Trang Viện nghiên cứu quốc phòng Manohar Paprika (IDSA) mới đây đăng bài phân tích của Nghiên cứu viên cao cấp Halima Z. Ansari về các biện pháp trừng phạt công nghệ của Mỹ đối với Trung Quốc, với nội dung về những thách thức mà lĩnh vực công nghệ của Trung Quốc đã phải đối mặt do các lệnh trừng phạt của Mỹ. Việc Mỹ gia tăng các biện pháp trừng phạt công nghệ, do vai trò của các công ty công nghệ Trung Quốc trong việc hỗ trợ các hoạt động đàn áp của chính phủ Trung Quốc ở Tân Cương và những nơi khác, diễn ra đồng thời với sự trỗi dậy của sáng kiến Con đường tơ lụa kỹ thuật số (DSR) của Trung Quốc trong khuôn khổ Sáng kiến Vành đai và Con đường (BRI). Về phần mình, các công ty công nghệ Trung Quốc đang nỗ lực để đảm bảo khả năng tự cung tự cấp trong sản xuất và cung cấp các công nghệ quan trọng, được hỗ trợ bởi các chính sách của chính phủ tập trung vào lĩnh vực khoa học và công nghệ.
Tổng quan
Trong 5 năm qua, lĩnh vực công nghệ của Trung Quốc phải đối mặt với những thách thức do các lệnh trừng phạt của Mỹ. Tin tức hồi tháng 5/2022 cho biết Chính quyền Biden đang cân nhắc việc xếp Hikvision, một nhà sản xuất thiết bị an ninh của Trung Quốc, vào danh sách Các thực thể được chỉ định đặc biệt của Mỹ (SDN) (danh sách các tổ chức, cá nhân bị hạn chế kinh doanh với Mỹ, các công ty và người dân Mỹ – ND). Hikvision trước đó đã bị Nhà Trắng đưa vào danh sách đen năm 2021 do lo ngại về việc các thiết bị an ninh của công ty này được sử dụng ở Tân Cương, góp phần vào những vi phạm nhân quyền đối với người Duy Ngô Nhĩ. Mối quan hệ của công ty với Bắc Kinh và Quân Giải phóng Nhân dân Trung Quốc (PLA) cũng làm dấy lên lo ngại.
Hợp tác công – tư trong lĩnh vực cơ sở hạ tầng thông tin là một đặc trưng của DSR. Hikvision, giống như nhiều công ty tư nhân của Trung Quốc, hợp tác với Bắc Kinh trong một số dự án của DSR, đặc biệt là ở châu Phi. Do đó, các biện pháp trừng phạt của Mỹ cũng sẽ ảnh hưởng đến các dự án BRI này.
Các lệnh trừng phạt của Mỹ đối với Huawei và Hikvision
DSR đã chuyển sự chú ý của thế giới từ các dự án cơ sở hạ tầng cứng của BRI sang các dự án liên quan đến công nghệ và thông tin. Sau khi Tổng thống Mỹ Donald Trump nhậm chức, một số biện pháp chính sách đã được thực hiện nhằm vào các chính sách khoa học và công nghệ của Trung Quốc. Chúng bao gồm Đạo luật ủy quyền quốc phòng năm 2019, Đạo luật chính sách nhân quyền Duy Ngô Nhĩ năm 2020 và Đạo luật tự trị Hong Kong năm 2020, và áp đặt các biện pháp trừng phạt đối với các thực thể có trụ sở tại Trung Quốc.
Tháng 5/2019, công ty công nghệ Trung Quốc Huawei đã phải chịu một số lệnh trừng phạt lớn nhất trong ngành công nghệ. Công ty đã bị đưa vào “Danh sách đen” của Bộ Thương mại Mỹ, dẫn đến các hạn chế xuất khẩu chặt chẽ hơn. Ngay sau đó, Huawei không thể kinh doanh với bất kỳ tổ chức nào có trụ sở tại Mỹ. Trước đó, tháng 8/2018, Australia cũng đã cấm Huawei cung cấp thiết bị cho mạng di động 5G với lý do lo ngại về an ninh. Đến năm 2020, Huawei không thể hợp tác với các công ty như Google và Intel. Do điện thoại thông minh Huawei không còn hỗ trợ các ứng dụng do Google sở hữu nên doanh số bán hàng bên ngoài Trung Quốc của hãng này đã giảm trầm trọng.
Chính quyền Biden vẫn chưa dỡ bỏ các lệnh trừng phạt thời Trump. Tháng 5/2022, đã có thông tin về việc Mỹ có kế hoạch đưa Hikvision vào Danh sách SDN dựa theo Đạo luật Magnitsky toàn cầu năm 2016. Danh sách SDN thường bao gồm các thực thể liên quan đến hoạt động như khủng bố hoặc buôn bán ma tuý và rất ít công ty có quy mô như của Hikvision xuất hiện trong trong danh sách. SDN là một trong các biện pháp trừng phạt có mức độ cao nhất của Mỹ – tài sản của bất kỳ thực thể nào trong danh sách đều bị phong tỏa và người Mỹ bị cấm giao dịch với các thực thể này.
Hikvision cũng phải chịu các lệnh trừng phạt của Mỹ trong những năm trước. Tháng 6/2021, Tổng thống Mỹ Biden đã ký một sắc lệnh hành pháp nghiêm cấm đầu tư của Mỹ vào các công ty sản xuất công nghệ giám sát của Trung Quốc mà “tạo điều kiện cho các hành vi vi phạm nhân quyền nghiêm trọng” hoặc “làm suy yếu an ninh hoặc các giá trị dân chủ của Mỹ”, đồng thời bổ sung thêm 59 thực thể và Danh sách các công ty liên quan đến tổ hợp công nghiệp quốc phòng của Trung Quốc, trong đó có Hikvision. Hikvision bị cấm nhập khẩu hàng hóa có xuất xứ từ Mỹ mà không có giấy phép hoặc bán sản phẩm cho các cơ quan liên bang của Mỹ.
Trong khi việc Huawei vi phạm các lệnh trừng phạt của Mỹ đối với Iran được coi là nguyên nhân chính đằng sau các lệnh trừng phạt, cùng với những lo ngại liên quan đến an ninh mạng, mối quan hệ của Hikvision với PLA và việc công ty này bị cáo buộc cung cấp các thiết bị giám sát cho các cơ sở giam giữ ở Tân Cương được liệt kê là nguyên nhân chính đằng sau các biện pháp trừng phạt. Tự xưng là công ty dẫn đầu trong lĩnh vực AIoT (Trí tuệ nhân tạo của vạn vật), Hikvision sản xuất và bán các thiết bị sinh trắc học, thiết bị nhận dạng khuôn mặt, hệ thống liên lạc video, camera nhiệt, radar kiểm soát, camera giám sát, cùng các thiết bị khác. Mặc dù Hikvision đã công bố một số “sách trắng” về an ninh mạng và cam kết tuân thủ Quy định bảo vệ dữ liệu chung (GDPR), những e ngại của Washington về công ty vẫn chưa được dập tắt. Trong phản hồi về việc công ty bị đưa vào danh sách SDN, Hikvision tuyên bố rằng bất kỳ hình thức trừng phạt nào như vậy đều phải dựa trên bằng chứng đáng tin cậy và quy trình thích hợp.
Con đường tơ lụa kỹ thuật số
Để hiểu mối quan hệ giữa các lệnh trừng phạt của Mỹ và DSR của Trung Quốc, điều quan trọng là phải xem xét vai trò của các công ty tư nhân Trung Quốc trong việc thực hiện DSR. Các công ty như Huawei, Alibaba, Tencent, Baidu, Hikvision và ZTE là động lực chính của DSR. Trong Diễn đàn Vành đai và Con đường lần thứ hai năm 2019, một diễn đàn riêng biệt được tổ chức riêng cho DSR, với gần 15 công ty đã ký các dự án mới với các chính phủ khác nhau.
Ví dụ, Huawei đã đóng một vai trò quan trọng trong việc thiết lập các tiêu chuẩn công nghệ 5G ở nhiều quốc gia BRI. Công ty này đã ký kết các thỏa thuận với một số quốc gia châu Phi và châu Mỹ Latinh cho các dự án liên quan đến 5G, thành phố thông minh và cáp quang dưới sự bảo trợ của DSR. Các nguyên thủ quốc gia của Sierra Leone và Uruguay cũng đã tới thăm trụ sở Huawei tại Trung Quốc. Năm 2019, Sierra Leone ký một thỏa thuận cho vay trị giá 30 triệu USD với Ngân hàng Xuất nhập khẩu Trung Quốc để tài trợ cho giai đoạn hai dự án cáp quang quốc gia do Huawei thực hiện. Cũng trong năm đó, Huawei cũng ký một thỏa thuận với Kenya cho dự án thành phố thông minh Konza Technopolis trị giá 173 triệu USD. Một biên bản ghi nhớ với Uruguay cũng đã được ký kết để phát triển mạng 5G, đào tạo công nghệ thông tin và thúc đẩy số hóa ngành công nghiệp.
Giống như Huawei, Hikvision cũng tham gia một số dự án DSR, mặc dù thông tin chi tiết của các dự án này chưa được công bố rộng rãi. Hikvision có một dự án quan trọng ở Zimbabwe, hợp tác chặt chẽ với CloudWalk Technology, một công ty sản xuất phần mềm nhận dạng khuôn mặt sử dụng công nghệ trí tuệ nhân tạo. Cùng với một công ty Trung Quốc khác là Dahua, Hikvision cung cấp gần 40% camera giám sát trên thế giới.
Quan ngại của Mỹ
Cạnh tranh ngày càng gia tăng trên thị trường công nghệ quốc tế và ảnh hưởng của Trung Quốc đối với các tiêu chuẩn công nghệ và quy chuẩn trong không gian mạng đã là những mối quan tâm chính của Washington. DSR không chỉ tạo điều kiện xuất khẩu công nghệ Trung Quốc sang các thị trường chưa được khai thác trước đây, mà còn tạo cơ hội cho các công ty tư nhân Trung Quốc mở rộng quy mô. Điều này cho phép Bắc Kinh tăng cường ảnh hưởng đối với lĩnh vực công nghệ quốc tế, lĩnh vực đã bị phương Tây thống trị kể từ khi mới ra đời. Các công ty như Huawei, Hikvision và ZTE đã lấy đi phần nào mảng kinh doanh chính của các công ty phương Tây như IBM và Cisco.
Điều này và những lo ngại khác đã được đưa ra tại cuộc họp của Hạ viện Mỹ về “Chủ nghĩa chuyên chế kỹ thuật số của Trung Quốc” năm 2019. Cuộc họp nhấn mạnh rằng sự gia tăng xuất khẩu công nghệ của Trung Quốc nhất định sẽ cung cấp cho các nước đang phát triển và kém phát triển các công cụ công nghệ mà họ cần để mô phỏng mô hình kiểm soát xã hội và chính trị của Bắc Kinh. Một số tài liệu chính sách của Nhà Trắng nêu chi tiết những nguy cơ của việc xuất khẩu “mô hình nhà nước giám sát của Trung Quốc” ra phần còn lại của thế giới. Việc bổ sung các dự án thành phố thông minh, giống như các dự án do Hikvision thực hiện, đã thu hút được sự chú ý từ các nhà hoạch định chính sách ở Mỹ. Thành phố thông minh là các thành phố sử dụng công nghệ thông tin và truyền thông (ICT) để tự động hóa các hoạt động của mình. Khoảng 114 hợp đồng thành phố thông minh liên quan đến các nhà cung cấp Trung Quốc đã được ký kết bên ngoài Trung Quốc kể từ năm 2009.
Những tác động đối với các công ty công nghệ Trung Quốc
Các biện pháp trừng phạt của Mỹ đối với các công ty Trung Quốc đã dẫn đến các vấn đề phức tạp trong hai lĩnh vực chính – tiếp cận thị trường và sản xuất. Việc ngăn chặn các công ty Trung Quốc tiếp cận công nghệ của Mỹ đã dẫn đến các vấn đề trong sản xuất. Một ví dụ điển hình là Huawei, công ty đã phải vật lộn để sản xuất chip Kirin, do tập đoàn Đài Loan TSMC sản xuất và sử dụng công nghệ của Mỹ, sau khi bị liệt vào danh sách đen năm 2019. Huawei được cho là đã thiệt hại 30 tỷ USD hàng năm sau các lệnh trừng phạt. Doanh thu của Huawei giảm 29,4% trong nửa đầu năm 2021 so với cùng kỳ năm trước. Mặc dù Huawei có vị thế độc quyền về công nghệ 5G, nhưng trong một cuộc họp báo năm 2021 Chủ tịch Eric Xu Zhijun đã tuyên bố rằng sẽ mất nhiều năm để vị thế độc quyền công nghệ 5G của Huawei có thể bù đắp cho những tổn thất này. Vì Huawei không thể hỗ trợ các ứng dụng do Google sở hữu, thị phần của công ty trên thị trường điện thoại thông minh quốc tế sụt giảm nghiêm trọng. Xuất khẩu giảm và doanh số bán điện thoại thông minh giảm gần một nửa, từ 255,8 tỷ nhân dân tệ năm 2019 xuống còn 134,7 tỷ nhân dân tệ năm 2020.
Giống như Huawei, Hikvision có chỗ đứng vững chắc trên thị trường quốc tế và xuất khẩu sản phẩm sang 180 quốc gia. Tờ Financial Times đưa tin rằng chính quyền Mỹ đã bắt đầu thông báo cho các đồng minh của Washington về lệnh trừng phạt sắp tới đối với công ty này. Điều này có nghĩa là các chính phủ tiếp tục làm ăn với Hikvision có nguy cơ vi phạm các lệnh trừng phạt của Mỹ, khiến Hikvision mất đi nhiều thị trường quốc tế.
Những tác động này cũng có thể dẫn đến những vấn đề phức tạp trong các dự án của DSR có sự tham gia của các công ty như Hikvision, đặc biệt là ở các quốc gia châu Phi và Mỹ Latinh. Như đã thấy trong trường hợp của Huawei, bất kỳ trở ngại nào trong hậu cần, chuỗi cung ứng, sản xuất hoặc xuất khẩu đều sẽ gây ảnh hưởng đến hoạt động của công ty. Vì các biện pháp trừng phạt của Hikvision ở quy mô lớn hơn nhiều so với các biện pháp nhắm vào Huawei, nên những tác động này có thể còn nhân lên. Các chuyên gia đã chỉ ra rằng một lệnh trừng phạt SDN đối với Hikvision thậm chí có thể dẫn đến sự sụp đổ của công ty. Trong trường hợp đó, các dự án DSR của Hikvision ở những nơi như Zimbabwe có thể rơi vào bế tắc cho đến khi tìm được các nhà cung cấp thay thế.
Ngoài ra, các lệnh trừng phạt đối với Hikvision có nguy cơ tạo ra tiền lệ nguy hiểm cho các tổ chức công nghệ khác của Trung Quốc tham gia DSR và có hoạt động trên quy mô toàn cầu. Do đó, các biện pháp trừng phạt của Mỹ đối với các công ty Trung Quốc đã giữ cho việc Trung Quốc mở rộng ảnh hưởng trong lĩnh vực công nghệ trong tầm kiểm soát và tạo ra rào cản cho DSR.
Trung Quốc hướng tới tự chủ về công nghệ
Khi Huawei ban đầu được đưa vào Danh sách thực thể, công ty đã phản ứng bằng cách đệ đơn kiện Bộ Thương mại Mỹ. Tuy nhiên, cuộc chiến pháp lý diễn ra sau đó không đem lại nhiều kết quả. Huawei sớm chuyển trọng tâm và nguồn lực sang các hoạt động nhằm né tránh các lệnh trừng phạt và hiện đang cố gắng hoạt động hoàn toàn độc lập với tất cả công nghệ có nguồn gốc từ Mỹ, bao gồm cả Google. Hệ điều hành Harmony OS của Huawei đã nhanh chóng thay thế cho hệ điều hành Android và hiện đang cố gắng thu hút các nhà phát triển ứng dụng đưa sản phẩm của họ vào cửa hàng ứng dụng của mình.
Những nỗ lực của Huawei cho thấy rằng các lệnh trừng phạt của Washington đang thúc đẩy các công ty Trung Quốc nỗ lực đảm bảo khả năng tự cung tự cấp trong sản xuất công nghệ. Nền kinh tế Trung Quốc trong những thập kỷ trước phụ thuộc vào sự hỗ trợ công nghệ từ các quốc gia công nghiệp phát triển. Bắc Kinh nhanh chóng nhận ra rằng điều này khiến Trung Quốc không thể thoát khỏi thế độc quyền của phương Tây đối với các công nghệ quan trọng.
Áp lực trừng phạt của Mỹ diễn ra trong bối cảnh Trung Quốc đang theo đuổi các chính sách như Made in China 2025 (MIC 2025), trong đó nhấn mạnh đến sự độc lập và tự lực về công nghệ. Được giới thiệu vào năm 2015, MIC 2025 nhằm mục đích giúp Trung Quốc vượt qua bẫy thu nhập trung bình bằng cách thúc đẩy sản xuất sử dụng công nghệ cao thay vì sản xuất thâm dụng lao động và cuối cùng hỗ trợ đưa Trung Quốc phát triển thành “Siêu cường Internet”. Quy hoạch 5 năm lần thứ 14 giai đoạn 2021-2025 của Trung Quốc cũng nhấn mạnh tầm quan trọng chiến lược của phát triển khoa học và công nghệ và được bổ sung thêm bằng các chính sách như Internet + và Kế hoạch phát triển trí tuệ nhân tạo thế hệ mới.
Trong một phản ứng trực tiếp về Danh sách các thực thể năm 2019 của Washington, Bộ Thương mại Trung Quốc, cũng đã công bố cơ chế “Danh sách các thực thể không đáng tin cậy”, theo đó các biện pháp trừng phạt có thể được áp dụng đối với các thực thể nước ngoài có hành vi trái với lợi ích quốc gia của Trung Quốc hoặc phân biệt đối xử các doanh nghiệp Trung Quốc. Mặc dù đã có thông tin về việc các công ty như Apple và Cisco trở thành mục tiêu chính của danh sách, nhưng chưa có thông tin mới nào được tiết lộ kể từ đó. Bắc Kinh có thể đáp trả bằng các biện pháp tương tự hoặc nghiêm khắc hơn đối với việc trừng phạt Hikvision.
Kết luận
Các lệnh trừng phạt đối với một công ty trị giá hàng tỷ USD của Trung Quốc như Hikvision sẽ làm trầm trọng thêm rạn nứt địa chính trị giữa Mỹ và Trung Quốc. Điều này xảy ra vào thời điểm mà những diễn biến như cuộc khủng hoảng Nga-Ukraine và đại dịch COVID-19 đã tạo thêm những vấn đề phức tạp mới cho cạnh tranh địa chiến lược Mỹ-Trung. Do đó, không có gì đáng ngạc nhiên khi lĩnh vực khoa học công nghệ đang bùng nổ của Trung Quốc ngày càng hướng tới tự lực và tự cường trong nỗ lực hạn chế những gián đoạn trong tương lai do các lệnh trừng phạt của Mỹ, đặc biệt đối với các dự án thuộc DSR./.
(Theo TTXVN)
Người dịch: Trần Thị Quyên
