong bức thư gửi vào năm 1968, đã tái khẳng định: “Ngày nay cũng như ngày mai, hai nước chúng ta mãi mãi là người bạn thân thiết” (Trần Mạnh, 2022). Có thể thấy, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã nhấn mạnh sự phát triển của Việt Nam và Campuchia nên cần song hành với nhau. Hiện nay, Việt Nam, với vai trò là quốc gia có vị thế và tiếng nói quan trọng trong các vấn đề toàn cầu và khu vực, cần có sự ủng hộ với sự phát triển của Campuchia nhằm giúp Campuchia chuyển đổi mô hình phát triển kinh tế, củng cố hình ảnh và vị thế Campuchia trên thế giới. Trong chuyến viếng thăm Campuchia của Tổng Bí thư, Chủ tịch nước Tô Lâm trong ngày 12-13/7/2024, Tổng Bí thư, Chủ tịch nước Tô Lâm ủng hộ sự tăng trưởng trong quan hệ giữa hai nước thông qua nhiều lĩnh vực và kêu gọi tiếp tục gắn kết trong quan hệ giữa hai nước (Trung Duy, 2024). Trong cuộc hội kiến với Quốc vương Campuchia tại Việt Nam vào tháng 11/2024, Tổng Bí thư Tô Lâm và lãnh đạo Đảng, Nhà nước tái khẳng định lập trường nhất quán của Việt Nam, ủng hộ tầm nhìn; định hướng phát triển của Campuchia trong giai đoạn mới và chuyến thăm của Quốc vương Campuchia sẽ góp phần đưa quan hệ hợp tác hai nước phát triển mạnh mẽ, vì lợi ích phát triển và phồn vinh của nhân dân mỗi nước, đóng góp tích cực vào hòa bình, ổn định, hợp tác và phát triển ở khu vực và trên thế giới (Báo Điện tử Chính phủ, 2024) (Báo Điện tử Chính phủ, 2024). Sau khi chính phủ Campuchia dưới thời Thủ tướng Hun Manet quyết định rút khỏi Tam giác phát triển CLV, Người Phát ngôn Bộ Ngoại giao Việt Nam Phạm Thu Hằng cho biết Việt Nam cam kết tiếp tục thúc đẩy các cơ chế hợp tác hiện có và tìm kiếm các phương thức hợp tác kinh tế mới phù hợp với điều kiện và tình hình thực tiễn của hai nước, góp phần vào sự phát triển chung (Duy Linh, 2024).
Chính phủ Việt Nam cũng cần khuyến khích doanh nghiệp tham gia hợp tác sâu rộng vào nền kinh tế Campuchia. Tính đến năm 2024, Việt Nam là quốc gia đứng ở vị trí thứ hai sau Trung Quốc trở thành nước có tổng lượng vốn đầu tư nước ngoài (FDI) lớn thứ hai tại Campuchia với 3.5 tỷ USD (Văn Đỗ – Tuấn Anh, 2025). Nhằm cải thiện con số kể trên, chính phủ Việt Nam cần có những cơ chế phù hợp nhằm thúc đẩy hàng tiêu dùng Campuchia ở Việt Nam. Trong giai đoạn 2021 – 2022, lũy kế gần 20 triệu tấn hàng hóa và hơn 1.3 triệu lượt hành khách đi qua tuyến thủy nội địa Việt Nam – Campuchia và hai bên đã ký kết hợp tác giảm phí nội địa đường thủy (Thiên Ân, 2023) (Anh Tú, 2021). Việt Nam đã tăng cường nhập khẩu các mặt hàng chủ lực của Campuchia, đạt 3.61 tỷ USD, tăng 30% so với cùng kỳ năm 2023 (Lê Hồng Nhung, 2024). Những dữ kiện cho thấy chính phủ Việt Nam đã ủng hộ giao thương giữa hai nước, góp phần vào sự phát triển chung của nền kinh tế Campuchia. Nhằm củng cố kinh tế bền vững của Campuchia, hai bên đã thúc đẩy hợp tác phát triển nguồn nhân lực, trong đó trao học bổng cho học sinh, sinh viên Campuchia theo học tại các trường ở Việt Nam và tạo cơ hội việc làm chất lượng cao ở các tập đoàn Việt Nam tại Campuchia (Quang Anh – Hoàng Minh, 2023). Những cơ chế dành cho các doanh nghiệp tư nhân Việt Nam đầu tư vào Campuchia, tạo cơ hội việc làm cho lao động địa phương cũng cần được chú trọng vì đây sẽ là cơ sở cần thiết để hai nước cùng phát triển bền vững.
Thứ ba, các hoạt động ngoại giao văn hóa, ngoại giao nhân dân giữa hai nước cần được thúc đẩy. Trong ba trụ cột của đối ngoại Việt Nam, tại Đại hội Đảng XIII, ngoại giao nhân dân được liệt kê cùng đối ngoại đảng và ngoại giao nhà nước, cho thấy tầm quan trọng của ngoại giao nhân dân. Trong bối cảnh toàn cầu hóa và công nghệ phát triển, ngoại giao văn hóa, ngoại giao nhân dân được xem là phương pháp hữu hiệu để kết nối quan hệ hai nước, tăng sự thấu hiểu lẫn nhau giữa người dân hai nước (Nguyễn Thị Hoàng Vân, 2024). Vì vậy, việc triển khai các hoạt động ngoại giao văn hóa, ngoại giao nhân dân sáng tạo, hiệu quả vào thực tiễn Việt Nam – Campuchia là việc làm cần thiết nhằm tăng cường sự hiểu biết và theo đó, góp phần vào sự phát triển chung của hai đất nước, hai dân tộc.
Kết luận
Trung Quốc đã trở thành quốc gia đang có tầm ảnh hưởng sâu rộng hàng đầu trên thế giới. Trong bối cảnh hiện tại, Trung Quốc đang cạnh tranh với Hoa Kỳ về vị thế lãnh đạo trật tự toàn cầu. Quốc gia Đông Bắc Á đã triển khai nhiều chiến lược để củng cố ảnh hưởng, đặc biệt là Đông Nam Á và Campuchia, nhằm ngăn chặn các chiến lược và sáng kiến của Hoa Kỳ và đồng minh, đối tác.
Tại Campuchia, ảnh hưởng của Trung Quốc được thể hiện thông qua các dự án hạ tầng quan trọng. Những dự án quy mô lớn do Trung Quốc đầu tư vào Campuchia, bên cạnh mặt tích cực về phát triển kinh tế – xã hội, còn nhằm mục đích gia tăng sự phụ thuộc của Campuchia vào quốc gia tỷ dân. Đối với Việt Nam, những dự án do Trung Quốc đầu tư được liệt kê kể trên đã có những tác động trực tiếp đến tình hình an sinh xã hội. Vì vậy, Việt Nam cần gắn bó quan hệ với Campuchia nhằm giúp đỡ quốc gia này chuyển đổi kinh tế, phát triển xã hội và vị thế, uy tín trên thế giới./.
Hết
Tác giả: Bùi Gia Kỳ
Bài viết thể hiện quan điểm riêng của tác giả, không nhất thiết phản ánh quan điểm của Nghiên cứu Chiến lược. Mọi trao đổi học thuật và các vấn đề khác, quý độc giả có thể liên hệ với ban biên tập qua địa chỉ mail: [email protected]
Tài liệu tham khảo
1. Aid Data. (n.d.). China Eximbank participates in a $1.56 billion loan syndicate for Phnom Penh–Sihanoukville Expressway financed through PPP (Linked to Project ID#61788, #66726, and #92472). Retrieved 1 20, 2025, from https://china.aiddata.org/projects/61784/
2. AidData. (n.d.). Bank of China contributes to syndicated loan for 100MW Sihanoukville Special Economic Zone (SEZ) Coal-Fired Power Plant Project (Linked to Project ID#92546). Retrieved 1 20, 2025, from https://china.aiddata.org/projects/92547/
3. AKP Phnom Penh. (2021). New Phnom Penh Airport Dubbed Takhmao Techo International Airport. Retrieved 1 30, 2025, from https://www.information.gov.kh/articles/62238
4. An Bình – Hoàng Nam. (2024). Chuyên gia: Dự án kênh Funan Techo có thể khiến nước về miền Tây giảm 50%. Retrieved 2 1, 2025, from https://vnexpress.net/chuyen-gia-du-an-kenh-funan-techo-co-the-khien-nuoc-ve-mien-tay-giam-50-4737799.html
5. Anh Tú. (2021). Phí tuyến vận tải thuỷ huyết mạch Việt Nam – Campuchia giảm hơn 10 lần. Retrieved 2 6, 2025, from https://vneconomy.vn/phi-tuyen-van-tai-thuy-huyet-mach-viet-nam-campuchia-giam-hon-10-lan.htm
6. ANTV. (2024). Tiếp nhận nạn nhân bị lừa bán sang Campuchia. Retrieved 2 6, 2025, from https://antv.gov.vn/xa-hoi-4/trang-dem-tiep-nhan-nan-nhan-bi-lua-ban-sang-campuchia-8FEBA08F1.html
7. ASEAN Briefing. (2022). 2023 Foreign Investment Opportunities in Cambodia. Retrieved 1 20, 2025, from https://www.aseanbriefing.com/news/2023-foreign-investment-opportunities-in-cambodia/
8. Asia Financial. (2024). Cambodia is a ‘Money-Laundering Haven for Chinese Criminals’. Retrieved 2 5, 2025, from https://www.asiafinancial.com/cambodia-is-a-money-laundering-haven-for-chinese-criminals
9. Baidu. (n.d.). 云南省投资控股集团有限公司. Retrieved 1 30, 2025, from https://baike.baidu.com/item/%E4%BA%91%E5%8D%97%E7%9C%81%E6%8A%95%E8%B5%84%E6%8E%A7%E8%82%A1%E9%9B%86%E5%9B%A2%E6%9C%89%E9%99%90%E5%85%AC%E5%8F%B8/10405915
10. Báo Điện tử Chính phủ. (2024). Chủ tịch nước Lương Cường hội kiến Quốc vương Campuchia. Retrieved 6 2, 2025, from https://baochinhphu.vn/chu-tich-nuoc-luong-cuong-hoi-kien-quoc-vuong-campuchia-102241128171353984.htm
11. Báo Điện tử Chính phủ. (2024). Tổng Bí thư Tô Lâm hội kiến với Quốc vương Campuchia. Retrieved 2 6, 2025, from https://baochinhphu.vn/tong-bi-thu-to-lam-hoi-kien-voi-quoc-vuong-campuchia-102241128182540254.htm
12. Bradsher, K., & Mozur, P. (2017). China’s Plan to Build Its Own High-Tech Industries Worries Western Businesses. Retrieved 1 17, 2025, from https://www.nytimes.com/2017/03/07/business/china-trade-manufacturing-europe.html
13. Buckley, H., & Stanhope, G. (2024). The murky waters of Cambodia’s Funan Techo Canal. Retrieved 2 1, 2025, from https://www.lowyinstitute.org/the-interpreter/murky-waters-cambodia-s-funan-techo-canal
14. CCCC. (2024). Over 10 million vehicles have traveled on Cambodia’s Phnom Penh-Sihanoukville Expressway. Retrieved 1 21, 2025, from https://en.ccccltd.cn/xwzx/ztbd/202410/t20241023_216754.html
15. Chheang, V. (2015). How Cambodian nationalism is driving border disputes with Vietnam. Retrieved 1 17, 2025, from https://eastasiaforum.org/2015/10/16/how-cambodian-nationalism-is-driving-border-disputes-with-vietnam/
16. China Development Bank. (2021). CDB Provides Loans for Constructing a New Airport in Siem Reap, Cambodia. Retrieved 1 30, 2025, from https://www.cdb.com.cn/English/xwzx_715/khdt/202112/t20211203_9377.html
17. China Power Team. (2021). How Much Trade Transits the South China Sea? Retrieved 1 17, 2025, from https://chinapower.csis.org/much-trade-transits-south-china-sea/?trk=article-ssr-frontend-pulse_little-text-block
18. Davidson, H. (2022). Chinese military ‘to have exclusive use of parts of Cambodian naval base’. Retrieved 2 4, 2025, from https://www.theguardian.com/world/2022/jun/07/chinese-military-to-have-exclusive-use-of-parts-of-cambodian-naval-base-ream-gulf-of-thailand
19. Dent, T. (2023). The Strait of Malacca’s Global Supply Chain Implications. Retrieved 2 3, 2025, from https://www.ismworld.org/supply-management-news-and-reports/news-publications/inside-supply-management-magazine/blog/2023/2023-11/the-strait-of-malaccas-global-supply-chain-implications/
20. Duy Linh. (2024). Việt Nam lên tiếng vụ Campuchia rút khỏi hợp tác Tam giác phát triển Campuchia – Lào – Việt Nam. Retrieved 2 6, 2025, from https://tuoitre.vn/viet-nam-len-tieng-vu-campuchia-rut-khoi-hop-tac-tam-giac-phat-trien-campuchia-lao-viet-nam-20241017161250787.htm
21. François Camps. (2022). Phnom Penh New Airport Terminal 40 Percent Complete. Retrieved 1 30, 2025, from https://cambodianess.com/article/phnom-penh-new-airport-terminal-60-percent-complete
22. Gao Jingyan. (2023). Work begins on 2nd Chinese-invested expressway in Cambodia. Retrieved 1 22, 2025, from https://eng.yidaiyilu.gov.cn/p/322689.html
23. Global Defense News. (2023). Cambodian army now equipped with Chinese-made KS-1C Kaishan-1C air defense system. Retrieved 2 5, 2025, from https://armyrecognition.com/news/army-news/2023/cambodian-army-now-equipped-with-chinese-made-ks-1c-kaishan-1c-air-defense-system
24. Ham, O. (2021). Sihanoukville Special Economic Zone Coal Power Plant. Retrieved 1 20, 2025, from https://thepeoplesmap.net/project/sihanoukville-special-economic-zone-coal-power-plant/
25. Huaxia. (2022). Cambodian PM says using Chinese-invested expressway saves both money, time. Retrieved 1 21, 2025, from https://english.news.cn/20221222/cd68862e78394437b2fcae652caa4611/c.html
26. Huaxia. (2023). Chinese firm wins deal to build 3rd largest port in Cambodia. Retrieved 1 25, 2025, from https://english.news.cn/20230505/ae08342b973e482ab790899d5e7391ef/c.html
27. Inclusive Development International. (2021). Sihanoukville Special Economic Zone. Retrieved 1 20, 2025, from https://thepeoplesmap.net/project/sihanoukville-special-economic-zone/
28. James Whitehead. (2024). Phnom Penh’s new airport likely to transform the city into a ‘new Singapore’. Retrieved 1 30, 2025, from https://www.khmertimeskh.com/501577694/phnom-penhs-new-airport-likely-to-transform-the-city-into-a-new-singapore/
29. Khánh Minh. (2024). Campuchia khánh thành cảng biển đa năng 140 triệu USD. Retrieved 1 25, 2025, from https://laodong.vn/the-gioi/campuchia-khanh-thanh-cang-bien-da-nang-140-trieu-usd-1349658.ldo
30. Khmer Times. (2024). Chinese-invested airport in Cambodia handles more than 14,000 flights in first year. Retrieved 1 30, 2025, from https://www.khmertimeskh.com/501575482/chinese-invested-airport-in-cambodia-handles-more-than-14000-flights-in-first-year/
31. Khmer Times. (2025). China remains Cambodia’s largest FDI source. Retrieved 1 17, 2025, from https://www.khmertimeskh.com/501623409/china-remains-cambodias-largest-fdi-source/
32. Kunmakara, M. (2023). TIA invites investment by Japanese companies. Retrieved 1 30, 2025, from https://www.phnompenhpost.com/business/tia-invites-investment-by-japanese-companies
33. Lê Hồng Nhung. (2024). Việt Nam xuất nhập khẩu mặt hàng gì với Campuchia? Retrieved 2 6, 2025, from https://mekongasean.vn/viet-nam-xuat-nhap-khau-mat-hang-gi-voi-campuchia-34503.html
34. Manet, S. (2024). Cambodia’s GDP to touch over $51 billion in 2025. Retrieved 1 18, 2025, from https://www.khmertimeskh.com/501614775/cambodias-gdp-to-touch-over-51-billion-in-2025/
35. Martin, N. (2024). How South China Sea tensions threaten global trade. Retrieved 1 17, 2025, from https://www.dw.com/en/south-china-sea-tensions-pose-threat-to-international-trade/a-69926497
36. Meng Seavmey. (2023). Second Expressway to Connect Capital to Bavet. Retrieved 1 21, 2025, from https://cambodianess.com/article/second-expressway-to-connect-capital-to-bavet
37. Ngin, C. (2022). Easy Highway, Troubled City: How China Wins and Loses Cambodians’ Hearts. Retrieved 1 21, 2025, from https://fulcrum.sg/easy-highway-troubled-city-how-china-wins-and-loses-cambodians-hearts/
38. Nguyễn Thành Trung. (2023). Dự án kênh đào Phù Nam Techo: Đường ra biển của Campuchia. Retrieved 2 1, 2025, from https://cuoituan.tuoitre.vn/du-an-kenh-dao-phu-nam-techo-duong-ra-bien-cua-campuchia-20231124100137904.htm
39. Nguyễn Thị Hoàng Vân. (2024). Đối ngoại nhân dân phát huy vai trò trụ cột trong nền đối ngoại, ngoại giao Việt Nam. Retrieved 2 6, 2025, from https://www.tapchicongsan.org.vn/web/guest/quoc-phong-an-ninh-oi-ngoai1/-/2018/924502/doi-ngoai-nhan-dan-phat-huy-vai-tro-tru-cot-trong-nen-doi-ngoai%2C-ngoai-giao-viet-nam.aspx
40. Pham Phan Long. (2024). Cambodia’s Funan Techo Canal project: A catalog of worries (analysis). Retrieved 2 1, 2025, from https://news.mongabay.com/2024/07/cambodias-funan-techo-canal-project-a-catalog-of-worries-analysis/
41. Quang Anh – Hoàng Minh. (2023). Chắp cánh ước mơ cho sinh viên Campuchia du học tại Việt Nam. Retrieved 2 6, 2025, from https://baotintuc.vn/giao-duc/chap-canh-uoc-mo-cho-sinh-vien-campuchia-du-hoc-tai-viet-nam-20231005164921558.htm
42. Research and Markets. (2023). Cambodia Garment Manufacturing Industry Research Report 2023-2032. Retrieved 2 5, 2025, from https://www.researchandmarkets.com/reports/5875341/cambodia-garment-manufacturing-industry-research?
43. Reuters. (2021). U.S. says denied full access to Cambodia naval base during visit. Retrieved 2 4, 2025, from https://www.reuters.com/world/asia-pacific/us-says-denied-full-access-cambodia-naval-base-during-visit-2021-06-11/
44. Reuters. (2021). U.S. senators to reintroduce bill targeting Cambodian officials on rights. Retrieved 1 17, 2025, from https://www.reuters.com/world/asia-pacific/us-senators-reintroduce-bill-targeting-cambodian-officials-rights-2021-08-05/
45. Sangeetha Amarthalingam. (2024). A First in Decades – No New Chinese Loans in Cambodia in 2024. Retrieved 2 5, 2025, from https://kiripost.com/stories/a-first-in-decades-no-new-chinese-loans-in-cambodia-in-2024
46. Sisovanna, S. (2010). Investment Climate in Cambodian City and Towns. In Investment Climate of Major Cities in CLMV Countries (p. 69). Retrieved 1 20, 2025
47. Sothear, K. (2024). Chinese firm to promote Siem Reap Angkor International Airport. Retrieved 1 30, 2025, from https://www.khmertimeskh.com/501251138/chinese-firm-to-promote-siem-reap-angkor-international-airport/
48. The Economist. (2015). Political priority, economic gamble. Retrieved 1 20, 2025, from https://www.economist.com/finance-and-economics/2015/04/04/political-priority-economic-gamble
49. The Maritime Executive. (2023). Construction Begins in Cambodia on New $1.5B Port Built by China. Retrieved 1 25, 2025, from https://maritime-executive.com/article/construction-begins-in-cambodia-on-new-1-5b-port-built-by-china
50. Thiên Ân. (2023). Khoảng 20 triệu tấn hàng hóa thông qua tuyến thủy nội địa Việt Nam – Campuchia. Retrieved 2 6, 2025, from https://vneconomy.vn/khoang-20-trieu-tan-hang-hoa-thong-qua-tuyen-thuy-noi-dia-viet-nam-campuchia.htm
51. Nguyễn Hồng Quân. (2024). Kênh đào Phù Nam Techo: Nỗi lo về an ninh nguồn nước và hệ sinh thái Đồng bằng sông Cửu Long. Retrieved 2 1, 2025, from https://dantri.com.vn/the-gioi/kenh-dao-phu-nam-techo-noi-lo-ve-an-ninh-nguon-nuoc-va-he-sinh-thai-dong-bang-song-cuu-long-20240419145618003.htm
52. Thu Nguyễn. (2024). Hun Sen và Hun Manet trấn an Việt Nam về kênh đào Funan Techo. Retrieved 2 1, 2025, from https://kevesko.vn/20240412/hun-sen-va-hun-manet-tran-an-viet-nam-ve-kenh-dao-funan-techo-29265669.html
53. Thu Thủy. (2020). Mỹ trừng phạt một công ty Trung Quốc xây dựng dự án nghi vì mục đích quân sự ở Campuchia. Retrieved 2 4, 2025, from https://viettimes.vn/my-trung-phat-mot-cong-ty-trung-quoc-xay-dung-du-an-nghi-vi-muc-dich-quan-su-o-campuchia-post138312.html
54. Thùy Lâm. (2024). Chính sách phát triển công nghệ cao của Trung Quốc. Retrieved 1 20, 2025, from https://vnexpress.net/chinh-sach-phat-trien-cong-nghe-cao-cua-trung-quoc-4771885.html
55. Trần Mạnh. (2022). Vun đắp mối quan hệ Việt Nam-Campuchia mãi mãi xanh tươi đời đời bền vững. Retrieved 2 6, 2025, from https://baochinhphu.vn/vun-dap-moi-quan-he-viet-nam-campuchia-mai-mai-xanh-tuoi-doi-doi-ben-vung-102220624135908502.htm
56. Trần Phương. (2024). Áp dụng Hiệp định sông Mekong 1995 với dự án kênh đào Phù Nam Techo. Retrieved 2 1, 2025, from https://tuoitre.vn/ap-dung-cua-hiep-dinh-song-mekong-1995-voi-du-an-kenh-dao-phu-nam-techo-20240506155712084.htm
57. Trung Duy. (2024). Chủ tịch nước Tô Lâm thăm cấp nhà nước Vương quốc Campuchia. Retrieved 2 6, 2025, from https://www.tapchicongsan.org.vn/web/guest/hoat-ong-cua-lanh-ao-ang-nha-nuoc/-/2018/941502/chu-tich-nuoc-to-lam-tham-cap-nha-nuoc-vuong-quoc-campuchia.aspx
58. Trung Hưng. (2024). Interpol: Nạn buôn người ở Đông Nam Á đã trở thành cuộc khủng hoảng quy mô toàn cầu. Retrieved 2 5, 2025, from https://nhandan.vn/interpol-nan-buon-nguoi-o-dong-nam-a-da-tro-thanh-cuoc-khung-hoang-quy-mo-toan-cau-post801907.html
59. Văn Đỗ – Tuấn Anh. (2025). Việt Nam giữ vững vị trí hàng đầu trong nhóm các nước đầu tư tại Campuchia. Retrieved 2 6, 2025, from https://vov.vn/kinh-te/viet-nam-giu-vung-vi-tri-hang-dau-trong-nhom-cac-nuoc-dau-tu-tai-campuchia-post1148828.vov
60. Võ Nam. (2025). Vụ cô gái 9X quản lý đường dây lừa đảo hơn 13.000 người: Đã khởi tố 41 đối tượng. Retrieved 2 6, 2025, from https://vov.vn/phap-luat/vu-co-gai-9x-quan-ly-duong-day-lua-dao-hon-13000-nguoi-da-khoi-to-41-doi-tuong-post1152234.vov
61. VOV. (2020). Đặc khu kinh tế Thâm Quyến phát triển thần tốc trong 40 năm qua. Retrieved 1 20, 2025, from https://vov.vn/kinh-te/dac-khu-kinh-te-tham-quyen-phat-trien-than-toc-trong-40-nam-qua-786066.vov
62. Williamson, A. (2023). The Economic and Political Implications of China’s Foreign Aid in Cambodia. Social Science Research on Southeast Asia(41). Retrieved 1 20, 2025
63. Wooley, A., Zhang, S., Fedorochko, R., & Patterson, S. (2023). Harboring Global Ambitions: China’s Ports Footprint and Implications for Future Overseas Naval Bases. Retrieved 2 4, 2025, from https://docs.aiddata.org/reports/harboring-global-ambitions/Harboring_Global_Ambitions.html
64. World Economics. (n.d.). Cambodia GDP: $160 billion. Retrieved 1 18, 2025, from https://www.worldeconomics.com/Country-Size/Cambodia.aspx
65. Yaacob, R. (2024). Partnership of convenience: Ream Naval Base and the Cambodia–China convergence. Retrieved 2 4, 2025, from https://www.lowyinstitute.org/publications/partnership-convenience-ream-naval-base-cambodia-china-convergence#heading-8481
66. Zafirah Mohamed Zein. (2020). COVID-19: The turning point for coal in Southeast Asia? Retrieved 2 4, 2025, from https://kontinentalist.com/stories/will-covid19-replace-coal-with-renewable-energy-in-southeast-asia
67. 商务部网站. (2017). 柬埔寨西哈努克港经济特区. Retrieved 1 20, 2025, from https://www.yidaiyilu.gov.cn/p/6012.html
68. 柬埔寨西哈努克港经济特区. (2022). 西港特区“智慧园区”建设迈入新阶段. Retrieved 1 20, 2025, from https://ydyl.jiangsu.gov.cn/art/2022/6/17/art_76375_10497239.html
69. 轩东勒. (2023). 中方指责美越协议中的“冷战思维” 越南称其坚持中立. Retrieved 1 17, 2025, from https://chinese.aljazeera.net/news/2023/9/16/%E4%B8%AD%E6%96%B9%E6%8C%87%E8%B4%A3%E7%BE%8E%E8%B6%8A%E5%8D%8F%E8%AE%AE%E4%B8%AD%E7%9A%84%E5%86%B7%E6%88%98%E6%80%9D%E7%BB%B4%E8%B6%8A%E5%8D%97%E7%A7%B0%E5%85%B6%E5%9D%9A%E6%8C%81%E4%B8%AD%E7%AB%8B
