Trang bị tác chiến không người lái đã sớm xuất hiện nổi bật trong các cuộc xung đột cục bộ những năm gần đây. Trong khi đó, các thiết bị không người lái trong xung đột Nga-Ukraine lại bắt đầu thay đổi sang những mô hình tác chiến hoàn toàn mới vào cuối năm trước và đầu năm nay. Dù là sự kết hợp giữa tàu không người lái và tên lửa đối không “lần đầu tiên trong lịch sử bắn hạ trực thăng”, hay máy bay không người lái (UAV) hữu tuyến đã làm vô hiệu hóa các biện pháp chống UAV truyền thống, tất cả đều cho thấy sự đối đầu giữa bên “tấn công” và “phòng thủ” trong chiến tranh tương lai đang leo thang theo vòng xoáy. Có thể, một thời đại “chiến tranh không người” mới sẽ sớm bắt đầu.
Lần đầu tiên trong lịch sử! Tàu không người lái bắn hạ trực thăng
Theo EurAsian Times của Ấn Độ đưa tin, quân đội Ukraine vào ngày 31/12/2024 đã tuyên bố thực hiện một “kỳ tích lịch sử” khi sử dụng tàu không người lái trên biển phóng tên lửa đối không để bắn hạ một trực thăng quân sự của Nga. Điều này cũng có nghĩa là tàu không người lái một lần nữa chiếm ưu thế trong cuộc đối đầu với thiết bị có người lái.
Bài báo cho biết, Cục Tình báo Quốc phòng Ukraine ngày 31/12 thông báo một tàu không người lái tự sát Magura V5 của Ukraine đã bắn hạ một trực thăng Mi-8 của Nga gần mũi Tarkhankut ở Biển Đen, gần Crimea. Theo tuyên bố, một chiếc trực thăng khác cũng bị hư hại trong cuộc tấn công này. Sự kiện này được coi là “một cột mốc quan trọng của các tàu không người lái mặt nước hiện đại”.
Theo đoạn video do phía Ukraine công bố, chiếc tàu không người lái này khi đó đang đối đầu với hai trực thăng của Nga. Sau đó, tàu đã phóng một tên lửa đối không R-73 dẫn đường bằng hồng ngoại, bắn hạ một chiếc trực thăng Mi-8 của Nga, trong khi chiếc trực thăng còn lại đã tìm cách trở về căn cứ sau cuộc giao chiến.
Cục Tình báo Quốc phòng Ukraine cũng công bố một đoạn băng được cho là trích xuất từ thông tin liên lạc vô tuyến của phi công trực thăng Nga bị bắn hạ. Trong đoạn ghi âm, phi công mô tả: “Có một tiếng nổ- tôi bị trúng đạn. Nó được bắn từ dưới nước. Sau đó, một quả tên lửa khác lóe qua. Tôi không thấy nó bay đi đâu, nhưng quả tên lửa đầu tiên trúng thẳng vào tôi và phát nổ ở gần đó, làm hư hỏng một số hệ thống.”
Bài báo đề cập rằng tàu không người lái tự sát Magura V5 là một trong những thiết bị chủ lực hiện nay được quân đội Ukraine sử dụng. Nó dài 5,5m, rộng 1,5m, tốc độ tuần tra đạt 22 hải lý/giờ (khoảng 40 km/giờ), và tốc độ tối đa lên đến 42 hải lý/giờ (khoảng 78 km/giờ), với phạm vi hoạt động hơn 800 km. Tàu được trang bị hệ thống điều khiển tự động tiên tiến, có khả năng thực hiện nhiều nhiệm vụ như trinh sát, tác chiến, rải thủy lôi, tìm kiếm và cứu hộ.
Trang Forbes của Mỹ ngày 2/1 cho biết, trong những năm gần đây, quân đội Ukraine đã sử dụng nhiều loại tàu không người lái tự sát, gây tổn thất đáng kể cho Hạm đội Biển Đen của Nga, buộc Hạm đội này phải chuyển căn cứ ra xa khu vực do Ukraine kiểm soát. Theo thống kê chưa đầy đủ, vào tháng 2, tháng 5 và tháng 6 năm 2024, tàu không người lái của Quân đội Ukraine đã đánh chìm một tàu hộ vệ, một tàu đổ bộ, một tàu tuần tra và một tàu kéo trong nhiều cuộc đột kích vào căn cứ Sevastopol của Hải quân Nga ở Crimea.
Nhưng đúng như câu nói “núi cao có núi cao hơn” quân đội Nga cũng đang tìm cách đối phó với tàu không người lái của Ukraine. Một trong những phương pháp điển hình nhất là sử dụng máy bay cánh cố định và trực thăng để tấn công từ trên cao, nơi tàu không người lái khó có khả năng phản công. Trước đây, quân đội Nga đã nhiều lần công bố các video cho thấy việc sử dụng súng máy, rocket và tên lửa chống tăng trên trực thăng để tiêu diệt tàu không người lái của Ukraine.
Theo các bằng chứng hiện có, từ tháng 5 năm ngoái, Ukraine đã bắt đầu thử nghiệm trang bị tên lửa không đối không dẫn đường hồng ngoại cho tàu không người lái như một chiến lược ứng phó với các cuộc tấn công trên không của trực thăng và máy bay cánh cố định của Nga.
Trang The Drive của Mỹ ngày 2/1 đưa tin, một video do Nga công bố cho thấy ngày 7/5/2024, trực thăng Ka-29 của Nga đã tiêu diệt một tàu không người lái tự sát Magura V5 được trang bị tên lửa không đối không R-73 tại vùng biển phía Tây Bắc bán đảo Crimea. Từ các mảnh vỡ của tàu bị Nga thu giữ, người ta phát hiện tàu có một bệ phóng ở phía sau có thể nghiêng để phóng tên lửa R-73, được điều hướng bởi thiết bị ngắm hồng ngoại/quang điện ở mũi tàu.
Được biết, tàu đã phóng một quả tên lửa vào trực thăng của Nga nhưng không trúng mục tiêu. Báo cáo cho hay, dù phi công Nga cảm thấy bất ngờ trước việc Ukraine kết hợp tên lửa không đối không với tàu không người lái, Nga ban đầu không chú trọng đến xu hướng này cho đến khi các trận chiến gần đây đã chứng minh rằng việc trang bị tên lửa phòng không cho tàu không người lái thực sự mang lại hiệu quả.
Bài báo cho biết, tên lửa R-73 được lắp trên tàu không người lái là một loại vũ khí đối không cực kỳ mạnh mẽ. Ban đầu, đây là vũ khí chiến đấu chủ lực của không quân Ukraine, được trang bị trên các máy bay chiến đấu MiG-29 và Su-27, sử dụng chế độ dẫn đường hồng ngoại cực nhạy.
Khi kết hợp với thiết bị ngắm mục tiêu gắn trên mũ phi công, R-73 có thể đối phó với các mục tiêu ở góc lệch trục lên tới 75 độ. “Điều này có nghĩa là tàu không người lái chỉ cần một số cảm biến hỗ trợ đơn giản đã có thể giúp tên lửa khóa mục tiêu trên không.”
Hơn nữa, với tầm bắn hiệu quả vượt xa súng máy và tên lửa chống tăng được trực thăng sử dụng, “đối với các trực thăng hoặc máy bay cánh cố định của Nga có ý định tấn công tàu không người lái của Ukraine, chúng có thể sẽ phải bước vào tầm tấn công của tên lửa đối không từ tàu không người lái trước, khiến việc tấn công không còn an toàn như trước.”
Trang The Drive cũng lưu ý rằng việc lắp tên lửa không đối không cho các tàu chiến mặt nước đang nhanh chóng trở nên phổ biến. Lực lượng Houthi tại Yemen đã cải tiến tên lửa R-73 để phóng từ mặt nước và sử dụng như một loại vũ khí phòng không.
Trang Forbes cho biết, bất kể là quân đội Ukraine trang bị súng máy và tên lửa phòng không cho tàu không người lái, hay quân đội Nga sử dụng các phương pháp khác nhau để đáp trả, tất cả đều cho thấy cuộc chiến tàu không người lái giữa Nga và Ukraine ở Biển Đen vẫn đang tiếp tục leo thang.
Chuyên gia phân tích quốc phòng của Phần Lan, Joni Ascola đánh giá, “Việc tàu không người lái Ukraine bắn hạ trực thăng quân sự Nga là một sự kiện chưa từng có, tác động lớn đến các hoạt động của Nga tại Biển Đen”. Ông còn cho rằng, trong tương lai, Ukraine có thể sẽ trang bị các cảm biến và tên lửa phòng không tương tự cho các robot mặt đất. “Nếu có thể sử dụng các phương tiện không người lái mặt đất được nhân rộng chiến lược này với chi phí thấp, nó sẽ nhanh chóng tăng cường khả năng phòng không tầm ngắn của Ukraine.”
Theo các chuyên gia quân sự Trung Quốc được phỏng vấn bởi “Thời báo Hoàn Cầu”, về mặt kỹ thuật, việc Ukraine trang bị tên lửa không đối không cho tàu không người lái không gặp nhiều khó khăn. Tuy nhiên, do khả năng phát hiện mục tiêu trên không của tàu không người lái còn hạn chế, các trực thăng Nga nếu đã có sự chuẩn bị sẽ không quá khó để tránh khỏi tầm tấn công của tên lửa này. Tuy vậy, cuộc chiến tàu không người lái giữa Nga và Ukraine đang tạo ra sự thay đổi trong chiến lược tác chiến hải quân trong tương lai, điều đang thu hút sự quan tâm của hải quân nhiều nước. Các tàu chiến chủ lực hiện nay thường tập trung vào việc đối phó với các mối đe dọa từ máy bay chiến đấu, tên lửa, hoặc tàu ngầm. Việc làm thế nào để đối phó với những tàu không người lái tự sát có chi phí thấp, khó bị phát hiện và có phạm vi hoạt động rộng lại là một bài toán nan giải.
Các cuộc tấn công bằng máy bay không người lái ngày càng khó ngăn chặn
Cuộc xung đột kéo dài giữa Nga và Ukraine đã chứng kiến sự gia tăng sử dụng máy bay không người lái (UAV) trang bị bom nhỏ hoặc vũ khí chống tăng. Chúng hiện nay đã vượt qua pháo binh để trở thành “đại diện tử thần” trên chiến trường. Các chuyên gia quân sự trên thế giới nhận định rằng các biện pháp truyền thống để đối phó với loại UAV này đang dần trở nên kém hiệu quả, và cách đối phó với mối đe dọa từ UAV đang trở thành một vấn đề thực tế cần giải quyết.
Theo thông tin từ trang “Sputnik News” ngày 1/1, Giám đốc Cục Tình báo Quốc phòng Ukraine, Kirill Budanov, đã thừa nhận rằng quân đội Nga bắt đầu sử dụng hàng loạt UAV hữu tuyến và góc nhìn của người điều khiển (FPV). Loại thiết bị này không bị ảnh hưởng bởi chiến tranh điện tử và đang trở thành “vấn đề lớn” mà quân đội Ukraine phải đối mặt.
Vào tháng 12 năm ngoái, Bộ Quốc phòng Nga đã liên tiếp công bố nhiều video, minh hoạ cách thức quân đội Nga sử dụng UAV để tiêu diệt các xe tăng và phương tiện bọc thép của Ukraine. Trang Breaking Defense của Mỹ lưu ý rằng, để phòng ngừa các cuộc tấn công từ UAV, cả hai bên xung đột đều đã trang bị giáp lưới cho các phương tiện bọc thép của mình nhằm ngăn chặn bom từ UAV.
Tuy nhiên, theo tin của hãng thông tấn Sputnik Nga ngày 25/12 năm ngoái, Bộ Quốc phòng Nga đã tiết lộ trong một cuộc phỏng vấn rằng hai nhân viên điều khiển UAV của quân đội Nga đã phối hợp chặt chẽ để tiêu diệt một chiếc xe tăng Ukraine được trang bị giáp lưới tại khu vực Zaporozhye. Cụ thể, một điều khiển viên UAV đã điều khiển một chiếc UAV bốn cánh (quadcopter) thả một quả lựu đạn lên đỉnh chiếc xe tăng, làm vỡ một lỗ lớn trên lớp bảo vệ phía trên. Trong khi đó, điều khiển viên UAV thứ hai điều khiển một UAV khác thả quả lựu đạn chống tăng qua lỗ bảo vệ, tấn công trực tiếp vào phần tháp pháo của xe tăng. Vụ nổ đã xuyên thủng lớp giáp trên đỉnh và kích nổ đạn dược bên trong, tiêu diệt hoàn toàn chiếc xe tăng.
Một video khác cho thấy quân đội Nga đã sử dụng UAV FPV dẫn đường bằng sợi quang để tiêu diệt một chiếc xe tăng chủ lực M1A1 Abrams của quân đội Ukraine tại khu vực Kursk. Video cho thấy chiếc M1A1 đang di chuyển dọc theo con đường, và chiếc UAV FPV đầu tiên đã trực tiếp lao vào phía sau chiếc xe tăng, khiến xe tăng này bị vô hiệu hóa. Sau đó, video chuyển sang góc nhìn của chiếc UAV FPV thứ hai, chiếc này tấn công chính xác từ phía sau tháp pháo, tiêu diệt hoàn toàn chiếc M1A1.
Trang Breaking Defense nhấn mạnh rằng quân đội Nga đang ngày càng sử dụng nhiều UAV FPV dẫn đường bằng sợi quang. Các UAV truyền thống chủ yếu dựa vào tín hiệu vô tuyến điện để điều khiển, vì vậy chúng rất dễ bị tác động bởi các thiết bị gây nhiễu sóng vô tuyến điện, các hệ thống tác chiến điện tử cỡ lớn cho đến súng chống UAV của lính bộ binh, làm mất kiểm soát và không thể thực hiện nhiệm vụ chiến đấu. Tuy nhiên, UAV dẫn đường sợi quang lại có khả năng chống nhiễu mạnh mẽ, gần như không bị ảnh hưởng bởi các thiết bị tác chiến điện tử của đối phương, có thể duy trì tín hiệu ổn định ngay cả trong môi trường điện từ phức tạp.
Chính vì sự gia tăng của các cuộc tấn công từ UAV, trang National Interest của Mỹ đã thừa nhận rằng các xe tăng M1A1 Abrams mà Mỹ viện trợ cho Ukraine đang đối mặt với nhiều khó khăn trên chiến trường. Bài viết cho rằng loại xe tăng này đã chứng tỏ không thể thay đổi cục diện chiến tranh, vì nó dễ bị tấn công bởi UAV và tên lửa chống tăng của quân đội Nga. Bài báo kết luận rằng việc đưa M1A1 vào chiến trường Ukraine là một “cuộc lãng phí xe tăng, lãng phí thời gian,” phản ánh sự bất lực của M1A1 trước các mối đe dọa từ công nghệ quân sự hiện đại của Nga.
Các chuyên gia quân sự Trung Quốc trong một cuộc phỏng vấn cho biết, các UAV nhỏ mang theo đầu đạn đang nhanh chóng phát triển về công nghệ và chiến thuật, thực sự đặt ra thử thách lớn đối với các phương pháp phòng chống UAV truyền thống. Các UAV dẫn đường bằng sợi quang khiến các biện pháp chống UAV phổ biến như can thiệp điện từ và đánh lừa không còn hiệu quả nữa, buộc phải dựa nhiều hơn vào các biện pháp phòng chống UAV bằng cách tiêu diệt trực tiếp. Xe tăng chủ lực thế hệ mới thường được trang bị hệ thống phòng thủ chủ động, có khả năng phát nổ các mảnh đạn để đánh chặn UAV tấn công. Tuy nhiên, vì các UAV nhỏ có chi phí thấp hơn nhiều so với xe tăng chủ lực, nếu chúng tấn công theo nhóm, hệ thống phòng thủ chủ động của xe tăng rất có thể sẽ bị phân tán sự chú ý hoặc bị tiêu tốn hết đạn dược đánh chặn, khiến xe tăng không thể phản ứng kịp và bị tấn công.
Trí tuệ nhân tạo sẽ là giải pháp?
Các chuyên gia được phỏng vấn cho rằng, hiện nay mức độ thông minh của các thiết bị không người lái vẫn còn hạn chế. Việc đối phó riêng lẻ với từng thiết bị này không quá khó khăn. Tuy nhiên, chúng có một lợi thế lớn: chi phí tương đối thấp. Ví dụ, một UAV FPV được trang bị vũ khí chống tăng có giá chỉ vài nghìn USD, trong khi một chiếc tàu không người lái của Ukraine có giá khoảng 200.000-300.000 USD. So sánh với giá trị của các thiết bị quân sự như xe tăng chủ lực, trực thăng (thường trị giá hàng triệu USD), hay tàu chiến hiện đại (có thể lên đến hàng tỷ USD), các thiết bị không người lái tỏ ra rất kinh tế. Điều này cho phép bên tấn công sử dụng số lượng lớn thiết bị không người lái để tiến hành các cuộc tấn công quy mô lớn mà không lo ngại thiệt hại. Thậm chí, tỷ lệ “đổi chục lấy một” vẫn được coi là “hợp lý”. Trong nhiều trường hợp, chi phí của UAV còn thấp hơn rất nhiều so với giá trị của các tên lửa đánh chặn. Ví dụ, trong các chiến dịch hộ tống tại Biển Đỏ, Hải quân Mỹ đã phải sử dụng các tên lửa phòng không trị giá hàng triệu USD để đánh chặn UAV giá rẻ của lực lượng Houthi.
Tờ “Tin tức Quốc phòng” của Mỹ ngày 1/1 đưa tin rằng, nhằm đối phó với đặc điểm của các thiết bị không người lái hiện nay, nhiều quốc gia đang tập trung phát triển các loại đạn dược chống thiết bị không người lái với chi phí thấp. Ví dụ, một công ty khởi nghiệp công nghệ ở Estonia có tên Frankenberg Technology đang phát triển một loại tên lửa siêu nhỏ, nhằm chống lại các thiết bị không người lái tự sát giá rẻ của Nga bay ở tầm thấp và có kế hoạch tiến hành thử nghiệm ở Ukraine trong tháng này. Theo báo cáo, loại tên lửa này có giá chỉ bằng 1/10 so với các loại tên lửa chống thiết bị không người lái hiện tại và tốc độ sản xuất nhanh hơn gấp 100 lần. Tên lửa cũng sẽ sử dụng phần mềm trí tuệ nhân tạo AI để nhắm mục tiêu chính xác vào các cuộc tấn công bằng thiết bị không người lái sắp tới. Ngoài ra, tập đoàn quốc phòng hàng đầu của Mỹ Lockheed Martin cũng đang phát triển một loại tên lửa nhỏ được gọi là “tên lửa tiêu diệt mini”, có khả năng tiêu diệt các thiết bị không người lái, rocket và đạn pháo đang bay tới.
Ngoài ra, một thách thức khác trong việc đối phó với các mối đe dọa từ thiết bị không người lái là “phát hiện sớm”, bởi các thiết bị không người lái hiện nay thường có kích thước nhỏ, khó bị phát hiện. Khi được phát hiện, thời gian phản ứng thường rất ngắn. Do đó, Mỹ đang áp dụng công nghệ AI để tăng cường khả năng nhận diện mối đe dọa từ các thiết bị không người lái.
Theo kế hoạch “Hệ thống phòng không khu vực tiên tiến” của Lục quân Mỹ, trí tuệ nhân tạo của thiết bị quản lý chiến đấu tiên tiến chỉ cần 0,25 giây là có thể hoàn thành quyết định tác chiến và có thể tự động lựa chọn loại vũ khí phù hợp nhất để đánh chặn thiết bị bay không người lái.
Hãng tin Reuters ngày 4/12 năm ngoái đưa tin, công ty công nghệ quốc phòng Mỹ Anduril Industries đã thiết lập mối quan hệ hợp tác với tập đoàn trí tuệ nhân tạo hàng đầu thế giới OpenAI. Họ sẽ sử dụng công nghệ trí tuệ nhân tạo tiên tiến để cải thiện hệ thống chống thiết bị không người lái của Mỹ. Đồng thời tối ưu hóa khả năng giám sát, đánh giá và ứng phó với các mối đe dọa tiềm ẩn trên không trong thời gian thực./
Biên dịch: Nguyễn Phượng
Bài bình luận này được đăng tải lần đầu trên trang Thời báo Hoàn cầu (Trung Quốc), thể hiện quan điểm riêng của trang mạng này, không nhất thiết phản ánh quan điểm của Nghiên cứu Chiến lược. Mọi trao đổi học thuật và các vấn đề khác, quý độc giả có thể liên hệ với ban biên tập qua địa chỉ mail: [email protected]
