Hợp tác kinh tế-xã hội giữa Việt Nam với Mỹ và EU đã có những bước tiến đáng kể trong những năm gần đây, đặc biệt là trong các lĩnh vực mới như kỹ thuật số, kinh tế xanh và chuyển đổi năng lượng. Tuy nhiên, vẫn còn tồn tại một số thách thức cần được giải quyết, đáng chú ý bao gồm vấn đề công nhận nền kinh tế thị trường và việc xử lý các rào cản thương mại.
Thực trạng hợp tác giữa Việt Nam với Mỹ và EU
Hợp tác trong lĩnh vực kỹ thuật số và chuyển đổi số
Trong những năm gần đây, Việt Nam đã đẩy mạnh hợp tác với Mỹ và EU trong lĩnh vực kỹ thuật số và chuyển đổi số.
Với Mỹ: Việt Nam và Mỹ quyết định tăng cường hợp tác khoa học, công nghệ và đổi mới kỹ thuật số. Đây được coi là bước đột phá mới của Quan hệ Đối tác chiến lược toàn diện. Mỹ khẳng định cam kết tăng cường hỗ trợ Việt Nam trong đào tạo và phát triển lực lượng lao động công nghệ cao. Ghi nhận tiềm năng to lớn của Việt Nam với tư cách là nước đóng vai trò lớn trong ngành bán dẫn, Mỹ cũng cam kết hỗ trợ sự phát triển nhanh chóng của hệ sinh thái bán dẫn của Việt Nam và cùng hợp tác tích cực để nâng cao vị thế của Việt Nam trong chuỗi cung ứng bán dẫn toàn cầu. Để đạt được mục tiêu này, Mỹ và Việt Nam đã công bố khởi động các sáng kiến phát triển lực lượng lao động bán dẫn – được hỗ trợ bởi nguồn tài trợ ban đầu trị giá 2 triệu USD từ Chính phủ Mỹ, cùng với sự hỗ trợ của chính phủ Việt Nam và khu vực tư nhân trong tương lai. Bên cạnh đó, Việt Nam và Mỹ cam kết hợp tác toàn diện thúc đẩy đổi mới sáng tạo và khởi nghiệp. Mỹ rất hoan nghênh việc thúc đẩy cơ sở hạ tầng kỹ thuật số an toàn và đáng tin cậy ở Việt Nam, khẳng định tiềm năng mang lại cơ hội mới để nâng cao năng lực kỹ thuật số cho các nhà đổi mới sáng tạo của Việt Nam nhằm mở rộng tăng trưởng nền kinh tế kỹ thuật số của Việt Nam. Những nỗ lực này sẽ nhằm mục đích bao gồm hỗ trợ cho các kiến trúc mạng mở và có khả năng tương tác, bao gồm cả việc khám phá việc ra mắt Mạng truy cập vô tuyến mở (phòng thí nghiệm đào tạo O-RAN) tại Việt Nam, bảo mật 5G và áp dụng các công nghệ mới nổi để cung cấp các cơ hội nâng cao kỹ năng kỹ thuật số mới cho Các nhà đổi mới Việt Nam, phải được thông báo bởi Quốc hội. [1]
Về phía EU, thông qua Hiệp định Thương mại Tự do Việt Nam – EU (EVFTA), hai bên đã cam kết tăng cường hợp tác trong lĩnh vực thương mại điện tử và chuyển đổi số. Cụ thể, EU sẽ hỗ trợ kỹ năng, công nghệ và kinh nghiệm về phát triển kinh tế số cho Việt Nam, từ đó mang lại giá trị lợi ích cho xã hội, tạo ra môi trường tốt hơn từ sự phát triển của công nghệ. Với mục tiêu này, EU sẽ hỗ trợ Việt Nam theo từng giai đoạn. Cùng với đó, EU đã hỗ trợ Việt Nam xây dựng Chiến lược quốc gia về Cách mạng công nghiệp 4.0 và triển khai nhiều dự án hỗ trợ kỹ thuật về chuyển đổi số. [4]
Hợp tác phát triển kinh tế xanh và bền vững
Việt Nam và Mỹ đã ký kết Thỏa thuận đối tác về Năng lượng sạch vào năm 2020, tập trung vào việc phát triển năng lượng tái tạo và hiệu quả năng lượng. Mỹ và Việt Nam sẽ phối hợp trước tiên ở Đồng bằng sông Cửu Long và sông Hồng nhằm thích ứng đa ngành với biến đổi khí hậu; giảm ô nhiễm và hỗ trợ kỹ thuật tự nguyện cho cơ sở hạ tầng truyền tải hiện đại hóa, tích hợp năng lượng tái tạo, phát triển thị trường khí hậu, giải pháp lưu trữ năng lượng và cải thiện khung pháp lý để tạo điều kiện chuyển đổi năng lượng nhanh chóng và công bằng. Điều này giúp thúc đẩy nền nông nghiệp phát thải thấp, chống chịu khí hậu, bảo tồn đa dạng sinh học, giảm ô nhiễm và khả năng phục hồi của các cộng đồng dễ bị tổn thương, bao gồm cả thông qua các nỗ lực phòng chống thiên tai. Mỹ cũng đã cam kết hỗ trợ Việt Nam cả về tài chính lẫn công nghệ khí hậu tiên tiến để thực hiện các cam kết quốc tế về khí hậu. Đồng thời, Mỹ ủng hộ nỗ lực của Việt Nam tăng cường sản xuất năng lượng sạch.[1] Cùng với đó, thông qua Sáng kiến Đối tác Năng lượng sạch, Mỹ đã hỗ trợ Việt Nam phát triển năng lượng tái tạo và cải thiện hiệu quả năng lượng. Các công ty Mỹ cũng đang đầu tư vào lĩnh vực năng lượng tái tạo tại Việt Nam. Tại Diễn đàn Doanh nghiệp Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương (IBF) diễn ra ngày 28/10/2021, Cơ quan Phát triển Quốc tế Mỹ (USAID) đã công bố khoản ngân sách 860.000 đô la để tài trợ cho 3 dự án mới về năng lượng tái tạo tại Việt Nam.[5] [23] Mục tiêu của doanh nghiệp Mỹ là cung cấp điện giá cả phải chăng, đáng tin cậy và bền vững cho sự phát triển kinh tế – xã hội của Việt Nam. Đồng thời giúp phát triển toàn bộ hệ sinh thái chuỗi cung ứng, các doanh nghiệp địa phương cũng như nhiều công ty Mỹ đang mong muốn phát triển hơn nữa tại Việt Nam. [7] Sắp tới sẽ có thêm những khuôn khổ hợp tác mới như Đối tác Chuyển đổi Năng lượng công bằng (JETP) nhằm hỗ trợ Việt Nam hiện thực mục tiêu đạt phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050, đẩy nhanh quá trình đạt đỉnh phát thải khí nhà kính và chuyển dịch từ nhiên liệu hóa thạch sang năng lượng sạch.[14] [24]
Với EU, thông qua EVFTA, EU đã cam kết hỗ trợ Việt Nam trong việc thực hiện các mục tiêu phát triển bền vững. EU đã triển khai nhiều dự án hỗ trợ Việt Nam trong lĩnh vực bảo vệ môi trường, quản lý rừng bền vững và ứng phó với biến đổi khí hậu. Ông cho biết, EU khuyến khích phát triển các nguồn năng lượng xanh và tái tạo ở Việt Nam và cho biết thêm các doanh nghiệp châu Âu mong muốn có mặt tại Việt Nam để chia sẻ kinh nghiệm, công nghệ và đầu tư. [2] EU cũng đã cam kết hỗ trợ Việt Nam trong quá trình chuyển đổi từ nhiên liệu hóa thạch sang năng lượng tái tạo. Nhiều dự án năng nhằm chuyển đổi năng lượng bền vững có sự tham gia của EU đang được triển khai tại Việt Nam như: Chương trình SETP bao gồm 4 hợp phần các biện pháp hỗ trợ bổ sung trị giá 21 triệu Euro: Dự án Hỗ trợ Kỹ thuật Chuyển dịch Năng lượng Bền vững Việt Nam-EU (Dự án EVSET); dự án Đẩy mạnh hoạt động tiết kiệm năng lượng trong các doanh nghiệp công nghiệp lớn thông qua hệ thống quản lý năng lượng và tối ưu hóa hệ thống và thực hành tiết kiệm năng lượng trong các doanh nghiệp vừa và nhỏ tại Việt Nam (Dự án IEEP) (UNIDO); dự án Thúc đẩy khởi nghiệp sáng tạo trong lĩnh vực hiệu quả năng lượng (Dự án AsIS4EE) (GGGI); dự án Nâng cao nhận thức cộng đồng về Năng lượng Tái tạo và Hiệu quả Năng lượng (Oxfam) [18]. Thông qua cơ chế chuyển đổi năng lượng công bằng JETP hỗ trợ Việt Nam thông qua nhóm G7 cùng các đối tác quốc tế khác, EU đã hỗ trợ Việt Nam chuyển đổi từ năng lượng than sang năng lượng xanh, sạch với vốn 15,5 tỷ USD từ nguồn ngân sách công cũng như đầu tư tư nhân. [6] Với JETP này, Việt Nam có thể chứng tỏ rằng các nền kinh tế mới nổi đang phát triển nhanh có thể thực hiện thành công quá trình chuyển đổi năng lượng sạch. Thúc đẩy năng lượng tái tạo cũng sẽ tăng cường an ninh năng lượng và quyền tự chủ của Việt Nam. Đến năm 2030, JETP có khả năng tránh được lượng phát thải hàng năm bằng tổng lượng phát thải của sáu quốc gia thành viên EU dự kiến cho năm đó. JETP sẽ giúp Việt Nam thúc đẩy quá trình hiện đại hóa nền kinh tế. [24]
Phát triển công đoàn và quyền lao động
Việt Nam đã có những tiến bộ đáng kể trong việc cải thiện quyền lao động và phát triển công đoàn, một phần nhờ vào sự hợp tác với Mỹ và EU:
Thông qua Hiệp định Đối tác Toàn diện và Tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP), Việt Nam đã cam kết cải thiện quyền lao động và cho phép thành lập các tổ chức đại diện người lao động độc lập. Các Nhà lãnh đạo thừa nhận tầm quan trọng của việc tôn trọng các quyền lao động được quốc tế công nhận dựa trên Tuyên bố của ILO về các Nguyên tắc và Quyền Cơ bản tại Nơi làm việc. Cả hai nước cũng cam kết tiếp tục hỗ trợ cho việc thúc đẩy và bảo vệ nhân quyền, trong đó có thông qua các cuộc đối thoại thẳng thắn và mang tính xây dựng như Đối thoại Nhân quyền Việt Nam-Mỹ và Đối thoại Lao động Việt Nam-Mỹ thường niên, nhằm tăng cường sự hiểu biết lẫn nhau và thu hẹp khác biệt. [1]
Bên cạnh đó, Hiệp định thương mại tự do giữa Việt Nam và EU – EVFTA đã đưa ra các cam kết mạnh mẽ về lao động và phát triển bền vững. EU đã hỗ trợ Việt Nam trong việc cải cách luật lao động và tăng cường năng lực cho các tổ chức công đoàn. [3]
Triển vọng hợp tác kinh tế – xã hội giữa Việt Nam với Mỹ và EU
Việt Nam là một nước có tăng trưởng ấn tượng trong khu vực châu Á – Thái Bình Dương, đây cũng là một khu vực trẻ, năng động, đầy tinh thần khởi nghiệp, kinh doanh. Khi Việt Nam tiếp tục phát triển hơn, thịnh vượng hơn, thì giới trẻ Việt Nam sẽ có cơ hội hợp tác, kết nối với giới trẻ Mỹ, chia sẻ ý tưởng, hợp tác phát triển có lợi cho cả hai phía.
Việt Nam đang có nhiều tiềm năng hợp tác với Mỹ trong các lĩnh vực công nghệ cao, đặc biệt là trí tuệ nhân tạo và bán dẫn. Đồng thời, cơ hội mở rộng hợp tác trong lĩnh vực năng lượng sạch và ứng phó với biến đổi khí hậu cũng đang mở ra nhiều triển vọng. Bên cạnh đó, việc tăng cường hợp tác an ninh – quốc phòng giữa hai nước trở nên cần thiết hơn bao giờ hết trong bối cảnh địa chính trị khu vực đang có nhiều biến đổi. Về lĩnh vực kinh tế, Mỹ nhiều năm liên tục là đối tác thương mại quan trọng hàng đầu và là một trong những thị trường xuất khẩu lớn nhất của Việt Nam với tỷ trọng chiếm gần 30% trong tổng kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam đi toàn thế giới. Năm 2022, Việt Nam đã trở thành đối tác thương mại lớn thứ 6 của Mỹ. Một đặc điểm rất quan trọng cần nhắc đến trong quan hệ kinh tế, thương mại song phương giữa Việt Nam và Mỹ đó là tính chất bổ trợ của hai nền kinh tế. Mỹ có nhu cầu nhập khẩu lớn những sản phẩm nông nghiệp đặc trưng hoặc những sản phẩm mà Việt Nam có thế mạnh dựa trên điều kiện kinh tế tự nhiên thuận lợi, lợi thế về nhân công trong nhiều lĩnh vực như dệt may, da giày, máy móc thiết bị điện tử…Ở chiều ngược lại, Mỹ được đánh giá là một trong những thị trường nhập khẩu quan trọng nguyên vật liệu đầu vào phục vụ sản xuất của Việt Nam, cung cấp các sản phẩm nguồn như bông, thức ăn gia súc, ngô, đậu tương, hóa chất, máy móc, công nghệ… để đáp ứng tốc độ tăng trưởng xuất khẩu cao và sự mở rộng nhanh chóng của nền kinh tế.[16] Khi Việt Nam được coi là nền kinh tế phi thị trường sẽ cho phép Bộ Thương mại Mỹ (DOC) áp dụng thuế suất toàn quốc, dựa trên dữ liệu sẵn có nên bị đẩy lên rất cao, tương đương lệnh cấm và được duy trì trong tất cả các đợt rà soát, gây cản trở cho việc xem xét dỡ bỏ lệnh áp thuế. Nếu được công nhận là nền kinh tế thị trường, theo lãnh đạo Bộ Công Thương, có ý nghĩa rất lớn cho các ngành sản xuất, xuất khẩu của Việt Nam, tạo ra lợi thế cạnh tranh bình đẳng giữa hàng hóa của ta đối với hàng hóa xuất khẩu của các quốc gia khác khi mức thuế phòng vệ thương mại phản ánh đúng thực tiễn sản xuất tại Việt Nam.[25]
Đối với Liên minh châu Âu (EU), Việt Nam có thể tận dụng tốt hơn các ưu đãi từ Hiệp định Thương mại Tự do Việt Nam – EU (EVFTA) để thúc đẩy xuất khẩu và thu hút đầu tư. Ngoài ra, tiềm năng hợp tác trong lĩnh vực đổi mới sáng tạo và chuyển giao công nghệ giữa hai bên là rất lớn. Hơn nữa, khả năng mở rộng hợp tác trong lĩnh vực giáo dục – đào tạo và phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao cũng đang được đánh giá cao, hứa hẹn mang lại nhiều lợi ích cho cả hai bên. Về phát triển kinh tế, EU luôn là một trong ba đối tác thương mại hàng đầu (sau Trung Quốc và Mỹ) và là một trong hai thị trường xuất khẩu quan trọng nhất (sau Mỹ) của Việt Nam. Đồng thời, EU cũng đã mang lại nguồn thu ngoại tệ lớn góp phần thúc đẩy sự phát triển và hội nhập kinh tế quốc tế của Việt Nam, giúp Việt Nam tham gia chuỗi giá trị toàn cầu, đa dạng hóa quan hệ kinh tế với các đối tác khác.[17]
Vấn đề đặt ra đối với Việt Nam
Vấn đề công nhận Việt Nam là nền kinh tế thị trường
Mặc dù Việt Nam đã có nhiều cải cách kinh tế quan trọng, nhưng việc được công nhận là nền kinh tế thị trường đầy đủ vẫn là một thách thức.
Hiện tại, Mỹ vẫn chưa công nhận Việt Nam là nền kinh tế thị trường mà mới chỉ đang trong quá trình xem xét. Điều này ảnh hưởng đến việc áp dụng các biện pháp chống bán phá giá và chống trợ cấp đối với hàng hóa Việt Nam. [8] Đánh giá về khả năng Mỹ công nhận Việt Nam là nền kinh tế thị trường các chuyên gia cũng đánh giá rằng không có lý do gì mà Mỹ không công nhận Việt Nam là nền kinh tế thị trường, bởi lẽ, Việt Nam – Mỹ đã nâng cấp mối quan hệ lên thành Đối tác Chiến lược Toàn diện, điều này khẳng định Việt Nam là quốc gia có độ tin cậy về thương mại rất cao. Bộ Tài chính Mỹ đã ban hành Báo cáo về “Chính sách kinh tế vĩ mô và ngoại hối của các đối tác thương mại lớn của Mỹ”, tiếp tục xác định Việt Nam không thao túng tiền tệ, đồng thời đưa ra nhận xét tích cực đối với kết quả điều hành chính sách tiền tệ, tỷ giá của Việt Nam. [21]
Khi EVFTA đã có hiệu lực, Tiến sĩ Franz Jessen, Đại sứ-Trưởng Phái đoàn Liên minh châu Âu (EU) tại Việt Nam khẳng định, EU không có bất cứ sự do dự nào trong việc công nhận Việt Nam là nền kinh tế thị trường. Điều quan trọng là Việt Nam cần đáp ứng được 5 tiêu chí kỹ thuật mà EU đề ra. [9]
Nhân quyền và các vấn đề xã hội khác
Các vấn đề về quyền con người và tự do dân chủ vẫn là điểm nhạy cảm trong quan hệ giữa Việt Nam với Mỹ và EU:
Mỹ thường xuyên nêu ra các quan ngại về tình hình nhân quyền tại Việt Nam, đặc biệt là vấn đề tự do tôn giáo và tự do ngôn luận. [11] Tuy nhiên, vào ngày 01/04/2024, Bộ Ngoại giao Mỹ đã bày tỏ quan ngại về vụ kết án những người vận động nhân quyền thuộc các sắc tộc thiểu số ở Việt Nam, trong đó có 5 vụ kể từ tháng 1, và kêu gọi Việt Nam tôn trọng quyền tự do ngôn luận, tự do lập hội và tự do tôn giáo. Những nhà hoạt động đã báo động về tình hình nhân quyền ở Việt Nam và kêu gọi chính quyền của Tổng thống Joe Biden nêu lên những quan ngại về tình hình này trong chính sách ngoại giao của Mỹ với Việt Nam.[12] Tuy nhiên, Mỹ vẫn nâng hạng của Việt Nam trong báo cáo về nạn buôn người bất chấp những lo ngại [22].
EU cũng đã đưa ra các yêu cầu về cải thiện tình hình nhân quyền và tự do dân chủ tại Việt Nam trong khuôn khổ EVFTA. Ngày 29/5/2024, Liên minh châu Âu (EU) công bố phúc trình về tình hình nhân quyền ở Việt Nam, cho rằng “không gian xã hội dân sự đang ngày càng bị thu hẹp” và Hà Nội “có rất ít bước phát triển tích cực đáng kể về lĩnh vực nhân quyền” trong năm 2023. Liên quan đến quyền của người dân tộc và quyền tự do tôn giáo, EU nhận định rằng “các nhóm dân tộc thiểu số và các nhóm tôn giáo tiếp tục là nạn nhân của sự sách nhiễu của chính quyền”.“Nhân quyền thường xuyên được lồng ghép trong các cuộc thảo luận song phương” với chính phủ Việt Nam, báo cáo cho biết, đồng thời nhấn mạnh các cuộc đối thoại nhân quyền EU-Việt Nam, và các cuộc trao đổi trong khuôn khổ rà soát định kỳ phổ quát (UPR) là cơ chế quan trọng để hai bên đưa ra các “vấn đề quan tâm”. Ngoài ra, việc bảo vệ quyền lao động, vừa là ưu tiên vừa là nghĩa vụ của EU theo Hiệp định Thương mại Tự do EU-Việt Nam (EVFTA). [13]
Các rào cản thương mại và đầu tư
Mặc dù đã có nhiều tiến bộ, vẫn còn tồn tại một số rào cản thương mại và đầu tư.
Các vụ việc điều tra chống lẩn tránh biện pháp phòng vệ thương mại với Việt Nam có xu hướng gia tăng, đặc biệt là thị trường Mỹ. Mỹ là một trong những quốc gia thường xuyên sử dụng các biện pháp phòng vệ thương mại, và là quốc gia điều tra phòng vệ thương mại nhiều nhất đối với Việt Nam. Tính đến hết 12/2023, Mỹ đã điều tra 59 vụ việc phòng vệ thương mại đối với hàng hóa xuất khẩu của Việt Nam, chiếm khoảng gần 25% tổng số vụ việc nước ngoài điều tra với hàng Việt.[14]
Với EU, các quy định nghiêm ngặt về an toàn thực phẩm và tiêu chuẩn sản phẩm của EU đôi khi gây khó khăn cho các doanh nghiệp Việt Nam khi xuất khẩu vào thị trường này. [15]
Theo báo cáo của Tổng cục Thống kê, Mỹ là thị trường xuất khẩu lớn nhất của Việt Nam trong 5 tháng đầu năm 2024, với kim ngạch ước đạt 44 tỷ USD [20] nhưng cực kỳ cạnh tranh. Tại Mỹ, sự hiện diện của các nhà sản xuất và cung ứng hàng đầu thế giới đòi hỏi doanh nghiệp Việt Nam phải cạnh tranh về chất lượng, giá cả và dịch vụ. Điều này yêu cầu không chỉ nâng cao chất lượng sản phẩm và giảm chi phí sản xuất mà còn phải quản lý và chăm sóc khách hàng hiệu quả. Gần đây, Mỹ đã ban hành nhiều chính sách bảo hộ thương mại để bảo vệ các doanh nghiệp trong nước, tạo ra các rào cản phi thuế hạn chế tiếp cận thị trường và tăng chi phí cho doanh nghiệp Việt Nam. Ngoài ra, Mỹ cũng tăng cường các vụ điều tra phòng vệ thương mại đối với hàng hóa Việt Nam, với 53 vụ kiện, nhiều nhất so với bất kỳ quốc gia nào.[16]
Sự khắt khe của thị trường EU với nhiều tiêu chuẩn mới, đòi hỏi cao hơn về kỹ thuật, môi trường, vệ sinh an toàn, bảo vệ quyền người lao động,… cùng với chính sách bảo hộ nông nghiệp… Hay việc EU tập trung vực dậy thị trường nội khối, thắt chặt chi tiêu và hạn chế đầu tư ra bên ngoài… sẽ có những tác động nhất định đến việc thu hút dòng đầu tư chất lượng cao của Việt Nam. Mặc dù hợp tác phát triển giữa Việt Nam và EU đến nay về cơ bản là ổn định, nhưng EU cũng có thể điều chỉnh chính sách hợp tác phát triển với Việt Nam, lồng ghép nhiều hơn nữa các điều kiện tiếp nhận viện trợ phát triển chính thức, điều chỉnh nhóm nước ưu tiên sang khu vực các nước Bắc Phi… Thêm vào đó, do Việt Nam đã vượt lên nằm trong nhóm nước có thu nhập trung bình nên chính sách của EU sẽ hướng đến các lĩnh vực phát triển khác, như biến đổi khí hậu, phát triển năng lượng bền vững, tăng cường thể chế… Về an ninh – chính trị, sự hiện diện của EU tại khu vực châu Á – Thái Bình Dương không rõ ràng và mạnh mẽ như ở lĩnh vực kinh tế. Chính vì vậy, tiếng nói của EU trong các vấn đề xung đột hiện nay chưa có nhiều tác động sâu sắc. Việt Nam cần xác định rõ tầm ảnh hưởng của EU trong các vấn đề này để từ đó có thể tận dụng vị thế “trung gian” và quan điểm ủng hộ hòa bình và luật pháp quốc tế của EU. Quan hệ Việt Nam – EU trong thời gian tới cũng phụ thuộc vào sự phát triển của EU. Chính vì vậy, những khó khăn gần đây trong nội khối EU, như khủng hoảng về di cư, xu thế dân túy, chủ nghĩa dân tộc cực đoan, việc nước Anh rời EU (Brexit),… cũng có những tác động nhất định đến việc thúc đẩy quan hệ giữa hai bên. Nếu EU tiếp tục phát triển theo hướng nhất thể hóa, trở thành một chủ thể thống nhất trên tất cả các lĩnh vực, có tiếng nói trọng lượng hơn trên trường quốc tế… sẽ góp phần mạnh mẽ vào việc thúc đẩy chủ nghĩa đa phương, hòa bình và ổn định ở châu Âu cũng như trên thế giới. Một điều thấy rõ rằng, Việt Nam sẽ là một trong những đối tác được “hưởng lợi” từ sự lớn mạnh của EU.[17]
Để giải quyết những khó khăn đó, Việt Nam đang thực hiện những bước cải cách thể chế và hoàn thiện khung pháp lý để phù hợp với các cam kết quốc tế và thông lệ quốc tế tốt nhất. Việc tiếp tục cải cách hệ thống pháp luật nhằm tăng cường minh bạch và cải thiện môi trường kinh doanh là yếu tố then chốt để thu hút đầu tư từ Mỹ và EU. Đồng thời, việc nâng cao năng lực cạnh tranh thông qua đẩy mạnh chuyển đổi số và áp dụng công nghệ tiên tiến sẽ giúp nâng cao năng suất lao động. Phát triển các ngành công nghiệp hỗ trợ cũng là mục tiêu quan trọng nhằm tham gia sâu hơn vào chuỗi giá trị toàn cầu.
Đối với Việt Nam, phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao đang được chú trọng thông qua việc cải cách hệ thống giáo dục – đào tạo để đáp ứng nhu cầu của nền kinh tế số và công nghiệp 4.0. Tăng cường hợp tác quốc tế trong đào tạo và phát triển kỹ năng cho người lao động cũng là một yếu tố quan trọng. Đồng thời, Việt Nam đang nỗ lực duy trì quan hệ cân bằng và hài hòa giữa các đối tác lớn, bao gồm Mỹ, EU và các nước khác. Tham gia tích cực vào các sáng kiến hợp tác đa phương là cách để Việt Nam tăng cường vị thế quốc tế của mình.
Trong bối cảnh toàn cầu đang phải đối mặt với nhiều thách thức, Việt Nam cũng đẩy mạnh hợp tác với Mỹ và EU trong việc ứng phó với biến đổi khí hậu và các vấn đề môi trường. Chủ động tham gia vào các nỗ lực quốc tế về phát triển bền vững và bảo vệ môi trường là cam kết của Việt Nam đối với cộng đồng quốc tế. Những bước đi này không chỉ giúp Việt Nam đối phó hiệu quả với các thách thức toàn cầu mà còn góp phần vào sự phát triển bền vững của đất nước.
Một số khuyến nghị đối với Việt Nam
Để tận dụng tốt các cơ hội hợp tác trong tương lai, Việt Nam cần tiếp tục đẩy mạnh cải cách thể chế, nâng cao năng lực cạnh tranh và phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao. Đồng thời, việc duy trì cân bằng trong quan hệ đối ngoại và chủ động tham gia vào các nỗ lực giải quyết các thách thức toàn cầu sẽ giúp Việt Nam củng cố vị thế và tăng cường hợp tác với Mỹ và EU trong thời gian tới. Bên cạnh đó, Việt Nam cũng cần cải thiện và nâng cấp kết cấu hạ tầng nhằm tạo điều kiện cho hoạt động thương mại quy mô lớn hơn. Các doanh nghiệp vừa và nhỏ có thể cần hỗ trợ để nâng cao khả năng cạnh tranh, thúc đẩy đổi mới và quan hệ đối tác với khu vực tư nhân nhằm xây dựng môi trường kinh doanh và giúp các doanh nghiệp kết nối Việt Nam với các chuỗi giá trị toàn cầu.[19]
Các doanh nghiệp cần nỗ lực nghiên cứu, phát triển thị trường, nâng cao năng lực sản xuất và cải thiện chất lượng hàng hóa để đáp ứng các tiêu chuẩn kỹ thuật và phát triển bền vững.
Cùng với đó, Việt Nam cần nỗ lực tiếp tục tạo điều kiện thuận lợi để các doanh nghiệp Mỹ đầu tư, kinh doanh hiệu quả, thành công tại Việt Nam, nhất là trong những lĩnh vực mà Mỹ có thế mạnh và Việt Nam đang mong muốn phát triển, như năng lượng tái tạo, năng lượng sạch và bền vững, kết cấu hạ tầng, tài chính ngân hàng, giáo dục đào tạo, du lịch, công nghệ cao, nông nghiệp công nghệ cao, công nghiệp sáng tạo, ô tô, hàng không, kinh tế số, trang thiết bị y tế, ngân hàng…
Các cơ quan chức năng và cộng đồng doanh nghiệp cần phối hợp chặt chẽ trong hoàn thiện thể chế, tạo môi trường chính sách thuận lợi, ổn định trong việc nâng cao chất lượng hàng hóa, xây dựng thương hiệu, bảo đảm thông tin truy xuất nguồn gốc, xuất xứ hàng hoá và phòng chống các biểu hiện né tránh thuế và gian lận thương mại; xây dựng và tận dụng tốt hệ thống phân phối, triển khai hiệu quả các hoạt động xúc tiến thương mại – đầu tư. Đặc biệt, coi trọng xây dựng, phát triển các kết nối theo chuỗi với các doanh nghiệp và đối tác nội địa của Mỹ trên cơ sở tuân thủ luật pháp của Mỹ và gắn kết sâu hơn vào chuỗi cung ứng toàn cầu… Tất cả để phát triển quan hệ kinh tế – thương mại – đầu tư Việt Nam – Mỹ sang một trạng thái mới với quy mô lớn hơn, lợi ích nhiều hơn, chất lượng và hiệu quả cao hơn, tương xứng với sự gia tăng của quan hệ song phương Việt Nam – Mỹ.[19]
Trong Diễn đàn Thương mại Việt Nam – EU tổ chức tại Thành phố Hồ Chí Minh ngày 29/9/2022, Chủ tịch Phòng Thương mại Châu Âu tại Việt Nam (EuroCham) Alain Cany cho biết, doanh nghiệp Việt Nam cần tập trung đáp ứng yêu cầu chất lượng và đảm bảo tăng trưởng xanh, bền vững. Để có thể cạnh tranh tại EU và tận dụng tối đa lợi thế từ các FTA đã ký, doanh nghiệp Việt Nam cần tuân thủ các tiêu chuẩn khắt khe về môi trường, đáp ứng nhu cầu về xu hướng tiêu dùng xanh, bền vững là tất yếu trên thế giới và là con đường bắt buộc để họ hướng tới, tham gia sâu vào chuỗi giá trị mới./.
Tác giả: Phương Ngân
Bài viết thể hiện quan điểm riêng của tác giả, không nhất thiết phản ánh quan điểm của Nghiên cứu Chiến lược. Mọi trao đổi học thuật và các vấn đề khác, quý độc giả có thể liên hệ với ban biên tập qua địa chỉ mail: [email protected]
Tài liệu tham khảo:
[1] Việt Nam News (2023), “Việt Nam, US issue Joint Leaders’ Statement on elevating ties to Comprehensive Strategic Partnership”, Việt Nam, US issue Joint Leaders’ Statement on elevating ties to Comprehensive Strategic Partnership (vietnamnews.vn)
[2] VNA (2022), “Vietnam, EU seek to boost cooperation in green, sustainable growth”, Vietnam, EU seek to boost cooperation in green, sustainable growth | Vietnam+ (VietnamPlus)
[3] Các cam kết chính (moit.gov.vn)
[4] Báo Công Thương (2019), “EU ưu tiên hỗ trợ Việt Nam phát triển kinh tế số” TTWTO VCCI – (Tin tức) EU ưu tiên hỗ trợ Việt Nam phát triển kinh tế số (trungtamwto.vn)
[5] Bộ Công Thương (2021), USAID công bố hỗ trợ các dự án năng lượng tái tạo dành cho Việt Nam, USAID công bố hỗ trợ các dự án năng lượng tái tạo dành cho Việt Nam (moit.gov.vn)
[6] An Bình (2023), EU sẽ hỗ trợ Việt Nam hiện thực hóa các mục tiêu kinh tế, EU sẽ hỗ trợ Việt Nam hiện thực hoá các mục tiêu kinh tế (moit.gov.vn)
[7] Vũ Khuê (2023), Việt Nam và Mỹ còn rất nhiều cơ hội hợp tác trong chuỗi cung ứng năng lượng, Việt Nam và Mỹ còn rất nhiều cơ hội hợp tác trong chuỗi cung ứng năng lượng – Nhịp sống kinh tế Việt Nam & Thế giới (vneconomy.vn).
[8] Ngọc An, Thảo Phương, Duy Phương và Thanh Hiền (2024), Mỹ xem xét công nhận Việt Nam có nền kinh tế thị trường: Hàng xuất khẩu chờ tin vui, Mỹ xem xét công nhận Việt Nam có nền kinh tế thị trường: Hàng xuất khẩu chờ tin vui – Tuổi Trẻ Online (tuoitre.vn)
[9] Nam Hằng (2015), EU sẽ công nhận Việt Nam là nền kinh tế thị trường, EU sẽ công nhận Việt Nam là nền kinh tế thị trường | Báo Dân trí (dantri.com.vn)
[10] ThS Nguyễn Hoàng Tuân (2024), Việt Nam đáp ứng các tiêu chí của nền kinh tế thị trường, Việt Nam đáp ứng các tiêu chí của nền kinh tế thị trường (vietnamhoinhap.vn).
[11] Nguyễn Anh Cường (2023), Human rights issues in Viet Nam – The United States of American relations, Human rights issues in Vietnam – The United States of America relations (tandfonline.com)
[12] Thanh Phương (2024), Mỹ quan ngại về việc kết án những người vận động nhân quyền ở Việt Nam, Mỹ quan ngại về việc kết án những người vận động nhân quyền ở Việt Nam (rfi.fr)
[13] VOA Tiếng Việt (2024), EU công bố báo cáo nhân quyền Việt Nam: ‘Không gian dân sự bị thu hẹp, EU công bố báo cáo nhân quyền Việt Nam: ‘Không gian dân sự bị thu hẹp’ (voatiengviet.com).
[14] Hải Yến (2024), Hàng xuất khẩu Việt Nam bị khởi xướng điều tra nhiều tại Mỹ, Ấn Độ, Indonesia, Báo Đầu tư, Hàng xuất khẩu Việt Nam bị khởi xướng điều tra nhiều tại Mỹ, Ấn Độ, Indonesia (baodautu.vn).
[15] Bộ Công thương (2024), Quy định mới của EU về các biện pháp khẩn cấp và tạm thời đối với kiểm soát an toàn thực phẩm, Quy định mới của EU về các biện pháp khẩn cấp và tạm thời đối với kiểm soát an toàn thực phẩm (moit.gov.vn)
[16] Báo Chính Phủ (2023), Bộ trưởng Nguyễn Hồng Diên: Hợp tác kinh tế, thương
mại Việt Nam – Mỹ thêm nhiều hành lang rộng mở, Hợp tác kinh tế, thương mại Việt Nam – Mỹ thêm nhiều hành lang rộng mở (baochinhphu.vn)
[17] PGS. TS. Bùi Hồng Hạnh (2020), Quan hệ Việt Nam – Liên minh châu Âu: Từ Hiệp định khung về hợp tác đến Hiệp định Thương mại tự do, Quan hệ Việt Nam – Liên minh châu Âu: Từ Hiệp định khung về hợp tác đến Hiệp định Thương mại tự do – Tạp chí Cộng sản (tapchicongsan.org.vn)
[18] Phan Trang (2024), EU đánh giá cao Việt Nam trong chuyển đổi năng lượng xanh, Báo Chính phủ, EU đánh giá cao Việt Nam trong chuyển đổi năng lượng xanh (baochinhphu.vn).
[19] Tô Cẩn, Hoa Lê (2017), Quan hệ Việt Nam – Mỹ dưới góc độ hợp tác phát triển kinh tế thương mại, Tạp chí Cộng sản, Quan hệ Việt Nam – Mỹ dưới góc độ hợp tác phát triển kinh tế thương mại – Tạp chí Cộng sản (tapchicongsan.org.vn)
[20] Báo Tin tức (2024), Mỹ là thị trường xuất khẩu lớn nhất của Việt Nam trong 5 tháng đầu năm 2024, Mỹ là thị trường xuất khẩu lớn nhất của Việt Nam trong 5 tháng đầu năm 2024 (kinhtetrunguong.vn)
[21] Nguyễn Hạnh (2024), Mỹ công nhận Việt Nam là nền kinh tế thị trường sẽ mang lại lợi ích cho cả hai nước, Cổng thông tin điện tử Sở Công thương tỉnh Nam Định, Mỹ công nhận Việt Nam là nền kinh tế thị trường sẽ mang lại lợi ích cho cả hai nước (namdinh.gov.vn)
[22] Simon Lewis (2024), US upgrades Vietnam in human-trafficking report despite concerns, Reuters, US upgrades Vietnam in human-trafficking report despite concerns | Reuters
[23] USAID (2024), USAID Supports Vietnam’s Green Growth (2024), USAID Supports Vietnam’s Green Growth | Vietnam | News | U.S. Agency for International Development
[24] US Embassy in Viet Nam (2022), INTERNATIONAL AGREEMENT TO SUPPORT VIETNAM’S AMBITIOUS CLIMATE AND ENERGY GOALS, International Agreement to Support Vietnam’s Ambitious Climate and Energy Goals – U.S. Embassy & Consulate in Vietnam (usembassy.gov)
[25] Murray Hiebert (2024), High time for the United States to Graduate Viet Nam from its non-market economy status, CSIS, High Time for the United States to Graduate Vietnam from Its Nonmarket Economy Status (csis.org)
