Tóm tắt: Trước làn sóng biến động sâu sắc của cục diện thế giới hiện nay, các Đảng Cộng sản ở những quốc gia tư bản phát triển đã thực hiện nhiều điều chỉnh và đổi mới nhằm thích nghi với hoàn cảnh mới. Về tổ chức, một số đảng đã tìm cách thoát khỏi tình trạng đơn lẻ, yếu thế, đạt được những bước đột phá mới về lực lượng. Về lý luận, các đảng tích cực thúc đẩy quá trình bản địa hóa và hiện đại hóa chủ nghĩa Mác, đồng thời tìm kiếm những cách tiếp cận mới đối với các vấn đề của thời đại. Trong quan hệ giữa các chính đảng, các cuộc đấu tranh nội bộ diễn ra thường xuyên hơn, sự khác biệt giữa các đảng ngày càng bộc lộ rõ nét. Quá trình phát triển của các Đảng Cộng sản ở những nước tư bản phát triển hiện nay đang thể hiện nhiều xu hướng mới: vừa liên kết quốc tế, vừa cạnh tranh đấu tranh; mạng lưới quan hệ giữa các đảng có xu hướng phát triển theo hướng kết nối hóa. Truyền thông kỹ thuật số ngày càng được tích hợp vào công tác xây dựng tổ chức và vận hành thường nhật của các đảng, thậm chí một số đảng thể hiện rõ xu hướng “truyền thông hóa”. Tuy nhiên, những vấn đề nội tại kéo dài tiếp tục là rào cản cho sự phát triển, trong khi các yếu tố và tác động từ bên ngoài lại ngày càng chi phối mạnh mẽ hơn. Những chuyển biến này cho thấy phong trào xã hội chủ nghĩa thế giới đang xuất hiện những đặc điểm mới, khác với giai đoạn trầm lắng kéo dài sau sự sụp đổ của Liên Xô và Đông Âu. Trong thời đại biến động, các Đảng Cộng sản ở các nước tư bản phát triển vẫn nỗ lực vươn lên và tìm kiếm đột phá mới. Đồng thời, điều này cũng thể hiện rõ vai trò ngày càng nổi bật của chủ nghĩa xã hội ở một số nước phương Đông tiêu biểu— không chỉ là ngọn cờ đầu của chủ nghĩa xã hội khoa học trong thế kỷ 21 mà còn là lực lượng nòng cốt trong công cuộc phục hưng chủ nghĩa xã hội toàn cầu.
Tiêu chí để đánh giá và quan sát tình hình chủ nghĩa xã hội thế giới hiện nay rất đa dạng, trong đó một khía cạnh quan trọng là tình hình của các Đảng Cộng sản ở các quốc gia tư bản chủ nghĩa phát triển. Hiện nay, cục diện biến động lớn chưa từng có trong trăm năm qua đang diễn ra với tốc độ ngày càng nhanh; những biến đổi của thế giới, của thời đại và của lịch sử đang bộc lộ theo những cách chưa từng thấy. Trong bối cảnh đó, sức mạnh tổng thể và xu hướng phát triển của các Đảng Cộng sản tại các nước tư bản phát triển hiện ra sao? Hệ thống diễn ngôn và thực tiễn của họ có những biến chuyển và đặc điểm mới nào? Tất cả những vấn đề này đều cần được nghiên cứu một cách sâu sắc và có hệ thống.
Việc nghiên cứu các xu thế mới của các Đảng Cộng sản ở những quốc gia tư bản chủ nghĩa phát triển là một trong những cơ sở quan trọng để đánh giá tình hình phát triển của chủ nghĩa xã hội thế giới đương đại.
Những thay đổi mới của các Đảng Cộng sản ở các nước tư bản chủ nghĩa phát triển
Đầu những năm 1990, dưới tác động nghiêm trọng của sự tan rã Liên Xô và biến động ở Đông Âu, nhiều tổ chức Đảng Cộng sản nước ngoài chịu ảnh hưởng nặng nề, phong trào xã hội chủ nghĩa ở các quốc gia tư bản phát triển cũng rơi vào thời kỳ thoái trào. Trước làn sóng biến động lớn chưa từng có trong trăm năm đang gia tăng nhanh chóng, các Đảng Cộng sản ở các nước này phải đối mặt với nhiều điều kiện lịch sử mới, từ đó tiến hành nhiều điều chỉnh và cải cách thích nghi, hình thành nên những xu hướng và cục diện phát triển mới.
Nỗ lực thoát khỏi tình trạng “cô lập”, “yếu thế” về tổ chức – một số đảng đã có bước phát triển mới về lực lượng
Bước vào thế kỷ 21, đặc biệt là sau năm 2008, chủ nghĩa tư bản rơi vào khủng hoảng tài chính, khủng hoảng môi trường, dịch bệnh, an ninh… khiến làn sóng phản đối xã hội gia tăng mạnh mẽ. Các Đảng Cộng sản tại các nước tư bản phát triển đã nắm bắt cơ hội lịch sử này, tăng cường xây dựng tổ chức, phát động một vòng “phá vòng vây” mới. Một số đảng đã nổi bật lên, mở rộng lực lượng và gia tăng ảnh hưởng chính trị – xã hội, thể hiện trên ba phương diện:
Thứ nhất, một số đảng giữ được nền tảng tổ chức, số lượng đảng viên tăng trưởng rõ rệt. Ví dụ: Đảng Công nhân Bỉ có 2.885 đảng viên vào năm 2007, đến năm 2014 là 8.000 và năm 2023 đạt 26.000, tăng gần 10 lần sau hơn 10 năm; Đảng Cộng sản Mỹ từ dưới 2.000 đảng viên năm 2011, lên 5.000 năm 2018 và khoảng 15.000 năm 2023; Đảng Cộng sản Anh cũng phát triển ổn định, với số đảng viên lần lượt là 915 (2018), 1011 (2019), 1200 (2022), và 1308 (2023); Đảng Cộng sản Hy Lạp, Đảng Cộng sản Canada… cũng ghi nhận sự gia tăng về số lượng đảng viên.
Thứ hai, một số đảng đạt được bước đột phá trong bầu cử trong nước. Năm 2021, Đảng Cộng sản Áo giành 28,84% số phiếu tại thành phố Graz, đánh bại đảng cầm quyền suốt hơn 20 năm, ứng viên Elke Kahr đắc cử Thị trưởng. Năm 2023, đảng này giành được ghế đầu tiên tại hội đồng thành phố Salzburg. Trong khi đó, Đảng Cộng sản Hy Lạp giành được 21 ghế quốc hội trong kỳ bầu cử tháng 6/2023, tăng 6 ghế so với 2019. Đảng Công nhân Bỉ trong bầu cử quốc hội liên bang năm 2024 tăng số ghế từ 12 lên 15; ở cấp địa phương, giành được 9 ghế ở vùng Vlaanderen, 16 ở Bruxelles và 8 ở Wallonie, với tổng cộng 65 ghế ở cấp liên bang và khu vực, trở thành đảng lớn thứ tư của Bỉ.
Thứ ba, một loạt đảng cộng sản mới được thành lập với định hướng cải cách xã hội triệt để. Năm 2019, Đảng Cộng sản Úc ra đời, với khát vọng mở ra “một con đường mới cho phong trào xã hội chủ nghĩa tại Úc”. Cùng năm, tại New Zealand, Đảng Cộng sản mới thành lập sau 26 năm kể từ khi Đảng Cộng sản cũ giải thể. Tháng 6/2024, một tổ chức tại Đức thành lập Đảng Cộng sản (Kommunistische Partei, KP). Tháng 10/2024, tại Mỹ, Đảng Cộng sản Mỹ (American Communist Party, ACP) tổ chức đại hội đầu tiên tại Chicago. Cuối năm 2023, hàng loạt đảng có tên “Đảng Cộng sản cách mạng” theo khuynh hướng Trotskyist ra đời tại Pháp, Anh, Đức, Tây Ban Nha, Áo, Ý, Ireland, Thụy Sĩ, Thụy Điển, Đan Mạch, Mỹ, Canada…, tổ chức biểu tình trên đường phố và tuyên truyền mạnh mẽ qua mạng xã hội, thu hút nhiều sự chú ý.
Tuy nhiên, cũng cần thừa nhận rằng, không phải đảng nào cũng thành công trong việc mở rộng lực lượng. Một số đảng vẫn tiếp tục suy giảm về số lượng đảng viên, như tại Pháp, Tây Ban Nha, Bồ Đào Nha, Đức, Séc, Ý… Đảng Cộng sản Nhật Bản – đảng lớn nhất trong nhóm nước tư bản phát triển – giảm từ 305.000 đảng viên năm 2014 còn 250.000 năm 2024. Đảng Cộng sản Pháp giảm từ 70.000 (2011) xuống 57.000 (2016) và chỉ còn 42.000 (2023). Đảng Cộng sản Tây Ban Nha giảm từ 10.000 (2015) còn 7.000 (2022). Đảng Cộng sản Bồ Đào Nha giảm từ 80.000 (1994) xuống 50.000 (2020), còn 48.000 (2024).
Về ảnh hưởng chính trị, các đảng từng có vị thế lịch sử lớn cũng không đạt kết quả tốt trong bầu cử. Năm 2022, liên minh Đảng Cộng sản và Đảng Xanh tại Bồ Đào Nha chỉ giành được 6 ghế trong tổng số 230 ghế quốc hội, tỷ lệ phiếu chỉ 4,4% – mức thấp nhất trong thế kỷ 21. Trường hợp khác, tại Ý, ba đảng cộng sản chủ chốt tham gia bầu cử năm 2022 đều không giành được ghế nào, tỷ lệ phiếu của liên minh cũng không vượt quá 2%.
Đẩy mạnh bản địa hóa và hiện đại hóa chủ nghĩa Mác, tăng cường đổi mới lý luận và cải cách thích nghi
Nhiều đảng đã tích cực điều chỉnh lý luận để đáp ứng yêu cầu thời đại, tiến hành các thử nghiệm mới trên các lĩnh vực như bảo vệ môi trường, công nghệ số, chính trị bản sắc…
Về môi trường, từ lâu, các đảng cộng sản ở phương Tây chú trọng vấn đề kinh tế – chính trị, nhưng khi khủng hoảng sinh thái toàn cầu trầm trọng, họ nhận thấy cần mở rộng tầm nhìn. Đảng Cộng sản Mỹ kêu gọi đặt “Con người và Trái đất lên trên lợi nhuận”. Đảng Cộng sản Pháp đề xuất khái niệm “chủ nghĩa cộng sản sinh thái” và đổi thiết kế cờ đảng, thêm hình chiếc lá màu xanh. Đảng Cộng sản Tái thiết Ý đưa “chủ nghĩa xã hội sinh thái” thành một trong các lý luận chỉ đạo.
Về công nghệ số, trước làn sóng cách mạng công nghiệp mới, các đảng gia tăng nghiên cứu về “chủ nghĩa tư bản số” và các hình thức bóc lột mới. Đảng Cộng sản Bồ Đào Nha tại Đại hội lần thứ 21 nêu rõ: các tập đoàn viễn thông xuyên quốc gia đang sử dụng công nghệ để truyền bá hệ tư tưởng đế quốc. Đảng Cộng sản Phần Lan cũng chỉ trích các tập đoàn độc quyền dùng “chủ nghĩa bá quyền thông tin” để làm suy yếu phong trào công nhân.
Về bản sắc chính trị, nhiều đảng đã mở rộng phạm vi đấu tranh từ giai cấp công nhân truyền thống sang các nhóm bị kỳ thị vì sắc tộc, giới tính… Đảng Cộng sản Anh (Mác-Lênin) lại phản đối điều này, cho rằng chính trị bản sắc làm phân tán sự tập trung của cuộc đấu tranh giai cấp, và khai trừ các đảng viên tuyên truyền nội dung đó. Trái lại, Đảng Cộng sản Mỹ công khai ủng hộ chính trị bản sắc, ví dụ mang theo cờ cầu vồng với dòng chữ “xã hội chủ nghĩa”, kèm theo các khẩu hiệu như: “Là người đồng tính… và là đảng viên cộng sản!”
Đấu tranh giữa các đảng gia tăng, khác biệt ngày càng rõ rệt
Sau khi Liên Xô sụp đổ, nhiều đảng cộng sản quốc tế thành lập Hội nghị Quốc tế các Đảng Cộng sản và Công nhân, lấy tinh thần đoàn kết là chính, tránh nhấn mạnh mâu thuẫn. Tuy nhiên, từ sau khủng hoảng tài chính 2008, trước tình hình chính trị – xã hội biến động mạnh, một số đảng cho rằng cần thay đổi chiến lược phòng thủ và bắt đầu chỉ trích đường lối, chiến thuật của các đảng khác.
Về cuộc khủng hoảng Ukraina, các đảng có nhận thức rất khác nhau.
Phó Chủ tịch Đảng Cộng sản Anh (Mác-Lênin) – Joti Brar – kể rằng tại một hội nghị quốc tế năm 2022 do Đảng Dân chủ Nhân dân Hàn Quốc tổ chức, nhiều đảng đã gọi Nga là kẻ xâm lược và xem đây là một “cuộc chiến giữa các đế quốc”. Bà công khai chỉ trích Đảng Cộng sản Hy Lạp vì lập trường đó. Tháng 9/2023, trong một cuộc họp nội bộ trực tuyến của Sáng kiến các Đảng Cộng sản và Công nhân châu Âu, Đảng Cộng sản Hy Lạp đột ngột tuyên bố giải tán tổ chức, rồi công khai chỉ trích Đảng Cộng sản Anh (Mác-Lênin), cáo buộc họ “xuyên tạc, vu khống trắng trợn”.
Có thể thấy, các đảng cộng sản ở những quốc gia tư bản phát triển ngày càng quan tâm đến các vấn đề toàn cầu như chiến tranh, đế quốc, chủ nghĩa quốc tế. Một số đảng tập trung vào hoạt động nghị viện trong nước, cố gắng nâng cao ảnh hưởng chính trị – xã hội. Tựu trung, về lý luận và chính sách, các đảng này đang ngày càng đa dạng hóa và phân hóa – đây là hiện tượng đáng theo dõi.
Những đặc điểm mới trong sự phát triển của các Đảng Cộng sản tại các nước tư bản chủ nghĩa
Những tiến triển và thay đổi mới của các Đảng Cộng sản tại các quốc gia tư bản chủ nghĩa phát triển hiện nay phản ánh một lát cắt cụ thể trong bức tranh rộng lớn về sự phát triển của chủ nghĩa xã hội thế giới dưới bối cảnh biến động lớn chưa từng có trong trăm năm. So với thời kỳ đầu sau sự sụp đổ của Liên Xô và các biến động ở Đông Âu, những diễn biến mới hiện nay mang nhiều đặc điểm lịch sử khác biệt.
Quốc tế hóa có tổ chức song hành với đấu tranh nội bộ, quan hệ giữa các chính đảng có xu hướng “mạng lưới hóa” rõ nét
Sau sự tan rã của Liên Xô, các Đảng Cộng sản tại các nước tư bản phát triển đã tích cực tham gia hoặc thành lập nhiều cơ chế diễn đàn và mạng lưới quốc tế, trở thành cầu nối giao lưu, hợp tác và cùng lúc là không gian tranh luận, đấu tranh tư tưởng. Tiêu biểu như: Hội nghị quốc tế các Đảng Mác – Lênin (1994); Diễn đàn cộng sản quốc tế do Đảng Công nhân Bỉ tổ chức (1996–2014); Hội nghị quốc tế các Đảng Cộng sản và Công nhân do Đảng Cộng sản Hy Lạp đề xướng (1998); Sáng kiến các Đảng Cộng sản và Công nhân châu Âu (2013–2023); Nền tảng chống đế quốc thế giới (2022); Phong trào “Hành động cộng sản châu Âu” (2023); Quốc tế Cộng sản Cách mạng (2024).
Các diễn đàn này là nơi diễn ra các hoạt động thường xuyên như hội nghị, tuyên bố chung, vận động ủng hộ nhân các ngày lễ, sự kiện lớn, phản ánh diện mạo đa chiều của phong trào cộng sản thế giới. Tuy nhiên, giữa các nền tảng tồn tại cả tính giao thoa và sự đối lập, thậm chí cạnh tranh gay gắt. Ví dụ, tại hội nghị “Hành động cộng sản châu Âu” năm 2024 ở Istanbul, Đảng Cộng sản Hy Lạp công kích Nền tảng chống đế quốc thế giới là “tập hợp những nhóm không có ảnh hưởng thực sự, thậm chí ngả theo phe đế quốc”. Đáp lại, tại hội nghị ở Washington tháng 7/2024, tổ chức “Cách mạng Thống nhất” từ Hy Lạp chỉ trích Đảng Cộng sản Hy Lạp “nhầm lẫn giữa chủ nghĩa tư bản độc quyền và chủ nghĩa đế quốc” và phê phán lý thuyết “kim tự tháp đế quốc” của đảng này.
Có thể thấy, trong sự đan xen giữa hợp tác và mâu thuẫn, các đảng đang bước vào thời kỳ “quan hệ mạng lưới hóa”: sự phân loại theo khuynh hướng ngày càng rõ, tần suất trao đổi ngày càng dày đặc, hình thức liên kết ngày càng đa dạng, tính lỏng trong quan hệ quốc tế ngày càng nổi bật và trạng thái bất đồng thường trực ngày càng phổ biến – tất cả tạo nên cục diện mới của phong trào cộng sản quốc tế thế kỷ 21.
Mạng xã hội và truyền thông số ngày càng được tích hợp sâu vào xây dựng tổ chức đảng, một số đảng có xu hướng “truyền thông hóa”
Với sự phát triển của công nghệ và thiết bị di động, không gian mạng trở thành mặt trận quan trọng cho tuyên truyền, đấu tranh và kết nối lực lượng. Các Đảng Cộng sản phương Tây tăng cường xây dựng năng lực số hóa và mở rộng ảnh hưởng qua truyền thông số.
Thứ nhất, các cơ quan báo chí truyền thống chuyển sang bản điện tử: Các tờ báo như Radical (Hy Lạp), Lá cờ đỏ (Nhật), Thế giới nhân dân (Mỹ), Tiến lên! (Bồ Đào Nha), Tiếng nói nhân dân (Canada), Người bảo vệ (Úc), Thế giới công nhân (Tây Ban Nha)… đều có phiên bản điện tử và hoạt động trên các mạng xã hội như Facebook, X, Instagram, thuận tiện cho tương tác với công chúng.
Thứ hai, đẩy mạnh xây dựng website và kênh truyền thông tức thời. Nhiều đảng công bố toàn văn điều lệ, cương lĩnh, nghị quyết trên website. Một số trang có phiên bản đa ngôn ngữ (như Đảng Cộng sản Hy Lạp với 12 ngôn ngữ). Đảng Cộng sản Pháp liên kết website với các kênh YouTube, TikTok, Facebook, phù hợp với thói quen của giới trẻ.
Tuy vậy, việc số hóa chưa giải quyết được căn bản tình trạng: quan hệ yếu kém với công đoàn và quần chúng, ảnh hưởng xã hội suy giảm. Một số đảng lệ thuộc quá mức vào truyền thông số, xa rời thực tiễn, tổ chức cơ sở yếu, phương thức tiếp cận quần chúng hạn chế. Tình trạng “truyền thông hóa” thể hiện rõ: hoạt động nhiều trên mạng nhưng ít gắn bó cơ sở. Ví dụ, Đảng Cộng sản Cách mạng Mỹ (thành lập 2024) bị chỉ trích là chỉ chú trọng hình ảnh bề ngoài (diễu hành mặc đồng phục đỏ rực), thiếu thực chất tổ chức và bị xem như một “câu lạc bộ xã hội” hơn là một chính đảng.
Thêm vào đó, một số đảng cực tả nổi lên nhanh chóng nhờ truyền thông số, tạo cạnh tranh đồng chất và làm rối loạn thêm cục diện đảng phái, là thách thức mới đối với các Đảng Cộng sản truyền thống.
Các căn bệnh nội tại kéo dài vẫn tồn tại, tác động từ môi trường bên ngoài ngày càng gia tăng
Về nội bộ, các đảng phải đối mặt với hàng loạt vấn đề tồn tại lâu dài: Sự dao động lý luận theo hai chiều: “tả khuynh” (giáo điều, cực đoan, khư khư giữ mô hình Liên Xô cũ), và “hữu khuynh” (tự cắt bỏ tính cách mạng, xa rời chủ nghĩa Mác – Lênin). Cả hai đều làm suy yếu sức sống của đảng. Đảng viên già hóa nghiêm trọng: ví dụ, Đảng Cộng sản Bồ Đào Nha (theo nghị quyết Đại hội XXII, tháng 12/2024) có 52,7% đảng viên trên 64 tuổi, chỉ 10,4% dưới 40 tuổi. Để cải thiện tình hình, nhiều đảng đơn giản hóa thủ tục kết nạp đảng, mở đăng ký online; song thiếu nhân lực quản lý và giáo dục đảng viên, khiến độ trung thành và sức kết dính suy giảm.
Về bên ngoài, môi trường chính trị – xã hội phương Tây tiếp tục gây bất lợi cho các đảng cộng sản: Chủ nghĩa chống cộng tiếp tục tồn tại dai dẳng, nhiều chính phủ hạn chế quyền tự do hoạt động chính trị của các Đảng Cộng sản. Sau cuộc khủng hoảng Ukraina, các quyền dân chủ và công đoàn tại châu Âu bị thu hẹp, theo tuyên bố của “Hành động cộng sản châu Âu” (17/2/2025). Tuy nhiên, trong bối cảnh chính trị phân mảnh, nhiều đảng cộng sản tham gia các liên minh cánh tả để tranh cử, từ đó đưa một số chính sách vào chương trình nghị sự chính phủ. Đặc biệt, ảnh hưởng của chủ nghĩa xã hội đặc sắc Trung Quốc ngày càng tăng. Trong hơn 10 năm qua, khoảng 20 Đảng Cộng sản ở các nước phát triển như Canada, Mỹ, Pháp, Ý, Đức, Thụy Sĩ, Úc… đều thể hiện quan tâm và ủng hộ cao đối với mô hình Trung Quốc. Ví dụ, tại Đại hội lần thứ 25 (3/2023), Đảng Cộng sản Đức thông qua văn kiện “Thảo luận về Trung Quốc”, ghi nhận vai trò tích cực của mô hình này.
Tóm lại, chủ nghĩa xã hội đặc sắc Trung Quốc đang từng bước tạo ảnh hưởng sâu rộng tới các Đảng Cộng sản trên toàn thế giới, bao gồm cả ở các nước tư bản phát triển, và âm thầm định hình lại nhiều chương trình chính trị của họ.
Những gợi mở từ sự phát triển mới của các Đảng Cộng sản tại các nước tư bản chủ nghĩa phát triển
Trong bối cảnh “biến động lớn chưa từng có trong trăm năm”, các Đảng Cộng sản tại các nước tư bản chủ nghĩa phát triển dù bị bao vây trong hệ thống thể chế tư bản đầy ràng buộc, vẫn không vì môi trường tồn tại bất lợi mà từ bỏ lý tưởng. Trái lại, họ tiếp tục giương cao ngọn cờ chủ nghĩa Mác, kiên trì tìm kiếm con đường phát triển chủ nghĩa xã hội mang đặc thù riêng, tích cực tham gia các phong trào đấu tranh phản đối chủ nghĩa tư bản, thể hiện tinh thần kiên cường, không ngừng tiến lên của một chính đảng cách mạng. Việc nghiên cứu những thay đổi và đặc điểm mới trong sự phát triển của các đảng này mang giá trị gợi mở quan trọng trong việc nhận diện hiện trạng, xu thế và quy luật phát triển của chủ nghĩa xã hội đương đại trên thế giới.
Thứ nhất, sự phát triển mới của các Đảng Cộng sản phương Tây cho thấy chủ nghĩa xã hội thế giới đã thoát khỏi trạng thái trầm lắng kéo dài sau sự kiện Liên Xô và Đông Âu tan rã, chuyển sang giai đoạn chủ động tìm kiếm bước đột phá mới trong bối cảnh biến động toàn cầu. Sau những cú sốc địa chính trị lớn cuối thế kỷ XX, phong trào xã hội chủ nghĩa lâm vào thoái trào sâu sắc: số lượng nước xã hội chủ nghĩa suy giảm mạnh, các chính đảng tan rã hoặc chia rẽ, liên kết quốc tế suy yếu, trong khi luận điệu “chủ nghĩa lịch sử đã kết thúc” làm xói mòn quyền lực diễn ngôn. Trong giai đoạn đó, nhiều Đảng Cộng sản rơi vào khủng hoảng, cải tổ, thậm chí ngừng hoạt động. Tổng Bí thư Tập Cận Bình từng nhấn mạnh: “Mặc dù chủ nghĩa xã hội thế giới trong quá trình phát triển có thể gặp những khúc quanh, nhưng xu thế tiến bộ của nhân loại không thay đổi và sẽ không thay đổi.” Những năm gần đây, dù chưa giành được thắng lợi toàn diện, nhưng các Đảng Cộng sản phương Tây vẫn nỗ lực vạch trần bản chất khủng hoảng và bất công của chủ nghĩa tư bản, thông qua đấu tranh vì dân sinh, quyền công dân, phong trào công đoàn, biểu tình, tuyên bố chung, hội nghị quốc tế…, thể hiện rõ vai trò chủ lực trong công cuộc thúc đẩy sự nghiệp xã hội chủ nghĩa tại các quốc gia phát triển.
Đồng thời, họ cũng tăng cường cải cách thích ứng, thể hiện quyết tâm đổi mới và hoạt động năng động hơn trên mặt trận chống chủ nghĩa tư bản, từng bước tìm tòi con đường xã hội chủ nghĩa đặc thù quốc gia. Họ chủ động xây dựng các cơ chế liên kết quốc tế, tạo dựng mặt trận thống nhất, giúp phong trào xã hội chủ nghĩa toàn cầu phục hồi xu thế hợp tác thay vì phân tán. Điều này cho thấy, chủ nghĩa xã hội thế giới đang bước vào giai đoạn chủ động tiến lên trong biến động và tìm kiếm đột phá. Tại lễ kỷ niệm 80 năm chiến thắng phát xít do “Hành động cộng sản châu Âu” tổ chức ngày 9/5/2025 tại Berlin (Đức), Tổng Bí thư Đảng Cộng sản Hy Lạp Dimitris Koutsoumbas khẳng định: “80 năm trước, chiến thắng chủ nghĩa phát xít đã chứng minh rằng nhân dân các nước có thể vượt qua mọi thách thức và khủng hoảng của phong trào cộng sản quốc tế. Tương lai của nhân loại không thuộc về chủ nghĩa tư bản, mà là một thế giới mới xã hội chủ nghĩa!” Chính nhờ nỗ lực bền bỉ qua nhiều thế hệ của các Đảng Cộng sản trên thế giới, mà ngọn lửa của chủ nghĩa cộng sản tiếp tục được duy trì, và cuộc đấu tranh vì chủ nghĩa xã hội và cộng sản vẫn đạt được những kết quả trong nghịch cảnh. Những thực tiễn đó góp phần khẳng định nhận định khoa học của Tổng Bí thư Tập Cận Bình rằng: “Chúng ta vẫn đang sống trong thời đại lịch sử do chủ nghĩa Mác chỉ ra”.
Thứ hai, sự phát triển mới của các Đảng Cộng sản phương Tây cho thấy chủ nghĩa xã hội thế giới đang định hình nhiều đặc điểm lịch sử mới, đồng thời đặt ra các nhiệm vụ mới cho giới nghiên cứu học thuật. Chủ nghĩa xã hội từ khi ra đời đã trải qua quá trình phát triển từ không tưởng sang khoa học, từ lý luận sang thực tiễn, từ một quốc gia đến đa quốc gia. Dưới bối cảnh biến động toàn cầu, những đặc điểm mới trong xu thế phát triển chung và các vấn đề nổi bật của các đảng này xứng đáng được nghiên cứu sâu sắc.
Chẳng hạn, trong việc nhận diện tổng thể phong trào xã hội chủ nghĩa và cộng sản quốc tế hiện nay, cần chú trọng nghiên cứu các yếu tố và hoàn cảnh mới đang hình thành trong nội bộ từng quốc gia. Dù nhiều đảng đã đạt được những bước tiến nhất định, nhưng việc giành thắng lợi mang tính quốc gia cho phong trào xã hội chủ nghĩa vẫn còn là chặng đường dài. Mặt khác, các nước phương Tây đang đối mặt với mâu thuẫn nội tại gay gắt, làn sóng biểu tình và bất mãn xã hội tăng cao, dẫn đến sự trỗi dậy của diễn ngôn xã hội chủ nghĩa. Trong bối cảnh ấy, các đảng vẫn tích cực tham gia đấu tranh nghị viện và ngoài nghị viện, đồng thời thúc đẩy hợp tác quốc tế, qua đó đóng góp tích cực vào quá trình vận động phát triển của chủ nghĩa xã hội thế giới. Vì vậy, nghiên cứu phong trào xã hội chủ nghĩa tại các nước tư bản phát triển trong giai đoạn biến động hiện nay không chỉ cần phân tích xu thế chính trị của các đảng cộng sản, mà còn cần đánh giá kỹ lưỡng các yếu tố và tình hình mới đang nổi lên.
Về lý luận, để thích ứng với hoàn cảnh mới, nhiều Đảng Cộng sản phương Tây đã góp phần làm phong phú hệ thống tri thức và phát triển chủ nghĩa Mác trên nhiều phương diện như: mối quan hệ giữa chính trị giai cấp và chính trị bản sắc, vấn đề sinh thái toàn cầu và diễn ngôn chính đảng, dung hợp giữa chủ nghĩa dân tộc và truyền thống cách mạng quốc tế, đối trọng giữa con đường nghị viện và đấu tranh đường phố, sự kết hợp giữa mặt trận thống nhất và tính độc lập tự chủ, giữa tuyên truyền số và giáo dục truyền thống, giữa đường lối quần chúng và xây dựng tổ chức cơ sở… Những lĩnh vực này không chỉ mở ra hướng nghiên cứu mới mà còn đặt ra những thách thức nội bộ cho chính các đảng: chẳng hạn như khủng hoảng tại Đại hội lần thứ 40 của Đảng Cộng sản Canada năm 2022, với hàng loạt đảng viên rút khỏi tổ chức do mâu thuẫn về quan điểm đối với chính trị bản sắc và truyền thông mạng. Do đó, cần đặc biệt chú trọng việc theo dõi, đánh giá các xu thế lý luận và thực tiễn mới trong quá trình phát triển của các đảng, từ đó làm sáng tỏ hệ hình tri thức và diễn ngôn chính trị hiện nay của chủ nghĩa xã hội thế giới.
Trong bối cảnh khó khăn, các Đảng Cộng sản phương Tây vẫn nỗ lực điều chỉnh, cải cách, nhưng nhiều đảng vẫn gặp trở ngại lớn do môi trường chính trị bất lợi, di sản lịch sử nặng nề và tiến trình xây dựng đảng trì trệ. Điều này tạo động lực quan trọng, thúc đẩy hợp tác giữa các Đảng Cộng sản ở phương Tây với phương Đông./.
Biên dịch: Thu Oanh
Tác giả Dư Duy Hải là nhà nghiên cứu tại Viện Chủ nghĩa Mác thuộc Viện Hàn lâm Khoa học Xã hội Trung Quốc.
Bài viết thể hiện quan điểm riêng của tác giả, không nhất thiết phản ánh quan điểm của Nghiên cứu Chiến lược. Mọi trao đổi học thuật và các vấn đề khác, quý độc giả có thể liên hệ với ban biên tập qua địa chỉ mail: [email protected]
