Trước thực trạng phổ biến khi các nước châu Âu cảm thấy tình hình an ninh không lạc quan, chính phủ Hungary khó có thể tiếp tục chịu đựng áp lực to lớn đến từ toàn bộ thế giới phương Tây. Lúc này đánh giá tình hình cho phép Thụy Điển gia nhập NATO là lựa chọn tốt nhất. Đồng thời, cũng không loại trừ lợi ích và cam kết tương ứng của các nước liên quan Mỹ – Âu dành cho họ. Hungary cũng tận dụng cơ hội lúc này để thu nhận lợi ích. Việc Thụy Điển sắp chính thức gia nhập NATO chắc chắn sẽ làm cho cuộc đối đầu quân sự ở Bắc Âu leo thang hơn nữa. Và đây chắc chắn sẽ dẫn đến một cuộc đối đầu có hệ thống ở khu vực Biển Baltic, có tác động tiêu cực đến tình hình an ninh châu Âu.
Sau khi cuộc xung đột Nga- Ukraine nổ ra vào tháng 02/2022, Thụy Điển và Phần Lan đã từ bỏ lập trường trung lập, cùng nhau nộp đơn xin gia nhập NATO vào tháng 5 năm đó. Phần Lan đã chính thức được chấp thuận gia nhập NATO vào tháng 4/2023. Ngày 26/2/2024, Quốc hội Hungary đã thông qua dự luật về việc Thụy Điển gia nhập NATO với tỷ lệ bỏ phiếu cao. Điều đó có nghĩa là tất cả các quốc gia NATO đã nhất trí đồng ý để Thụy Điển gia nhập và trở thành quốc gia thành viên NATO thứ 32.
Hungary trước đó luôn giữ thái độ tiêu cực đối với việc Thụy Điển gia nhập NATO. Gần đây, quân đội Ukraine đã thất bại trong việc bảo vệ thành trì quan trọng trên chiến trường Nga-Ukraine. NATO khởi động cuộc tập trận quân sự quy mô lớn nhất kể từ khi Chiến tranh Lạnh kết thúc đến nay để ngăn chặn những diễn biến bất ngờ. Cựu Tổng thống Nga Dmitry Medvedev tuyên bố nếu quân đội Nga bị đẩy lùi trở lại biên giới năm 1991 thì họ sẽ phát động chiến tranh hạt nhân toàn diện. Mỹ đã phát động một làn sóng trừng phạt nhằm vào Nga. Thậm chí ông Biden còn công khai xúc phạm Tổng thống Putin. Hiện nay, Thủ tướng Hungary Orban dưới sức ép của Mỹ cùng nhiều nước đồng minh NATO và trong tình hình cuộc đối đầu giữa phương Tây và Nga ngày càng leo thang cuối cùng đã phải đồng ý cho Thụy Điển gia nhập NATO. Tất nhiên, yêu cầu của Orban mời Thủ tướng Thụy Điển Kristersson đến thăm và hòa giải cũng đã đạt được.
Quyết định không dễ dàng của Hungary
Tháng 01/2024, Quốc hội Thổ Nhĩ Kỳ đã phê chuẩn thông qua việc Thụy Điển gia nhập NATO và Hungary trở thành quốc gia cuối cùng không chấp thuận tư cách thành viên NATO của Thụy Điển.
Trước đây, Hungary luôn không đồng tình với việc Thụy Điển trở thành thành viên NATO. Nguyên nhân trực tiếp là do Thụy Điển chỉ trích nền pháp quyền của Hungary. Thủ tướng Hungary Viktor Orban và liên minh cầm quyền mà ông đại diện đã yêu cầu Thụy Điển giải thích những lời chỉ trích về sự suy thoái dân chủ và pháp quyền của Hungary trong thập kỷ qua. Việc tham gia quá trình phê chuẩn gia nhập NATO thực sự là một con bài thương lượng chính trị để Hungary chống lại Thụy Điển. Người phát ngôn của chính phủ Hungary từng chỉ trích rõ ràng Thụy Điển có thái độ thù địch lâu dài đối với nước này. Hơn nữa, Hungary còn bị các nước Liên minh châu Âu liên quan cáo buộc có vấn đề về pháp quyền. Việc này đã ảnh hưởng đến nguồn tài trợ ngân sách của EU dành cho chính phủ Hungary.
Mới đây, Thủ tướng Hungary Viktor Orban đã yêu cầu Thủ tướng Thụy Điển đến thăm Hungary trước khi tham gia hiệp ước để rút lại những chỉ trích về các vấn đề pháp quyền của Hungary và xin lỗi Hungary. Tuy nhiên, Thụy Điển không đồng ý và chỉ sang thăm sau khi tham gia hiệp ước. Kết quả là liên minh cầm quyền của Hungary do Đảng Dân chủ Fidesz-Kitô giáo chiếm 2/3 số phiếu đã tẩy chay phiên họp đặc biệt ngày 05/02 của Quốc hội. Phiên họp do không có đủ số người tham dự hợp pháp dẫn đến việc không thể phê chuẩn Thụy Điển gia nhập NATO.
Trên thực tế, Hungary không muốn Thụy Điển gia nhập NATO vì những cân nhắc chiến lược an ninh và địa chính trị sâu sắc hơn. Chính phủ Orban luôn cho rằng châu Âu nên tránh tiếp tục đối đầu với Nga và hy vọng rằng các cuộc đàm phán hòa bình về xung đột Nga-Ukraine có thể bắt đầu càng sớm càng tốt. Việc Thụy Điển gia nhập NATO sẽ làm trầm trọng thêm sự đối đầu giữa châu Âu với Nga, gây khó khăn cho hợp tác an ninh ở khu vực châu Âu, làm xấu đi cục diện an ninh châu Âu, đồng thời gây ảnh hưởng đến lợi ích địa chính trị của Hungary.
Tại sao Hungary cuối cùng cũng đồng ý cho Thụy Điển gia nhập?
Năm 2024 là năm bầu cử Mỹ, việc Biden tiếp tục nắm quyền hay Trump lên nắm quyền sẽ ảnh hưởng lớn đến tình hình châu Âu và thế giới. Có thể thấy trước là chủ trương lập trường của ứng viên hai Đảng hoàn toàn khác nhau, đối đầu nhau một cách gay gắt. Một khi Donald Trump nhậm chức, ông sẽ ngay lập tức chấm dứt xung đột Nga-Ukraine. Trong khi đó, Chính quyền Biden cần nỗ lực hết sức để hoàn tất quá trình Thụy Điển gia nhập NATO trong năm nay, nhằm củng cố thế đối đầu giữa NATO và Nga. Cố gắng định hình cấu trúc mô hình đối đầu này, hình thành di sản chính trị của Đảng Dân chủ, duy trì nó về lâu về dài.
Cũng chính vì vậy mà gần đây chính quyền Mỹ và các đồng minh NATO thường xuyên gây áp lực lên Hungary, yêu cầu Quốc hội Hungary phê chuẩn cho Thụy Điển gia nhập NATO càng sớm càng tốt. Ngày 5/02/2024, Đại sứ Mỹ tại Hungary và các Đại sứ Đan Mạch, Ba Lan cũng như các đồng minh NATO khác đã tham dự cuộc họp của Quốc hội Hungary, cùng nhau gây sức ép lên Chính phủ Hungary chấp thuận tư cách thành viên NATO của Thụy Điển. Để tìm kiếm sự chấp thuận ngay lập tức của Hungary về việc Thụy Điển trở thành thành viên NATO, thậm chí ngày 18/02/2024, một phái đoàn gồm ba thượng nghị sĩ Mỹ đã đến thủ đô Budapest của Hungary làm trung gian hòa giải.
Chuyến thăm Hungary của Thủ tướng Thụy Điển Kristersson ngày 23/02/2024 là bước đi quan trọng, đáp ứng yêu cầu của Hungary và cho thấy Hungary và Thụy Điển cuối cùng đã đạt được thỏa hiệp. Theo thỏa thuận hai nước đã ký, Hungary cũng mua 4 máy bay chiến đấu “Gripen” của Thụy Điển.
Trên chiến trường Ukraine, chiến dịch Avdiivka đã đánh 4 tháng, cuối cùng kết thúc với sự thất bại của Quân đội Ukraine. Quân đội Nga dần chiếm thế thượng phong trên chiến trường, còn quân đội Ukraine có tiếp tục rút lui hay không vẫn cần phải quan sát. Bắt đầu từ tháng 01/2024, NATO đã phát động cuộc tập trận quân sự “Người bảo vệ kiên định 2024” (Resolute Defender 2024). Cuộc diễn tập sẽ kéo dài đến hết tháng 5/2024, có sự tham gia của khoảng 90.000 quân nhân đến từ toàn bộ 31 nước thành viên và Thụy Điển. Phía NATO tuyên bố, cuộc diễn tập này là cuộc diễn tập quân sự quy mô lớn nhất của NATO sau Chiến tranh Lạnh. Trên thực tế, cuộc diễn tập quân sự “Người bảo vệ kiên định 2024” lần này là sự chuẩn bị của NATO nhằm ngăn chặn khả năng thất bại có thể xảy ra của Quân đội Ukraine, ứng phó với các mối đe dọa an ninh mà các nước NATO có thể phải đối mặt trong tình hình Ukraine không thể chống lại cuộc tấn công của Quân đội Nga.
Trước thực trạng phổ biến khi các nước châu Âu cảm thấy tình hình an ninh không lạc quan, chính phủ Hungary khó có thể tiếp tục chịu đựng áp lực to lớn đến từ toàn bộ thế giới phương Tây. Trong tình hình hiện tại, việc phê chuẩn cho phép Thụy Điển gia nhập NATO là lựa chọn tốt nhất. Mỹ và các nước châu Âu có liên quan đã dùng những lời lẽ tốt đẹp với chính quyền Hungary và thông qua nhiều kênh khác nhau ra sức tiến hành đàm phán hòa giải, không loại trừ việc đưa ra các lợi ích và cam kết tương ứng. Orban cũng đã tận dụng cơ hội này để thu nhận lợi ích.
Các biện pháp đối phó của Nga
Việc Thụy Điển trở thành thành viên NATO chắc chắn sẽ tăng cường sức mạnh quân sự của NATO do Mỹ lãnh đạo. Thụy Điển là quốc gia có thực lực mạnh nhất trong số năm quốc gia Bắc Âu. Họ không chỉ bảo vệ các tuyến đường biển của biển Baltic mà còn có thể hợp tác với 3 nước Baltic và Ba Lan để áp chế thành phố lớn thứ hai của Nga là St. Petersburg từ hai hướng bắc và nam. St.Petersburg là thành phố trung tâm ở phía tây bắc nước Nga, đây còn là nơi đặt trụ sở của Hạm đội Baltic Nga. Việc Thụy Điển gia nhập NATO chắc chắn sẽ gây ra mối đe dọa nghiêm trọng đối với an ninh quốc gia Nga.
Ngay từ tháng 4/2022, cựu Tổng thống Nga Dmitry Medvedev đã cảnh báo rằng nếu Thụy Điển và Phần Lan quyết tâm gia nhập NATO, Nga sẽ phải tăng cường triển khai quân sự ở khu vực Tây Bắc nhằm mục đích cân bằng quân sự và phòng thủ, cũng không loại trừ khả năng sử dụng vũ khí hạt nhân. Ngày 26/2/2024, cùng ngày Quốc hội Hungary phê chuẩn Thụy Điển gia nhập NATO, Tổng thống Nga Vladimir Putin đã ký sắc lệnh thành lập Quân khu Leningrad và Quân khu Moscow.
Thụy Điển và Nga vốn có mâu thuẫn lịch sử lâu đời. Hơn ba trăm năm trước, Peter Đại đế của Nga Sa hoàng đã đánh bại Hoàng đế Thụy Điển Charles XII trong hơn hai mươi năm chiến tranh phương Bắc. Từ đó đã khiến cho Thụy Điển đánh mất bá quyền ở biển Baltic và không bao giờ khôi phục được. Còn Nga thì giành được một lượng lớn diện tích đất đai xung quanh St. Petersburg, mở ra tuyến đường trên biển đi tới Tây Âu. Hiện nay Thụy Điển gia nhập NATO cùng nhau bao vây Nga, Nga cũng sẽ không cam chịu từ bỏ. Moscow khôi phục lại quân khu Leningrad có nghĩa là tăng cường toàn diện triển khai quân sự theo hướng St. Petersburg. Quân đội Nga đã triển khai thêm tên lửa chiến thuật Iskander, hệ thống phòng không S-400 tới khu vực này. Những vũ khí này chính là nhằm vào các cơ sở quân sự quan trọng của Thụy Điển và Phần Lan, trong đó tên lửa Iskander có thể mang đầu đạn hạt nhân là vũ khí trang bị tấn công tiên tiến nhất của Quân đội Nga.
Triển vọng mở rộng NATO về phía Bắc
Việc Thụy Điển sắp chính thức gia nhập NATO chắc chắn sẽ làm cho cuộc đối đầu quân sự ở khu vực Bắc Âu leo thang hơn nữa. Điều này sẽ tạo ra một cuộc đối đầu có cấu trúc ở khu vực Baltic, gây ảnh hưởng xấu đến tình hình an ninh châu Âu. Cuộc bầu cử Mỹ vào tháng 11/2024 cũng sẽ ảnh hưởng rất lớn đến tình hình châu Âu cuối năm nay và đầu năm sau. Nếu Tổng thống Mỹ là Donal Trump lên nắm quyền, một loạt chính sách do Chính phủ Biden thực thi hiện nay có thể gặp phải sự thay đổi mang tính lật đổ.
Còn về việc Hungary có đồng ý cho Ukraine gia nhập Liên minh châu Âu hay không thì sẽ là một vấn đề phức tạp hơn. So với việc Thụy Điển gia nhập NATO, Ukraine vẫn đang trong tình trạng chiến tranh và vị thế là mối quan tâm cốt lõi của Nga cũng nhạy cảm hơn. Vì vậy trong ngắn hạn EU khó có thể đưa ra phương án xác định cho Ukraine gia nhập./.
Biên dịch: Nguyễn Phượng
Tác giả: Trương Lộc Bành là Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Slavic thuộc Viện Nghiên cứu Địa Trung Hải, Học viện Ngoại ngữ Chiết Giang
Bài viết thể hiện quan điểm riêng của tác giả, không nhất thiết phản ánh quan điểm của Nghiên cứu Chiến lược. Mọi trao đổi học thuật và các vấn đề khác, quý độc giả có thể liên hệ với ban biên tập qua địa chỉ mail: [email protected]
