Bài viết là một phần của đề tài có tên “Tên lửa đạn đạo của Iran: thực trạng và triển vọng” trên trang mạng ИнВоен
Kể từ cuộc chiến tranh Iran-Iraq 1980-88, khi các thành phố của Iran hứng chịu các cuộc tấn công bằng tên lửa của Iraq, giới lãnh đạo chính trị-quân sự của Cộng hòa Hồi giáo Iran (IRI) coi tên lửa đạn đạo (BR) là công cụ tự vệ quan trọng. Không có lực lượng không quân hiện đại, Iran coi BR, cũng như tên lửa hành trình (CR) và máy bay không người lái (UAV) là phương tiện chính để cân bằng lực lượng.
Theo Viện Nghiên cứu Chiến lược Quốc tế (IISS), kho tên lửa của Iran ngày nay là lớn nhất và đa dạng nhất trong khu vực. Điều đó phản ánh những ưu tiên mà Tehran dành cho các hệ thống này. Theo các ấn phẩm của IISS, tính đến năm 2021, Iran có 6-8 loại tên lửa đạn đạo sử dụng nhiên liệu lỏng và tối đa 11 loại sử dụng nhiên liệu rắn (tùy thuộc vào phương pháp đếm). Các lực lượng vũ trang của đất nước và Lực lượng Vệ binh Cách mạng Hồi giáo (IRGC) đã triển khai tới 100 bệ phóng di động cho tên lửa đạn đạo tầm ngắn (IRBM), khoảng 50 bệ phóng cho tên lửa đạn đạo tầm trung (IRBM) và hơn 1.000 tên lửa của cả hai loại.
Chiến lược tên lửa hiện đại của Iran được hình thành từ những bài học rút ra trong cuộc chiến tranh với Iraq. Khi đó, chưa đầy 20 ngày sau khi bắt đầu chiến sự, Iraq đã thể hiện sức mạnh quân sự của mình bằng cách tấn công thành phố Dezful bằng tên lửa chiến thuật FROG 7 của tổ hợp 9K52 Luna-M. Vụ tấn công khiến 70 người Iran thiệt mạng. Trong ba năm tiếp theo, lãnh thổ Iran đã bị tấn công tên lửa khoảng 1.700 lần.
Vì vào thời điểm đó, Iran không có vũ khí tương tự trong biên chế, nên vào năm 1984, một nhóm sĩ quan Iran, dẫn đầu là người sáng lập sau này của chương trình tên lửa Iran, Hassan Tehrani Moghaddam, đã tới Syria để bắt đầu nghiên cứu về tên lửa. Syria hóa ra là quốc gia duy nhất sẵn sàng hợp tác với Iran trong lĩnh vực này. Đồng thời, 8 tên lửa Scud mua từ Libya đã được chuyển giao cho Iran cùng với 2 bệ phóng và đội ngũ kỹ thuật từ Libya. Sau khi Baghdad kích hoạt “cuộc chiến giữa các thành phố” vào tháng 2 năm 1985, Tehran đã đáp trả bằng quả tên lửa đầu tiên của Iran, đánh trúng một nhà máy lọc dầu ở Kirkuk vào ngày 12 tháng 3 năm 1985. Các cuộc tấn công tên lửa sau đó vào các trung tâm quân sự và kinh tế của Iraq đã buộc Saddam Hussein phải đồng ý ngừng bắn tên lửa (mặc dù chỉ là tạm thời), đồng thời ngừng chiến dịch tấn công vào các thành phố của đối thủ. Chiến tranh Iran-Iraq đã góp phần định hình thế hệ lãnh đạo Iran ngày nay.
Nhận thức của Iran về mối đe dọa quyết định chiến lược của họ. Nếu trong những năm 1980, kẻ thù chính của người Ả Rập là Iraq được trang bị vũ khí tốt hơn, thì ngày nay, đó là Ả Rập Saudi được trang bị nhiều hơn (có thể là do sự thay đổi trong quan hệ với KSA), Israel và Hoa Kỳ. Để tự bảo vệ mình trước những kẻ thù này, Tehran dựa vào chiến lược “răn đe thông qua trừng phạt” nhằm mục đích khiến bất kỳ cuộc tấn công nào của kẻ thù trở nên vô ích. Để đạt được mục tiêu, “hạm đội Mosquito” [*] trên biển và tên lửa đạn đạo được sử dụng. Các biện pháp bất đối xứng được coi là cách duy nhất để kiềm chế và bảo vệ Iran trước sức mạnh quân sự áp đảo của Mỹ và các đồng minh. Các biện pháp trừng phạt của phương Tây, sau cuộc cách mạng năm 1979 đã tước đi cơ hội phát triển lực lượng không quân thời Shah của nước cộng hòa hồi giáo, làm tăng sự phụ thuộc vào lực lượng tên lửa để răn đe và phòng thủ.
IISS ước tính rằng Tehran tin tưởng chương trình tên lửa của Iran đã đạt được mục tiêu răn đe. Đề cập đến “sức mạnh đế quốc Hoa Kỳ và chế độ phục quốc Do Thái”, Lãnh đạo tối cao IRI Ayatollah Ali Khamenei cho biết vào ngày 04/6/2019: “Trong lĩnh vực quốc phòng, chúng tôi đã được tăng cường khả năng răn đe. Đó là lý do tại sao họ [Mỹ và Israel] đang thúc đẩy chương trình tên lửa và những thứ tương tự. Họ biết rằng chúng tôi đã có được khả năng phòng thủ ổn định và điều họ muốn là tước đoạt nó từ Iran.”
Theo các chuyên gia Mỹ, việc LHQ dỡ bỏ lệnh cấm bán vũ khí thông thường cho Iran vào tháng 10/2020 khó có thể thay đổi học thuyết quốc phòng của nước này, ít nhất là trong tương lai gần. Iran sẽ tìm cách lấp đầy khoảng trống về năng lực của các hệ thống phòng không và không quân của mình. Tuy nhiên, các lệnh cấm vận vũ khí hiện tại của Mỹ và EU cũng như sự thận trọng của các nhà cung cấp tiềm năng sẽ hạn chế mong muốn này của Tehran. Do đó, sự phụ thuộc của nhà nước cộng hòa hồi giáo vào tên lửa vẫn sẽ tiếp tục.
Đồng thời, lưu ý rằng học thuyết tên lửa của Iran đang trải qua những thay đổi quan trọng. Trong thập kỷ qua, ưu tiên đã được dành cho việc cải thiện độ chính xác hơn là mở rộng phạm vi tấn công của tên lửa (khoảng 2000 km). Một học thuyết chỉ dựa trên việc trừng phạt những kẻ tấn công tiềm năng bằng cách tấn công các thành phố và các mục tiêu quan trọng của kẻ thù đang được chuyển thành một chiến lược nhằm tước đoạt khả năng quân sự của chúng.
Do đó, tên lửa có độ chính xác cao của nhiều bệ phóng tên lửa có thể loại bỏ khả năng tiếp cận của kẻ thù vào các vùng lãnh thổ dọc biên giới Iran và tăng phí tổn cho việc tập trung lực lượng gần đó. Các tên lửa tầm ngắn và tầm trung có khả năng đe dọa các tàu trong vùng biển của Vịnh Ba Tư và các cảng phục vụ hải quân của các quốc gia Ả Rập ở Vịnh Ba Tư cũng như các cường quốc bên ngoài. Các tên lửa đạn đạo thực hiện các cuộc tấn công chính xác vào các sân bay có thể làm gián đoạn nghiêm trọng tốc độ xuất kích, vốn rất quan trọng đối với các chiến lược của Mỹ và các đồng minh Ả Rập. Tên lửa đủ chính xác để hạn chế hoặc tránh những thiệt hại không mong muốn có thể được sử dụng để tấn công cơ sở hạ tầng quân sự và dân sự quan trọng với ít rủi ro bị quốc tế trả đũa hơn.
Độ chính xác của tên lửa được cải thiện và việc sử dụng các UAV tương đối rẻ mang lại cho Iran khả năng tấn công mới, đồng thời tăng cường khả năng răn đe của nước này. Vào tháng 6 năm 2017, Iran đã bắn bảy tên lửa Zulfiqar vào Nhà nước Hồi giáo IS ở Syria. Mặc dù chỉ có hai tên lửa được cho là đã bắn trúng khu vực mục tiêu đã định, nhưng Iran đã thể hiện khả năng ấn tượng trong việc triển khai các UAV trinh sát để thu thập và truyền thông tin về mục tiêu, đồng thời cung cấp các đánh giá thiệt hại theo thời gian thực cho các sĩ quan điều khiển ở cách xa hàng trăm km.
Vào tháng 9 năm 2019, thứ được cho là tên lửa và UAV của Iran đã tấn công các cơ sở dầu mỏ ở Abqaiq, tạm thời làm giảm một nửa sản lượng dầu của Saudi. Sau vụ Mỹ ám sát Tướng Qasem Soleimani, Tư lệnh Lực lượng Quds của IRGC vào tháng 1 năm 2020, Tehran đã đáp trả bằng các cuộc tấn công bằng tên lửa nhằm vào hai căn cứ của Iraq, nơi quân đội Hoa Kỳ và liên quân đóng quân. Cần lưu ý, không có gì chắc chắn rằng đâu là mục tiêu thực sự của Iran trong các cuộc tấn công này, chỉ có một điều chắc chắn đó là độ chính xác của tên lửa Iran đã tăng lên đáng kể trong thập kỷ qua./.
Biên dịch: Hoàng Hải
Nguồn: ИнВоен, Баллистические ракеты Ирана: состояние и перспективы, Часть I. Ракетная стратегия Ирана, 07.4.2023
Chú thích:
[*]: Hạm đội Mosquito (hay Hạm đội Muỗi) là lực lượng tập hợp nhiều tàu chiến nhỏ, nhanh nhẹn, cơ động.
