Bối cảnh đề xuất kế hoạch hòa bình của EU
Cuộc xung đột giữa Nga và Ukraine bùng nổ từ tháng 2/2022 đã kéo dài gần bốn năm, trở thành cuộc chiến đẫm máu nhất châu Âu kể từ Thế chiến II. Trong bối cảnh chiến sự vẫn giằng co, chưa bên nào có chiến thắng quyết định, dẫn tới tổn thất của các bên ngày càng gia tăng, chính quyền Mỹ dưới thời Tổng thống Donald Trump bất ngờ đưa ra một bản dự thảo kế hoạch hòa bình 28 điểm nhằm chấm dứt xung đột. Bản kế hoạch do Mỹ đề xuất, được soạn thảo bí mật với sự tham gia của kênh liên lạc không chính thức giữa Steve Witkoff – Đặc phái viên của Mỹ và Kirill Dmitriev – lãnh đạo Quỹ đầu tư trực tiếp Nga[i]. Đáng chú ý, bản kế hoạch yêu cầu Ukraine nhượng bộ đáng kể trước các đòi hỏi của Nga, bao gồm việc từ bỏ một phần lãnh thổ, hạn chế quy mô quân đội và từ bỏ tham vọng gia nhập NATO. Đổi lại, Nga sẽ phải rút quân khỏi một số khu vực chiếm đóng và cam kết không tiếp tục tấn công Ukraine, cùng với những đảm bảo an ninh chung cho Kiev. Tổng thống Trump đặt thời hạn chót đến ngày 27/11/2025 (Lễ Tạ ơn) để Ukraine chấp nhận kế hoạch này, công khai tuyên bố rằng “Tổng thống Zelenskiy sẽ phải thích kế hoạch này, nếu không thích thì cứ tiếp tục chiến đấu vậy”. Ông Trump còn nhắc lại cuộc gặp căng thẳng hồi đầu năm 2025 với ông Zelenskiy tại Phòng Bầu dục, nhấn mạnh rằng “Ukraine không nắm trong tay lá bài nào” và ám chỉ Ukraine buộc phải chấp nhận những điều mình không muốn[ii].
Đề xuất hòa bình của Mỹ gây chấn động và lo ngại sâu sắc cho chính quyền Kiev và các đồng minh châu Âu. Ngay sau khi nội dung bản kế hoạch bị rò rỉ, Ukraine và các nước EU đồng minh đã bày tỏ thái độ “báo động” trước những nhượng bộ quá mức dành cho Nga. Giới lãnh đạo châu Âu cho rằng dự thảo này chẳng khác nào một sự đầu hàng trước Điện Kremlin và có nguy cơ “thưởng cho kẻ tấn công bằng chính lãnh thổ của nạn nhân”. Chủ tịch Ủy ban châu Âu Ursula von der Leyen nhấn mạnh bất kỳ kế hoạch hòa bình khả tín nào cũng phải chấm dứt bạo lực, đảm bảo công lý và không được gieo mầm mống cho xung đột trong tương lai. Bà liệt kê ba nguyên tắc cốt lõi: không thay đổi biên giới bằng vũ lực, không giới hạn sức mạnh quân sự của Ukraine, và đảm bảo EU giữ vai trò trung tâm trong việc bảo đảm hòa bình cho Ukraine[iii]. Đây được xem là lời phê phán trực tiếp đối với các điểm trong kế hoạch của Mỹ đòi hỏi Ukraine nhượng địa và cắt giảm quân đội. Tương tự, Đại diện cấp cao về chính sách đối ngoại EU Kaja Kallas cảnh báo “Nga hoàn toàn không có quyền pháp lý đòi hỏi bất kỳ sự nhượng bộ nào từ quốc gia mà họ đã tấn công”, đồng thời gọi thời điểm này là “một thời khắc cực kỳ nguy hiểm cho tất cả các bên”[iv].
Trong bối cảnh đó, các lãnh đạo châu Âu đã tổ chức những cuộc họp khẩn cấp nhằm thống nhất lập trường chung. Vào cuối tuần trước thềm hạn chót 27/11, bên lề Hội nghị thượng đỉnh G20 tại Johannesburg (Nam Phi), lãnh đạo của Anh, Pháp, Đức cùng nhiều đồng minh phương Tây (trong đó có Canada, Phần Lan, Ý, Tây Ban Nha, Hà Lan, Na Uy, Nhật Bản…) đã nhóm họp khẩn để thảo luận về đề xuất hòa bình của Mỹ. Một tuyên bố chung sau đó được 11 nước phương Tây (bao gồm cả EU) ký kết, khẳng định dự thảo 28 điểm của Mỹ chứa “những yếu tố quan trọng cho một nền hòa bình công bằng và bền vững” nhưng “cần phải được bổ sung và chỉnh sửa thêm”[v]. Các đồng minh nhấn mạnh nguyên tắc “biên giới không thể thay đổi bằng vũ lực”, bày tỏ “quan ngại về đề xuất giới hạn lực lượng vũ trang Ukraine”, và tuyên bố bất cứ quyết định nào liên quan đến NATO hay EU trong thỏa thuận hòa bình đều phải có sự đồng thuận của các thành viên hai khối này. Những phát biểu ngoại giao thận trọng trên phản ánh nỗ lực của châu Âu nhằm tránh đối đầu trực diện với Washington. Theo một bài phân tích của ABC News, các lãnh đạo châu Âu tỏ ra “hết sức kiềm chế để không chọc giận Trump”, lựa chọn ngôn từ rất ngoại giao khi góp ý kế hoạch của Mỹ[vi]. Tương tự, Tổng thống Pháp Emmanuel Macron đón nhận nỗ lực hòa bình của Mỹ nhưng nhấn mạnh “đề xuất hiện tại cần được tăng cường thêm và không được để Ukraine rơi vào cảnh dễ bị tổn thương”. Ông cảnh báo nếu Ukraine cắt giảm quân đội và làm theo kế hoạch của Trump, Nga “sẽ phản bội lời hứa và quay lại” gây hấn ngay khi không có yếu tố răn đe.
Rõ ràng, mục đích của EU khi đưa ra bản kế hoạch hòa bình riêng là nhằm điều chỉnh những điểm bất hợp lý (theo quan điểm của EU) trong đề xuất của Mỹ, bảo vệ các lợi ích cốt lõi và chủ quyền của Ukraine, đồng thời duy trì sự thống nhất của phương Tây trong xử lý cuộc khủng hoảng. Như Thủ tướng Anh Keir Starmer phát biểu, châu Âu nhiều lần chứng kiến Nga nói muốn hòa bình nhưng hành động lại trái ngược, nên phương Tây cần một thỏa thuận bảo đảm chắc chắn chứ không phải sự nhân nhượng ngây thơ. Thủ tướng Đức Friedrich Merz cũng nhấn mạnh châu Âu phải tham gia vào mọi tiến trình hòa bình, và “kết thúc chiến tranh chỉ có thể đạt được với sự đồng ý vô điều kiện của Ukraine”. Ông Merz cảnh báo: “Nếu Ukraine thua và có thể sụp đổ, điều đó sẽ tác động đến toàn bộ chính trị châu Âu và cả châu lục”. Tuy có cơ hội để chấm dứt chiến tranh, “nhưng chúng ta vẫn còn khá xa mới đạt được một kết quả tốt đẹp cho tất cả” – phản ánh quan điểm châu Âu rằng hòa bình cần phải công bằng và bền vững, chứ không thể ép buộc Ukraine đầu hàng.
Trước sức ép đồng loạt từ Ukraine và châu Âu, chính quyền Trump tỏ ý sẵn sàng điều chỉnh kế hoạch. Tổng thống Trump tuyên bố bản kế hoạch 28 điểm “không phải đề nghị cuối cùng” và Washington “sẽ tiếp thu ý kiến để hoàn thiện”. Thực tế, phái đoàn Mỹ và Ukraine đã nhóm họp tại Geneva (Thụy Sĩ) từ ngày 23/11/2025 để thảo luận chi tiết kế hoạch. Đáng chú ý, các quan chức cấp cao châu Âu lần đầu tiên tham gia trực tiếp vào các cuộc đàm phán này cùng Mỹ và Ukraine, mang theo một bản đề xuất đã chỉnh sửa 28 điểm do Anh, Pháp, Đức soạn thảo[vii]. Việc EU khẩn trương đưa ra phương án đối ứng trong vòng vài ngày cho thấy quyết tâm của châu Âu nhằm “làm mềm” tối đa những điều khoản bất lợi cho Ukraine trong kế hoạch gốc của Mỹ.
Nội dung chính của kế hoạch hòa bình của EU và điểm khác biệt so với bản của Mỹ
Bản kế hoạch hòa bình 28 điểm phiên bản châu Âu được xây dựng dựa trên đề xuất gốc của Mỹ nhưng có chỉnh sửa từng điểm một để phản ánh lợi ích của Ukraine và đồng minh châu Âu[viii]. Dưới đây là những nội dung chính của kế hoạch EU và so sánh với bản gốc do Mỹ đề xuất:
Về chủ quyền và biên giới: EU khẳng định lại chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ của Ukraine là nguyên tắc bất di bất dịch (Điểm 1 của kế hoạch EU). Điều này hàm ý bác bỏ mọi hành động sáp nhập lãnh thổ bằng vũ lực. Trái lại, kế hoạch của Mỹ lại mặc nhiên công nhận các vùng lãnh thổ Ukraine mà Nga đang chiếm đóng là “lãnh thổ Nga trên thực tế”. Cụ thể, theo dự thảo bị rò rỉ, Crimea, toàn bộ Luhansk và Donetsk sẽ được thừa nhận do Nga kiểm soát; lực lượng Ukraine phải rút khỏi những phần vùng Donetsk mà họ còn nắm giữ; còn ở các tỉnh Kherson và Zaporizhzhia thì đường chiến tuyến hiện tại sẽ được “đóng băng” làm ranh giới tạm thời. Những điều khoản này đồng nghĩa với việc Ukraine mất vĩnh viễn bán đảo Crimea và phần lớn vùng Donbas vào tay Nga, đồng thời phải chấp nhận đình chiến tại chỗ ở mặt trận miền Nam (nghĩa là từ bỏ ý định giải phóng nốt các phần lãnh thổ còn bị chiếm).
Khác biệt: Bản kế hoạch EU đã loại bỏ hoàn toàn điều khoản công nhận lãnh thổ do Nga chiếm đóng. Thay vì quy định trước vùng nào thuộc Nga, kế hoạch EU nêu rõ: “Các cuộc đàm phán về trao đổi lãnh thổ sẽ bắt đầu từ chính đường Liên lạc (tức chiến tuyến hiện tại), thay vì định trước rằng một số khu vực phải được coi là ‘lãnh thổ Nga trên thực tế’”[ix]. Điều này có nghĩa là không có vùng đất nào được mặc nhiên trao cho Nga; mọi vấn đề lãnh thổ gây tranh cãi sẽ phải đàm phán song phương sau khi ngừng bắn dựa trên thực trạng kiểm soát hiện tại. Hơn nữa, kế hoạch EU yêu cầu “các bên cam kết không dùng vũ lực để thay đổi thỏa thuận lãnh thổ một khi đã đạt được”, kèm cảnh báo rằng mọi bảo đảm an ninh sẽ bị tước bỏ nếu có bên vi phạm điều này (Điểm 22). Đây là nỗ lực của châu Âu nhằm tránh hợp thức hóa các hành vi chiếm đóng bằng vũ lực, giữ vững nguyên tắc “biên giới không thể xác lập qua nòng súng” như bà von der Leyen đã tuyên bố.
Về vấn đề rút quân và ngừng bắn: Kế hoạch Mỹ yêu cầu cả hai bên rút quân về các địa điểm đã thỏa thuận để một lệnh ngừng bắn có hiệu lực ngay lập tức. Trên thực tế, với việc Ukraine phải từ bỏ các vùng đang kiểm soát ở Donetsk theo kế hoạch gốc, quân đội Ukraine sẽ phải rút lui khỏi một số vị trí tiền tuyến để thiết lập đường biên ngừng bắn mới, đáp ứng đòi hỏi của Nga về việc không có lực lượng Ukraine trên phần lãnh thổ mà Nga tuyên bố sáp nhập. Kế hoạch EU sửa đổi điều khoản này theo hướng có lợi cho Ukraine hơn: “Các tranh chấp lãnh thổ khác sẽ được giải quyết sau khi ngừng bắn”, hàm ý Ukraine sẽ không phải rút quân ngay lập tức khỏi bất kỳ phần lãnh thổ nào để đổi lấy thỏa thuận đình chiến. Nói cách khác, không có chuyện Ukraine phải giao đất trước mới được ngừng bắn; việc rút quân tại những khu vực tranh chấp (như phần do Ukraine kiểm soát ở Donetsk) sẽ tùy thuộc kết quả đàm phán tiếp theo. Cách tiếp cận “ngừng bắn trước, phân định sau” này giúp tránh cho Ukriane nguy cơ phải nhượng lãnh thổ vô điều kiện ngay tại thời điểm ký kết hòa bình. Ngoài ra, EU còn cương quyết đòi hỏi Ukraine được khôi phục quyền kiểm soát Nhà máy điện hạt nhân Zaporizhzhia (ZNPP) – cơ sở mà Nga đang chiếm đóng. Trong kế hoạch Mỹ ban đầu, ZNPP dự kiến sẽ do Nga và Ukraine đồng quản lý hoặc chia sẻ lợi ích. Nhưng theo thông tin ban đầu về đề xuất của châu Âu, ZNPP phải được trả lại dưới sự giám sát của Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Quốc tế (IAEA), và sản lượng điện từ nhà máy sẽ được chia sẻ đồng đều 50-50 giữa Nga và Ukraine. Điều khoản này nhằm đảm bảo an ninh năng lượng cho Ukraine, không để Nga tiếp tục dùng ZNPP làm đòn bẩy gây sức ép.
Về quy chế trung lập và triển vọng gia nhập NATO của Ukraine: Kế hoạch Mỹ yêu cầu Ukraine vĩnh viễn từ bỏ tham vọng gia nhập NATO. Cụ thể, bản dự thảo gốc đề xuất Ukraine sẽ bị cấm vĩnh viễn không được gia nhập liên minh quân sự NATO, và NATO cũng phải cam kết “không mở rộng thêm về phía đông. Ngoài ra, NATO sẽ không bao giờ triển khai lực lượng thường trực trên lãnh thổ Ukraine. Đây là những nhượng bộ lớn đúng theo yêu cầu lâu nay của Nga nhằm duy trì Ukraine như một quốc gia trung lập, phi NATO. Ngược lại, kế hoạch của EU tìm cách nới lỏng hoặc loại bỏ những ràng buộc vĩnh viễn này. Thay vì bắt Ukraine ký bỏ tư cách ứng viên NATO, bản EU viết: “Việc Ukraine gia nhập NATO phụ thuộc vào đồng thuận của các thành viên NATO, mà hiện tại đồng thuận này chưa tồn tại” (Điểm 7). Cách diễn đạt uyển chuyển này tránh cấm cửa Ukraine hoàn toàn, chỉ khẳng định thực tế rằng ở thời điểm hiện tại Ukraine chưa thể vào NATO do thiếu đồng thuận. Điều khoản này để ngỏ tương lai: nếu sau này các nước NATO đồng ý, Ukraine vẫn có cơ hội gia nhập. Bên cạnh đó, kế hoạch EU xóa bỏ hoàn toàn điểm cấm NATO mở rộng – nội dung “NATO sẽ không mở rộng thêm” ở điểm 3 của kế hoạch Mỹ đã bị xóa khỏi bản EU. Mặc dù EU đồng ý với nguyên tắc “NATO không đóng quân thường trực tại Ukraine thời bình” (Điểm 8), nhưng họ không chấp nhận việc đóng sập cánh cửa NATO đối với Ukraine trong dài hạn. Thậm chí, EU còn lồng vào bản kế hoạch tuyên bố rằng “Ukraine có quyền gia nhập EU” và sẽ được hưởng quy chế tiếp cận thị trường EU ưu đãi trong khi chờ xét duyệt tư cách thành viên (Điểm 11). Việc đưa viễn cảnh thành viên EU vào thỏa thuận hòa bình thể hiện quyết tâm của châu Âu trong việc gắn Ukraine với quỹ đạo châu Âu, khẳng định như lời bà von der Leyen: “Ukraine phải có quyền tự do lựa chọn định mệnh của mình – và họ đã chọn tương lai châu Âu”. Đây là điểm khác biệt căn bản với lập trường của Nga vốn muốn kéo Ukraine khỏi phương Tây.
Về giới hạn sức mạnh quân sự của Ukraine: Bản kế hoạch Mỹ yêu cầu cắt giảm đáng kể quân đội Ukraine. Theo đó, quy mô quân đội Ukraine sẽ bị giới hạn ở mức 600.000 quân nhân, tức chỉ bằng khoảng 2/3 lực lượng hiện tại của Ukraine (ước tính trước chiến tranh Ukraine có khoảng 900.000 quân thường trực). Điều này vấp phải phản ứng dữ dội từ Ukraine và châu Âu – họ lo ngại một khi quân đội Ukraine yếu đi, Nga có thể quay trở lại tấn công bất cứ lúc nào. Nhận thức rõ điều đó, bản kế hoạch EU điều chỉnh tăng trần quân số cho Ukraine. Cụ thể, đề xuất EU cho phép Ukraine duy trì lực lượng lên tới 800.000 quân trong thời bình (Điểm 6). Con số này gần bằng quy mô nhân lực quân đội Ukraine hiện nay, đảm bảo Ukraine không phải giải ngũ ồ ạt binh sĩ sau hòa bình. Chủ tịch EC von der Leyen công khai ủng hộ điều chỉnh này khi tuyên bố “không được áp đặt trần giới hạn quân đội Ukraine” bởi làm vậy sẽ khiến Ukraine dễ bị tổn thương trước các cuộc tấn công trong tương lai. Như vậy, khác biệt rõ rệt là kế hoạch EU xóa bỏ ý định làm suy yếu lâu dài sức mạnh quân sự của Ukraine – một nhượng bộ nguy hiểm mà kế hoạch Mỹ ban đầu dành cho Nga. Ngoài ra, EU còn bổ sung một số chi tiết về bố trí lực lượng NATO ở khu vực: NATO sẽ triển khai máy bay chiến đấu luân phiên ở Ba Lan (Điểm 9) để răn đe Nga, đồng thời vẫn giữ cam kết không đồn trú thường trực ở Ukraine (Điểm 8) như một đảm bảo với phía Nga. Sự điều chỉnh này nhằm tăng cường khả năng phòng thủ vòng ngoài cho Ukraine mà không vi phạm lằn ranh đỏ của Nga về hiện diện quân sự NATO sát biên giới.
Về đảm bảo an ninh cho Ukraine: Một trong những đòi hỏi quan trọng nhất của Ukraine là có được bảo đảm an ninh mang tính ràng buộc tương tự Điều 5 của NATO (điều khoản phòng thủ tập thể – một nước bị tấn công là tất cả phản ứng). Bản kế hoạch Mỹ tuy cũng đề cập sẽ có “đảm bảo an ninh mạnh mẽ” cho Ukraine, nhưng chỉ vỏn vẹn một dòng mơ hồ và thiếu chi tiết: “Ukraine sẽ nhận được những đảm bảo an ninh vững chắc. Điều này bị phía Ukraine và châu Âu chê trách là quá chung chung, không có cơ chế thực thi rõ ràng. Vì vậy, kế hoạch EU đã cụ thể hóa bảo đảm an ninh thành một điều khoản chi tiết: Hoa Kỳ sẽ cung cấp cho Ukraine một đảm bảo an ninh mô phỏng Điều 5 của NATO (Điểm 10). Hiểu đơn giản, Mỹ sẽ đóng vai trò như “lá chắn” cam kết bảo vệ Ukraine nếu nước này lại bị tấn công, tương tự cách NATO bảo vệ các thành viên. Tuy nhiên, đảm bảo này cũng kèm theo một số điều kiện ràng buộc do Mỹ đưa ra: (a) Ukraine phải trả một khoản chi phí hoặc nhượng bộ nào đó cho Mỹ để đổi lấy bảo đảm an ninh (Điểm 10a); (b) Nếu Ukraine chủ động tấn công xâm lấn lãnh thổ Nga, đảm bảo an ninh sẽ bị hủy bỏ (Điểm 10b); và (c) Nếu Nga quay trở lại tấn công Ukraine, ngoài phản ứng quân sự mạnh mẽ, tất cả các lệnh trừng phạt toàn cầu sẽ được tái áp đặt, mọi sự công nhận hay lợi ích mà Nga nhận được từ thỏa thuận này sẽ bị rút lại (Điểm 10c). Những tiểu mục trên nhằm ràng buộc trách nhiệm các bên: Ukraine không được khiêu khích Nga trước, còn Nga nếu tái phạm sẽ chịu hậu quả nặng nề về quân sự và kinh tế. Mặc dù vai trò trung tâm của Mỹ trong việc bảo vệ Ukraine sau hòa bình có thể khiến Nga dè dặt, nhưng đây là điều kiện tiên quyết để Ukraine chấp nhận ngừng bắn. Tổng thống Pháp Macron ủng hộ việc phải gia cố thêm các yếu tố răn đe trong thỏa thuận, ông nói “Ukraine không bao giờ được để ở thế mong manh”. Kế hoạch EU đã hiện thực hóa điều đó tốt hơn so với bản gốc của Mỹ.
Về sử dụng tài sản Nga bị đóng băng để tái thiết Ukraine: Đây là điểm khác biệt đáng kể về lợi ích tài chính giữa hai kế hoạch. Phương Tây hiện đang phong tỏa khoảng 300 tỷ USD tài sản của Nga (chủ yếu là dự trữ ngoại hối) ở các ngân hàng phương Tây. Kế hoạch của Mỹ đề xuất sử dụng 100 tỷ USD trong số đó vào một quỹ đầu tư do Mỹ dẫn dắt để tái thiết và đầu tư tại Ukraine, đặc biệt nhằm khai thác các cơ hội kinh doanh tại đây. Đáng chú ý, Mỹ dự kiến nhận 50% lợi nhuận thu được từ quỹ đầu tư tái thiết này như một dạng “hoa hồng” cho vai trò lãnh đạo. Phần còn lại sẽ được đưa vào một quỹ đầu tư chung Mỹ-Nga riêng biệt. Cách sắp xếp này gây nghi ngại cho châu Âu, bởi EU mới là bên kề cận Ukraine nhất và chịu ảnh hưởng trực tiếp, nhưng lại không được nhắc đến trong cấu trúc quỹ đầu tư do Mỹ dẫn dắt. Quan trọng hơn, việc chia lợi nhuận từ tài sản Nga có thể bị xem như hợp tác làm ăn với tài sản của kẻ tấn công (theo quan điểm của EU), thay vì dùng toàn bộ số tiền để bồi thường thiệt hại cho nạn nhân. Do đó, bản kế hoạch EU đã phản đối đề xuất của Mỹ về việc sử dụng tài sản Nga theo cách trên. Thay vào đó, EU đưa ra nguyên tắc: “Ukraine sẽ được tái thiết hoàn toàn và được bồi thường tài chính, bao gồm thông qua các tài sản nhà nước Nga – số tài sản này sẽ vẫn bị phong tỏa cho đến khi Nga bồi thường thiệt hại cho Ukraine” (Điểm 14). Nói cách khác, toàn bộ tài sản Nga bị đóng băng sẽ được giữ nguyên cho đến khi Nga đồng ý trả tiền bồi thường, và chúng sẽ được dùng để phục vụ trực tiếp cho việc tái thiết Ukraine chứ không phải đầu tư sinh lời cho bất kỳ bên thứ ba nào. Quan điểm này phù hợp với đòi hỏi trước nay của EU về việc dùng tài sản Nga để bồi thường chiến tranh cho Ukraine, đồng thời loại bỏ ý định của Mỹ trong việc hưởng lợi tài chính từ quỹ tái thiết. Điều này có thể dẫn tới mâu thuẫn lợi ích giữa Mỹ và EU, nhưng phản ánh lập trường cứng rắn hơn của châu Âu.
Về viện trợ kinh tế và tái thiết: Cả hai kế hoạch đều nói đến một gói tái thiết quy mô lớn cho Ukraine sau chiến tranh. Bản kế hoạch Mỹ phác thảo việc đầu tư vào các ngành công nghiệp tăng trưởng cao ở Ukraine, hợp tác Mỹ-Ukraine để khôi phục và vận hành hệ thống năng lượng (đường ống, kho chứa khí đốt), phát triển hạ tầng, khai thác tài nguyên khoáng sản, v.v.. Đồng thời Mỹ cũng đề xuất ký với Nga một Hiệp định hợp tác kinh tế dài hạn trong các lĩnh vực năng lượng, tài nguyên, công nghệ cao, Bắc Cực… và mời Nga quay lại nhóm G8 như một phần thưởng nếu hòa bình được thực thi. Những điểm này cho thấy cách tiếp cận của Mỹ: dùng lợi ích kinh tế để khuyến khích Nga chấp nhận thỏa thuận và khép lại chiến tranh bằng việc tái hòa nhập Nga vào kinh tế toàn cầu. Về phía EU, bản kế hoạch của họ giữ lại đa số các sáng kiến tái thiết nhưng nhấn mạnh vai trò quốc tế và đa phương hơn. Cụ thể, EU đề xuất thiết lập một “Quỹ Phát triển Ukraine toàn cầu” để đầu tư vào các ngành mũi nhọn (công nghệ, trung tâm dữ liệu, AI…); hợp tác Mỹ-Ukraine trong khôi phục và vận hành hạ tầng năng lượng; liên doanh khôi phục các vùng bị tàn phá; một gói tài chính đặc biệt do Ngân hàng Thế giới cung cấp để đẩy nhanh nỗ lực tái thiết (Điểm 12). Các nội dung này tương đồng với kế hoạch Mỹ nhưng mang tính quốc tế hơn (có sự tham gia của WB, có thể cả EU). Về phần hợp tác với Nga, bản EU vẫn chấp nhận từng bước gỡ bỏ trừng phạt cho Nga và việc mời Nga trở lại G8 (Điểm 13), tuy nhiên việc này chắc chắn sẽ đi kèm điều kiện Nga tuân thủ thỏa thuận và đền bù thiệt hại (như nêu ở Điểm 14). Nhìn chung, EU không phản đối việc “cây gậy và củ cà rốt” – tức thưởng cho Nga bằng hội nhập kinh tế nếu họ giữ hòa bình, nhưng châu Âu muốn đảm bảo Ukraine được bơm tối đa nguồn lực tái thiết từ tài sản Nga và cộng đồng quốc tế, chứ không biến nỗ lực tái thiết thành dự án đầu tư sinh lợi cho bất kỳ cường quốc nào.
Về vấn đề ngôn ngữ và quyền của cộng đồng thiểu số: Theo các nguồn tin, bản kế hoạch 28 điểm của Mỹ có điều khoản yêu cầu “tiếng Nga trở thành ngôn ngữ chính thức của Ukraine”. Đây dường như là một nhượng bộ nhằm xoa dịu Điện Kremlin, vốn biện minh cho cuộc chiến bằng lập luận “bảo vệ người nói tiếng Nga” ở Ukraine. Nếu áp dụng, Ukraine sẽ phải sửa Hiến pháp để đặt tiếng Nga ngang hàng tiếng Ukraine – một động thái nhạy cảm về chủ quyền văn hóa. Nhận thấy điều này quá mức chịu đựng đối với xã hội Ukraine, kế hoạch EU đã không chấp nhận yêu cầu trên. Thay vào đó, EU lồng ghép một điều khoản về bảo vệ quyền của các nhóm thiểu số: “Ukraine sẽ áp dụng các quy định của EU về khoan dung tôn giáo và bảo vệ các dân tộc thiểu số ngôn ngữ” (Điểm 20). Điều này ngầm ám chỉ Ukraine phải tôn trọng quyền lợi của cộng đồng nói tiếng Nga, nhưng không bắt buộc phải công nhận tiếng Nga là quốc ngữ. Với cách tiếp cận này, EU đáp ứng phần nào mối quan tâm của Nga về người nói tiếng Nga, song vẫn gìn giữ chủ quyền văn hóa-ngôn ngữ của Ukraine. Thủ tướng Canada Mark Carney nhận xét rằng bất kỳ thỏa thuận hòa bình nào cũng nên tôn trọng “bản sắc dân tộc và lựa chọn có chủ quyền của Ukraine”, do đó ép buộc về ngôn ngữ chính thức là không phù hợp (quan điểm này được chia sẻ bên lề G20).
Về cơ chế giám sát thực thi hòa bình: Cả hai bản kế hoạch đều đề xuất thành lập một cơ chế quốc tế để giám sát và thực thi thỏa thuận. Điểm này thể hiện sự thận trọng bởi mức độ mất lòng tin sâu sắc giữa các bên sau gần 4 năm giao tranh. Theo dự thảo Mỹ, sẽ có một “Hội đồng Hòa bình” để bảo đảm các điều khoản được tuân thủ, và đặc biệt cơ chế này sẽ do chính Tổng thống Donald J. Trump làm Chủ tịch (bản EU Điểm 27). EU đồng ý duy trì cơ chế này, thể hiện qua việc không loại bỏ điểm về “Hội đồng Hòa bình do Tổng thống Trump đứng đầu” trong bản dự thảo của họ. Tuy nhiên, EU bổ sung rằng Hội đồng hay Lực lượng giám sát sẽ có sự tham gia của Mỹ, Ukraine, Nga và các nước châu Âu (Điểm 15). Điều đó đảm bảo đây là một nỗ lực đa phương, không phải Mỹ đơn phương giám sát. Hơn nữa, EU nhấn mạnh thỏa thuận hòa bình 28 điểm sau khi ký sẽ có giá trị ràng buộc pháp lý đối với các bên (Điểm 27), và phải kèm chế tài xử phạt cụ thể nếu vi phạm (đoạn cuối Điểm 27). Sự hiện diện của châu Âu trong cơ chế giám sát là rất quan trọng, vì EU muốn đảm bảo tiếng nói của mình trong việc thực thi hòa bình, thay vì để mọi thứ do Mỹ và Nga định đoạt. Điều này cũng giúp trấn an Ukraine rằng EU sẽ tiếp tục sát cánh để bảo vệ lợi ích của Kiev trong dài hạn.
Tóm lại, bản kế hoạch hòa bình phiên bản EU đã giữ nguyên khung sườn 28 điểm như bản gốc của Mỹ nhưng sửa đổi nhiều nội dung quan trọng nhằm cân bằng hơn giữa hai bên xung đột. Nếu kế hoạch gốc do Mỹ soạn thảo bị chỉ trích là “quá thiên vị Nga” khi hầu hết các điểm chính đều đáp ứng các yêu cầu của Nga thì phiên bản EU đã đẩy lùi các giới hạn bất lợi đó. EU tăng cường yếu tố răn đe và bảo đảm an ninh cho Ukraine, loại bỏ hoặc trì hoãn những nhượng bộ lãnh thổ, đồng thời không để Nga được nhận thành quả mà không có điều kiện kèm theo (như yêu cầu bồi thường mới bỏ phong tỏa tài sản). Mặc dù vậy, kế hoạch EU vẫn chứa đựng các nhượng bộ nhất định theo hướng Ukraine sẽ không dùng vũ lực để đòi lại các vùng lãnh thổ bị chiếm và sẵn sàng đàm phán tương lai các vùng này với Nga (Điểm 21). Nói cách khác, Ukraine sẽ phải chấp nhận thực tế mất quyền kiểm soát một phần lãnh thổ trong giai đoạn trước mắt để đạt được lệnh ngừng bắn. Đây vẫn là sự nhượng bộ lớn sau gần 4 năm chiến đấu hy sinh. Tuy vậy, các điều chỉnh của EU đã giảm thiểu đáng kể mức “đầu hàng” so với phương án ban đầu: Ukraine không phải tuyên bố thua cuộc hay công nhận thất bại lãnh thổ ngay, mà giữ được thể diện với cam kết “sẽ đàm phán sau”. Điều này phản ánh mục tiêu của EU là tìm kiếm hòa bình nhưng không bằng mọi giá, phải là hòa bình công bằng và bền vững, như chính lời Chủ tịch EC: “Hòa bình phải chấm dứt bạo lực nhưng không được gieo mầm mống cho xung đột tương lai”
Phản ứng và động thái của các bên liên quan
Phía Ukraine
Chính phủ Ukraine, đứng đầu là Tổng thống Volodymyr Zelenskiy, rơi vào tình thế “tiến thoái lưỡng nan” trước sức ép của bản kế hoạch hòa bình. Ngay từ đầu, Kiev đã tỏ rõ thái độ không chấp nhận các điều khoản “đầu hàng” mà kế hoạch Mỹ đưa ra. Ông Zelenskiy nhiều lần gọi những đòi hỏi nhượng lãnh thổ hay từ bỏ NATO là không thể chấp nhận, tương đương với đầu hàng lợi ích dân tộc. Trong bài phát biểu tối ngày 21/11/2025, Tổng thống Zelenskiy đã thẳng thắn thừa nhận với người dân: “Giờ đây, Ukraine đang đối mặt một lựa chọn vô cùng khó khăn – hoặc là đánh mất phẩm giá, hoặc là mạo hiểm đánh mất đi một đối tác quan trọng”. Câu nói này phản ánh hai kịch bản ông phải cân nhắc: nếu chấp nhận kế hoạch (tức nhượng bộ Nga), đó sẽ là mất mát danh dự, chủ quyền của Ukraine; nhưng nếu khước từ, Ukraine có nguy cơ mất sự ủng hộ sống còn từ Mỹ – đối tác quân sự quan trọng nhất. Ông nhấn mạnh sẽ “chiến đấu cả ngày lẫn đêm để ít nhất hai giá trị không bị xem nhẹ – đó là phẩm giá và tự do của người Ukraine”, cho thấy Kiev kiên quyết bảo vệ những nguyên tắc cốt lõi (không từ bỏ chủ quyền lãnh thổ, độc lập quyết định tương lai). Đồng thời, để xoa dịu chính quyền ông Trump, Tổng thống Zelenskiy cũng nói rằng “Chúng tôi trân trọng nỗ lực của Hoa Kỳ, Tổng thống Trump và đội ngũ của ông ấy nhằm chấm dứt chiến tranh. Nhưng kế hoạch này cần đảm bảo một nền hòa bình thực sự và xứng đáng”. Đây là cách ông vừa giữ quan hệ tốt với đồng minh Mỹ, vừa ngầm nêu điều kiện rằng hòa bình phải bảo toàn danh dự cho Ukraine.
Trên thực tế, lập trường chính thức của Kiev là không bác bỏ thẳng thừng kế hoạch do Mỹ đề xuất, nhưng cũng không đồng ý ngay lập tức. Giới chức Ukraine chọn cách tiếp cận xây dựng, tham gia đàm phán để điều chỉnh nội dung thay vì từ chối bàn thảo. Nhiều nguồn tin cho biết phái đoàn Ukraine đã phối hợp chặt chẽ với Anh, Pháp, Đức để soạn thảo bản phản đề xuất 28 điểm đáp lại kế hoạch của Trump. Chánh văn phòng Tổng thống Ukraine Andriy Yermak dẫn đầu đoàn Ukraine tới Geneva thương thảo cùng Mỹ và EU, thể hiện tinh thần chủ động đưa ra phương án của mình. Ngay trước cuộc gặp Geneva, Tổng thống Zelenskiy đã điện đàm với lãnh đạo Anh, Đức, Pháp để thống nhất quan điểm và nhờ họ hậu thuẫn yêu cầu chỉnh sửa của Ukraine. Kết quả, đoàn châu Âu mang tới Geneva đúng những đề xuất nâng trần quân số 800.000, không định trước biên giới, v.v. – đều là điều Kiev mong muốn. Một quan chức EU tiết lộ: Ukraine “đã cứng rắn giữ vững” yêu cầu nâng trần quân đội từ 600.000 lên 800.000 và các đồng minh châu Âu nhất trí hậu thuẫn. Việc này cho thấy Ukraine và EU phối hợp ăn ý để đấu tranh thay đổi các điểm bất lợi trong kế hoạch.
Tuy nhiên, không phải vì thế mà nội bộ Ukraine hoàn toàn ủng hộ bản kế hoạch hòa bình, dù là đã chỉnh sửa. Dư luận người dân Ukraine có phản ứng rất tiêu cực trước ý tưởng nhượng bộ Nga. Theo kết quả thăm dò của Viện Xã hội học Quốc tế Kiev (KIIS), 75% người Ukraine phản đối mạnh mẽ kế hoạch hòa bình kiểu này, và 70% tin rằng nếu chấp nhận thỏa thuận, Nga rồi sẽ lại tấn công Ukraine lần nữa. Đây là tâm lý dễ hiểu sau những gì người dân đã trải qua: đa số cho rằng nhượng bộ sẽ chỉ đem lại một giai đoạn nghỉ ngơi tạm thời để Nga tái vũ trang. Nhiều quân nhân ngoài tiền tuyến phát biểu thẳng thừng: các điều khoản như cắt quân số hay từ bỏ đất đai chẳng khác nào đầu hàng vô điều kiện sau bao hy sinh xương máu. Việc này đặt Zelenskiy vào tình thế khó khăn về đối nội. Suốt gần 4 năm qua, chính quyền Kiev tuyên truyền mạnh mẽ thông điệp “không nhượng một tấc đất”, biến cố này buộc họ phải chuẩn bị tâm lý người dân cho một khả năng đau đớn. Ngày 21/11, ông Zelenskiy đã ghi hình một bài diễn văn 10 phút trước phủ Tổng thống, nhìn nhận “hiện là một trong những thời khắc khó khăn nhất lịch sử chúng ta” và “áp lực với Ukraine đang ở mức nặng nề nhất”. Ông thừa nhận Ukraine “có thể phải đối mặt với lựa chọn rất khó” và bóng gió rằng chính quyền có thể phải chấp nhận những yêu cầu hết sức khó chịu. Giới quan sát cho rằng đây là bước “dọn đường dư luận” để nếu sau này Ukraine ký thỏa thuận nhượng bộ thì người dân không quá sốc. Tuy nhiên, có thể thấy rủi ro chính trị nội bộ cho Zelenskiy là rất lớn. Ông bước vào cuộc đàm phán Geneva trong khi tín nhiệm đang suy giảm do vụ bê bối tham nhũng lớn vừa lộ ra, liên quan tới công ty năng lượng hạt nhân Energoatom và một số cộng sự thân cận. Việc nhượng bộ Nga có thể châm ngòi bất ổn chính trị, xã hội tại Ukraine. Chuyên gia Timothy Ash thuộc viện Chatham House (Anh) cảnh báo: “Nếu Zelenskiy chấp nhận kế hoạch này, tôi dự đoán sẽ có bất ổn chính trị, xã hội và kinh tế nghiêm trọng ở Ukraine”. Quả thực, viễn cảnh phản kháng quần chúng hoặc thậm chí đảo chính cung đình không thể loại trừ nếu chính phủ bị xem là “bán nước”. Ông Zelenskiy chắc chắn ý thức được điều đó, nên ông luôn nhấn mạnh “sẽ không bao giờ phản bội Ukraine” và cố gắng giành được các điều chỉnh để thỏa thuận cuối cùng dễ chấp nhận hơn đối với người dân.
Dù áp lực nặng nề, nhưng Ukraine cũng tỏ dấu hiệu mềm dẻo hơn sau các cuộc đàm phán. Theo một số nguồn tin từ Geneva, phía Ukraine đã tỏ ý “mở cửa” cho khả năng nhượng bộ lãnh thổ có giới hạn. Cụ thể, Tổng thống Zelenskiy được cho là “sẵn sàng chấp nhận nhường quyền kiểm soát một số lãnh thổ” để đạt được hòa bình, tuy chưa công bố chi tiết. Đây là bước lùi đáng kể so với lập trường “không nhượng đất” trước đây, thể hiện sự thực dụng của Kiev khi đối mặt thực tế quân sự bất lợi. Suốt nhiều tháng qua, cục diện chiến trường dần xấu đi đối với Ukraine: Nga chậm mà chắc mở rộng kiểm soát quanh mặt trận Donetsk (Avdiivka), đồng thời tăng cường tập kích hạ tầng năng lượng Ukraine khiến hàng triệu dân rơi vào cảnh mất điện, mất sưởi khi đông đến. Lực lượng Ukraine cũng suy giảm nhân lực, lâm vào tình trạng thiếu quân nghiêm trọng khi nhiều binh sĩ thương vong hoặc kiệt sức. Viện trợ phương Tây có dấu hiệu chậm lại, trong khi Nga huy động được thêm lính và vũ khí. Đứng trước nguy cơ bại trận nếu chiến tranh kéo dài, giới lãnh đạo ở Kiev buộc phải cân nhắc giải pháp hòa bình dù kém lý tưởng.
Tựu trung, phản ứng của Ukraine có thể tóm gọn là: cực lực phản đối các yếu tố bất công trong kế hoạch gốc, nhưng sẵn sàng đàm phán và nhượng bộ có giới hạn nếu điều đó là cần thiết để giữ được sự hỗ trợ từ Mỹ. Tổng thống Zelenskiy đi trên dây giữa một bên là sức ép khổng lồ từ Mỹ, bên kia là làn sóng phản đối của công chúng trong nước. Cho đến cuối ngày 23/11, lập trường của Kiev vẫn là chưa chấp thuận kế hoạch của Trump, nhưng cũng không từ chối – họ sẽ tiếp tục làm việc với Mỹ và EU để sửa đổi sao cho “kế hoạch đó đảm bảo một nền hòa bình thực sự, có danh dự”. Mục tiêu của Kiev là đạt được một thỏa thuận mà họ có thể “bán” cho người dân trong nước như một chiến thắng hoặc ít nhất không phải là thất bại nhục nhã.
Phía châu Âu
Các nước châu Âu, đặc biệt là E3 (Anh, Pháp, Đức) và các đồng minh EU, nhìn chung đã có phản ứng thống nhất và quyết liệt nhằm hỗ trợ Ukraine trước sức ép của kế hoạch Trump. Ngay sau khi biết nội dung dự thảo 28 điểm, giới chức châu Âu từ Brussels tới Berlin, Paris, London đều lên tiếng phản đối một số điểm cốt lõi.
Tại hội nghị G20 ở Nam Phi ngày 22/11/2025, bên lề cuộc gặp đa phương, 14 nhà lãnh đạo phương Tây (gồm nhiều nước EU và các đồng minh như Canada, Nhật Bản, Na Uy…) đã ký tuyên bố chung thể hiện lập trường nghiêm khắc hơn. Tuyên bố viết: “Chúng tôi muốn chiến tranh kết thúc, nhưng cách thức kết thúc quan trọng không kém. Chúng tôi rõ ràng trên nguyên tắc rằng biên giới không được thay đổi bằng vũ lực”. Rõ ràng, các đồng minh châu Âu đang phát đi tín hiệu tập thể: họ phản đối việc thỏa hiệp quá mức với Nga. Mặc dù văn phong ngoại giao (như ABC News nhận xét là “lịch sự và có phần yếu ớt so với giọng điệu ồn ào của Trump”), nhưng nội dung bên trong thể hiện các nước này kiên định những nguyên tắc không thể nhân nhượng.
Các lãnh đạo châu Âu cũng có những phát biểu riêng rẽ rất đáng chú ý: Thủ tướng Đức Friedrich Merz (thuộc đảng CDU, kế nhiệm Olaf Scholz) nói thẳng ông đã trò chuyện điện thoại rất lâu với Trump để khẳng định châu Âu phải là một phần của bất kỳ tiến trình hòa bình nào và “kết thúc chiến tranh đòi hỏi sự đồng ý vô điều kiện của Ukraine”. Ông Merz cảnh báo các bên “còn khá xa một kết cục tốt đẹp cho tất cả”, cho thấy Đức chưa hài lòng với kế hoạch hiện tại. Tổng thống Pháp Emmanuel Macron thì cảnh báo nếu không có yếu tố răn đe, nếu quân đội Ukraine bị cắt giảm theo kế hoạch của Trump, thì Nga sớm muộn “sẽ phản bội lời hứa và quay lại tấn công”. Ông hoan nghênh nỗ lực hòa bình của Mỹ nhưng nhấn mạnh đề xuất “cần được tăng cường” để không làm Ukraine rơi vào thế nguy hiểm. Thủ tướng Anh Keir Starmer cũng tỏ ý ngờ vực thiện chí của Nga, nói rằng “Nga cứ giả vờ muốn hòa bình hết lần này đến lần khác, nhưng hành động chẳng bao giờ tương xứng”. Ông Starmer ám chỉ phương Tây không nên tin tưởng các nhượng bộ miệng từ Điện Kremlin nếu không có cơ chế thực thi mạnh.
Đại diện EU, bà Kaja Kallas – người nổi tiếng cứng rắn với Nga – phát biểu đanh thép: “Nga không có quyền đòi bất cứ sự nhân nhượng nào từ quốc gia mà họ đã tấn công”. Đây như một sự bác bỏ toàn bộ logic của kế hoạch: tức châu Âu không đồng ý thưởng cho Nga bất cứ điều gì (như lãnh thổ hay nhượng bộ quân sự) để đổi lấy hòa bình. Bà cũng nói thêm: “Chúng tôi muốn chiến tranh kết thúc, nhưng làm sao để hòa bình đó lâu dài mới quan trọng”, nhấn mạnh tiêu chí công lý và bền vững. Lập trường cứng rắn đó nhận được sự đồng tình rộng rãi trong EU, đặc biệt từ các nước Đông Âu như Ba Lan, Baltic vốn lo sợ tiền lệ xấu nếu nhượng bộ Nga.
Mặc dù mạnh mẽ bảo vệ Ukraine, nhưng các nước châu Âu cũng hành xử khéo léo về ngoại giao để không gây rạn nứt với Mỹ. Họ lựa chọn phối hợp từ bên trong – tức tham gia điều chỉnh kế hoạch, hơn là chỉ trích công khai quá gay gắt Tổng thống Trump. Từ hôm 22/11, báo chí tiết lộ các cố vấn an ninh quốc gia của Anh, Pháp, Đức (E3) đã âm thầm họp bàn và soạn thảo “đề xuất đối ứng” từng điểm một cho kế hoạch Mỹ. Việc E3 thống nhất lập trường chung là dấu hiệu quan trọng cho thấy EU đoàn kết trong vấn đề này, tránh việc Nga hay Mỹ có thể lợi dụng bất đồng nội bộ châu Âu. Thêm vào đó, EU cũng không phủi tay trách nhiệm mà chủ động cử đại diện tham gia đàm phán Geneva. Jan Lipavský, Bộ trưởng Ngoại giao CH Séc, bình luận rằng đây là lần đầu tiên châu Âu ngồi cùng bàn với Mỹ và Ukraine để định hình một thỏa thuận hòa bình cho Ukraine, cho thấy EU không muốn bị gạt ra ngoài lề như trong những lần Mỹ – Nga thương thuyết trước đây (chẳng hạn thỏa thuận ngừng bắn Syria 2016 Mỹ-Nga không có EU).
Bên cạnh nỗ lực ngoại giao, tâm lý lo ngại và khẩn trương bao trùm các thủ đô châu Âu. Các chính phủ EU hiểu rằng tình hình hiện nay vô cùng nguy cấp: Ukraine đang xuống sức trên chiến trường, mùa đông tới gần có thể làm tê liệt hậu phương Ukraine, trong khi Mỹ dưới thời Trump có dấu hiệu thu hẹp hỗ trợ. EU lo sợ nếu không sớm đạt một thỏa thuận hợp lý, họ có nguy cơ phải chứng kiến Ukraine sụp đổ quân sự, kéo theo đó là một loạt hệ lụy an ninh cho châu Âu. Thủ tướng Merz cảnh báo “Nếu Ukraine thua, hậu quả sẽ bao trùm cả châu Âu”, phản ánh nỗi sợ đó. Ngoài ra, EU cũng đang bế tắc trong nỗ lực huy động 50 tỷ euro hỗ trợ ngân sách cho Ukraine và kế hoạch sử dụng tài sản Nga bị phong tỏa cho Ukraine chưa thực hiện được do vướng pháp lý. Trong khi đó, Nga leo thang ném bom cơ sở hạ tầng khiến 1/3 lãnh thổ Ukraine phải sống trong chế độ khẩn cấp về điện. Tất cả thúc đẩy EU phải nắm lấy cơ hội đàm phán hòa bình, cho dù họ không hài lòng với các điều khoản. Có thể nói các nước EU đang “chạy đua với thời gian”: vừa gây sức ép để Trump nhượng bộ chỉnh sửa kế hoạch, vừa không được để quá hạn chót khiến Trump cắt hỗ trợ Ukraine.
Phía Mỹ
Chính quyền Mỹ dưới thời Tổng thống Donald Trump là bên khởi xướng kế hoạch hòa bình, do đó phản ứng của Mỹ tập trung vào việc thúc đẩy kế hoạch được chấp nhận, đồng thời đối phó với những chỉ trích từ đồng minh và cả nội bộ nước Mỹ. Tổng thống Trump tỏ ra sốt ruột và cứng rắn: ông đặt ra tối hậu thư một tuần cho Ukraine, liên tục nhấn mạnh rằng thời gian rất cấp bách vì mùa đông đang đến và cần chấm dứt đổ máu sớm. Tuyên bố “Zelenskiy sẽ phải thích kế hoạch này, nếu không thì cứ việc tiếp tục chiến đấu” thể hiện sự quyết đoán lạnh lùng của Trump, sẵn sàng để Ukraine chịu hậu quả nếu không tuân theo đề xuất của ông. Quả thật, theo nguồn tin Reuters, Washington đã truyền đạt riêng tới Kiev rằng Mỹ sẽ cắt chia sẻ tình báo và viện trợ vũ khí nếu Ukraine không chấp nhận thỏa thuận. Mặc dù một quan chức cao cấp Mỹ sau đó phủ nhận việc “dọa” cắt hỗ trợ, nhưng các phát ngôn công khai của Trump cũng hàm ý tương tự. Ông nói nếu Zelenskiy từ chối thì “Ukraine có thể tự tiếp tục chiến đấu”, ngụ ý Mỹ sẽ không can dự thêm. Ông cũng từng công khai phàn nàn rằng Ukraine “không biết ơn” sự giúp đỡ của Mỹ. Rõ ràng, ưu tiên của Trump là đạt được một “thỏa thuận ngoại giao” đình chiến sớm để ông ghi công trạng ngoại giao, phù hợp khẩu hiệu “America First” (Trước hết là nước Mỹ) – ông muốn tập trung nguồn lực trong nước thay vì sa lầy hỗ trợ một cuộc chiến kéo dài ở nước ngoài.
Tuy nhiên, trước sự phản đối của châu Âu và Ukraine, Mỹ cũng tỏ dấu hiệu linh hoạt. Ngoại trưởng Mỹ Marco Rubio – người dẫn đầu phái đoàn Mỹ tại Geneva – tuyên bố các cuộc đàm phán đã rất “hiệu quả” và Mỹ đang thu hẹp bất đồng với Ukraine. Ông cho biết hai bên đã hình thành “khung sườn hòa bình mới được cập nhật, hoàn thiện hơn”. Nhà Trắng cũng ra thông cáo xác nhận phiên bản mới đã “tăng cường các đảm bảo an ninh” và phái đoàn Ukraine đánh giá nó “phản ánh lợi ích quốc gia của họ”. Điều này cho thấy Mỹ đã đồng ý nhượng bộ ở một số điểm theo đề xuất của châu Âu và Ukraine. Bản thân ông Trump trong một tuyên bố ngày 22/11 nói rằng kế hoạch của ông “không phải lời đề nghị cuối cùng” và Mỹ “cởi mở với các điều chỉnh hợp lý”. Có thể thấy, trước nguy cơ thất bại ngoại giao nếu đồng minh không ủng hộ, chính quyền Trump đã chọn hợp tác với EU để cùng gây sức ép lên Kiev theo hướng dễ chấp nhận hơn.
Mặt khác, nội bộ chính trường Mỹ cũng có những phản ứng trái chiều về kế hoạch này, buộc Nhà Trắng phải cân nhắc. Một số Thượng nghị sĩ Mỹ (cả Cộng hòa lẫn Dân chủ) tỏ ra hoài nghi kế hoạch 28 điểm, thậm chí có người gọi đó là “bản danh sách điều ước của Nga”. Thượng nghị sĩ Cộng hòa Mike Rounds sau khi được thông báo đã phát biểu: “Nhìn bản kế hoạch đó, cứ như thể nó được viết bằng tiếng Nga ngay từ đầu”. Ông Rounds và một nhóm thượng nghị sĩ cho biết họ nghe nói bản dự thảo không phải do chính quyền Mỹ chính thức đề xuất, mà được một người “đại diện phía Nga” đưa cho Đặc phái viên Witkoff của Trump. Thượng nghị sĩ độc lập Angus King (cấp ủy viên Ủy ban Quân vụ) cũng nói Ngoại trưởng Rubio đã trấn an Thượng viện rằng: “kế hoạch này không phản ánh lập trường chính thức của chính quyền, mà về cơ bản là danh sách mong muốn của phía Nga”. Những phát ngôn này, bị rò rỉ ra ngoài, đã gây nên làn sóng tranh cãi: có phải chính quyền Trump đang “chiều theo ý Nga”? Thậm chí còn dấy lên nghi ngờ về động cơ của Tổng thống Trump khi thúc ép một hòa bình có lợi cho Nga. Đáp lại, Nhà Trắng nhanh chóng bác bỏ, gọi những mô tả của Thượng nghị sĩ Rounds là “sai sự thật một cách trắng trợn”. Ngoại trưởng Rubio cũng đăng trên mạng xã hội X (Twitter) khẳng định Mỹ mới là tác giả bản kế hoạch, dựa trên “đầu vào từ cả Nga và Ukraine”, chứ không phải do một mình Nga soạn sẵn[x]. Dù phủ nhận, việc các nghị sĩ nêu lo ngại cho thấy sự chia rẽ nhất định trong giới chính trị Mỹ về cách chấm dứt chiến tranh. Phó Tổng thống Mỹ J.D. Vance đã công khai chỉ trích những người phản đối kế hoạch hòa bình: ông viết trên X rằng “Có một ảo tưởng rằng chỉ cần đổ thêm tiền, thêm vũ khí hay trừng phạt thì Ukraine sẽ chiến thắng”. Ông Vance nhấn mạnh “Hòa bình sẽ không đến từ những chính trị gia hoang tưởng, mà phải đến từ những người thông minh biết sống trong thế giới thực”[xi]. Đây rõ ràng là lời đáp trả các lãnh đạo châu Âu và giới “diều hâu” ở Mỹ, hàm ý rằng tiếp tục chiến tranh mới là viển vông, còn thỏa hiệp hòa bình mới thực tế.
Nhìn chung, phản ứng của chính quyền Mỹ là kiên quyết đòi Ukraine chấp nhận thỏa thuận, nhưng cũng linh hoạt điều chỉnh để giảm phản đối. Tổng thống Trump vẫn giữ quan điểm cốt lõi: Ukraine phải nhượng bộ một phần, bởi ông tin rằng “mơ tưởng chiến thắng quân sự nhờ viện trợ thêm là điều hoang đường”. Do đó, ông gây sức ép tối đa với Zelenskiy, kể cả bằng lời lẽ thiếu ngoại giao. Mặt khác, Trump cũng phải cân bằng với đồng minh: ông tẩy chay Hội nghị G20 ở Nam Phi (không dự, thể hiện sự bất mãn với sự phản đối của châu Âu), nhưng đồng thời lại cử Ngoại trưởng Rubio đến Geneva để thương lượng, chứ không đơn phương áp đặt. Các quan chức Mỹ như Rubio, Bộ trưởng Lục quân Daniel Driscoll, Đặc phái viên Witkoff đều góp mặt trong phòng họp với Ukraine và EU, cho thấy Mỹ muốn đạt thỏa thuận qua đối thoại chứ chưa “dứt áo” ngay.
Trong mắt công chúng quốc tế, tình huống này cũng là phép thử cho vai trò lãnh đạo của Mỹ trong khối phương Tây. Việc châu Âu không đồng tình 100% với đề xuất Mỹ phần nào làm lộ ra rạn nứt hiếm hoi trong liên minh. Truyền thông như Al Jazeera gọi đây là “Trump chống lại cả thế giới” khi thúc đẩy kế hoạch 28 điểm[xii]. Điều đó có thể khiến chính quyền Trump phải chăm chú lắng nghe đồng minh hơn để giữ hình ảnh đoàn kết. Thực tế, sau cuộc đàm phán Geneva ngày 23/11, Ngoại trưởng Rubio nhận định đây là cuộc thảo luận “có lẽ là tốt nhất từ trước đến nay giữa Mỹ và Ukraine kể từ khi ông Trump quay lại nắm quyền”. Ông còn tự tin nói “các tiến bộ đạt được khiến tôi cảm thấy rất chắc chắn các tổng thống của chúng ta sẽ đồng ý thôi”. Điều này cho thấy Mỹ tin rằng với những điều chỉnh đã thống nhất cùng châu Âu, ông Trump và ông Zelenskiy cuối cùng có thể đạt thỏa thuận. Phản ứng từ Nhà Trắng sau đàm phán cũng tích cực: họ nói phiên bản mới đã được phái đoàn Ukraine đánh giá phù hợp lợi ích quốc gia của họ.
Tóm lại, phía Mỹ phản ứng bằng cách vừa cây gậy vừa củ cà rốt: gây áp lực tối đa (tối hậu thư, đe dọa cắt hỗ trợ) nhưng cũng mềm dẻo sửa đổi kế hoạch theo hướng bớt gây tổn hại cho Ukraine để đảm bảo nó khả thi. Mục tiêu cuối cùng của Trump là chốt được thỏa thuận trước hạn và ông sẵn sàng điều chỉnh chiến thuật để đạt được mục tiêu đó.
Phía Nga
Chính phủ Nga, tuy không trực tiếp tham gia đàm phán Geneva, đã theo dõi sát sao và có những phản ứng đầu tiên đáng chú ý. Về tổng thể, Nga đón nhận tích cực việc Mỹ đề xuất hòa bình, bởi nội dung kế hoạch Trump có nhiều điểm đáp ứng lợi ích cốt lõi của Nga. Tổng thống Vladimir Putin tuyên bố ông đã nhận được bản kế hoạch 28 điểm của Mỹ và đánh giá nó có thể trở thành “nền tảng cho một giải pháp hòa bình cuối cùng”. Phát biểu này thể hiện Kremlin hoan nghênh sáng kiến của Trump, coi đó như một cơ sở thuận lợi để đạt mục tiêu chiến lược.
Tuy nhiên, phản ứng của Nga cũng có khía cạnh thận trọng và gây sức ép. Ông Putin nói rằng “Kiev phản đối kế hoạch nhưng Ukraine và các đồng minh châu Âu của họ không hiểu thực tế về những gì đang diễn ra trên chiến trường”. Ông đang nhắc nhở rằng tình hình chiến sự đang có lợi cho Nga, ám chỉ Ukraine nên thức tỉnh trước thực tế đó và chấp nhận điều kiện đi. Thậm chí, Tổng thống Putin còn đe dọa công khai: nếu Ukraine không chấp nhận đề xuất hòa bình, Nga sẽ chiếm thêm nhiều lãnh thổ. Ông viện dẫn việc gần đây quân đội Nga chiếm được thành phố Kupiansk ở miền đông Ukraine và cảnh báo “điều đó chắc chắn sẽ lặp lại ở những khu vực trọng yếu khác trên tiền tuyến”.
Bên trong nước Nga, phản ứng đối với kế hoạch hòa bình cũng không đồng nhất. Giới lãnh đạo thân cận ông Putin tỏ vẻ ủng hộ. Kirill Dmitriev, đặc phái viên đầu tư và là người tham gia soạn thảo bí mật bản kế hoạch, tích cực bảo vệ nó trên mạng xã hội. Ông viết bằng tiếng Anh trên X rằng “do tuyên truyền của những kẻ hiếu chiến, nhiều người không nhận ra rằng kế hoạch hòa bình của Trump được thiết kế để cứu Ukraine khỏi mất thêm đất và sinh mạng”[xiii]. Dmitriev lập luận thỏa thuận này chính là cách tốt nhất cho Ukraine, vì nếu không, họ sẽ còn mất nhiều hơn. Đây rõ ràng là luận điểm từ phía Nga: tự miêu tả mình đang “cứu” Ukraine bằng một thỏa thuận khoan dung, trong khi đổ lỗi cho những người phản đối kế hoạch là “kẻ hiếu chiến”. Không khó hiểu khi Dmitriev làm vậy, bởi ông chính là một kiến trúc sư hậu trường của thỏa thuận, mong muốn nó được thông qua.
Tuy nhiên, các phần tử dân tộc chủ nghĩa cứng rắn ở Nga lại không hài lòng với một số điều khoản nhượng bộ của kế hoạch. Theo Viện Nghiên cứu chiến tranh (ISW), một số blogger quân sự và chính trị gia cực đoan Nga chỉ trích kế hoạch 28 điểm vì nó yêu cầu Nga từ bỏ một số mục tiêu chiến tranh mà họ hằng theo đuổi[xiv]. Cụ thể, những người theo đường lối “cực đoan” muốn Nga chiếm toàn bộ Ukraine, hoặc ít nhất chiếm toàn bộ 4 tỉnh sáp nhập (Donetsk, Luhansk, Zaporizhzhia, Kherson) và hơn nữa. Nhưng kế hoạch Trump – dù ưu ái – vẫn yêu cầu Nga rút khỏi một vài khu vực đã chiếm (có thể là khu vực Nga mới chiếm gần đây ở Kharkiv hay một phần Zaporizhzhia), cũng như đình chỉ chiến dịch quân sự.
Nhìn chung, phản ứng của Nga khá lạc quan: họ thấy kế hoạch Mỹ (chưa chỉnh sửa) như một thắng lợi ngoại giao, nhưng cũng giữ áp lực quân sự cao để đảm bảo Ukraine phải ký. Với việc châu Âu yêu cầu sửa vài điểm, có thể Nga sẽ đòi thương lượng thêm về những thay đổi đó. Song vào cuối ngày 23/11, Bộ Ngoại giao Nga phát tín hiệu họ sẵn sàng xem xét bản kế hoạch đã hiệu chỉnh nếu nó được Mỹ-Ukraine thống nhất trước. Bởi lẽ, đối với Điện Kremlin, cái lợi lớn nhất là chấm dứt chiến tranh khi đang chiếm ưu thế và giữ được lãnh thổ đã đánh chiếm. Miễn sao thỏa thuận không buộc họ trả lại quá nhiều và cho họ thời gian hồi phục sức mạnh, đó sẽ là thắng lợi. Việc ông Putin tuyên bố kế hoạch “có thể là cơ sở cho giải pháp cuối cùng” cho thấy Nga muốn nắm lấy cơ hội này.
Phản ứng của một số nước liên quan khác cũng đáng lưu ý: Trung Quốc tỏ ra ủng hộ ngoại giao mọi sáng kiến hòa bình (họ từng tự đề xuất một bản kế hoạch 12 điểm trước đó), và truyền thông Trung Quốc bình luận tích cực về việc Mỹ cuối cùng cũng thúc đẩy đàm phán. Các nước Đông Âu thân Ukraine (Ba Lan, Baltic) thì gần như chung tiếng nói với EU, thậm chí còn cứng rắn hơn trong việc phản đối nhượng bộ Nga. Belarus – đồng minh Nga – tuyên bố sẵn sàng hỗ trợ thực thi nếu có thỏa thuận (ám chỉ việc họ có thể đóng vai trò trung gian giám sát). Liên Hợp Quốc hoan nghênh động thái đàm phán nhưng chưa có vai trò trực tiếp, và Thổ Nhĩ Kỳ cũng đánh tiếng làm trung gian triển khai bất cứ điều gì liên quan tới hành lang Biển Đen (như thỏa thuận xuất khẩu ngũ cốc). Nhìn chung, bối cảnh ngoại giao khá thuận lợi cho việc đàm phán tiến triển, vì các bên lớn (Mỹ, EU, Nga) đều đang tìm cách kết thúc xung đột dù khác quan điểm, còn các bên khác sẵn sàng hỗ trợ…
Còn tiếp
Tác giả: Phạm Quang Phúc
Bài viết thể hiện quan điểm riêng của tác giả, không nhất thiết phản ánh quan điểm của Nghiên cứu Chiến lược. Mọi trao đổi học thuật và các vấn đề khác, quý độc giả có thể liên hệ với ban biên tập qua địa chỉ mail: [email protected]
Tài liệu tham khảo:
[i] Ben Aris (2025), “EU leaders meet with US officials in Geneva to soften 28-point peace plan to end the war in Ukraine”, Bne Intellinews, https://www.intellinews.com/eu-leaders-meet-with-us-officials-in-geneva-to-soften-28-point-peace-plan-to-end-the-war-in-ukraine-412951/
[ii] Tom Balmforth, Olena Harmash (2025), “Ukraine faces ‘difficult choice’ as Trump demands acceptance of peace plan”, Reuters, https://www.reuters.com/world/europe/top-ukraine-security-official-denies-accepting-terms-trumps-peace-plan-2025-11-21/
[iii] Yashraj Sharma (2025), “US-Ukraine talks: Why are European leaders opposing Trump’s peace plan?”, Aljazeera, https://www.aljazeera.com/news/2025/11/23/us-ukraine-talks-why-are-european-leaders-opposing-trumps-peace-plan
[iv] Tom Balmforth, Olena Harmash (2025), tldd
[v] Julia Payne, Anastasiia Malenko (2025), “Western leaders say Ukraine plan needs work, Trump signals scope for changes”, Reuters, https://www.reuters.com/world/americas/western-leaders-race-agree-response-us-peace-plan-ukraine-2025-11-22/
[vi] Laura Tingle (2025), “Trump, Zelenskyy and European leaders under pressure over peace deal”, ABC News, https://www.abc.net.au/news/2025-11-23/ukraine-russia-zelenskyy-putin-trump-nato-eu/106042192
[vii] Emma Farge, Olivia Le Poidevin (2025), “US, Ukraine say they have an ‘updated and refined’ peace framework, but questions remain”, Reuters, https://www.reuters.com/world/europe/us-ukraine-european-officials-hold-talks-geneva-trumps-plan-end-war-2025-11-23/
[viii] “Full text of European counter-proposal to US Ukraine peace plan” (2025), Reuters, https://www.reuters.com/business/finance/full-text-european-counter-proposal-us-ukraine-peace-plan-2025-11-23
[ix] Andrew Gray (2025), “Europeans propose changes to US Ukraine plan with higher army cap, NATO-style security pact –doc”, Reuters, https://www.reuters.com/business/finance/europeans-propose-changes-us-ukraine-plan-with-higher-army-cap-nato-style-2025-11-23/
[x] “Rubio says the Ukraine peace proposal was authored by the US” (2025), Reuters, https://www.reuters.com/world/europe/rubio-says-ukraine-peace-proposal-was-authored-by-us-2025-11-23/
[xi] Diyar Guldogan (2025), “US vice president defends Ukraine-Russia peace framework, says critics ‘living in a fantasy land’”, The AA, https://www.aa.com.tr/en/americas/us-vice-president-defends-ukraine-russia-peace-framework-says-critics-living-in-a-fantasy-land/3750625
[xii] “Analysis: It’s Trump vs the world on 28-point peace plan – with maybe only Moscow on his side” (2025), Skynews, https://www.youtube.com/watch?v=LasgA9afxi0
[xiii] “Putin envoy Dmitriev: Peace plan seeks to end Ukraine losses of land, lives” (2025), Reuters, https://www.reuters.com/world/putin-envoy-dmitriev-peace-plan-seeks-end-ukraine-losses-land-lives-2025-11-21/
[xiv] “Russian Offensive Campaign Assessment, November 21, 2025” (2025), Institue for the Study of War, https://understandingwar.org/research/russia-ukraine/russian-offensive-campaign-assessment-november-21-2025/
