Trong những năm gần đây, Mỹ đã củng cố lập trường của mình rằng, Trung Quốc là một “đối thủ cạnh tranh có hệ thống”, với mục tiêu chiến lược là “phi Hán hóa”. Tách rời đã trở thành một yếu tố nổi bật trong hộp công cụ của Mỹ. Tách rời trong lĩnh vực công nghệ cao là việc Mỹ sử dụng các liên minh mạnh mẽ hơn và xây dựng quy tắc chống lại Trung Quốc. “Chuyển dịch chuỗi cung ứng”, “cắt đứt chuỗi cung ứng” nhằm mục đích giảm bớt hệ thống chuỗi cung ứng và công nghiệp toàn cầu lấy Trung Quốc làm trung tâm để chuyển sang lấy Mỹ làm trung tâm, đã trở thành lựa chọn chính trong chiến lược đối ngoại của Mỹ, đặc biệt là đối với Trung Quốc.
Hiện nay, chính sách thương mại của Mỹ đang ngày càng nhuốm màu chủ nghĩa trọng thương mới, khi vừa muốn bảo vệ thị trường trong nước, vừa muốn mở cửa thị trường quốc tế cho các ngành ưu việt của mình. Mỹ cũng tìm cách xây dựng một trật tự quốc tế để bảo vệ lợi ích bá quyền của mình và đàn áp các đối thủ cạnh tranh. Chủ nghĩa tự do trong chính sách thương mại của Mỹ đang phai nhạt, chủ nghĩa bảo hộ đang chiếm ưu thế, bản chất gây hấn và đối đầu đang có sức hút. Từ việc thực hiện chủ nghĩa bảo hộ nhân danh an ninh quốc gia đến việc thiết lập các tiêu chuẩn và quy tắc mới độc quyền trên cơ sở an ninh chuỗi cung ứng và an ninh công nghệ, chính sách thương mại của Mỹ đã rời xa cái gọi là thương mại công bằng và ngày càng hướng đến an ninh. Công bằng mà nói, “chứng khoán hóa thương mại” đã thay thế hoàn toàn tự do hóa thương mại với tư cách là nền tảng của Mỹ.
Các đường nét trong chiến lược của Mỹ đang trở nên rõ ràng: Nó nhằm mục đích vực dậy các ngành công nghiệp của Mỹ và đẩy nhanh quá trình tách khỏi Trung Quốc. Một mặt, chính sách này kế thừa kỳ hạn và cách tiếp cận trong chính sách thương mại của cự Tổng thống Donald Trump đối với Trung Quốc, đồng thời tăng cường hơn nữa việc đàn áp khoa học và công nghệ của Trung Quốc. Cái gọi là cuộc chiến khoa học công nghệ chống lại Trung Quốc đã được nâng lên thành chiến lược quốc gia của Mỹ. Chính quyền của Tổng thống Joe Biden đã và đang thúc đẩy việc cho thuê lại nước ngoài thông qua các biện pháp lập pháp như: Đạo luật Đầu tư Cơ sở hạ tầng, Đạo luật Khoa học và CHIPS cũng như Đạo luật Giảm thiểu Lạm phát. Mặt khác, họ đang cố gắng giảm bớt căng thẳng trong quan hệ kinh tế và thương mại với các đồng minh và đối tác bắt đầu từ thời Donald Trump, như một phần trong nỗ lực thiết lập các cơ chế điều phối chính sách mới chống lại Trung Quốc, chẳng hạn như Hội đồng Thương mại và Công nghệ (TTC), Khuôn khổ kinh tế Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương (IPEF) và Đối tác Mỹ vì sự thịnh vượng kinh tế (APEP). Tất cả đều đại diện cho những nỗ lực nhằm tạo ra một “bức tường” chống lại Trung Quốc trong lĩnh vực công nghệ cao thông qua cách tiếp cận ba hướng – cụ thể là hình thành các liên minh chuỗi cung ứng thông qua gia công và sản xuất thuê ngoài, tăng tốc thay thế chuỗi cung ứng và hợp tác kiểm soát xuất khẩu mạnh mẽ với các đồng minh .
Trung Quốc khá phụ thuộc vào Mỹ về mặt công nghệ, và tương tự như vậy đối với Mỹ vào Trung Quốc, nhưng sự phụ thuộc lẫn nhau này ngày càng trở nên mong manh. Mỹ đã thay thế logic thị trường bằng logic quyền lực. Nước này sử dụng các biện pháp trừng phạt để buộc chuyển giao sản xuất, làm gián đoạn nghiêm trọng quá trình phân công lao động quốc tế trong lĩnh vực công nghiệp toàn cầu và làm xáo trộn các chuỗi cung ứng toàn cầu, chuỗi cung ứng cũng cho thấy dấu hiệu phi Trung Quốc hóa. Tỷ trọng nhập khẩu của Mỹ có nguồn gốc từ Trung Quốc đã giảm từ 21,4% năm 2018 xuống còn 17,7% vào năm 2021.
Kearney Management Consultants đã thực hiện một phép tính chỉ số so sánh hàng nhập khẩu của Mỹ từ Trung Quốc (bao gồm cả Hồng Kông) với hàng nhập khẩu của Mỹ từ 14 nền kinh tế có chi phí thấp ở châu Á, để đánh giá mức độ phi Hán hóa. Chỉ số này đã giảm từ 66% khi bắt đầu nhiệm kỳ tổng thống của Donald Trump xuống còn 55% vào cuối năm 2021, giảm 11 điểm phần trăm trong 5 năm. Điều này thể hiện sự giảm bớt sự phụ thuộc của Mỹ vào chuỗi công nghiệp Trung Quốc.
Tuy nhiên, có khả năng chiến lược reshoring của Mỹ có thể đang ở thời điểm cần đánh giá lại. Kể từ năm 2020, do đại dịch Covid-19 và các yếu tố khác, sản lượng sản xuất nội địa của Mỹ đã tăng 7,3%, trong khi nước này cũng trở nên phụ thuộc nhiều hơn vào sản xuất công nghiệp ở 14 quốc gia hoặc khu vực châu Á có chi phí thấp. Đồng thời, sau khi chỉ số này giảm xuống 50% vào quý 2 năm 2021, tỷ trọng xuất khẩu của Trung Quốc sang Mỹ đã tăng trở lại khi các nền kinh tế mới nổi ở châu Á-Thái Bình Dương bị gián đoạn chuỗi công nghiệp do đại dịch bùng phát trở lại, với một số đơn đặt hàng xuất khẩu ngược trở lại Trung Quốc. (Vào năm 2022, một số đơn hàng xuất khẩu đã được chuyển hướng trở lại Đông Nam Á do Trung Quốc thắt chặt các biện pháp ứng phó với Covid-19 sau khi dịch bệnh bùng phát trong nước.)
Rõ ràng là khó có thể mong đợi Mỹ thực hiện được chiến lược ngăn chặn chuỗi cung ứng và nỗ lực phi Hán hóa chuỗi cung ứng của mình. Trong nhiều thập kỷ, thế giới đã phát triển một bộ phận lao động công nghiệp phụ thuộc nhiều vào chuỗi cung ứng của Trung Quốc. Chuỗi cung ứng công nghiệp của Trung Quốc rộng lớn đến mức nước này là đối tác thương mại lớn nhất của hơn 120 quốc gia (khu vực) và “Made in China” thâm nhập vào chuỗi cung ứng công nghiệp toàn cầu.
Theo một báo cáo do Viện Toàn cầu McKinsey công bố, vào năm 2020, trong số 186 quốc gia và khu vực, 33 quốc gia có Trung Quốc là điểm đến xuất khẩu hàng đầu và 65 quốc gia có Trung Quốc là nguồn nhập khẩu hàng đầu. Về xuất khẩu hàng chế tạo, tỷ trọng xuất khẩu toàn cầu của Trung Quốc tiếp tục tăng. Nó đạt 19,5% vào năm 2020, cao hơn đáng kể so với các nước sản xuất lớn như Mỹ (5,0%), Đức (9,6%) và Nhật Bản (4,5%).
Sau nhiều năm phát triển, Trung Quốc đã hội nhập sâu rộng vào hệ thống phân công lao động công nghiệp toàn cầu và trở thành trung tâm của mạng lưới thương mại toàn cầu. Theo UN Comtrade, mức độ trung tâm của mạng lưới thương mại của Trung Quốc đạt 98,55 vào năm 2020, cao nhất thế giới, với Mỹ xếp sau ở mức 88,41, kém xa ở vị trí thứ hai và Đức ở vị trí thứ ba với 86,96.
Trong bối cảnh chiến tranh thương mại Mỹ-Trung và việc tách khỏi Trung Quốc do Mỹ khởi xướng, quan hệ thương mại của Trung Quốc với các nước láng giềng châu Á đã trở nên sâu sắc hơn trong những năm gần đây, điều đó có nghĩa là mạng lưới thương mại toàn cầu của Trung Quốc và vị thế là trung tâm cung ứng và chuỗi công nghiệp vẫn nổi bật. Nhu cầu lớn do sự phát triển công nghiệp của Trung Quốc giải phóng sẽ tiếp tục tạo động lực mạnh mẽ cho sự phát triển của chuỗi cung ứng toàn cầu.
Các chuỗi công nghiệp và cung ứng đã trở thành sân khấu cạnh tranh chính giữa Trung Quốc và Mỹ. Cuộc chiến công nghệ của Mỹ chống lại Trung Quốc sẽ diễn ra có chủ ý, khốc liệt và lâu dài. Vì lý do này, Trung Quốc phải chuẩn bị chiến lược cho một cuộc chiến kéo dài.
Đồng thời, Trung Quốc phải duy trì cách tiếp cận cởi mở và hợp tác đối với toàn cầu hóa, đồng thời thúc đẩy mở cửa thể chế để tận dụng triệt để khả năng cạnh tranh của Trung Quốc trong sản xuất và mở khóa lợi thế của nước này trong việc xác định sản phẩm, công nghệ, tiêu chuẩn và quy tắc.
(Bài viết thể hiện quan điểm của tác giả và không phải là quan điểm chính thức của BBT Nghiên cứu Chiến lược)
Biên dịch: Phương Thảo
Về tác giả: Zhang Monan là Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu Châu Mỹ và Châu Âu, Trung tâm Trao đổi Kinh tế Quốc tế Trung Quốc (CCIEE).
