Đối thoại Shangri-La (Shangri-La Dialogue) là một trong những diễn đàn an ninh quan trọng nhất khu vực châu Á – Thái Bình Dương, nơi các Bộ trưởng Quốc phòng và chuyên gia từ nhiều quốc gia cùng gặp gỡ, đối thoại trực tiếp về các vấn đề nóng bỏng liên quan đến an ninh chiến lược, trật tự khu vực và quan hệ quốc tế. Trong nhiều năm qua, Trung Quốc luôn coi trọng và duy trì sự hiện diện cấp cao tại diễn đàn này nhằm khẳng định vị thế và phát đi các thông điệp về chính sách quốc phòng, quan điểm chiến lược với khu vực và thế giới.
Năm 2025, việc Bộ trưởng Quốc phòng Trung Quốc không tham dự Đối thoại Shangri-La đã lập tức thu hút sự chú ý của truyền thông quốc tế, các nước trong khu vực cũng như các nhà phân tích chính trị. Đây là hiện tượng bất thường nếu đặt trong bối cảnh thông lệ của Bắc Kinh những năm trước. Sự vắng mặt này đặt ra hàng loạt câu hỏi về nguyên nhân sâu xa phía sau quyết định, về nội tình quân sự – chính trị của Trung Quốc, cũng như những tác động và hàm ý đối với an ninh khu vực và quan hệ Trung Quốc với thế giới.
Căn nguyên bên trong
Nguyên nhân đầu tiên, nổi bật nhất, đến từ nội bộ Trung Quốc, mà cụ thể là những biến động trong Quân Giải phóng Nhân dân Trung Quốc (PLA) giai đoạn gần đây. Chỉ trong vòng hai năm, PLA đã trải qua một cuộc “chỉnh đốn” quy mô chưa từng có tiền lệ. Hai Bộ trưởng Quốc phòng tiền nhiệm – Ngụy Phượng Hòa và Lý Thượng Phúc – liên tiếp bị điều tra, cách chức với cáo buộc tham nhũng, chủ yếu liên quan tới các hợp đồng mua sắm vũ khí và sử dụng ngân sách quốc phòng. Điều này khiến hệ thống chỉ huy cấp cao xáo trộn mạnh, các cán bộ chủ chốt rơi vào trạng thái cảnh giác, đề phòng và lo lắng. Người kế nhiệm là Đô đốc Đổng Quân, dù lên chức trong hoàn cảnh “nước sôi lửa bỏng”, cũng từng vướng nghi vấn và bị điều tra. Dù ông Đổng Quân đã được “minh oan” và xuất hiện trở lại vào cuối năm 2024, một thực tế đặc biệt là ông không được bổ sung vào Ủy ban Quân sự Trung ương (CMC) – cơ quan quyền lực tối thượng của PLA. Đầu năm 2025, thêm hai Ủy viên CMC khác là Hạ Vệ Đông và Miêu Hoa bị miễn nhiệm, càng làm dày thêm bức tranh bất ổn trong giới tướng lĩnh quân đội Trung Quốc.
Các diễn đàn như Zhihu, Guancha, Phoenix Military và mạng xã hội Weibo liên tục xuất hiện các bình luận, thảo luận về mức độ ổn định thực sự của PLA. Nhiều ý kiến cho rằng “cuộc thanh trừng chưa kết thúc”, rằng vị trí của Bộ trưởng Quốc phòng hiện tại là không vững chắc, thiếu nền tảng chính trị và uy tín để đại diện Trung Quốc ở các diễn đàn quốc tế lớn. Một bộ phận khác thì lo ngại việc xuất ngoại ở thời điểm này là quá rủi ro, khi mà các “phe cánh” trong quân đội có thể lợi dụng thời gian vắng mặt của lãnh đạo để thao túng nội bộ hoặc gây ra bất lợi chính trị. Thực tế, không ít vụ bắt giữ, điều tra quan chức cấp cao đã từng xảy ra đúng vào lúc những người này đang công tác nước ngoài. Đó là một trong những lý do khiến giới lãnh đạo PLA phải duy trì tinh thần cảnh giác, hạn chế tối đa nguy cơ phát sinh từ cả bên ngoài lẫn nội bộ.
Bên cạnh những rủi ro về cá nhân, còn có yếu tố thận trọng về thông tin và hình ảnh. Các quan chức quốc phòng Trung Quốc hiện nay được khuyến cáo hạn chế phát biểu, đối thoại công khai với quốc tế, tránh để lộ thông tin nhạy cảm hoặc rơi vào “bẫy truyền thông”. Shangri-La vốn là nơi các Bộ trưởng Quốc phòng các nước lớn phát biểu, tranh luận trực tiếp, nhiều khi dẫn tới những phát ngôn bị truyền thông quốc tế “bắt thóp”, cắt nghĩa theo chiều hướng bất lợi cho Bắc Kinh. Việc vắng mặt không chỉ bảo vệ an toàn cho cá nhân lãnh đạo mà còn để tránh các rủi ro truyền thông, duy trì hình ảnh kiểm soát và thống nhất trong nội bộ PLA, dù cái giá phải trả là vị thế quốc tế của quân đội Trung Quốc bị suy yếu.
Tác nhân từ bên ngoài
Yếu tố nội bộ không phải là nguyên nhân duy nhất dẫn đến quyết định không cử Bộ trưởng Quốc phòng dự Shangri-La. Căng thẳng với Mỹ và môi trường đối thoại đa phương bất lợi cũng đóng vai trò không nhỏ.
Diễn đàn này nhiều năm qua đã trở thành nơi Mỹ cùng các đồng minh như Nhật Bản, Australia, EU tăng cường công khai chỉ trích các hoạt động của PLA tại Biển Đông, eo biển Đài Loan và cả vấn đề quân sự hóa các đảo nhân tạo. Năm 2025, quan hệ Mỹ – Trung chưa có dấu hiệu hạ nhiệt, hàng loạt sự kiện quân sự, tập trận, triển khai lực lượng quanh Đài Loan, Philippines, Biển Đông đã tạo ra bầu không khí căng thẳng chưa từng thấy. Trung Quốc nhận ra, nếu tham gia với tư cách Bộ trưởng Quốc phòng, khả năng đối mặt với chỉ trích trực diện, các câu hỏi mang tính chất “gài bẫy” từ Mỹ, đồng minh là rất cao; rủi ro truyền thông đa phương rất khó kiểm soát.
Trước nguy cơ bị dồn vào thế bị động ở các diễn đàn quốc tế, Bắc Kinh chủ động điều chỉnh chiến lược ngoại giao quốc phòng: ưu tiên các kênh đối thoại song phương, kín đáo – nơi Trung Quốc có thể kiểm soát thông điệp và thông tin tốt hơn. Điều này vừa để tránh tranh luận công khai, vừa gửi thông điệp rõ ràng tới Mỹ và các nước phương Tây rằng Bắc Kinh sẽ không “bị dắt mũi” trên các diễn đàn do phương Tây dẫn dắt. Trên các diễn đàn trong nước, nhiều ý kiến biện minh cho động thái này là biện pháp phòng thủ ngoại giao, đồng thời thể hiện sự tỉnh táo và kiên quyết bảo vệ lợi ích quốc gia, không để yếu tố truyền thông đa phương ảnh hưởng tới nội bộ và hình ảnh Trung Quốc.
Sự vắng mặt của Bộ trưởng Quốc phòng Trung Quốc tại Shangri-La ngay lập tức được truyền thông Nhật Bản, Hàn Quốc, ASEAN bình luận là dấu hiệu của bất ổn nội bộ, thiếu minh bạch, hoặc sự e ngại công khai trước quốc tế. Với các nước Đông Nam Á, hành động này càng làm gia tăng tâm lý hoài nghi về cam kết giải quyết hòa bình tranh chấp, kiểm soát xung đột của Trung Quốc, và thúc đẩy các nước này xích lại gần Mỹ, Nhật, Australia hơn về an ninh và quốc phòng.
Ngược lại, Mỹ và các đồng minh coi đây là cơ hội tăng cường sức ép ngoại giao, khẳng định vai trò “minh bạch, cam kết đối thoại” của mình, đồng thời tận dụng diễn đàn để chỉ trích PLA vắng mặt, né tránh đối thoại, giảm uy tín và ảnh hưởng của Bắc Kinh trong các sáng kiến an ninh khu vực. Không khí tại Đối thoại Shangri-La 2025 vì thế chứng kiến sự nổi bật của các đại diện Mỹ, Nhật, Australia, Hàn Quốc, với các thông điệp liên kết, tăng cường hợp tác an ninh, kiềm chế Trung Quốc trên mọi mặt trận chiến lược.
Kết luận
Có thể thấy, dù truyền thông chính thống Trung Quốc luôn tránh đề cập nguyên nhân nội bộ, chỉ đưa ra các lý do về “lịch trình bận rộn”, “ưu tiên đối thoại song phương”, nhưng phân tích trên các diễn đàn mạng, ý kiến các chuyên gia quốc tế đều nghiêng về nhận định bất ổn nội bộ, đặc biệt là vấn đề “chỉnh đốn” quân đội, kiểm soát quyền lực trong PLA, là nguyên nhân chủ yếu khiến Bắc Kinh không muốn Bộ trưởng Quốc phòng xuất hiện tại Shangri-La.
Trong thời gian tới, khả năng cao Bắc Kinh sẽ tiếp tục củng cố nội bộ PLA, ưu tiên các hình thức đối thoại kín đáo, song phương nhằm kiểm soát tốt hơn các thông điệp, tránh bị động trên các diễn đàn quốc tế do phương Tây dẫn dắt. Khi hệ thống lãnh đạo quốc phòng thực sự ổn định trở lại, Trung Quốc có thể sẽ cân nhắc quay lại các diễn đàn đa phương để chủ động bảo vệ lợi ích và nâng cao vị thế quốc tế.
Việc quan sát các động thái, phản ứng nội bộ Trung Quốc thời gian tới sẽ tiếp tục là chỉ dấu quan trọng để các nước khu vực và quốc tế nhận định về định hướng an ninh – quốc phòng, cũng như vị trí của Bắc Kinh trong trật tự an ninh mới đang hình thành tại châu Á – Thái Bình Dương.
Tổng hợp
Nguồn tham khảo: Financial Times, VOA News, MoneyControl, Zhihu, Guancha, 凤凰军事, Tân Hoa xã, CCTV, bình luận mạng xã hội Weibo.
Bài viết thể hiện góc nhìn đa dạng từ các nguồn tin quốc tế, không nhất thiết phản ánh quan điểm của Nghiên cứu Chiến lược. Mọi trao đổi học thuật và các vấn đề khác, quý độc giả có thể liên hệ với ban biên tập qua địa chỉ mail: [email protected]
